Μαρία Σκιαδαρέση: Το «χάλκινο γένος» των Κεφαλλήνων

Ετικέτες

Επτάνησος, Κεφαλονιά, Μαρία Σκιαδαρέση, Πατάκης, Χάλκινο γένος

Στις 21 Μαΐου 2014 συμπληρώνονται 150 χρόνια από το επίσημο πέρασμα της Επτανήσου στο Ελληνικό Βασίλειο. Μία σημαντική επέτειος, η οποία, μάλλον, δεν υποστηρίχθηκε ικανοποιητικά από την ελληνική πολιτεία. Το ζητούμενο σε ανάλογους εορτασμούς δεν είναι να ξοδευτεί ο κόπος του λαού σε εκδηλώσεις εντυπωσιασμού και προβολής των συμμετεχόντων, αλλά η επιλογή δράσεων που θα βοηθήσουν εμάς τους νεώτερους να αποκτήσουμε μία, στοιχειώδη έστω, εικόνα για τις ρίζες και το παρελθόν μας. Οι επετειακές δράσεις πρέπει να σχεδιάζονται με διδακτικούς και εκπαιδευτικούς στόχους, οι οποίοι να μην εκφυλίζονται σε ανούσιες αναφορές στο παρελθόν, αλλά να έχουν τη δυνατότητα να ενσωματώνουν τα βασικά στοιχεία της επετείου, χωρίς να κουράζουν.

Μία τέτοια προσέγγιση, όχι μόνο είναι δύσκολη στην πραγματοποίησή της, αλλά συνήθως απαιτεί μακρά και εργώδη προετοιμασία. Πρέπει να εντοπίσουμε τα στοιχεία που μας ενδιαφέρουν να προβάλλουμε, να συγκεντρώσουμε το ανάλογο εποπτικό υλικό, να το διαμορφώσουμε κατάλληλα, ώστε να είναι εύληπτο και σαφές, και, εν τέλει, να το προσφέρουμε με τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να πετύχουμε το βέλτιστο αποτέλεσμα.

Τον περασμένο Νοέμβριο, ετέθη σε κυκλοφορία από τις εκδόσεις Πατάκη ένα μυθιστόρημα που κατά την εκτίμησή μας συγκεντρώνει, ανάμεσα σε πολλά άλλα, και τα χαρακτηριστικά που θα θέλαμε να έχει ένα κείμενο, το οποίο να λειτουργήσει θετικά στον εορτασμό μιας επετείου, χωρίς φυσικά, να περιοριστεί σε αυτόν τον ρόλο . . .

Αναφερόμαστε στο «Χάλκινο γένος», το τελευταίο έργο, της δόκιμης συγγραφέως Μαρίας Σκιαδαρέση, η οποία κατά το παρελθόν μας έχει προσφέρει πολλούς καρπούς του λογοτεχνικού της ταλέντου, ανάμεσα στους οποίους και το οικογενειακό έπος «Άτροπος ή Η ζωή και ο θάνατος της Βενετίας Δαπόντε».

Το «Χάλκινο γένος», όπως και το «Άτροπος ή Η ζωή και ο θάνατος της Βενετίας Δαπόντε» είναι οικογενειακά έπη, τα οποία στηρίζονται πάνω σε ευρεία μελέτη των πηγών και της σχετικής βιβλιογραφίας και προσφέρουν στον αναγνώστη τη δυνατότητα να προσεγγίσει κομμάτια της ευρωπαϊκής ιστορίας δίχως να νιώσει ότι κουράζεται.

Η Μαρία Σκιαδαρέση στο «Χάλκινο γένος», στήνει ένα μυθιστόρημα εποχής: παρακολουθεί την πορεία μίας οικογένειας της Κεφαλονιάς από το μεσαίωνα μέχρι τον 20^ο αιώνα επικεντρώνοντας όμως την προσοχή της στον 19^ο, τον αιώνα των πολλών ανατροπών για τα Επτάνησα.

Η αγγλική παρουσία στα νησιά έδωσε ελπίδες για απελευθέρωση, αλλά εν τέλει ανέστειλε πολλές από τις στοιχειώδεις ελευθερίες. Η καταστροφή του βιβλίου που, κατά την πρακτική των Ενετών, περιείχε τα ονόματα των ευγενών (Librod’ Oro) με την εμφάνιση των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης στα νησιά, δεν σήμανε και το τέλος της ισχυρής παρουσίας τους στα τοπικά πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά δρώμενα. Η αγγλική εξουσία είδε στα πρόσωπα των παλαιών οικογενειών της αριστοκρατίας τους αμεσότερους συνεργάτες της και φρόντισε να ενισχύσει τη θέση τους στα νησιά. Από την άλλη, η διείσδυση νέων ιδεών, οι οποίες προήλθαν από τη Γαλλία αλλά και την Ιταλία, τόνωσε την αυτοσυνειδησία του λαού για αγώνα υπέρ της ελευθερίας του λόγου, της έκφρασης και όχι μόνο. Το κίνημα των «ποπολάρων», το οποίο κλόνισε τα θεμέλια της αριστοκρατικής εξουσίας και έδωσε σε πολλούς συνετούς επτανησίους το έναυσμα για να σκεφτούν και να αναπροσαρμόσουν τη θέση τους απέναντι στους ισχυρούς άφησε ευδιάκριτη τη σφραγίδα του στα νησιά. Η Ελληνική επανάσταση λειτούργησε ως μία ισχυρότατη προτροπή για την ανάληψη ανάλογης δράσης, ενώ ταυτόχρονα έδωσε διέξοδο σε όσους επιθυμούσαν να αγωνιστούν για τα ιδανικά της ελευθερίας, αλλά θεωρούσαν ότι το έδαφος στην αγγλοκρατούμενη Επτάνησο δεν ήταν έτοιμο για ανάλογη δράση. Ο πλούτος που συσσωρευόταν από το εμπόριο, από την παρουσία των κατακτητών, από την ευφορία της επτανησιακής γης έδωσε ώθηση σε μία πρωτοφανή πνευματική, πολιτιστική και καλλιτεχνική έκρηξη δημιουργίας και προσφοράς.

Τα στοιχεία αυτά, τόσο αναγκαία για να νιώσουμε τον παλμό του λαού περιέχονται, μαζί με πολλά άλλα στο «Χάλκινο γένος», στο μυθιστόρημα της Μαρίας Σκιαδαρέση, το οποίο μας δίνει στίγμα της εποχής και μας βοηθά να αποκτήσουμε την αίσθησή της. Το έργο στηρίζεται σε ιστορικά γεγονότα, μα δεν περιορίζεται από αυτά ακολουθώντας τους δικούς του δρόμους ιστορικής πορείας και ζωής.

Σημαντικά στοιχεία της εποχής όπως οι έντονες αντιθέσεις ανάμεσα στους αριστοκράτες και στους ποπολάρους, η διατήρηση των προνομίων των ευγενών, ο οικονομικός ξεπεσμός πολλών από αυτούς, η διάκριση των παλαιών από τις νεότερες αριστοκρατικές οικογένειες, ο διαφορετικός τρόπος ζωής των αστών από τους χωρικούς, η καταπίεση των κοριτσιών του λαού από την ανηθικότητα των πλουσίων, ο περιορισμός των μορφωτικών επιλογών λόγῳ της φτώχειας, η τραγικότητα των ξεπεσμένων οικογενειών και οι απέλπιδες προσπάθειές τους να παρουσιάσουν μία εικόνα οικονομικής ευμάρειας και άνεσης για να πετύχουν καλούς γάμους για τα παιδιά τους στοιχειοθετούν τον καμβά πάνω στον οποίο η συγγραφέας υφαίνει την πλοκή του έπους.

Με πολύ ζωντάνια αποδίδει το πολιτικό σκηνικό της περιόδου. Κυρίαρχοι της Επτανήσου είναι οι Άγγλοι. Για να κυβερνήσουν όμως αναγκαία είναι η στήριξη εκ μέρους της τοπικής άρχουσας τάξης. Ο λαός δεν έχει τη δυνατότητα να αντιδράσει καθώς η συνεργασία των κατακτητών και των ντόπιων συνεργατών τούς δεσμεύει πολύπλευρα. Πλήθος αγωνιστών πατριωτών καταφεύγει στην ελεύθερη Ελλάδα για να εφαρμόσει τις φιλελεύθερες ιδέες που έφθαναν στα νησιά από την Εσπερία. Η Μαρία Σκιαδαρέση ενσωματώνει αρμονικά στην πλοκή του μυθιστορήματος συναρπαστικές περιγραφές αναλόγων περιστατικών κατορθώνοντας να παρουσιάσει τις σχέσεις που συνέθεταν το πολιτικό και κοινωνικό σκηνικό της ελεύθερης Ελλάδας και των αλύτρωτων Επτανήσων.

Ένα από τα στοιχεία του μυθιστορήματος, το οποίο μας συγκίνησε και μας έθελξε ιδιαίτερα είναι η χρήση του κεφαλλονίτικου γλωσσικού ιδιώματος. Ο διακριτικός τρόπος με τον οποίο το χειρίζεται η συγγραφέας αποφεύγει τον κίνδυνο να γίνει το ιδίωμα αυτό εμπόδιο στην παρακολούθηση της πλοκής του έργου. Οι λέξεις και οι εκφράσεις της ντοπιολαλιάς, οι οποίες διαθέτουν μία έντονη μελωδικότητα, λειτουργούν όπως το σκηνικό σε ένα θεατρικό έργο και χαρίζουν στον αναγνώστη τη δυνατότητα να ζήσει, ως επισκέπτης έστω, σε ένα κεφαλλονίτικο σπίτι, αρχοντικό ή όχι.

Σε εμένα προσωπικά το κεφαλλονίτικο ιδίωμα θύμισε τον τρόπο με τον οποίο μιλούσαν στο σπίτι μας οι παλιοί Κεφαλλονίτες. Ένιωσα ότι ξαναζώ τα καλοκαίρια στο νησί της καταγωγής μου, το οποίο, σημειωτέον, έχω να επισκεφθώ από παιδί.

Ανάμεσα στα λογοτεχνικά χαρίσματα του μυθιστορήματος πρέπει να τονίσω την πυκνή, περίπλοκη και ευφάνταστη πλοκή, η οποία προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη και του προσφέρει την εντύπωση της προσωπικής συμμετοχής του στα δρώμενα.

Οι χαρακτήρες καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα της τοπικής κοινωνίας και παρά το πλήθος τους, είναι καλοδουλεμένοι, ζωντανοί, δυναμικοί και, κατά την εκτίμησή μας, ολοκληρωμένοι.

Στα συν του βιβλίου πρέπει να αναφέρω το εύχρηστο και λειτουργικό γλωσσάρι, από τον Άγγελο Μενεγάτο, το οποίο υποστηρίζει άριστα την κατανόηση του τοπικού ιδιώματος.

Το έργο εποχής της Μαρίας Σκιαδαρέση «Χάλκινο γένος» κατορθώνει να προσφέρει γνώση για τα γεγονότα της Αγγλοκρατίας στα Επτάνησα, αλλά και να λειτουργήσει ως μία εισαγωγή στην μετά την 21^η Μαΐου 1864 περίοδο. για το λόγο αυτό επιλέξαμε να το παρουσιάσουμε σήμερα που η σκέψη μας στρέφεται σε αυτή την ημερομηνία, η οποία αποτελεί ένα σταθμό στην ιστορία της Επτανήσου, αλλά και της Ελλάδας γενικότερα.

Ταυτόχρονα, καθώς αυτός παραμένει ο κύριος σκοπός ενός λογοτεχνικού έργου, διατηρεί τα χαρακτηριστικά της ενδιαφέρουσας σύλληψης και της αριστοτεχνικής παρουσίασης του υλικού, με φρεσκάδα και ζωντάνια, παρασύροντας τον αναγνώστη σε ένα ονειρικό ταξίδι σε έναν άλλο κόσμο, στον κόσμο του «χαλκείου γένους τῶν μερόπων ἀνθρώπων» που, μάλλον, παρήλθε ανεπιστρεπτί . . .

Εξουσία και Διακονία

Ετικέτες

Διακονία, αγάπη, εκλογές, ελπίδα, εξουσία

«ὥρισαν ἕκαστος αὐτῶν εἰς διακονίαν πέμψαι τοῖς ἀδελφοῖς»

(Πρ. 11:29)

 Δεκάτη ογδόη Μαΐου 2014. Ημέρα εκλογών, ημέρα υποσχέσεων και ελπίδας.

Μία από τις πλέον ενδιαφέρουσες λέξεις που συναντάμε στα βιβλικά κείμενα και τριγυρίζουν σήμερα στο μυαλό μας είναι η λέξη, η έννοια, της «διακονίας».

Στο σημερινό αποστολικό ανάγνωσμα περιγράφεται η διασπορά των αποστόλων σε ολόκληρη τη γη της Ιουδαίας, στη Φοινίκη, ακόμη και στην Κύπρο, μετά το διωγμό που είχε ως θύμα του τον πρωτομάρτυρα Στέφανο. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στην καρποφόρα δράση των αποστόλων Βαρνάβα και Παύλου στην Αντιόχεια, και τέλος κλείνει με την προφητεία του Αγάβου για «λιμόν μέγαν», ο οποίος επρόκειτο να απλωθεί σε ολόκληρη την οικουμένη.

Για να αντιμετωπίσουν οι μαθητές, δηλαδή οι πιστοί, το πρόβλημα του λιμού «ώρισαν να στείλουν βοήθεια στους αδελφούς» ανάλογα, μάλιστα, με τις δυνατότητες που είχε ο καθένας.

Ένα από τα θέματα που ευρέως συζητιέται στις μέρες μας είναι η σχέση της εκάστοτε πολιτικής εξουσίας με τον πολίτη, η στάση της προς αυτόν, η αντιμετώπισή του από αυτήν και, φυσικά, η εικόνα και γνώμη που ο πολίτης έχει γι᾿ αυτή την εξουσία.

Σε αυτή τη βάση τίθεται το θέμα πώς και αν ο κάθε πιστός, ο οποίος ως μέλος της Εκκλησίας κάνει συνειδητά έναν πνευματικό αγώνα και έχει καλές προθέσεις, μπορεί να ενταχθεί σε ένα από τα κόμματα που επιζητούν την εξουσία ή αν πρόκειται για τοπικό επίπεδο, σε έναν από τους χιλιάδες συνδυασμούς που υπόσχονται στους πάντες τα πάντα σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης.

Είμαι βέβαιος ότι αρκετοί από αυτούς που συνήνεσαν ώστε το όνομά τους να εγγραφεί σε κάποιο ψηφοδέλτιο ξεκινούν με αγαθές και καλές προθέσεις να στηρίξουν, να βοηθήσουν, να προσφέρουν, να διακονήσουν, να αγωνιστούν για την ευημερία του συνόλου και όχι για το δικό τους βόλεμα και τη θεραπεία του εαυτού τους.

Στο παρελθόν, στην Ελλάδα, είχαμε αρκετές προσπάθειες από αγνούς αγωνιστές με προοδευτικά ιδανικά και διάθεση για αγώνα και προσφορά, οι οποίοι προσπάθησαν να «παντρέψουν» τη χριστιανική πίστη με κάποιο κόμμα που επεδίωκε την εξουσία. Άραγε επέτυχαν στους στόχους τους; Μα θα μου πείτε κάτι προσέφεραν στην πατρίδα μας. Αναμφίβολα, πέτυχαν πολλά και μάλιστα σε δύσκολες, ανελεύθερες εποχές, θα συμπληρώσω εγώ.

Πέτυχαν, όμως, το «πάντρεμα» εξουσίας και διακονίας;

Κάποιος αγνός και αγαθός πολίτης που σήμερα ξεκινά την πορεία του στον πολιτικό στίβο θα διατηρήσει άραγε την αγνότητά του και τη διάθεση προσφοράς ή, μετά από λίγο, θα προσαρμοστεί για να παραμείνει στην εξουσία;

Θα μπορέσει να «περάσει» τις θέσεις του ή ο πολιτικός κόσμος θα τον αποβάλλει;

Όταν αποφασίσει να αντισταθεί στις ποικίλες πιέσεις θα τον στηρίξουν αυτοί που προ ολίγου τον ψήφισαν ή θα τον εγκαταλείψουν στην μοναχική πορεία του;

Πολλά ακόμη θα μπορούσαμε να πούμε σχετικά.

Το ερώτημα, κατά την κρίση μας, παραμένει αναπάντητο:

Είναι δυνατό να συνταιριάξει κάποιος την εξουσία με την διακονία της αγάπης ή μήπως κάποιος που προσπαθεί να το κάνει διχάζει τον εαυτό του σε δύο μέρη χωρίς νόημα και αποτέλεσμα;

 Είδαμε τους μαθητές, τους πρώτους πιστούς των Πράξεων Αποστόλων, να αγωνίζονται ως μέλη της Εκκλησίας για να διακονήσουν τους εμπερίστατους αδελφούς τους: «ἕκαστος καθὼς ηὐπορεῖτο». Με όποιον τρόπο μπορούσε ο καθένας.

Μήπως τελικά, ο δρόμος για τη διακονία στον έτερο δεν περνά μέσα από τα κανάλια της εξουσίας, αλλά από τον προσωπικό μας αγώνα και την καλλιέργεια της αγάπης;

Μήπως η λύση των προβλημάτων μας βρίσκεται μέσα μας, στον προσωπικό, οικογενειακό και κοινωνικό μας αγώνα, και όχι στο να στείλουμε τον τάδε ή δείνα υποψήφιο, ο οποίος προβάλλεται ως -ή ακόμη και είναι- πιστό (πόσοι από εμάς θα μπορούσαμε να το υποστηρίξουμε για τους εαυτούς μας άραγε;) μέλος της Εκκλησίας;

Μήπως η ύπαρξη «πνευματικού», παραδείγματος χάριν, δεν αποτελεί εγγύηση για να δώσουμε σε κάποιον την ψήφο μας, αλλά το αντίθετο, υπό την έννοια ότι αυτός που το διαφημίζει είναι, μάλλον, ανερμάτιστος;

Μήπως το πήγαινε έλα των πολιτικών στους ιερούς ναούς κατά την προεκλογική περίοδο γελοιοποιεί, πέρα από αυτούς που το κάνουν, και εμάς που θα τους ψηφίσουμε;

 Επιτρέψτε μου να μοιραστώ αυτές τις σκέψεις μου, τους προβληματισμούς μου, την αγωνία μου για το μέλλον μας και για τον τρόπο με τον οποίο επιλέγουμε τους άρχοντές μας.

Επιτρέψτε μου να συνεχίσω να στρέφω την ελπίδα μου περισσότερο στην Ανάσταση και λιγότερο στο αποτέλεσμα των εκλογών.

Επιτρέψτε μου, από την άλλη -παρά τις αμφιβολίες μου σχετικά με το κατά πόσο αυτό είναι εφικτό- να εύχομαι όσοι εισέρχονται στο στίβο της πολιτικής με αγνότητα και διάθεση προσφοράς να μην χάσουν αυτά τα προτερήματά τους, αλλά να κατορθώσουν να τα αξιοποιήσουν προς όφελος όλων μας.

 Χριστός ανέστη!

Εγκαίνια του ιερού ναού Αγίου Γεωργίου Μακρονήσου

Ετικέτες

Αθανάσιος Μαρτίνος, Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου Μακρονήσου, Μακρόνησος, Σύρου Δωρόθεος

Μία ξεχωριστή μέρα για το νησί της Μακρονήσου χθες Σάββατο 10 Μαΐου, καθώς εγκαινιάστηκε ο ιερός ναός του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου, που υπάρχει στο νησί από τις αρχές του 20^ου αιώνα στη θέση παλαιάς μονής.

Τα εγκαίνια τέλεσε ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Σύρου κ. Δωρόθεος Β´ στην μητρόπολη του οποίου ανήκει η Μακρόνησος. Να σημειώσουμε, ότι πέρα από το ζεύγος των δωρητών Αθανασίου και Μαρίνας Μαρτίνου, οι οποίοι ανέλαβαν εξ᾿ ολοκλήρου τη σχετική δαπάνη του έργου, παρόντες ήταν ιερείς, τοπικοί παράγοντες, ο Αιδεσ. Πρωτοπρ. π. Θωμάς Συνοδινός και πλήθος κόσμου από την Κέα και το Λαύριο.

Η απόφαση να προχωρήσει κάποιος στην αναστήλωση ενός εκκλησιαστικού μνημείου, αναμφίβολα καθορίζεται από μία σειρά παραγόντων, όπως ο σεβασμός στην ιερότητά του, η εθνική του σπουδαιότητα, η ιστορική και καλλιτεχνική του αξία, ο τυχόν συναισθηματικός δεσμός του με αυτό, τον τόπο στον οποίο βρίσκεται και τους ανθρώπους που διαμένουν σε αυτόν.

Στην περίπτωση του ναού της Μακρονήσου η σπουδαιότητα του μνημείου πρέπει να θεωρείται δεδομένη, όπως και η πολύ μεγάλη αγάπη που δείχνουν γι᾿ αυτό οι κάτοικοι των γύρω περιοχών, οι οποίοι επί σειρά ετών το επισκέπτονταν και προσπαθούσαν να αποτρέψουν την κατάρρευση στην οποία το οδηγούσε η φθορά του χρόνου και η απουσία μονίμων κατοίκων στο νησί.

Καίριο ρόλο στην απόφαση του κ. Αθανασίου Μαρτίνου, για την ανάληψη του βάρους της αποκαταστάσεως αυτού του μνημείου έπαιξε η επίσκεψή του στη Μακρόνησο τον περασμένο Ιούνιο. Κατά την επίσκεψη εκείνη διαισθάνθηκε την καλλιτεχνική αξία του μικρού, αλλά σημαντικού, ιερού ναού, καθώς και την σπουδαιότητά του για τους κατοίκους του Λαυρίου, της Κέας και των γύρω περιοχών.

Η πρωτοβουλία του κ. Αθανασίου Μαρτίνου να αναλάβει το οικονομικό βάρος της αποκατάστασης του ιερού ναού του Αγίου Γεωργίου συνδέεται με το σεβασμό και την αποδεδειγμένη αγάπη του στον ορθόδοξο εκκλησιαστικό πολιτισμό.

Η φθορά και η διάβρωση στον συγκεκριμένο ιερό ναό ήταν εμφανής, από την τοιχοποιΐα έως τα λειτουργικά βιβλία. Ό,τι περιείχε ο ιερός ναός είχε ανάγκη φροντίδας. Στα πλαίσια των εργασιών αναστηλώθηκε με σύγχρονα οικολογικά υλικά και φιλικές προς το περιβάλλον τεχνικές το κτίσμα του ιερού ναού και διαμορφώθηκε ο περιβάλλον χώρος, ενώ παράλληλα συντηρήθηκαν και επισκευάσθηκαν όλα τα αντικείμενα που υπήρχαν μέσα σε αυτόν: το ξύλινο τέμπλο, τα παλαιά κανδήλια, οι ιερές εικόνες, τα λειτουργικά και εκκλησιαστικά υφάσματα, οι πολυέλαιοι και τα ξύλινα έπιπλα.

Η ανακαίνιση, κατά την προσφιλή συνήθεια του κ. Αθανασίου Μαρτίνου, έγινε με προσωπική του μέριμνα και φροντίδα. Έχοντας εντοπίσει ο ίδιος την καλλιτεχνική σημασία του ιερού ναού και των επιμέρους στοιχείων του έδωσε έναν αγώνα με το χρόνο αλλά και τις αντιξοότητες της καθημερινής μετακινήσεως των εργαζομένων, καθώς και της μεταφοράς του απαραίτητου εξοπλισμού και των αναγκαίων υλικών, με στόχο να αποδώσει τον ιερό ναό στην τοπική Εκκλησία λίγο μετά την εορτή του Αγίου.

Το έργο της αποκατάστασης του ναού είναι μία σημαντική προσφορά για τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής και αναμένεται να λειτουργήσει ως ένας πόλος λατρευτικής συνάθροισης στην εορτή του Αγίου, αποτελώντας τη συνέχεια μίας παράδοσης που είχε διακοπεί για πολλά χρόνια.

 

Αγαπώντας τη νεώτερη ιστορία της Ελλάδας και γνωρίζοντας, μέσα από μαρτυρίες, βιβλία και δημοσιεύματα τη σπουδαιότητα του συγκεκριμένου νησιού, νιώθουμε την ανάγκη με αυτό το σημείωμα να τονίσουμε, πόσο σημαντική επιλογή αποτελεί για την σύγχρονη Ελλάδα, η αποκατάσταση του ναού του Αγίου Γεωργίου Μακρονήσου, ως μία προσπάθεια αποκαταστάσεως, πέρα από τον ιερό ναό, και της μνήμης όσων πέρασαν από το νησί, γνωρίζοντας μέσα από τον ανακαινισμένο ναό και την ιστορία του τόπου.