Ετικέτες
πάπυρος, Ιησούς, αγ. Μαρία Μαγδαληνή, γνωστικές ομάδες, γνωστικισμός, Karen King
Παραμερίζοντας το δημοσιογραφικό θόρυβο που ξέσπασε με αφορμή την ανακοίνωση της έκδοσης του παπύρου από την Karen King θα πρέπει να εντοπίσουμε τι προσφέρει στην επιστημονική έρευνα.
Αναπόφευκτα πρέπει να αναρωτηθούμε αν η συγκεκριμένη ανακοίνωση αφορά όλους μας ή μόνο τους ειδικούς επιστήμονες που ασχολούνται με την μελέτη της πρώιμης εκκλησιαστικής ιστορίας και πιο συγκεκριμένα της ιστορίας των γνωστικών ομάδων της Αιγύπτου.
Ο τρόπος με τον οποίο προβλήθηκε από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το περιεχόμενό του και ιδιαίτερα η αναφορά στη σύζυγο του Ιησού οδηγεί σε συγχύσεις και ανακριβείς συνειρμούς.
Η θέση της Karen King, όπως προκύπτει από το προσχέδιο του κειμένου της που πρόκειται να δημοσιευθεί στο τεύχος του Ιανουαρίου 2013 στο επιστημονικό περιοδικό Harvard Theological Review (106:1), είναι σαφής και ξεκάθαρη: «το υλικό που έχουμε παρέχει μη αξιόπιστες πληροφορίες» για τη συζήτηση σχετικά με το αν ο Χριστός ήταν έγγαμος.
Σε άλλο σημείο, η συγγραφέας υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει ούτε μία μαρτυρία που να δηλώνει ότι ο Χριστός ήταν έγγαμος ή ότι σε αυτή την περίπτωση σύζυγός του ήταν η αγ. Μαρία Μαγδαληνή. Μάλιστα, τονίζει ότι στις πλέον αξιόπιστες μαρτυρίες, η Μαρία από την πόλη Μάγδαλα (=Πύργος), παρουσιάζεται ως μία από τις στενές μαθήτριες του Κυρίου.
Τι προσφέρει, λοιπόν, το καινούριο κείμενο; είναι σημαντικό ή όχι;
Αν ξεπεράσουμε τις αμφισβητήσεις σχετικά με τη γνησιότητά του και, μαζί με την Karen King, την θεωρήσουμε δεδομένη θα πρέπει να επικεντρώσουμε την προσοχή μας στην επιστημονική συνεισφορά του συγκεκριμένου παπύρου όχι στη διαμόρφωση της εικόνας που έχουμε για το Χριστό, αλλά στη διαπίστωση, ότι κατά τον τέταρτο μ.Χ. αιώνα υπήρχαν γνωστικές ομάδες οι οποίες στα κείμενα που αποδέχονταν έκαναν λόγο για «γάμο» του Χριστού.
Ένα πρόβλημα που προκύπτει από αυτή την παραδοχή είναι αν η επίμαχη φράση του 4ου στίχου (recto) «Ο Ιησούς τους είπε: «η γυναίκα μου . . . [ » πρέπει να εκληφθεί κατά κυριολεξία ή όχι.
Η μελέτη της ιστορίας του γνωστικισμού και της σχετικής γραμματείας έχει να μας παρουσιάσει αναφορές, οι οποίες αν εκληφθούν κατά γράμμα υπονοούν στενές σχέσεις (φιλικές ή ερωτικές) ανάμεσα στους πρωταγωνιστές, αλλά αν εκληφθούν μεταφορικά λαμβάνουν πνευματικό περιεχόμενο. Έτσι είναι πιθανό σε κείμενα γνωστικών ομάδων να βρούμε αναφορές που αν προσεγγιστούν με τον τρόπο που τις χρησιμοποιούμε σήμερα προκαλούν πολλά ερωτηματικά, καθώς φαίνεται να εννοούν ανάρμοστες σχέσεις ανάμεσα στα μέλη της κοινότητας των μαθητών του Χριστού. Αν όμως ενταχθούν στο πλαίσιο των σχέσεων και των αντιλήψεων της εποχής που γέννησε τα κείμενα αυτά μπορούν να γίνουν απολύτως κατανοητές χωρίς κανένα πρόβλημα.
Φανταστείτε την έκπληξη που θα δοκιμάσει ο ιστορικός του μέλλοντος όταν εντοπίσει στα αρχεία του χώρου κοινωνικής δικτύωσης (facebook) «οικογενειακές» σχέσεις (μητέρα, αδελφός, ξάδελφος, κόρη, σύζυγος κτλ.) οι οποίες δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα, αλλά προσπαθούν να αποδώσουν περισσότερο ή λιγότερο στενές φιλικές σχέσεις.
Φανταστείτε την έκπληξή του όταν π.χ. διαπιστώσει ότι κάποιος έχει δεκάδες αδέλφια όλα με διαφορετικά επίθετα, γονείς και παιδιά συνομήλικούς του.
Στην περίπτωση των διαφόρων γνωστικών ομάδων πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και το ενδεχόμενο κάποιες από αυτές να υιοθετούν ακραίες ασκητικές και άλλες ελευθεριάζουσες αντιλήψεις για τις σχέσεις των δύο φύλων και, ειδικώτερα για το γάμο. Αυτή η διάσταση στις απόψεις κάνει δυσχερέστερη την προσπάθεια να κατανοήσουμε το κείμενο στην εποχή και στο ιστορικό του πλαίσιο.
Μία ενδιαφέρουσα παρατήρηση της Karen King είναι ότι φράσεις για ανταλλαγή ασπασμών των μαθητών μεταξύ τους και με το Χριστό ή για σύζυγο του Κυρίου ή για ασπασμούς που έδινε ο Χριστός σε κάποια γυναίκα μπορεί να σχετίζονται με τη συνήθεια των πρώτων, αλλά και των σημερινών, χριστιανών να ασπάζεται ο ένας τον άλλο ως ένδειξη αγάπης, σεβασμού πνευματικής συγγένειας λόγῳ κοινής πίστης χωρίς να υποκρύπτεται καμία υπόνοια σαρκικών σχέσεων μεταξύ τους.
Η εκτίμηση της Karen King ότι η ζήλια των μαθητών (όπως παρουσιάζεται π.χ. στο λεγόμενο ευαγγέλιο του Φιλίππου) υπονοεί σωματικό φιλί με ερωτική διάθεση δεν μας βρίσκει σύμφωνους, καθώς η ζήλια θα μπορούσε να είναι εντονώτερη σε επίπεδο πνευματικών σχέσεων. Αν π.χ. κάποιοι πίστευαν ότι παραγκωνίζονται από άτομα εκτός του κύκλου τους.
Το νέο, λοιπόν, δεν είναι η διαπίστωση ότι ο Κύριος είχε σύζυγο. Αντιθέτως είναι σαφές ότι το συγκεκριμένο κείμενο για πολλούς λόγους που θα δούμε σε κατοπινή ανάρτησή μας δεν μπορεί να μας οδηγήσει σε παρόμοιο συμπέρασμα.
Το νέο είναι η διαπίστωση ότι κάποιοι γνωστικοί χρησιμοποιούσαν το συγκεκριμένο λεξιλόγιο και είναι ευθύνη την σύγχρονης φιλολογικής και ιστορικής έρευνας να τοποθετήσει τις λέξεις στο ορθό τους πλαίσιο.
Η συμβολή του παπύρου της Karen King στην προσπάθεια των επιστημόνων είναι σημαντική καθώς η έκδοσή του προσφέρει νέα στοιχεία βοηθώντας τους ειδικούς ερευνητές να προσθέσουν μερικές ψηφίδες στο ψηφιδωτό των γνωστικών αντιλήψεων της εποχής, να συμπληρώσουν κάποιο άλλο γνωστικό κείμενο, να βελτιώσουν τη γνώση που έχουμε για την κοπτική γλώσσα και τη σαχιδική διάλεκτο, να εντοπίσουν σχέσεις ανάμεσα στις διάφορες γνωστικές ομάδες και πολλά άλλα που λίγο ένδιαφέρουν το ευρύ κοινό.