Με την ευκαιρία του Μυστικού Δείπνου και της παραδόσεως του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας, που η Εκκλησία εορτάζει την Μεγάλη Πέμπτη, πραγματοποιήσαμε μία εκπομπή στον Ραδιοφωνικό Σταθμό της Εκκλησίας της Ελλάδος με παραγωγό τον Αντώνη Γιαννακόπουλο. Θέμα μας ήταν η διερεύνηση των σχέσεων του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας με την κτίση.
Όσο και αν ακούγεται υπερβολικό η αφετηρία για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τη θέση της Θείας Ευχαριστίας στη ζωή και στον κόσμο μας είναι η δημιουργία του Κόσμου, του κοσμήματος του Θεού, και η έξοδος του ανθρώπου από τον Παράδεισο, καθώς μόνος του και ελεύθερα αποφάσισε να τραβήξει το δρόμο του, μακριά από το Θεό και την αγάπη Του.
Με την Πτώση, την απομάκρυνση του ανθρώπου από την αγάπη του Θεού, άλλαξαν όλες οι παράμετροι. Χάθηκε η σχέση αγάπης του ανθρώπου με το Θεό, το συνάνθρωπό του, τη φύση και τον ίδιο του τον εαυτό.
Ο άνθρωπος άρχισε να ζει μόνος, ταλαιπωρημένος, ξένος ανάμεσα σε ξένους, βασανισμένος. Ο Θεός, ως αγάπη, θέλησε να του ανοίξει και πάλι τη θύρα του Παραδείσου, αλλά αυτό μπορούσε να γίνει μόνο με έναν τρόπο: έπρεπε να το θελήσει και ο ίδιος ο άνθρωπος, ο οποίος ζώντας μακριά από το Θεό Τον είχε ξεχάσει δημιουργώντας υποκατάστατα Αυτού που κάποτε ήταν ο φίλος και συνομιλητής του.
Έτσι ο Θεός ξεκίνησε ένα μακρύ ταξίδι στον κόσμο μας βοηθώντας τον άνθρωπο να Τον βάλει και πάλι στη ζωή του, να Τον θυμηθεί και να Τον αγαπήσει.
Η πορεία αυτή αντιμετώπισε πολλά προβλήματα από τη σκληρότητα των ανθρώπων, οι οποίοι είχαν μάθει να λειτουργούν εγωιστικά και ατομικά. Τα προβλήματα αυτά περιγράφονται πολύ παραστατικά σε ολόκληρη την Αγία Γραφή, και ιδιαίτερα στην παραβολή των κακών εργατών του αμπελώνος. Ο εκλεκτός λαός, ο Ισραήλ, κάθε άλλο παρά ανταποκρίθηκε στην κλήση του Θεού. Έδειξε σκληρότητα, ανυπακοή και εγωισμό. Το σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία του κόσμου αντιμετώπισε πολλά προβλήματα από τη μεριά των ανθρώπων.
Παρά ταύτα ο Υιός και Λόγος του Θεού έγινε άνθρωπος. Γεννήθηκε με έναν μοναδικό τρόπο, «εκ Παρθένου», διακόπτοντας τη διαδοχή της φθοράς και του θανάτου. Ο Χριστός μεγάλωσε, δίδαξε, έκανε «σημεία» που φανερώνουν την παρουσία και την αγάπη του Θεού στον κόσμο και στον άνθρωπο και, ανέβηκε στο Γολγοθά.
Λίγες ώρες πριν το μαρτυρικό θάνατό Του, συγκέντρωσε όλους τους μαθητές Του σε ένα γεύμα. Σε ένα γεύμα που ενώ είχε πολλά από τα στοιχεία του παραδοσιακού ιουδαϊκού πασχαλινού γεύματος, στην πραγματικότητα ήταν κάτι εντελώς διαφορετικό.
Σε αυτό το γεύμα, γνωρίζοντας ότι θα ήταν το τελευταίο Του στη γη, κάνει κάτι ιδιαίτερα σημαντικό: παραδίδει στους μαθητές Του και σε όλα τα κατοπινά μέλη της Εκκλησίας τον ίδιο Του τον Εαυτό!
Διαβάζοντας τις σχετικές ευαγγελικές διηγήσεις μπορούμε να προχωρήσουμε σε ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις:
1) Ο Χριστός συνδέει άμεσα το Δείπνο αυτό με τη Βασιλεία των Ουρανών. Τονίζει στους μαθητές του ότι δεν πρόκειται να ξαναπιεί από τον οίνο και να ξαναφάει από το στάρι, παρά μόνο στη Βασιλεία των ουρανών. (Λκ. 22:16 κ.ε.)
Η τέλεση του Μυστικού Δείπνου, όπως διαπιστώνουμε δεν στοχεύει στην διατροφή, στη θρέψη των μαθητών και του Χριστού, αλλά έχει έναν άλλο χαρακτήρα. Από τα λόγια του Χριστού φαίνεται ότι η προοπτική της μεταλήψεως τροφής αν και γίνεται στον παρόντα αιώνα, στο παρόν, στην πραγματικότητα η ολοκλήρωσή της μετατίθεται σε έναν άλλο χρόνο. Είναι πολύ σημαντικό ότι αυτή η μετάθεση στα έσχατα δεν είναι αποσυνδεδεμένη από το παρόν. Ξεκινά από εδώ, από το παρόν και πρόκειται να ολοκληρωθεί στα πλαίσια της Βασιλείας των Ουρανών.
2) Αφού ο Κύριος πήρε στα χέρια του τον Άρτο πρώτα ευχαρίστησε και έπειτα τον έσπασε και τον τεμάχισε και αμέσως μετά το ίδιο ακριβώς έκανε και με τον Οίνο. Αφού έλαβε το γεμάτο ποτήριο στα χέρια του και ευχαρίστησε το Θεό το μοίρασε στους μαθητές του.
Σε όλα τα σημεία του μυστικού δείπνου, όπως τα διαβάζουμε στις ευαγγελικές περικοπές των τριών συνοπτικών Ευαγγελιστών (Λκ. 22:15-20, Μτ. 26:26-29, Μρ. 14:22-25) είναι σαφές ότι αυτό που τους προσφέρει είναι αυτά που χρειαζόμαστε για να τραφούμε (ψωμί και κρασί), τα οποία στα χέρια Του αλλάζουν χρήση. Παύουν να τρέφουν μόνο το σώμα, τη σάρκα και να της προσφέρουν θερμίδες και ενέργεια, η οποία θα βοηθήσει το σώμα να λειτουργήσει, να κινηθεί και να επιτελέσει τις αναγκαίες λειτουργίες του και έπειτα να χαθεί.
Αποκτούν μία άλλη προοπτική. Μία προοπτική αιωνιότητας. Συνδέουν τον παρόντα κόσμο, όπως τον γνωρίζουμε -με τα προβλήματα, την αμαρτία, τη φθορά, τον πόνο, τη σήψη, το θάνατο- με την αιωνιότητα, η οποία είναι ξένη προς όλα αυτά, αλλά πάντοτε αποτελεί μία προοπτική του ανθρώπου, ο οποίος αποθέτει την ελπίδα του στο σωτηριώδες έργο του Χριστού. Η ελπίδα αυτή, σχετίζεται με την προοπτική της ανακαινίσεως του κόσμου στον οποίο ζούμε και τον εμπλουτισμό του με τα στοιχεία της χάριτος του Θεού.
3) Ανατρέχοντας και πάλι στις βιβλικές διηγήσεις εύκολα διαπιστώνουμε σε ποιους απευθύνεται ο Κύριος. Οι πράξεις του Χριστού κατά τη διάρκεια του Μυστικού Δείπνου έχουν στόχο τη σωτηρία του ανθρώπου και του κόσμου στον οποίο αυτός ζει. Διαβάζουμε, λοιπόν, ότι ο Άρτος «δίδεται υπέρ υμών» και ο Οίνος «εκχέεται» και πάλι «υπέρ υμών». Το «υμών» και στις δύο περιπτώσεις γράφεται με «υ» και κατά συνέπεια αναφέρεται σε εμάς χωρίς, φυσικά, να περιλαμβάνει τον Ιησού.
Η αιτιολογία για αυτόν τον διαχωρισμό είναι πολύ απλή, αλλά νομίζω σημαντική για να καταλάβουμε τι σημαίνει Θεία Ευχαριστία και ποια η λειτουργία της στον κόσμο μας.
Η Ενσάρκωση του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και η επερχόμενη Ανάστασή Του προσέφεραν στον κόσμο μας και σε όλους εμάς, στη Δημιουργία ολόκληρη, τη δυνατότητα της Σωτηρίας. Με την παράδοση του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας ο Χριστός προσέφερε στον κόσμο ό,τι αυτός, δηλαδή ο Κόσμος, είχε χάσει με την Πτώση. Του προσέφερε τη δυνατότητα να ζει και πάλι ως φίλος με το Θεό. Μάλιστα, αυτό δεν το πέτυχε με μία νεφελώδη θεωρητική προσέγγιση τύπου ανατολικού διαλογισμού ή αφηρημένης φιλοσοφικής αλήθειας, αλλά με έναν πολύ απλό, καθημερινό, πρακτικό και άμεσο τρόπο. Αυτό που αλλάζει τη σχέση μας με την ύλη είναι η ίδια η ύλη που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας για να τραφούμε, για να ζήσουμε, για να αναπτυχθούμε. Η ίδια ύλη, η οποία μετατρέπεται από τους μηχανισμούς του σώματός μας σε ενέργεια αλλάζει χρήση: επιτελεί, πλέον, ένα εντελώς διαφορετικό και πολύ σημαντικότερο έργο.
Η ύλη, η τροφή, εξαγιάζεται από τη θυσία του Κυρίου. Ελευθερώνεται από τις δεσμεύσεις και τους περιορισμούς της φθοράς και του θανάτου. Όπως ο Αδάμ τράβηξε εγωιστικά το δρόμο του μακριά από την αγάπη και το έλεος του Θεού, έτσι και ο Χριστός πορευόμενος όμως, κατά τον αντίθετο δρόμο, οδηγεί τον άνθρωπο, τον Αδάμ, πάλι στην αγκαλιά του Κυρίου.
Αν έπρεπε να χρησιμοποιήσουμε λίγες μόνο λέξεις για να περιγράψουμε τι έκανε ο Χριστός και έσωσε τον άνθρωπο θα έπρεπε να θυμηθούμε τη φράση του απ. Παύλου από το 2ο κεφάλαιο της επιστολής που έστειλε στην Εκκλησία των Φιλίππων: «γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δε σταυροῦ». Έκανε αυτό που δεν έκανε ο Αδάμ: έζησε και πέθανε με εκούσια υπακοή.
Η αποκορύφωση αυτής της τέλειας υπακοής ήταν η θυσία Του επάνω στο Σταυρό, κατά την οποία έχυσε το αίμα Του και με αυτό λύτρωσε τον άνθρωπο από το Θάνατο, δηλαδή τον αγώνα να ζει μακριά από την αγάπη του Θεού και να παραδέρνει χωρίς ελπίδα για τη σωτηρία. Χωρίς ένα στήριγμα.
Αυτό το Αίμα που χύθηκε στο Σταυρό συνεχίζει να χύνεται για όλους εμάς κάθε μέρα κάθε στιγμή με σκοπό να μας ενώσει και να μας ενώνει συνεχώς με την πηγή της Σωτηρίας τον Κύριο μας τον Χριστό. Έτσι γινόμαστε σύσσωμοι και σύναιμοι με Αυτόν. Αποκτούμε, τηρουμένων των αναλογιών, τα χαρίσματά του και ιδιαίτερα το χάρισμα της αγάπης. Μπορούμε, πλέον, να ζούμε στον κόσμο όχι βιώνοντας σε κάθε μας βήμα, κάθε στιγμή, την εχθρότητα η οποία έγινε βασικό στοιχείο του μεταπτωτικού κόσμου και για την οποία διαβάζουμε στη σχετική διήγηση, όπως περιγράφεται στο βιβλίο της Γενέσεως, όπου ο άνθρωπος, αμέσως μετά τη βρώση του καρπού, νιώθει και είναι ξένος, απομονωμένος. Το περιβάλλον είναι εχθρικό, η φύση του αντιστέκεται. Οι σχέσεις του με αυτή πολύ απέχουν από το να χαρακτηριστούν ιδανικές. Ξεκινά και εξελίσσεται ένας αδυσώπητος αγώνας κυριαρχίας, όχι μόνο απέναντι στην άλογη κτίση, αλλά και απέναντι στον συνάνθρωπο, ο οποίος πλέον δεν είναι πλησίον, αλλά έχει μετατραπεί σε εχθρό, ο οποίος επιβουλεύεται το συμφέρον του άλλου, αλλά δέχεται/υφίσταται και την ίδια επιβουλή από τον άλλο.
Θυμάμαι μία παλαιότερη τηλεοπτική διαφήμιση που υποτίθεται έδειχνε την κατάσταση στον Παράδεισο πριν και μετά την Πτώση. Μετά την Πτώση, λοιπόν, με γοργό ρυθμό όλα έχασαν την ομορφιά και τα ζωηρά τους χρώματα και μετατράπηκαν σε έναν γκρίζο, ψυχρό και εχθρικό περίγυρο που βασάνιζε τους πρωτοπλάστους. Η κτίση από την Πτώση και εξής έγινε εχθρική και ξένη. Η χαρά χάθηκε και ο θάνατος κυριάρχησε παντού. Μέχρι την Ανάσταση του Κυρίου συνεχίστηκε αυτή η κατάσταση.
Ήρθε, λοιπόν, ο Χριστός και λίγο πριν φύγει από τον κόσμο αυτό, λίγο πριν οδηγηθεί στο Σταυρό, λίγο πριν αποχωριστεί τους μαθητές του, τους προσέφερε τον Εαυτό Του. Μάλιστα, δεν τον προσέφερε μόνο σε αυτούς, στους παρόντες κατά το Μυστικό Δείπνο, αλλά και σε όλους εμάς που μετέχουμε, με όλες τις αδυναμίες, τα πάθη και τις αμαρτίες μας, στο Σώμα της Εκκλησίας. Μας έδωσε τη δυνατότητα να ζήσουμε μέσα στη χάρη Του και να γευόμαστε τα αγαθά της αγάπης του.
Η θεία Ευχαριστία δεν αποτελεί μία επιβράβευση των αρετών ή των ικανοτήτων μας, αλλά ένα εφόδιο στον αγώνα μας κατά του εγωισμού, κατά της αμαρτίας που ταλαιπωρεί τον κόσμο μας, την κτίση ολόκληρη. Είναι εφόδιο ζωής αιωνίου. Φάρμακο αθανασίας.
Σε αυτό το πνεύμα, όπως είναι αναμενόμενο και απολύτως φυσιολογικό, κινείται ολόκληρη η Θεία Ευχαριστία.
Αμέσως μετά τους λόγους με τους οποίους ο Κύριος μας προσέφερε το μυστήριο και ο Μέγας Βασίλειος και άγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος ανακεφαλαιώνουν όλα όσα λαμβάνουν χώρα με τη φράση «Τα Σα εκ των Σων Σοι προσφέρομεν, κατά πάντα και δια πάντα».
Αυτή η φράση συγκεφαλαιώνει όλη την πορεία του ανθρώπου από την αμαρτία στη Σωτηρία. Εκφράζει την πίστη του, την ελπίδα του, στην αγάπη και στο έλεος του Θεού. Δηλώνει την πεποίθησή του ότι μόνο η χάρη Του θα τον σώσει.
Με αυτή η φράση, ο πιστός, ο αμαρτωλός πιστός, προσφέρει τη ζωή και τον κόσμο ολόκληρο στο Θεό. Η προσφορά αυτή έχει κάποια ιδιότυπα χαρακτηριστικά: συνήθως όταν προσφέρουμε κάτι σε κάποιον άλλο ωφελείται αυτός που το λαμβάνει. Στην περίπτωση της Θείας Ευχαριστίας αυτός που ωφελείται είναι ο προσφέρων και όχι ο λαμβάνων. Ο άνθρωπος μετέχοντας στο μυστήριο της Θ. Ευχαριστίας προσφέρει στο Θεό τον κόσμο ολόκληρο, την κτίση την ίδια για να την αγιάσει. Η κτίση μέσα από τη Θεία Ευχαριστία μεταμορφώνεται, αλλάζει, εξαγιάζεται, γίνεται και πάλι Παράδεισος.
Ο άνθρωπος προσφέρει στο Θεό αυτό που Εκείνος, δηλ. ο Θεός με πολύ αγάπη του έχει παραχωρήσει. Βέβαια, ο άνθρωπος κάνοντας κακή χρήση του το κατέστρεψε, το έφθειρε, το οδήγησε στη φθορά.
Μα φυσικά, να παρέμβει η αγάπη του Θεού, η οποία είναι τόσο διακριτική που δεν εκβιάζει τον άνθρωπο, δεν πιέζει καταστάσεις, αλλά τον αφήνει να ωριμάσει και να ζητήσει τη βοήθειά Του. Τον αφήνει ελεύθερο να Τον αναζητήσει. Τον βοηθά να μάθει να αγαπά.
Αυτή η στάση του Θεού υπογραμμίζεται από τη φράση της Θ. Ευχαριστίας που ήδη αναφέραμε. Ο άνθρωπος δεν έχει κάτι δικό του να προσφέρει σε αυτή τη συνάντηση. Αντιθέτως ό,τι και να προσφέρει αυτό δεν του ανήκει. Ανήκει μόνο στο Θεό, στο δημιουργό του σύμπαντος κόσμου.
Προσφέρει με πίστη και εμπιστοσύνη στο θέλημά Του, αυτό που δεν του ανήκει, αλλά του έχει προσφερθεί ως δωρεά από το Θεό. Το σημαντικό είναι ότι γνωρίζει ότι δεν του ανήκει. Αντιλαμβάνεται τη δική του πτωχεία και κρέμεται από το έλεος του Θεού. Αφήνεται στα «χέρια» Του.
Δεν είναι τυχαίο, νομίζω, ότι για την ορθόδοξη προσέγγιση, η στιγμή που εκφωνείται το «τα Σα εκ των Σων» αποτελεί την ιερότερη -αν μπορούμε να το πούμε, καθώς τα πράγματα δεν λειτουργούν ποσοτικά και διασπαστικά, αλλά συνεκτικά και ενωτικά- στιγμή της Θείας Ευχαριστίας.
Η φράση αυτή για όποιον δεν έχει το υπόβαθρο, όχι φιλολογικά- αλλά θεολογικά να την κατανοήσει, αποτελεί μία άνευ νοήματος επανάληψη. Ευτυχώς όμως δεν είναι έτσι.
Συνοψίζοντας, νομίζω ότι πρέπει, για μία ακόμη φορά, να τονίσουμε ότι η θεία Ευχαριστία αποτελεί το μυστήριο της ανακαινίσεως και της σωτηρίας του κόσμου μας. Η κτίση μεταμορφώνεται καθώς την προσφέρουμε στο Θεό, απαλλαγμένοι από έννοιες που διασπούν –δικό μου, δικό σου, δικό του- και συνειδητοποιώντας ότι αυτό που νομίζουμε ότι κατέχουμε, την ύλη, στην πραγματικότητα μας είναι εντελώς ξένη αν δεν την προσφέρουμε σε Θεό και συνάνθρωπο. Γλυστρά ανάμεσα από τα δάχτυλά μας όπως η άμμος και φεύγει! Χάνεται!
Η κτίση πρέπει και αυτή να μεταμορφωθεί και ο ιερεύς της δίνει αυτή τη δυνατότητα.
Η κτίση πρέπει και αυτή να επανέλθει στο αρχαίο κάλλος της. Εμείς ανταποκρινόμενοι στην πρόσκληση του Θεού πρέπει να την οδηγήσουμε σε αυτό.
Η τέλεση του μυστηρίου της Θ. Ευχαριστίας δεν είναι μία τελετή, μία πράξη ευσέβειας. Είναι η επανάληψη του μυστηρίου της σωτηρίας του σύμπαντος κόσμου.
Είναι η μεταμόρφωση του γκρίζου και θλιβερού κόσμου μας σε Παράδεισο.
Είναι η αποκατάσταση της λέξης «κόσμος», μιας λέξης που σημαίνει κόσμημα, στολίδι, στην κυριολεκτική της έννοια και στην ορθή της χρήση και σημασία.
Είναι η ανακεφαλαίωση της ιστορίας μας.
Είναι η αξιοποίηση των δυνατοτήτων που μας έδωσε η αγάπη του Θεού για να αλλάξουμε την κατάσταση υπέρ μας. Να φέρουμε το παιχνίδι στα μέτρα μας, αν μου επιτρέπετε να χρησιμοποιήσω αυτή τη φράση.
Δεν είναι τυχαίο ότι για να περιγράψουμε το γεύμα στο οποίο μας προσκαλεί ο Θεός χρησιμοποιούμε κατά κύριο λόγο την έκφραση Θεία Ευχαριστία: με την τέλεση του μυστηρίου δείχνουμε την ευγνωμοσύνη μας στο Θεό, Του απευθύνουμε τις ευχαριστίες μας και αφηνόμαστε με πίστη στη αγάπη Του.
Μπορούμε να καταλάβουμε όλα αυτά που λέμε καλύτερα και, νομίζω, ευκολότερα αν σκεφτούμε για ποιο λόγο οι άγιοι που ήταν ιερείς τελούσαν συχνότατα τη Θεία Ευχαριστία. Οι περισσότεροι από αυτούς την τελούσαν κάθε ημέρα για δεκαετίες ολόκληρες. Γιατί άραγε το έκαναν; Τι κέρδιζαν; Ποιο ήταν το όφελός τους;
Μα απλούστατα πρόσφεραν τον κόσμο και την ίδια τους τη ζωή με απόλυτη εμπιστοσύνη στο Θεό και Αυτός, απλά, με αγάπη και σεβασμό την αγίαζε, την μεταμόρφωνε, την έκανε Παράδεισο. Μάλιστα, αυτή η μεταμόρφωση, αυτός ο αγιασμός δεν περιοριζόταν μέσα τους, δεν ήταν ένας κρυμμένος ατομικός θησαυρός, αλλά τον σκόρπιζαν στους γύρω τους, στον πλησίον, στον φίλο και συνοδοιπόρο, σε αυτόν που τους έβλαπτε που τους μισούσε και τους αδικούσε.
Αν αυτό δεν είναι Παράδεισος, τότε ειλικρινά δεν ξέρω τι μπορεί να είναι Παράδεισος!
Καλή Ανάσταση!
Θεολογικά και άλλα τινά 