Υπάρχει εκκλησιαστική ενότητα δίχως οικουμενική συνείδηση;

Ετικέτες

Αποστολική Σύνοδος, Κωνσταντινούπολη, Ουκρανία, Οικουμενικό Πατριαρχείο, Πατριαρχείο Μόσχας, απόστολος Πέτρος, απόστολος Παύλος, απόστολοι, αλήθεια του ευαγγελίου, οικουμενικότητα

Το κείμενο που ακολουθεί για να γίνει κατανοητό προϋποθέτει την ανάγνωση του παλαιοτέρου κειμένου μας με τίτλο «Η οικουμενικότητα του κηρύγματος του αποστόλου Παύλου». Το σημερινό κείμενο που ουσιαστικά αποτελεί την, μετά από τρία και μισό χρόνια, συνέχειά του γεννήθηκε από σχόλια και συζητήσεις που διαβάσαμε τις τελευταίες ημέρες με αφορμή το Ουκρανικό ζήτημα και άλλα συναφή που, αμέσως ή εμμέσως, συνδέονται με αυτό.

Η Α᾿ Οικουμενική Σύνοδος που συνεκλήθη το 325 μ.Χ. στη Νίκαια

 

Ξεκινώντας, λοιπόν, από την βαθιά πεποίθηση και την ακλόνητη βεβαιότητα για την οικουμενικότητα τού κηρύγματος τού Χριστού ο απόστολος Παύλος, παρά την συγκεκριμένη εθνική καταγωγή του, για την οποία ήταν άκρως υπερήφανος, παρά την επί σειρά ετών εκπαίδευσή του στον Νόμο και παρά την πεποίθησή του ότι ο Νόμος αποτελούσε τη σωτηρία των Ιουδαίων στις ιεραποστολικές του εξορμήσεις και στο κήρυγμά του περιέλαβε όλους τους λαούς της αχανούς Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και έθεσε τον εαυτό του, χωρίς δισταγμό στην υπηρεσία Ελλήνων και Ιουδαίων, εθνικών και περιούσιου λαού στοχεύοντας σε μία οικουμενικότητα, η οποία δεν άφησε κανέναν εκτός και γι’ αυτό μεταμόρφωσε τον κόσμο.

Απλοποιώντας τα πράγματα θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο απ. Παύλος από πιστός «εθνικιστής» Ιουδαίος (ως όφειλε και ως εθεωρείτο ορθό στους ιουδαϊκούς κύκλους) με την κλήση του από τον Χριστό μετεστράφη και σε αυτόν τον τομέα —πώς θα ήταν δυνατό να μην συμβεί κάτι τέτοιο άλλωστε— και απετέλεσε τον ιδανικό και ανυποχώρητο κήρυκα της οικουμενικότητας του ευαγγελικού λόγου.

Σήμερα, δύο χιλιάδες χρόνια μετά, η οικουμενικότητα αυτή, την οποία κήρυξε και για την οποία εργάστηκε εντατικά για τριάντα πέντε περίπου χρόνια ο απ. Παύλος, όπως και οι άλλοι απόστολοι, οργώνοντας με κάθε μέσον και κάθε κόστος, απ᾿ άκρου εις άκρον, την Οικουμένη και θεμελιώνοντας μία πραγματικά Οικουμενική Εκκλησία,  παραμένει ζητούμενο.

Το ερώτημα που μας απασχολεί σε αυτή την ανάρτηση είναι εάν η οικουμενικότητα του Ευαγγελίου έχει πάρει τη θέση που απαιτείται στη συνείδηση των κατά τόπους Εκκλησιών ή εάν, ακόμη και σήμερα, παραμένει ζητούμενο και πάγιο αίτημα κάθε πιστού που αντιλαμβάνεται τη μοναδικότητα της θέσεώς του μέσα στο σώμα της Εκκλησίας και τη δυνατότητα της Οικουμενικής Εκκλησίας να μεταμορφώσει τον κόσμο.

Δυστυχώς, παρακολουθώντας κείμενα και δηλώσεις ποιμένων και στελεχών των κατά τόπους Εκκλησιών, με έκπληξη και λύπη διαπιστώνουμε ότι σε μεγάλο βαθμό, προφανώς μεγαλύτερο από όσο έπραττε ο απ. Παύλος και οι άλλοι απόστολοι, σκέφτονται και λειτουργούν περισσότερο εθνικά, όντες φορείς ενός ιδιότυπου καταστροφικού επαρχιωτισμού, που θέτει τα όρια του ενδιαφέροντος και του κόσμου τους «όσο φτάνει η αυλή τους», με μία τάση έντονης εσωστρέφειας ώστε να προστατεύσουν και να περιχαρακώσουν, όσα εγωιστικά και μικρονοϊκά θεωρούν κεκτημένα και δεδομένα.

Κι όσο διαβάζει κανείς σκέψεις, δηλώσεις, σχόλια, παρατηρήσεις και προτάσεις τους τόσο σαφέστερα διαπιστώνει ότι δεν θέλουν να διαφυλάξουν την οικουμενικότητα που παρέλαβαν από τον Απόστολο των Εθνών. Δεν μπορούν να βαστάξουν το βάρος της και δεν επιθυμούν να υποστούν όσα ο απ. Παύλος υπέστη από τους συμπατριώτες του στο όνομα της αταλάντευτης πορείας του προς τη διδασκαλία, από όπου κι αν πέρασε, αυτού του αστείρευτου ευαγγελικού οικουμενικού πνεύματος.

Διαπιστώνει ότι δεν έχουν το σθένος του απ. Παύλου, ο οποίος, όπως διαβάζουμε στο Γαλάτας 2:11-14, δεν δίστασε να ελέγξει ενώπιον όλων τον απ. Πέτρο όταν αντελήφθη ότι παραγκώνιζε την αλήθεια του ευαγγελίου και μαζί με αυτή την οικουμενικότητα του κηρύγματος του Κυρίου.

 

Η εικόνα των δύο αποστόλων Πέτρου και Παύλου εκφράζει άριστα την ενότητα και το οικουμενικό πνεύμα της Εκκλησίας

 

Διαπιστώνει ότι δεν έχουν την ταπείνωση και το μεγαλείο του απ. Πέτρου, ο οποίος, μόλις διαπίστωσε ότι έσφαλλε στην περίπτωση που αναφέρεται στο Γαλάτας 2:11-14, υιοθετώντας, κακώς, τις νομικές δεσμεύσεις που ήδη είχε παραμερίσει η Αποστολική Σύνοδος, μη θέτοντας στους ώμους τους Χριστιανών περιττά βάρη, άλλαξε στάση, συντάχθηκε με τον απ. Παύλο, ως εμμέσως συμπεραίνουμε από την ίδια την Καινή Διαθήκη και την παράδοση της Εκκλησίας, διασώζοντας την ενότητα της Εκκλησίας.

Με τη στάση των δύο κορυφαίων απόστολων αντιλαμβανόμαστε ότι βάση και κριτήριο της ενότητας της Εκκλησίας αποδεικνύεται η οικουμενική συνείδησή της, η οποία αποτελεί μία ιδιαιτέρως σημαντική παράμετρο της ευαγγελικής αλήθειας.

Και στο σημείο αυτό, για να είμαστε τίμιοι με τον εαυτό μας, οφείλουμε να θέσουμε το ερώτημα: από όσες δηλώσεις, προτάσεις, απειλές και σκέψεις διαβάσαμε αυτές τις ημέρες (και όχι μόνο) από όλους τους, αμέσως ή εμμέσως, εμπλεκομένους στο ουκρανικό ζήτημα ποιες στρέφονται προς την κατεύθυνση της αποδοχής και της ενισχύσεως τού αναμφιβόλως οικουμενικού χαρακτήρα της Εκκλησίας και ποιες κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση;

Στην πραγματικότητα το ερώτημα είναι ρητορικό και δεν θα έπρεπε καν να τεθεί. Εύκολα μπορεί να το απαντήσει κάποιος που έχει περιηγηθεί στο διαδίκτυο και έχει διαβάσει λίγα από αυτά που έχουν δημοσιευθεί στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο.

Χάρτης της Βυζαντινής Κωνσταντινουπόλεως (By Byzantine Constantinople-en.svg: Cplakidasderivative work: Furfurtranslation to el and small changes Gts-tg – This file was derived from: Byzantine Constantinople-de.svg:, CC BY 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=48527269)

 

Αυτά χωρίζονται σε δύο ομάδες: όσα στρέφονται κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου και κατά της Οικουμενικότητας τής Εκκλησίας και σε όσα συντάσσονται με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο και στην εποχή μας, στη δύσκολη εποχή της παγκοσμιοποιήσεως, κομίζει και διαφυλάσσει την έννοια της Οικουμενικότητας, η οποία είναι σύμφυτη με τη διδασκαλία της Εκκλησίας και το κήρυγμα του Χριστού.

Δεν είναι τυχαίο νομίζω ότι ο τίτλος Οικουμενικός εδόθη από πολύ νωρίς στον Αρχιεπίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης, όχι γιατί έχει υπό την πνευματική του ευθύνη ολόκληρη την υπό τον ήλιον γη, καθώς από τους πρώτους αιώνες καθιερώθηκε ο θεσμός της Πενταρχίας των Πατριαρχών (Ρώμης, Νέας Ρώμης/Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων), οι οποίοι είχαν και έχουν υπό την πνευματική τους ευθύνη τμήματα του τότε γνωστού κόσμου, αλλά διότι με την έντονη ιεραποστολική δράση του Οικουμενικού Πατριαρχείου και την ευρύτητα πνεύματος που το διακατείχε κατόρθωσε να γνωρίσει την Εκκλησία στα πέρατα της Οικουμένης και να κάνει Χριστιανούς τους πρώην εχθρούς και διώκτες χωρίς να τους κρίνει βάσει της εθνικής καταγωγής τους.

Αυτό το οικουμενικό ιεραποστολικό πνεύμα, φορείς του οποίου ήταν οι απόστολοι, διασώζεται στην Εκκλησία, στο σύνολό της, και εκφράζεται, με όποιες ανθρώπινες αδυναμίες κι αν υπάρχουν, από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και σήμερα και θα συνεχίσει να εκφράζεται και στο μέλλον.

Δεν είναι τυχαίο ότι το ίδιο το συνοδικό σύστημα της Εκκλησίας παρεχώρησε στον Επίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως και Οικουμενικό Πατριάρχη το μοναδικό σε ολόκληρη την Ορθοδοξία δικαίωμα να εκχωρεί το Αυτοκέφαλο και, βέβαια, την υποχρέωση του «εκκλήτου», δηλαδή να δέχεται και να κρίνει προσφυγές που απευθύνονται προς αυτόν. Κι αυτά έγιναν όχι γιατί οι Οικουμενικοί Πατριάρχες ήταν ικανότεροι ή πιο μορφωμένοι από τους άλλους Πατριάρχες ή γνώριζαν καλύτερα τους κανόνες. Η Εκκλησία που τους ανέθεσε αυτή την υποχρέωση είχε συνείδηση ότι ήταν φορείς του οικουμενικού της πνεύματος που θεμελιώθηκε από τον Κύριο και τους αποστόλους.

Σε αυτό το οικουμενικό πνεύμα προσβλέπει ο κόσμος μας για να προστατευθεί από τους κάθε λογής διασπαστικούς εθνικισμούς και να αντιμετωπίσει την παγκοσμιοποίηση που μεταβάλλει την καθημερινότητά μας προς το χειρότερο. Και, μάλιστα, κι εδώ εντοπίζεται μία από τις πλέον τραγικές παραμέτρους του ζητήματος, όταν το Οικουμενικό Πατριαρχείο για να διαφυλάξει την οικουμενικότητα και την κανονικότητα και να προστατεύσει έναν λαό από έξωθεν παρεμβάσεις αναγκάζεται να παραχωρήσει Αυτοκέφαλο κόβοντας ένα μέρος από το ίδιο του το σώμα.

Με αυτόν τον τρόπο Οικουμενικότητα και Ενότητα συμπορεύονται και οδηγούν την Εκκλησία στο μέλλον.

Ζώντας στήν ἀποστολική ἐποχή (3ο μέρος) Ἡ Ἐκκλησία τότε (… καί ὄχι σήμερα)

Ετικέτες

πρόφήτες, Αποστολική Εποχή, Ελεφαντίνη, Καινή Διαθήκη, Λατρεία, Ναός του Ηρώδη, Παλαιά Διαθήκη, απόστολος Παύλος

Ἡ σημερινή ἀνάρτηση ἀποτελεῖ τήν τρίτη συνέχεια τοῦ γενικότερου θέματος ἡ ζωή στήν ἀποστολική ἐποχή, μέ τό ὁποῖο εὐελπιστοῦμε νά συμβάλουμε στήν κατανόηση τῆς ζωῆς καί τῆς καθημερινότητας τότε. Ἡ πρώτη ἀνάρτηση λειτούργησε ὡς μία εἰσαγωγή καί ἡ δεύτερη ἀναφέρεται σέ διαφορές στήν καθημερινότητα, τότε καί τώρα, οἱ ὁποῖες, ἄν καί εἶναι πολύ σημαντικές συνήθως περνοῦν ἀπαρατήρητες.

Μέ τό σημερινό κείμενο θά ἐπικεντρώσουμε τήν προσοχή μας σέ κάποια δεδομένα μέσα στόν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας πού σήμερα ἔχουν μεταβληθεῖ, χωρίς βέβαια αὐτή ἡ μεταβολή νά σημαίνει ὅτι ἄλλαξε ἡ Ἐκκλησία ἤ ἡ διδασκαλία τοῦ Εὐαγγελίου ἤ ἡ πίστη μας.

Ἄς δοῦμε, λοιπόν, μερικά ἀπό αὐτά τά δεδομένα πού έχουν διαφοροποιηθεῖ:

1) Κατά τήν ἀποστολική ἐποχή δέν εἶχαν καταγραφεῖ ἀκόμη τά κείμενα τῆς Καινῆς Διαθήκης καί πολύ περισσότερο δέν εἶχαν συγκεντρωθεῖ σέ ἕνα σύνολο, σέ ἕνα σῶμα (corpus), τόν Κανόνα τῆς Καινῆς Διαθήκης.

Ἡ καταγραφή τῶν κειμένων αὐτῶν ξεκίνησε δέκα μέ δεκαπέντε χρόνια μετά τήν Ἀνάσταση καί ὁλοκληρώθηκε γύρω στό 95 μ.Χ., ἐνῶ ἡ συγκρότησή τους σέ μία ἑνιαία συλλογή, τά 27 βιβλία τῆς Καινῆς Διαθήκης, ἀπαίτησε πολύ περισσότερο χρόνο. Ἡ διαδικασία αὐτή διήρκεσε σχεδόν μέχρι τά τέλη τοῦ 4^ου αἰῶνα. Ὅπου γίνεται ἀναφορά σέ Γραφές (π.χ. «κατά τάς Γραφάς», «γέγραπται» κ.λπ.) στήν Καινή Διαθήκη καί στά κείμενα τῶν πρώτων χριστιανικῶν αἰώνων πρόκειται γιά τήν Παλαιά Διαθήκη (κατ᾿ ἀκρίβεια γιά τίς ἑβραϊκές γραφές, καθώς ὁ Κανόνας καί τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης παγιώθηκε πολύ ἀργότερα), ἡ ὁποία ἦταν ἡ βασική συλλογή κειμένων τοῦ ἰουδαϊσμοῦ. Τά περισσότερα ἀπό τά κείμενα πού τήν συγκροτοῦσαν εἶχαν γραφεῖ στήν ἑβραϊκή γλῶσσα καί ἐπειδή ἡ γλῶσσα αὐτή εἶχε λησμονηθεῖ ἀπό τούς Ἰουδαίους κυκλοφοροῦσαν διαφόρες μεταφράσεις (π.χ. Συμμάχου, Ἀκύλλα, Θεοδοτίωνος) μέ ἐπικρατοῦσα αὐτή τῶν Ἑβδομήκοντα, ἡ ὁποία ἔγινε κατά τά μέσα τοῦ 3^ου π.Χ. αἰῶνα στήν Ἀλεξάνδρεια τῆς Αἰγύπτου γιά χρήση ἀπό τήν ἐκεῖ πολυπληθῆ ἰουδαϊκή κοινότητα. Τή μετάφραση αὐτή στήριξε καί προώθησε ὁ Πτολεμαῖος Β΄ Φιλάδελφος, πού εἶχε γεννηθεῖ στήν Κῶ, καί τήν κατέθεσε, μαζί μέ πλῆθος ἄλλων ἔργων, στήν περιώνυμη Βιβλιοθήκη τῆς Ἀλεξάνδρειας.

Αὐτό πού ἐδῶ χαρακτηρίζουμε Ἑβραϊκές Γραφές σέ μεγάλο βαθμό ταυτίζεται μέ τήν χριστιανική Παλαιά Διαθήκη. Ὁ Χριστός, οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ συγγραφεῖς τῆς πρώτης Ἐκκλησίας, κυρίως, ἀλλά ὄχι ἀποκλειστικά, χρησιμοποιοῦσαν κατά τή λατρεία, τή μελέτη καί τήν ἀτομική προσευχή τή μετάφραση τῶν Ἑβδομήκοντα.

Ἀπόσπασμα ἀπό τόν Σιναϊτικό Κώδικα

Μέ τήν πάροδο τῶν ἐτῶν ἡ Παλαιά Διαθήκη, στήν μετάφραση τῶν Ἑβδομήκοντα, συγκροτήθηκε σέ ἕνα σῶμα καί ἐπεκράτησε σέ ὁλόκληρη τήν Ἐκκλησία, ἐνῶ ὁ ἰουδαϊσμός στράφηκε στή χρήση παραφράσεων, ραββινικῶν ἑρμηνειῶν τῶν Γραφῶν καί μέ τούς μασωρίτες (τούς παραδοσιακούς διδασκάλους) στή μελέτη καί καλλιέργεια τῶν βιβλικῶν ἑβραϊκῶν μέ φωνήεντα πού ἦταν πολύ εὐκολότερο νά διδαχθοῦν στούς νέους Ἑβραίους τῆς Διασπορᾶς, καθώς ἡ Παλαιστίνη ἦταν ἀπαγορευμένος τόπος γι᾿ αὐτούς. Ἔτσι, σιγά σιγά τό χάσμα μεγάλωσε καί ἡ μέν Παλαιά Διαθήκη, στή μετάφραση τῶν Ἑβδομήκοντα σοφῶν, ἦταν σέ χρήση ἀπό τήν Ἐκκλησία, ἡ ὁποία βασισμένη σέ αὐτό τό κείμενο ἔκανε μεταφράσεις καί σέ ἀλλές γλῶσσες (λατινικά, ἀρμενικά, συριακά κ.λπ.), οἱ δέ Ἑβραϊκές Γραφές, στή μορφή τοῦ μασωριτικοῦ κειμένου, καθιερώθηκαν ὡς τό κείμενο τοῦ παγκόσμιου ἰουδαϊσμοῦ.

Ὁ παλαιότερος πάπυρος πού περιέχει ἀπόσπασμα ἀπό τήν Καινή Διαθήκη (ἀπό τό κατά Ἰωάννην εὐαγγέλιο) άρχές τοῦ 2ου μ.Χ. αἰῶνα

2) Τότε δέν ὑπῆρχαν χριστιανικοί ναοί ὅπως τούς γνωρίζουμε καί τούς χρησιμοποιοῦμε σήμερα, τουλάχιστον στήν πατρίδα μας πού ὑπάρχει σέ κάθε γειτονιά σέ πόλεις καί χωριά ἕνας ἐνοριακός ναός καί ἑκατοντάδες παρεκκλήσια καί ἐξωκκλήσια. Οἱ πρῶτες συγκεντρώσεις τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας γίνονταν σέ μεγάλα σπίτια πιστῶν. Ξεχωριστή περίπτωση ἦταν ἡ Ἰερουσαλήμ, στήν ὁποία ὑπῆρχε ὁ Ναός πού εἶχε φτιάξει ὁ Ἡρώδης ὁ Μέγας καί οἱ χριστιανοί προσεύχονταν «ὁμοθυμαδόν», δηλαδή ὅλοι μαζί σέ αὐτόν. Ὁ Ναός αὐτός ἀποτελοῦσε τό κέντρο τῆς ἰουδαϊκῆς λατρείας καί οἱ Ἰουδαῖοι τόν δέχονταν ὡς τόπο κατοικίας τοῦ Θεοῦ. Βέβαια κατά καιρούς εἶχαν ἱδρυθεῖ στά ὅρια τῆς νομιμότητας τοῦ ἰουδαϊσμοῦ καί ἄλλοι ναοί (π.χ. στήν Αἴγυπτο στήν ἰουδαϊκή κοινότητα τῆς Ἐλεφαντίνης) ἀλλά αὐτό ἦταν ἡ ἐξαίρεση.

Μακέτα τοῦ Ναοῦ τοῦ Ἡρώδη

Τό σημαντικό εἶναι ὅτι οἱ πρῶτοι χριστιανοί δέν εἶχαν πολλούς ναούς, ἀλλά ξεκίνησαν ἀπό τόν Ναό τῆς Ἰερουσαλήμ καί σιγά σιγά οἰκοδόμησαν τή δική τους, ἰδιαίτερη ναοδομία μέ ὅλα τά χαρακτηριστικά πού ἐμεῖς σήμερα γνωρίζουμε καί ἀπολαμβάνουμε.

3) Τά μυστήρια καί ἡ λατρεία τῆς Ἐκκλησίας, γενικότερα, εἶχαν διαφορετική δομή ἀπό αὐτή πού γνωρίζουμε σήμερα. Τά βασικά στοιχεῖα τῆς Θείας Εὐχαριστίας (π.χ. ἡ Ἁγία Ἀναφορά) ἦταν τά ἴδια ὡς πρός τήν οὐσία τους, ἀλλά δέν ὑπῆρχε ἡ ἴδια δομή μέ αὐτή πού γνωρίζουμε καί χρησιμοποιοῦμε σήμερα.

Ἡ κοινή σύναξη περιελάμβανε τήν προσφορά τοῦ Ἄρτου καί τοῦ Οἴνου, κήρυγμα ἀπό κάποιον ἀπόστολο ἤ μαθητή ἀποστόλου, ἀνάγνωση κάποιου ἀποστολικοῦ κειμένου (κρατοῦσαν τίς ἐπιστολές πού ἔστελναν οἱ Ἀπόστολοι γιά νά ἀντιμετωπίσουν διάφορα θέματα ἤ νά διδάξουν καί ἡ μία Ἐκκλησία τίς ἔστελνε στίς γύρω της ἤ ὅταν κάποιος πιστός ἐπρόκειτο νά ἐπισκεφθεῖ κάποια ἄλλη πόλη ἔπαιρνε ἀντίγραφά τους μαζί του καί τά παρέδιδε σέ αὐτή) καί εὐαγγελικῆς περικοπῆς, ἐμπλουτισμένα μέ προσευχές (πού ἀνέπεμπαν μέ μία σχετική ἐλευθερία κατά τήν κρίση τοῦ προεστῶτος τῆς συνάξεως) καί βιβλικά κείμενα (ὅπως εἴπαμε ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη) πού διάβαζαν καί ἔψαλλαν (ὅπως κάνουμε σήμερα μέ τούς Ψαλμούς).

Διάδρομος κατακόμβης

Τό πρόγραμμα τῶν ἡμερησίων καί ἐτησίων ἀκολουθιῶν διαμορφώθηκε μέ τό πέρασμα τῶν αἰώνων. Οἱ αἰτίες γιά τήν προσθήκη καί καθιέρωση μίας ἀκολουθίας ἦταν πολλές: θεολογικές, δογματικές, ἱστορικές κ.λπ. Παραδείγματος χάριν, ἡ Ἀκολουθία τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου ξεκίνησε ἀπό τόν 7^ο αἰῶνα καί εἶχε ὡς ἀφορμή ἐπίθεση καί πολιορκία βαρβάρων λαῶν στήν Κωνσταντινούπολη. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ὅταν κάποτε διεπίστωσε, ὅτι ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου ἦταν πολύ μεγάλη γιά καθημερινή χρήση μίκρυνε τίς εὐχές της. Μέχρι τόν 10^ο αἰῶνα τό μυστήριο τοῦ γάμου ἦταν ἡ εὐλογία τοῦ ἐπισκόπου πρός κάποιους πού ἀποφάσιζαν νά ζήσουν μαζί καί ζητοῦσαν τήν εὐχή του γι᾿ αὐτό. Ἐκεῖνος τούς τήν ἔδινε, κοινωνοῦσαν μαζί καί ξεκινοῦσαν μέ τήν εὐλογία τῆς Ἐκκλησίας τή νέα τους ζωή. Τό κοσμικό τυπικό ὑποχώρησε πρός χάριν τοῦ μοναστικοῦ, τό ὁποῖο χρησιμοποιοῦμε μέχρι σήμερα. Μετά ἀπό σύγκλιση κάθε Οἰκουμενικῆς Συνόδου εἰσαγόταν ἡ σχετική ἑορτή κ.λπ.

Σήμερα, ὀρθῶς, ἀνησυχοῦμε μήπως κάνουμε λάθος στό τυπικό κατά τήν τέλεση μυστηρίων καί ἀκολουθιῶν. Μποροῦμε ἄραγε νά καταλάβουμε τήν προτροπή τῶν Ἀποστολικῶν Διαταγῶν «τοῖς δὲ προφήταις ἐπιτρέπετε εὐχαριστεῖν ὅσα θέλουσιν»; Φαντάζεστε ἐάν γινόταν κάτι τέτοιο σήμερα; Θά ἦταν λάθος διότι πλέον ἔχει παγιωθεῖ ἡ τάξη καί τό κείμενο τῶν μυστηρίων, ἀλλά νομίζω εἶναι ἀρκετό νά μᾶς δείξει τή διαφορά τοῦ τότε ἀπό τό σήμερα στή θεία λατρεία.

4) Σχεδόν τό σύνολο τῶν πιστῶν εἶχε βαπτιστεῖ σέ μεγάλη ἡλικία. Ἀνάλογα μέ τό πότε κατηχήθηκε καί ἐπίστευσε. Αὐτό σήμαινε ὅτι, παρά τήν προσεκτική κατήχηση, οἱ νεόφυτοι ἦταν ἀναμενόμενο νά διατηροῦν σέ ἕναν βαθμό συνήθειες καί ἀντιλήψεις τῆς πρόχριστιανικῆς ζωῆς τους, καθώς δέν ἦταν πάντοτε εὔκολη ἡ γρήγορη ἀλλαγή καί ἡ πλήρης ἀπαλλαγή ἀπό αὐτές. Αὐτή ἡ πρακτική συνεχίστηκε γιά πολλά χρόνια ἀκόμη, μέχρι τήν καθιέρωση τοῦ νηπιοβαπτισμοῦ.

5) Τό σῶμα τῶν ποιμένων τῆς Ἐκκλησίας δέν εἶχε, ἀκόμη, λάβει τή δομή πού ἔχει σήμερα. Πολύτιμες πληροφορίες γι᾿ αὐτή τήν πορεία ἀντλοῦμε ἀπό τίς Πράξεις. Παραδείγματος χάριν, στό 6^ο κεφάλαιο μαθαίνουμε ὅτι οἱ ἐξ ἐθνῶν Χριστιανοί διαμαρτυρήθηκαν διότι δέν φρόντιζαν τίς χῆρες καί τά ὀρφανά τους ὅπως ἔπρεπε. Τότε οἱ Ἀπόστολοι ξεκαθάρισαν ὅτι τό ἔργο πού τούς εἶχε παραδώσει ὁ Χριστός δέν ἦταν νά φροντίζουν νά τακτοποιοῦν τραπέζια καί νά μοιράζουν μερίδες φαγητοῦ κατά τά γεύματα. Γι᾿ αὐτό μέ προσευχή καί ἐπίκληση τοῦ ὀνόματος τοῦ Θεοῦ ἐπέλεξαν ἑπτά ἱκανούς ἄνδρες, τούς Διακόνους, γιά νά ἀναλάβουν μέ δικαιοσύνη νά φροντίζουν γιά τίς ἐπισιτιστικές ἀνάγκες τῶν μελῶν τῆς κοινότητας. Διαπιστώνουμε δηλαδή, ὅτι ἀρχικά, οἱ διάκονοι, ἦταν ἕνα εἶδος φροντιστῶν/ἐπιμελητῶν γευμάτων. Μέ τήν πάροδο τῶν ἐτῶν αὐτά τά πρακτικά καθήκοντα ἔλαβαν καί τελετουργικό-λειτουργικό χαρακτῆρα ὅπως τόν γνωρίζουμε σήμερα.

6) Οἱ Ἀπόστολοι ἦταν ἐπιφορτισμένοι μέ ἱεραποστολικό ἔργο. Γιά νά πετύχουν αὐτόν τόν στόχο τους ἔπρεπε νά μετακινοῦνται συνεχῶς. Ὁ ἀπ. Παῦλος γιά παράδειγμα, πού γνωρίζουμε τίς ἱεραποστολικές ἐξορμήσεις του λίγο καλύτερα, σέ σπάνιες περιπτώσεις ἔμεινε μεγάλο χρονικό διάστημα σέ μία πόλη (π.χ. στήν Κόρινθο παρέμεινε γιά δεκαοκτώ μῆνες περίπου καί στή Ρώμη ὑπό ἐπιτήρηση γιά δύο περίπου ἔτη) γιά νά διδάξει καί νά κατηχήσει. Γι’ αὐτό φρόντιζε νά ἐπισκέπτεται καί πάλι τίς Ἐκκλησίες πού εἶχε ἱδρύσει γιά νά στερεώνει τούς πιστούς καί νά ἀντιμετωπίζει τά διάφορα προβλήματα. Σιγά σιγά οἱ Ἀπόστολοι τοποθέτησαν κάποιους ἀπό τούς μαθητές τους στίς διάφορες τοπικές Ἐκκλησίες, ὡς ποιμένες καί διδασκάλους καί αὐτοί μέ τή σειρά τους χειροτόνησαν ἄλλους κληρικούς γιά νά διακονοῦν μόνιμα σέ αὐτές. Ἔτσι, μετά ἀπό τό 70 μ.Χ. ἄρχισε νά διαμορφώνεται μία παρόμοια μέ τήν ἐποχή μας δομή τοῦ κλήρου στίς πόλεις καί τά χωριά τῆς Αὐτοκρατορίας καί σύντομα κάποιες ἐπισκοπές ξεχώρισαν καί ἔγιναν τά πέντε (μέ τῆς Ρώμης) Πατριαρχεῖα.

Μνημεῖο σέ κατακόμβη

7) Ὑπῆρχαν ἐκκλησιαστικά διακονήματα, τά ὁποῖα πλέον ἔχουν χαθεῖ: π.χ. τοῦ «προφήτη». Τό ἀξίωμα αὐτό δέν εἶχε σχέση μέ τούς «ναβί» (ὅπως ὀνομάζονταν στά ἑβραϊκά), τούς προφῆτες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Ἐπρόκειτο γιά ἕνα σύνθετο διακόνημα, τό ὁποῖο εἶχε διδακτικά καί ἱεραποστολικά καθήκοντα. Προφῆτες χαρακτηρίζονται καί οἱ κορυφαῖοι ἀπόστολοι Βαρνάβας καί Σαῦλος (Παῦλος) στήν Ἀντιόχεια μαζί μέ ἄλλους τρεῖς: τόν Συμεών, πού τόν ἔλεγαν καί Νίγηρα, τόν Λούκιο ἀπό τήν Κυρήνη καί τόν Μαναήν, πού εἶχε μεγαλώσει μαζί μέ τόν Ἡρῴδη τόν τετράρχη (Πρ.13:1). Μάλιστα, αὐτό τό διακόνημα συνοδεύεται καί ἀπό τόν προσδιορισμό «διδάσκαλος». Φαίνεται ὅτι ἡ ὁμάδα τῶν «προφητῶν» ἦταν ὁ κρίκος ἀνάμεσα στούς ἀποστόλους καί στούς μονίμως ἐγκατεστημένους ποιμένες σέ κάθε πόλη. Γι᾿ αὐτό ὁ ἀπ. Παῦλος, πού γνώριζε καλά αὐτό τό σύστημα, καθώς καί ὁ ἴδιος ἦταν μέλος του, τό περιγράφει ἐμμέσως στήν Α΄ πρός Κορινθίους ἐπιστολή του ὡς ἑξῆς «Καὶ οὓς μὲν ἔθετο ὁ Θεὸς ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ πρῶτον ἀποστόλους, δεύτερον προφήτας, τρίτον διδασκάλους, ἔπειτα δυνάμεις, ἔπειτα χαρίσματα ἰαμάτων, ἀντιλήμψεις, κυβερνήσεις, γένη γλωσσῶν μὴ πάντες ἀπόστολοι; μὴ πάντες προφῆται; μὴ πάντες διδάσκαλοι; μὴ πάντες δυνάμεις; μὴ πάντες χαρίσματα ἔχουσιν ἰαμάτων; μὴ πάντες γλώσσαις λαλοῦσιν; μὴ πάντες διερμηνεύουσιν;» (Α΄ Κορ. 12:28-30). Δυστυχῶς, δέν μποροῦμε μέ ἀκρίβεια νά προσδιορίσουμε τό ἔργο καί τήν ἀποστολή ὅλων αὐτῶν τῶν ἀξιωμάτων, καθώς τά περισσότερα ἀπό αὐτά ἔχουν ἐκλείψει, ἀφοῦ ἀπό κάποια στιγμή καί ἔπειτα δέν εἶχαν λόγο ὑπάρξεως.

8) Οἱ πιστοί, στίς περισσότερες πόλεις, ἰδιαίτερα στίς ἀνατολικές περιοχές τῆς Αὐτοκρατορίας, ζοῦσαν μεταξύ «σφύρας καί ἄκμονος»: ἀπό τήν μία πλευρά εἶχαν νά ἀντιμετωπίσουν τήν ἐχθρότητα, τό μῖσος καί τό διαρκές κυνηγητό ἐκ μέρους τοῦ ἰουδαϊσμοῦ καί ἀπό τήν ἄλλη τήν δυσπιστία, τήν ἀδιαφορία ἤ συνηθέστερα τόν ἀπροκάλυπτο διωγμό ἐκ μέρους τῆς ρωμαϊκῆς διοίκησης. Σέ αὐτό τό ἐχθρικό περιβάλλον ἔπρεπε νά ἀναπτυχθοῦν, νά ἐργασθοῦν, νά μορφωθοῦν καί νά ζήσουν ἰσορροπώντας βάσει τοῦ λόγου τοῦ Κυρίου : «Ἀπόδοτε οὖν τὰ Καίσαρος Καίσαρι καὶ τὰ τοῦ θεοῦ τῷ θεῷ» (Ματθ. 22:21).

Αὐτά καί πολλά ἄλλα πρέπει νά ἔχουμε στό μυαλό μας, ὅταν ἀναφερόμαστε στήν Ἀποστολική ἐποχή. Ἦταν μία ἐποχή σκληρή, δύσκολη, μέ προβλήματα (γιά τά ὁποῖα θά μιλήσουμε σέ κατοπινή ἀνάρτησή μας) ἀλλά καί τή Χάρι τοῦ Κυρίου νά στηρίζει τόν Λαό Του καί νά τόν ὁδηγεῖ μέσα ἀπό τίς δυσκολίες καί τά προβλήματα τοῦ αἰῶνος τούτου πρός νέα κατάπαυση, ὅπως τονίζει ὁ ἀπ. Παῦλος στήν πρός Ἑβραίους ἐπιστολή του (Ἑβρ. 3:1-4:13).

Ἡ Χάρι τοῦ Θεοῦ εἶναι πάντοτε παροῦσα καί δέν μᾶς ἐγκαταλείπει ποτέ. Μᾶς στηρίζει, μᾶς ἀνακαινίζει, μᾶς ἁγιάζει, μᾶς ὁδηγεῖ στή σωτηρία. Κι ὅλα αὐτά μέσα ἀπό καθημερινά προβλήματα, ἀνθρώπινες διαφωνίες καί, μικρότερες ἤ μεγαλύτερες, ἀναπόφευκτες ἀντιπαραθέσεις πού ὄχι μόνο δέν μειώνουν τήν ἁγιότητα τῆς Ἐκκλησίας ἀλλά τήν κάνουν πιό οἰκεία, πιό ἀνθρώπινη, πιό ζεστή, πιό δική μας.

Παρουσίαση από τον Αλέκο Μαρκόγλου του βιβλίου τού Μιχαήλ Ν. Τριανταφύλλου «ΠΑΛΑΙΑ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΣ»

Ετικέτες

Άγιος Γεώργιος Νέας Αλικαρνασσού, Αλέκος Μαρκόγλου, Μιχάλης Ν. Τριανταφύλλου, Παλαιά Αλικαρνασσός, Πετρούμι, Σύλλογος Μικρασιατών Κω "Ο Ηρόδοτος"

Σε μία όμορφη, ζεστή και συγκινητική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα της Μητροπόλεως στις 3 Οκτωβρίου 2018 στην κατάμεστη Αίθουσα της Πνευματικής Εστίας της Ιεράς Μητροπόλεως Κώου και Νισύρου τιμήθηκαν από τον Σύλλογο Μικρασιατών Κω «Ο Ηρόδοτος» κάποιοι από αυτούς που συνέβαλαν στην ανέγερση του Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου Νέας Αλικαρνασσού και παρουσιάστηκε το βιβλίο του Μιχαήλ Ν. Τριανταφύλλου με τίτλο «Παλαιά Αλικαρνασσός» από τον κ. Αλέκο Μαρκόγλου, καθηγητή Μαθηματικών και επί πολλά έτη Διευθυντή του Ιπποκρατείου Λυκείου Κω.

Η εξαιρετική, από κάθε άποψη, παρουσίαση του βιβλίου με παρακίνησε να  ζητήσω από τον κ. Αλέκο Μαρκόγλου, ο οποίος είναι ακούραστος μελετητής και βαθύς γνώστης της ιστορίας, εμβριθής ιστοριοδίφης και μεθοδικός συλλέκτης, να μου αποστείλει το κείμενό του για να το δημοσιεύσω.

Παραθέτοντας το κείμενο τον ευχαριστώ θερμώς για την ευγενική και άμεση ανταπόκριση στο αίτημά μου!

Καθώς προσπαθούσα να βάλω τις σκέψεις μου σε μια σειρά, αναζητώντας τον τρόπο για την παρουσίαση του βιβλίου του Μιχάλη Τριανταφύλλου με τίτλο «ΠΑΛΑΙΑ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΣ», σκεφτόμουν τα λόγια του Σεφέρη που κάπου είχε γράψει, πως: «σβήνοντας ένα κομμάτι από το παρελθόν, είναι σαν να σβήνεις και ένα αντίστοιχο κομμάτι από το μέλλον». Αυτά τα λόγια πιστεύω στοίχειωναν και πείσμωναν το συγγραφέα σε όλη τη διάρκεια της έρευνας και της συγγραφής του βιβλίου του· γιατί οι τόποι της παλιάς πατρίδας μπορεί να έγιναν φρύγανα υλικά με το ξεριζωμό, αλλά για τους απογόνους είναι υπαρκτοί νοητικά, αφού οι πατρίδες είναι οι άνθρωποι·  και αν η καθ΄ ημάς Ανατολή δε χάθηκε με τον ξεριζωμό, κινδυνεύει όμως να χαθεί όταν οι απόγονοι των παιδιών της χάνουν τη συνείδηση και την ταυτότητά τους. Χάνεται, όταν εμείς δεν έχουμε πια την αίσθηση της ταυτότητας και της ρίζας μας.

Ίσως σε καμιά άλλη εποχή οι Έλληνες του Ελλαδικού χώρου και όσοι συνθέτουν τον ευρύτερο Ελληνισμό, δεν ήταν τόσο ευαισθητοποιημένοι στα θέματα των «Χαμένων Πατρίδων». Σε καμιά άλλη περίοδο της πρόσφατης ιστορίας μας το Μικρασιατικό βιβλίο, δεν είχε την πληθωρική παρουσία που σημειώνει ιδιαίτερα τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Η αφηγηματική αυτή διάθεση και άσκηση, ο αφηγηματικός αυτός δυναμισμός που ξεκινά την επομένη του δράματος και συνεχίζει ως τις μέρες μας, οριοθετεί και υιοθετεί μια νέα μορφή λογοτεχνίας, την ανθρωπογεωγραφική. Από τότε, οι χιλιάδες προφορικές μαρτυρίες, οι υπάρχουσες εκ μεταφοράς μνήμες στους απογόνους των προσφύγων, οι σελίδες που γράφτηκαν και γράφονται από ιστορικούς, ερευνητές, πεζογράφους και ποιητές για τις πατρίδες της Μικρασίας, αποτυπώνουν αφενός έστω και από διαφορετικές σκοπιές τα δεινά του Ελληνισμού της Ανατολής, αφετέρου συμβάλλουν στην ανάγκη αυτογνωσίας του λαού μας.

Μετά από ένα σχεδόν αιώνα η Μικρασιατική τραγωδία εξακολουθεί να κυριαρχεί στη συνείδηση του νεοέλληνα, ως το θεμελιώδες γεγονός που μετέβαλε το χαρακτήρα και τη ροή της ιστορίας του έθνους στη σύγχρονη εποχή. Μα είναι δυνατόν, ύστερα από ένα σχεδόν αιώνα να συντηρούμε ένα ατυχές γεγονός και να καλλιεργούμε στους νέους μας μηνύματα μισαλλοδοξίας και διχασμού, για ένα λαό με τον οποίο θα πρέπει να συμβιώνουμε ειρηνικά; Ενίσταται ο καλόπιστος ακροατής. Ο λόγος προφανής: Η γραφή πρέπει να υπηρετεί την εκ μεταφοράς μνήμη και την ιστορική αλήθεια. Γιατί το κάθε θέμα πρέπει να τίθεται κατ΄ αναλογία των μεγεθών του, που ακυρώνουν εν πολλοίς χρονικές αποστάσεις και ηλικιακές διακρίσεις. Τότε η αφήγηση-γραφή γίνεται μια πράξη, που όχι απλώς ανακαλεί με τη θύμηση κάποιες έντονες στιγμές πικρής δοκιμασίας, αλλά προσπαθεί να βάλει στη θέση του το χαμένο χωροχρόνο. Η παλιά πατρίδα πρέπει να είναι παρούσα, στο παρόν της νέας. Εκεί αφήσαμε εστίες, βιώματα και μνήμες. Εδώ «ήρθαμε» κατατρεγμένοι και γυμνοί. Ό,τι μας έμεινε, το «κρατάμε» βαθιά μέσα μας. Όμως κοιτάμε μπροστά στο μέλλον. Γιατί ο πόθος της ειρήνης και της συνύπαρξης, προέρχεται μόνο από την πικρή πείρα των δύο λαών.

Όμως ας επικεντρωθούμε στη σημερινή παρουσίαση, κατά την οποία θα αποτολμήσω να αναδείξω την αξία, τη βαθύτερη σημασία, την αναγκαιότητα αλλά και την προσφορά του βιβλίου στη σύγχρονη ιστοριογραφία. Παράλληλα θα μου επιτρέψετε να δώσω τη δική μου συναισθηματική προσέγγιση και περιδιάβαση του βιβλίου, θαυμάζοντας την πολυεπίπεδη διευθέτηση, διαρρύθμιση και τακτοποίηση του υλικού από ενότητα σε ενότητα και από κεφάλαιο σε κεφάλαιο. Βέβαια θα πρέπει να διευκρινιστεί, πως τούτη η λογοτεχνική παραγωγή του συγγραφέα, με φόντο πάντα τις χαμένες πατρίδες της Ανατολής, όπου η μνήμη του δράματος της Μικρασιατικής τραγωδίας συντηρήθηκε ανεξίτηλη ως προς το μέγεθος και τον απόηχο στις συνειδήσεις των απογόνων, ήταν το αποτέλεσμα και ο καρπός μακρόχρονης σπουδής, έρευνας, μελέτης και προσπάθειας. Ήταν όρος και σκοπός ζωής για  το συγγραφέα, επιβεβαιώνοντας τα λόγια του Γάλλου διανοητή Ζαν-Πωλ Σάρτρ, που κάπου-κάποτε σημείωνε: «Κάθε άνθρωπος είναι πάντα ένας αφηγητής ιστοριών των άλλων, ζει περιτριγυρισμένος απ΄ αυτές και τις διηγείται ωσάν να ήταν δικές του».

Ο Μιχάλης Τριανταφύλλου γεννήθηκε στη Ρόδο το 1971, σπούδασε γραφικές τέχνες, κινούμενο σχέδιο και είναι απόφοιτος της σχολής Ξεναγών. Διαμένει και εργάζεται στη γενέτειρά του, ενώ παράλληλα με τη ξενάγηση, τα τελευταία χρόνια, δραστηριοποιείται στον τομέα της ζωγραφικής και της γλυπτικής διακόσμησης. Η πρώτη επαφή και γνωριμία με το Μιχάλη ήταν μέσω μιας τηλεφωνικής κλήσης που δέχτηκα από τον ίδιο, πριν δύο σχεδόν χρόνια,  όπου με πληροφορούσε για το αντικείμενο και το σκοπό της έρευνάς του, που αφορούσε βέβαια την Αλικαρνασσό της Μ. Ασίας, γνωρίζοντας και το δικό μου ενδιαφέρον και ενασχόληση με το συγκεκριμένο θέμα. Έκτοτε τόσο οι τηλεφωνικές όσο και οι κατ΄ ιδίαν επαφές μας πύκνωσαν ανταλλάσσοντας σκέψεις και υλικό, αλλά κυρίως φέρνοντάς τον σε επαφή  με απογόνους Πετρουμιανών της Κω, τις μαρτυρίες των οποίων κατέγραφε για τις ανάγκες της έρευνάς του. Δε σας κρύβω ότι προσωπικά εντυπωσιάστηκα από την πρώτη στιγμή με τη ζέση, το μεράκι, τον ενθουσιασμό, την υπομονή και επιμονή του συγγραφέα να συλλέξει το ογκώδες αυτό υλικό, να το διασταυρώσει, να το ταξινομήσει και να το καταγράψει. Και πρέπει να ειπωθεί πως για τον εντοπισμό και τη συγκέντρωση  του υλικού του βιβλίου του, χρειάστηκε να ταξιδέψει επανειλημμένα στην Κρήτη, στην Κω, στην Αθήνα, στην απέναντι Αλικαρνασσό, ακόμη και στην Ιταλία. Ειλικρινά τον συγχαίρω και τον θαυμάζω γιατί κατάφερε μη φειδόμενος χρόνου, κόπων και χρημάτων, να ανταπεξέλθει σε όλα αυτά με συνέπεια και η προσπάθειά του να έχει την ευτυχή κατάληξη που είχε.

Κυρίες και Κύριοι, δικαίως θα μπορούσε να αναρωτηθεί κάποιος ποια ήταν τα ερεθίσματα, ποιο γεγονός δηλαδή κέντρισε την περιέργειά του Μιχάλη Τριανταφύλλου για το ταξίδι του στην Αλικαρνασσό της Μικράς Ασίας 225 χρόνια πριν, αναζητώντας τους προγόνους του, την ιστορία της οικογένειάς του, το γενεαλογικό του δέντρο; Όπως ο ίδιος ο συγγραφέας σημειώνει στον επίλογο του βιβλίου, όλα ξεκίνησαν πριν τρία περίπου χρόνια από μια εύλογη απορία της μικρής του κόρης, η οποία ρώτησε τον πατέρα της με ποιον ακριβώς τρόπο συγγενεύουν με τους Τριανταφύλλου της γνωστής οινοποιίας Έμερυ της Ρόδου. Και έτσι άρχισε να ιχνηλατεί το παρελθόν του, να ανιχνεύει τη γενεαλογία της οικογένειας Τριανταφύλλου, να ψάχνει, να σκαλίζει να σκαλίζει… και όπως ο ίδιος παραδέχεται, εθίστηκε σ’ αυτό το ψάξιμο.  Έκτοτε η περιέργεια και το σκάλισμα μετουσιώθηκαν σε ενδελεχή έρευνα και μελέτη εκείνων των χρόνων για τη ζωή, την κοινωνική οργάνωση, τις δραστηριότητες, τα έθιμα και τις συνήθειες, τα γεγονότα και τα παθήματα των Αλικαρνασσιωτών. Πρόκειται δηλαδή για μία προσωπική έρευνα του δημιουργού, που στοχεύει στο να «διασώσει», έστω και αποτυπωμένα στο χαρτί, όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία για την ακμάζουσα ελληνική κοινότητα της παλιάς πατρίδας.

Θα μου επιτραπεί στο σημείο αυτό να αναφερθώ στην πολύ αγαπητή μου λέξη «περιέργεια», που επιλέγει εύστοχα ο συγγραφέας προκειμένου να ορίσει όχι μόνο την απαρχή της εμπλοκής του με το θέμα αλλά και να ρυθμίσει, κατά τη γνώμη μου, την περπατησιά και τις ισορροπίες του. Ο Μιχάλης Τριανταφύλλου ανήκει στην τρίτη γενιά Μικρασιατών προσφύγων, το τραύμα του επομένως, δεν είναι προσωπικό, η ενασχόλησή του, όμως, με το συγκεκριμένο θέμα ούτε τυχαία, ούτε αναίτια θα μπορούσε να θεωρηθεί. Πίσω από αυτή την ενασχόληση υπάρχει το επίκτητο βίωμα, ο οικογενειακός μύθος, που καλείται να διαχειριστεί ο ίδιος ως ερευνητής πλέον, κατακτώντας για λογαριασμό της ιστορικής αλήθειας τη νηφάλια αφήγηση, και θέτοντας στην υπηρεσία της σύγχρονης ιστοριογραφίας για τις πατρίδες της Μικράς Ασίας, εκείνη την αντικειμενικότητα που θα τον βοηθούσε να υποστηρίξει, να συντηρήσει, αλλά και να ελέγξει ταυτόχρονα, το διάλογο και τον αναστοχασμό της συλλογικής μνήμης με την ατομικότητα.

Εδώ εγείρονται δύο καίρια και κρίσιμα κατά την άποψή μας ερωτήματα, που πιστεύω οφείλουν απαντήσεων:

1^ον) Νομιμοποιείται ο συγγραφέας, ως μη ειδικός στο επάγγελμα, να ασχοληθεί με θέματα που αφορούν ιστορικά γεγονότα; Η απάντηση εκ του αποτελέσματος είναι σαφώς καταφατική. Αφού η αναδίφηση και μελέτη του Μιχάλη σε πηγές και αρχεία, είχε ως αποτέλεσμα σε αρκετές περιπτώσεις να αποτολμήσει να συναναστραφεί, αν θα μπορούσε να ειπωθεί αυτό, την Ιστορία, να συνομιλήσει μαζί της, να τη σεβαστεί αλλά και να την προκαλέσει, επιμένοντας στις ξεχασμένες και αποσιωπημένες περιοχές της, πάντα ως εραστής της, που φιλοδοξεί να φωτίσει και να εξανθρωπίσει γεγονότα, τα οποία ποτέ δεν εντάχθηκαν στο επίσημο εθνικό αφήγημα.

2^ον) Ποιες οι πηγές και ποιο το υλικό τεκμηρίωσης του ευανάγνωστου και συναρπαστικού βιβλίου του Μιχάλη Τριανταφύλλου, διερωτάται κάθε καλόπιστος αναγνώστης; Ο συγγραφέας στο μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου αξιοποιεί τις καταγεγραμμένες μαρτυρίες Πετρουμιανών πρώτης γενιάς, οι αφηγήσεις των οποίων εμπεριέχονται στο μεγαλύτερο αρχείο προφορικής παράδοσης της χώρας, του αρχείου του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών,  την «Κιβωτό» θα λέγαμε της ιστορικής μνήμης του ελληνισμού της Μ. Ασίας. Φέρνει δηλαδή τους πρόσφυγες στο προσκήνιο του ιστορικού γίγνεσθαι και ως διαμεσολαβητές της μνήμης, τους μετατρέπει από αντικείμενα σε πρωταγωνιστές της ιστορικής του αφήγησης. Πώς δηλαδή αποτυπώθηκε στη μνήμη των ίδιων των προσφύγων η παλιά πατρίδα, οι άνθρωποί και οι ιστορίες τους; Πώς μίλησαν οι ίδιοι για την εμπειρία του πολέμου και του ξεριζωμού;  Στις μέρες μας βέβαια κάποιοι θέτουν ένα γενικότερο ζήτημα σχετικά με την προσφυγική μνήμη: Είναι αξιόπιστη; Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στην ιστορία και τη μνήμη; Κάποιοι υποστηρίζουν πως σχετίζεται με το παρελθόν, αλλά όλο και κάπου «υστερεί» σε σχέση με την «αντικειμενικότητα». Αφού η μνήμη διαθλά και παραποιεί ενίοτε όσα συνέβησαν στο παρελθόν, επειδή κουβαλά μαζί της συναίσθημα και ως εκ τούτου είναι πλαστική και ευμετάβλητη. Εμείς θα συνταχθούμε με μια δεύτερη άποψη, εκείνη που υποστηρίζει πως ο ρόλος της προσφυγικής μνήμης είναι άμεσος, δυναμικός και καθοριστικός, αν θέλουμε να κατανοήσουμε πώς θυμούνται το παρελθόν τόσο όσοι το έζησαν, όσο και αυτοί στους οποίους εκ μεταφοράς κληροδοτήθηκε, τις περισσότερες φορές ως «χρέος». Μιλάμε άλλωστε πολύ περισσότερο σήμερα για το χρέος απέναντι στη μνήμη, απ’ ό,τι απέναντι στην ιστορία. Επί πλέον, το παρελθόν των προσφύγων δεν μετατράπηκε εξαρχής σε ιστορία, αφού οι τραυματικές εμπειρίες που βίωσαν οι περισσότεροι, τα μικρά και μεγάλα γεγονότα της καθημερινότητας τους δεν «χωρούσαν» στις επίσημες αφηγήσεις της ιστορίας. Ούτε η μνήμη τους εντάχθηκε εξαρχής στον κορμό της εθνικής μνήμης, και όταν τελικά εντάχθηκε, τότε το ατομικό τραύμα έγινε συλλογικό, και στη συνέχεια εθνικό. Εξάλλου αγαπητοί συμπατριώτες, ως απόγονοι δεύτερης και τρίτης γενιάς Μικρασιατών δεν εξακολουθούμε να βιώνουμε στην καθημερινότητά μας και να μετέχουμε μέσω της μεταμνήμης του συλλογικού τραύματος; Η μνήμη της παλιάς πατρίδας δεν είναι διάχυτη στις οικογενειακές ιστορίες, στα ονόματά μας, στα έθιμά μας, στα παραμύθια και στα τραγούδια μας, στις συνταγές της κουζίνας, στις τούρκικες λέξεις που τρύπωναν στο λόγο των γιαγιάδων και των παππούδων, στις εικόνες των αγίων και στις φωτογραφίες, αλλά και στα μικρά εκείνα αντικείμενα που περνούν από γενιά σε γενιά για να μας θυμίζουν το «εκεί»;  

Θα σταθώ στη συνέχεια συνοπτικά στον τρόπο γραφής του βιβλίου, στο ύφος, στη γλώσσα και στη φιλολογική του ανάλυση. Ας μου επιτραπεί λοιπόν επιγραμματικά να σχολιάσω:

• Εξαιρετικά καλογραμμένο βιβλίο που δείχνει πως έχει γίνει από έμπειρο, που γνωρίζει καλά τα μυστικά της συγγραφής. Διαθέτει προσωπικό ύφος που το χαρακτηρίζει η παραστατικότητα και η γλαφυρότητα, ειδικά στις περιγραφές του.
• Η γλώσσα του Μιχάλη Τριανταφύλλου είναι καθαρή και διαυγής, ενώ ο χειμαρρώδης λόγος του σαφής και ζωντανός, φτάνει και αγγίζει τον αναγνώστη.
• Ο ρεαλισμός της γραφής του, αν και σε απόσταση από τα γεγονότα, είναι άμεσος και αποκαλυπτικός.
• Το υλικό του βιβλίου στηρίχθηκε σε μαρτυρίες και περιγραφές που ο ίδιος κατέγραψε, στο πλούσιο προφορικό αρχείο του Κ.Μ.Σ., σε επίσημα ντοκουμέντα και κείμενα υπηρεσιών και φορέων τα οποία ο ίδιος εντόπισε, σε ξεχασμένες και άγνωστες μέχρι σήμερα μονογραφίες και δημοσιεύσεις με θέμα την Αλικαρνασσό και βέβαια, σε εκτεταμένη ελληνική και ξένη βιβλιογραφία.
• Τέλος, δε θα πρέπει να αγνοηθεί το πλούσιο υλικό τεκμηρίωσης που συνοδεύει και εμπλουτίζει τα κείμενα και τις περιγραφές. Και αναφέρομαι στις φωτογραφίες παλαιές και νεότερες, τα έγγραφα και τα ντοκουμέντα, αλλά και την πολύ επιτυχημένη εικονογράφηση του βιβλίου που επιμελήθηκε ο Ρόδιος ζωγράφος  Σπύρος Ζαχαρόπουλος.

Μα, ας επιχειρήσουμε στο σημείο αυτό, αγαπητοί συμπατριώτες, να περιδιαβούμε τις σελίδες του βιβλίου, να γνωρίσουμε τη δομή του, με άλλα λόγια να προσεγγίσουμε συνοπτικά τα 13 κεφάλαια και τις 100 και πλέον ενότητες από τις οποίες αποτελείται.

Στο πρώτο κεφάλαιο με τίτλο «Η Οικογένεια», ο συγγραφέας επιχειρεί ουσιαστικά να αυτοπροσδιοριστεί στον χώρο και στο χρόνο. Αποτελεί, όπως προαναφέρθηκε, μια καταγραφή των γενεαλογικών δέντρων του παππού και της γιαγιάς του, αλλά και πληροφοριών για την οικογένεια του. Και όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά σημειώνει: «το ταξίδι του ξεκίνησε με κάποιον Τριαντάφυλλο από την Κύπρο το 1795 και τον εγγονό του Τριανταφύλλου (Διάκο) Μιχάλη, παππού του παππού μου, το 1821 στην Αλικαρνασσό…».

Στα δύο εκτενέστερα και σημαντικότερα κατά την άποψή μου επόμενα κεφάλαια, με αντίστοιχους τίτλους «Τοπογραφία μιας χαμένης πατρίδας» και «Μια βόλτα στο Πετρούμι του Χτές»,  ο συγγραφέας μας προσκαλεί σε ένα ταξίδι στο χρόνο, σε ένα ταξίδι μνήμης γεμάτο συγκινήσεις και εικόνες, ένα σεργιάνι και μια νοερή περιπλάνηση στους δρόμους και τις πλατείες της Αλικαρνασσού, στους μαχαλάδες, τα σπίτια, τα καφενεία, τα μαγαζιά, τις εκκλησίες, τα σχολεία, τις βρύσες τα νεκροταφεία και  στα γύρω χωριά της. Εδώ ο Μιχάλης Τριανταφύλλου δίνει το νήμα της περιπλάνησης και του ταξιδιού στην παλιά πατρίδα, στις αφηγήσεις του Αναστασίου Καϊσερλη, του Κωνσταντίνου Χαλκίτη, του γιατρού Μιχάλη Τριανταφύλλου και της Ελπίδας Σταυρίδου τεσσάρων Πετρουμιανών πρώτης γενιάς, καθώς και στα κείμενα του Αποστολή Μουζουράκη και Σπύρου Χατζηλάου, που φιλοξενήθηκαν τη δεκαετία του 1950 στην εφημερίδα του πρώτου με τίτλο «Αλικαρνασσός».   

Στο επόμενο κεφάλαιο γεμάτο εικόνες, αναμνήσεις, μικρές ιστορίες, γεύσεις και μυρωδιές  περιγράφει τα έθιμα της χαμένης πατρίδας. Ενδεικτικά αναφέρουμε: το σπάσιμο του ροδιού, το πάλεμα της καμήλας, το κάψιμο του εβριού, τις καμουτζέλες, τα κάλαντα, τα παιχνίδια, τα μοιρολόγια, τα χοιροσφάγια κ.ά. Πώς γιόρταζαν επίσης οι Πετρουμιανοί τις μεγάλες γιορτές της Χριστιανοσύνης;  Και βέβαια τις διατροφικές τους συνήθειες και τα γλυκά, που έχουν περάσει από γενιά σε γενιά στις νέες πατρίδες. Τέλος ο συγγραφέας μας μεταφέρει μια όχι και τόσο ευχάριστη συνήθεια αρκετών Πετρουμιανών, που ξεχάστηκε ευτυχώς στο πέρασμα των χρόνων. Τη συνήθεια κατά την οποία ο ερωτευμένος νέος τράβαγε επιδεικτικά μια μαχαιριά στο πόδι του αναφωνώντας «Παίρνω άλλη», όταν η κοπέλα δεν τον ήθελε είτε τον απέρριπταν οι δικοί της. Σύμφωνα με τις αφηγήσεις του Γιώργου, Νικολή και Ειρήνης Χατζηλάου, πρωταγωνιστής παρόμοιας ιστορίας υπήρξε ο παππούς τους Ιωάννης Αγγελίνής, πιο γνωστός με το παρατσούκλι Γάλη-Γάλη (γιατί φαίνεται ο αείμνηστος εφάρμοζε στην πράξη την αρχαία ρήση «σπεύδε βραδέως»). Εκείνο που σίγουρα γνωρίζουμε από την περιπέτεια του Γιάννη Αγγελίνη είναι πως κατάφερε τελικά να κάμψει τις αντιρρήσεις της οικογένειας Χατζηκωνσταντή και να παντρευτεί την αγαπημένη του Ρηνιώ, όμως δεν είμαστε σίγουροι αν του απέμεινε σάρκα για σάρκα στα πόδια, από τις πολλές μαχαιριές.    

            Με τη διοικητική συγκρότηση, αλλά και με σημαντικές πληροφορίες για την πολιτική, κοινωνική και εκκλησιαστική οργάνωση της Ελληνικής κοινότητας της Αλικαρνασσού ασχολείται ο συγγραφέας στο Πέμπτο κεφάλαιο του βιβλίου του. Αξιόλογες κρίνονται επίσης οι αναφορές στον πληθυσμό, την οικονομία, τα επαγγέλματα, την παιδεία και στις σχέσεις των δύο κοινοτήτων πριν τα γεγονότα του 1914. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με την παράθεση ονομάτων και σύντομων βιογραφικών στοιχείων των ιερέων και των δασκάλων της εποχής εκείνης.

            Οι ιστορίες και οι πληροφορίες για την οικογένειά του κυριαρχούν στις σελίδες των τριών επόμενων κεφαλαίων του βιβλίου. Δεν λείπει όμως και το συναίσθημα, αφού όπως κάπου σημειώνει ο ίδιος ο συγγραφέας: «Πήγα στη γενέτειρα του παππού μου και του παππού του παππού μου, την Αλικαρνασσό. Βγαίνοντας από το λιμάνι, μετά τα πρώτα λεπτά, ένιωσα παράξενα. Ωραία. Ένιωσα σαν να επέστρεφα σπίτι μου. Η συγκίνηση με είχε συνεπάρει». Στα κεφάλαια αυτά περιγράφονται τα σπίτια, τα αρχοντικά και τα οικογενειακά κειμήλια που έχουν διασωθεί, όπως: εικόνες, έγγραφα, συμβόλαια, ληξιαρχικές πράξεις και βέβαια η χειρόγραφη διαθήκη του Τριανταφύλλου Διάκου Μιχάλη του 1881, η οποία πιστεύω ότι από μόνη της θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο ειδικής μελέτης. Στηριζόμενος επίσης σε μεταγενέστερη μελέτη αλλά και από προσωπική του έρευνα, συντάσσει ένα πρώτο κατάλογο επιθέτων οικογενειών που έζησαν στο Πετρούμι. Στα τρία αυτά κεφάλαια τέλος αναφέρεται στο επάγγελμα του προπάππου του, Μιχάλη Τριανταφύλλου, ο οποίος ήταν ράφτης, ενώ παραθέτει βιογραφικά σημειώματα οικογενειών και σημαντικών προσώπων της Αλικαρνασσού.      

Το Ένατο Κεφάλαιο με τίτλο «Οι Ιταλοί μπήκαν στην πόλη….», πραγματεύεται την ιταλική κατοχή της Αλικαρνασσού από το Μάιο του 1919 έως τον Απρίλιο του 1920, όταν δηλαδή τα ιταλικά στρατεύματα αποβίβασαν δυνάμεις στη νοτιοανατολική Μικρά Ασία, στο πλαίσιο του ανταγωνισμού των Μεγάλων Δυνάμεων για το διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Η εργασία του γλωσσολόγου και λαογράφου Νίκου Κοντοσόπουλου του 1957 με τίτλο «Ποιμενικά της Αλικαρνασσού», με αναφορές στην ενδυμασία των βοσκών, τις σκωπτικές διηγήσεις, το γλωσσάρι των βοσκών κ.ά, φιλοξενείται στο Δέκατο Κεφάλαιο του βιβλίου, αφού η κτηνοτροφία υπήρξε μια από τις ασχολίες των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής της Αλικαρνασσού.

 Το επόμενο κεφάλαιο βασίζεται στη μεταπτυχιακή εργασία της Ελένης Ψαραδάκη για τη Νέα Αλικαρνασσό στην Κρήτη, όπου καταγράφονται οι περιπέτειες εγκατάστασης των προσφύγων στη Νέα τους Πατρίδα, αλλά και οι αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες ενσωματώθηκαν στην τοπική κοινωνία και όμως μπόρεσαν να ορθοποδήσουν και να προοδεύσουν, χωρίς ποτέ να λησμονήσουν τις προγονικές τους εστίες.

Λέξεις και εκφράσεις από την τοπική διάλεκτο της Αλικαρνασσού παραθέτει ο συγγραφέας στο Δωδέκατο Κεφάλαιο με τίτλο: «Λέξεις από την Πατρίδα…», αξιοποιώντας τη μελέτη του καθηγητή Νίκου Κοντοσσόπουλου και το αρχείο του Αποστόλη Μουζουράκη. Στο «Γλωσσάρι» αυτό ο αναγνώστης συναντά πολλές λέξεις που και σήμερα χρησιμοποιούμε στις κατ΄ ιδίαν συνομιλίες μας, όπως: Αμανάτι, Αποσπερίζω, Αρμαστός, Γλήορη, Καρσί, Καμουτζέλες, Κουρσούνι, Κουσέλι, Λαϊνι, Λόπια, Μαστραπάς, Μεσάλι, Μπλάζω, Μουντάρω, Ναμικιώρης, Νεμπότης, ΄Οχτουρας, Πάρβας, Ποτάσσω, Σεκλετίζω, Σιρμαγιά, Ταβλάδος, Φροκαλιά κ.ά.

Το ακροτελεύτιο Δέκατο Τρίτο Κεφάλαιο με τίτλο «Το Πετρούμι…100 χρόνια μετά», εμπεριέχει εικόνες της σημερινής Αλικαρνασσού, τον επίλογο του συγγραφέα, το Αλφαβητικό Ευρετήριο Ονομάτων και βέβαια τη σχετική βιβλιογραφία.

Πρέπει όμως αγαπητοί μου να τελειώνω, ευχαριστώντας το Μιχάλη Τριανταφύλλου για το ανεπανάληπτο και μοναδικό ταξίδι που μας προσφέρει μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του. Του ευχόμαστε να είναι καλοτάξιδο, να συνεχίσει να είναι δημιουργικός και παραγωγικός και σύντομα να ακολουθήσουν νέες πνευματικές του δημιουργίες,  που δε σας κρύβω από τις εκμυστηρεύσεις του, αλλά όπως και ο ίδιος προαναγγέλλει στο βιβλίο του, στο μέλλον θα ασχοληθεί με τις οικογένειες των Πετρουμιανών, τις εμπειρίες της εξόδου των προσφύγων και την ένταξή τους στις νέες πατρίδες.

Δε θα μπορούσα να κλείσω αλλιώς την περιδιάβασή μου στο βιβλίο του, παρά μόνο με τη δική του εύστοχη καταληκτική διαπίστωση στον πρόλογό του: «Ο πολιτισμός ενός λαού δεν είναι η διατήρηση της στάχτης του, αλλά η μετάδοση της φλόγας του». Γιατί συμπληρώνω εγώ, δεν είναι «Χαμένες» οι πατρίδες των Ελλήνων της Ανατολής, αλλά «Αλησμόνητες», που ζουν μέσα στις καρδιές μας, όσο διατηρούμε ανοιχτά τα μάτια του μυαλού και της ψυχής μας…

Σας ευχαριστώ που είχατε την υπομονή να με ανεχθείτε. Να είστε καλά.