Χριστούγεννα: «τό πλήρωμα τοῦ χρόνου»

Ετικέτες

χρόνος, Εκκλησία, Ιστορία, Ιστορία της Σωτηρίας, Καινή Διαθήκη, Παλαιά Διαθήκη, Χριστός, λειτουργικός χρόνος

Πρός τό τέλος κάθε ἡμερολογιακοῦ ἔτους ἡ σκέψη μας στρέφεται στήν ἔννοια τῆς ροῆς τοῦ χρόνου καί στήν ἐπίδρασή της, ἤ ὀρθότερα στή λειτουργία της, στή ζωή μας. Πράγματι, πρόκειται γιά ἔννοια πού ἀπασχόλησε, ἤδη ἀπό τήν ἀρχαιότητα, μέ διάφορους τρόπους, τόν ἄνθρωπο, κυρίως βέβαια, σέ σχέση μέ τόν θάνατο, τή γήρανση καί τήν ὁλοκλήρωση τοῦ ἐπί τῆς γῆς βίου του.

Ἡ Δημιουργία τοῦ κόσμου ἀπό τόν Χριστό

Μέ τή βιβλική, ἰδιαιτέρως μέ τήν καινοδιαθηκική, παράδοση εἰσάγεται ἡ ἔννοια τοῦ πληρώματος τοῦ χρόνου (τῆς πληρώσεώς του), ἡ ὁποία, κατά παράδοξο τρόπο, λειτουργεῖ καί στίς τρεῖς διαστάσεις τοῦ χρόνου: ὡς παρελθόν/ἱστορία, π.χ. ἡ Ἐνσάρκωση τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ, ὡς παρόν, ἡ δυνατότητα πού ἔχουμε νά ζοῦμε ὡς ἑνιαία πραγματικότητα τόν χρόνο μέσα στή λειτουργική παράδοση καί τή λατρεία τῆς Ἐκκλησίας, καί ὡς μέλλον, ὑπό τήν ἔννοια τῆς ὁλοκληρώσεως αὐτοῦ πού ἤδη ζοῦμε, στά ἔσχατα.

Αὐτός ὁ τρόπος ἀντιμετωπίσεως τοῦ χρόνου ἀπό τά μέλη τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι παράδοξος καθώς, σέ ἀντίθεση μέ τή ρεαλιστική ἐμπειρική στάση ἀπέναντι στό φαινόμενο χρόνος, ἐπιμένει νά τόν βλέπει ἑνιαία καί ὄχι διασπασμένα. Γιά νά κατανοήσουμε τήν ἔννοια χρόνος πρέπει νά ἔχουμε στόν νοῦ μας ὅτι καί αὐτή εἶναι κομμάτι τῆς δημιουργίας καί συνεπῶς συμπεριφέρεται ἀναλόγως: ἑνιαία πρίν τήν πτώση· σέ διάσπαση μετά ἀπό αὐτή. Καί αὐτή τή διάσπαση θεραπεύει ὁ λειτουργικός χρόνος τῆς λατρείας, ὅπως τόν ζοῦμε στόν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας.

Ἡ Παναγία στό κέντρο τῆς ἀπεικονίσεως τῆς Ρίζας τοῦ Ἰεσσαί (ὁ Ἰεσσαί ἦταν ὁ Πατέρας τοῦ βασιλιᾶ καί προφήτη Δαβίδ καί ὁ Χριστός εἶναι, ὡς ἄνθρωπος, ἀπόγονός του)

Πῶς λειτουργοῦν αὐτές οἱ ἔννοιες ἐκτός τῆς Ἐκκλησίας; Ὡς ἀπάντηση θά ἀναφέρουμε μόνο τήν ἀρχαιοελληνική ἀντίληψη, πού ἀντιλαμβανόταν τόν χρόνο ὡς ἀέναη κυκλικότητα, καί τήν ἰουδαϊκή, ἡ ὁποία, προσέβλεπε στή μελλοντική ἔλευση τοῦ Μεσσία, πού θά ἄλλαζε τήν ἱστορία τοῦ κόσμου καί ἰδιαιτέρως τοῦ Ἰσραήλ. Ἡ στάση αὐτή τοῦ ἰουδαϊσμοῦ, ἀναγκαστικά, μποροῦμε νά ποῦμε, ὁδήγησε στήν υἱοθέτηση μιᾶς εὐθύγραμμης πορείας πρός τό μέλλον, ἡ ὁποία στρεφόταν διαρκῶς πρός τά ἔσχατα, χωρίς, ὅμως, νά ἐντοπίζονται στοιχεῖα ἐκπλήρωσης ἤ ὁλοκλήρωσής της.

Ὁ χρόνος γιά τήν Ἐκκλησία λειτουργεῖ ἐντελῶς διαφορετικά. Ὁ Μεσσίας δέν εἶναι προσδοκώμενος, ἀλλά ἔχει πλέον εἰσέλθει στήν ἱστορία, ἡ ὁποία ὑπ᾿ αὐτή τήν ἔννοια γίνεται Ἱστορία τῆς Σωτηρίας. Ὁ Χριστός δέν γεννήθηκε ἁπλῶς κάπου, κάποτε, ἀλλά μέ τήν εἴσοδό του στήν ἱστορία μετατοπίζει τό κέντρο της, τό κέντρο βάρους τῶν γεγονότων, ἀπό τό ἐπαναλαμβανόμενο, ἐν εἴδει βρόγχου, παρελθόν (ἀρχαιοελληνική ἀντίληψη) ἤ τό προσδοκώμενο, ὁλοένα ἀπομακρυνόμενο ὅμως, μέλλον (ἰουδαϊκή ἀντίληψη) στό πρόσωπό του καί γίνεται Αὐτός τό κέντρο τῆς ἱστορίας.

Τά ἔσχατα εἶναι παρόντα πλέον, δέν εἶναι μελλοντική κατάσταση, ἀλλά οὔτε καί ἀπολύτως ἐκπληρωθεῖσα. Στήν παράδοσή μας ὁμιλοῦμε γιά ἀρραβῶνα καί γιά πρόγευση, συνδυάζοντας τό «νῦν» τοῦ παρόντος μέ τό «ἀεί» τοῦ μέλλοντος (καί ὄχι μόνο) αἰῶνος, τά ὁποῖα πλέον λειτουργοῦν ὡς ἕνα διαρκές παρόν, τό ὁποῖο ζοῦμε συμμετέχοντας στή λατρεία τῆς Ἐκκλησίας καί ζώντας τή θαυμαστή λειτουργική ἑνότητα τοῦ χρόνου, ὁ ὁποῖος ἑνιαῖος ἐκτείνεται διαστελλόμενος καί στίς τρεῖς διαστάσεις.

Βέβαια, πολύ συχνά διαπιστώνουμε ὅτι μέλη τῆς Ἐκκλησίας, κληρικοί, μοναχοί, λαϊκοί θεολόγοι κ.λπ., ἀσχολοῦνται ἐμμονικά μέ τόν χρόνο τῆς Δευτέρας Παρουσίας τοῦ Κυρίου, προσπαθοῦν νά τόν προσδιορίσουν, νά μάθουν πότε θά γίνει καί ἐρευνοῦν τό μυστήριο τῶν ἐσχάτων μέ ἄκρως φιλοπερίεργη διάθεση, ἡ ὁποία στρέφει -ὅπως δέν θά ἔπρεπε καί δίχως νά τό συνειδητοποιοῦμε- σέ ἕναν ἰδιότυπο ἰουδαϊκό τρόπο σκέψεως: ἀντί νά ἀπολαμβάνουμε τό γεγονός τῆς Σαρκώσεως τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ καί τή θριαμβευτική, ἐν ἀπολύτῳ ταπεινώσει, εἴσοδό Του στήν ἱστορία, μεριμνοῦμε καί ἀναλωνόμαστε γιά τό πότε τῆς Δευτέρας Παρουσίας Του…

Ἀποδίδοντας στήν Παλαιά Διαθήκη τόν σεβασμό καί τήν προσοχή πού τῆς ὀφείλεται θά ἰσορροπήσουμε τό παρελθόν, τό παρόν καί τό μέλλον μέσα στό πλαίσιο τῆς χριστιανικῆς ἀγάπης καί τοῦ φωτισμοῦ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὅπως τόν ζεῖ ἡ Ἐκκλησία ἀπό τήν Πεντηκοστή.

Ἡ Παλαιά Διαθήκη προφητεύει, προτυπώνει καί προετοιμάζει ὅλα ὅσα θά συμβοῦν στό μέλλον (γιά τήν ἐποχή πού γράφτηκε), ὅλα ὅσα συνέβησαν μέ τήν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ, τοῦ ἀναμενόμενου Μεσσία (παρελθόν γιά τήν Ἐκκλησία).

Εἶναι πραγματικά ἐξοργιστικό καί ἀκατανόητο γιά τόν τρόπο σκέψεως καί ὑπάρξεως τῆς Ἐκκλησίας νά ὑπάρχουν φωνές πού στρέφονται ἐνάντια στήν Παλαιά Διαθήκη, ἤ ἀκόμη πού ζητοῦν τόν ἐξοβελισμό της ἀπό τήν Ἁγία Γραφή.

Δέν πρέπει νά λησμονοῦμε ὅτι κατά τίς πρῶτες δεκαετίες τοῦ Χριστιανισμοῦ, ὅταν ἀρχικά δέν ὑπήρχαν καί ἀργότερα, τούς πρώτους αἰῶνες, δέν εἶχαν ἀκόμη συγκροτηθεῖ σέ σῶμα τά κείμενα τῆς Καινῆς Διαθήκης, ἡ Ἐκκλησία χρησιμοποιοῦσε, ἀδιάκοπα, τά κείμενα τῆς Παλαιᾶς. Αὐτό δέν εἶναι τυχαῖο οὔτε ἀνεξήγητο οὔτε, φυσικά, λάθος. Ἡ Παλαιά Διαθήκη μιλοῦσε γι᾿ αὐτά πού ἡ Ἐκκλησία, ἀπό τίς πρῶτες ἤδη ἡμέρες ζοῦσε καί ἀπολάμβανε. Προφήτευε αὐτά πού ἐπί τῶν ἡμερῶν τῆς Ἐκκλησίας εἶχαν πραγματοποιηθεῖ, πού τά ἔβλεπαν μέ τά μάτια τους οἱ πιστοί, πού τά ψηλαφοῦσαν μέ τά χέρια τους.

Ὁ Χριστός διδάσκει

Μέ αὐτόν τόν τρόπο κατανοεῖ ἡ Ἐκκλησία τά παλαιοδιαθηκικά κείμενα, καί ὄχι ὡς μία ἠθική διδασκαλία, ἤ ὡς παράδειγμα πρός μίμηση (ἤ πρός ἀποφυγή ὅπως ὑποστηρίζουν κάποιοι). Τό παράδειγμα πρός μίμηση ἦταν, εἶναι καί θά παραμείνει πάντοτε ὁ Ἰησοῦς Χριστός. Ἡ Παλαιά Διαθήκη μᾶς μεταφέρει αὐτή τήν ἀντίληψη μέ τόν τρόπο καί τή γλῶσσα τῆς ἐποχῆς πού γράφεται κάθε κείμενό της, καί μέσα στίς ἱστορικές συνθῆκες καί τά κοινωνικά καί πολιτικά δεδομένα πού τότε κυριαρχοῦσαν. Ἄν εἴχαμε τή δυνατότητα νά ἀφαιρέσουμε ὅλα αὐτά τά στοιχεῖα πού συνθέτουν τά βιβλία της θά βλέπαμε ὅτι στήν καρδιά τους, ὡς σταθερό πλέγμα καί ἀσφαλής βάση, ὑπάρχει ἡ προσδοκία τοῦ Μεσσία, τό Σχέδιο τοῦ Θεοῦ γιά τή σωτηρία τοῦ Ἀνθρώπου καί τοῦ Κόσμου.

Δέν εἶναι τυχαῖο ὅτι ἡ μοναδική ἀναφορά πού ἔχουμε μέ τόν Χριστό νά διδάσκει σέ συναγωγή, καί μάλιστα στόν τόπο του, στό χωριό στό ὁποῖο εἶχε ἀνατραφεῖ, τή Ναζαρέτ, τόν παρουσιάζει, ὅπως καταγράφεται ἀπό τόν εὐαγγελιστή Λουκᾶ, νά ἀνοίγει τό βιβλίο τοῦ προφήτη Ἠσαΐα, νά διαβάζει «πνεῦμα Κυρίου ἐπ᾿ ἐμέ οὗ εἴνεκεν ἔχρισέν με εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖς, ἀπέσταλκέν με, κηρύξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν καί τυφλοῖς ἀνάβλεψιν, ἀποστεῖλαι τεθραυσμένους ἐν ἀφέσει, κηρύξαι ἐνιαυτόν Κυρίου δεκτόν» (Λουκᾶ κεφ. 4, στίχοι 16-30 χρησιμοποιεῖ τό Ἠσαΐου κεφ. 61, στίχοι 1-2), νά κλείνει τό βιβλίο καί νά τό δίνει στόν ὑπηρέτη τῆς συναγωγῆς, νά κάθεται στή θέση του καί μέ μεγάλη ἁπλότητα, ὅπως διαπιστώνουμε ἀπό τήν εὐαγγελική ἀναφορά, νά ἀρχίσει νά λέγει «πρός αὐτούς ὅτι σήμερον πεπλήρωται ἡ γραφή αὕτη ἐν τοῖς ὠσίν ὑμῶν» (Λουκᾶ κεφ. 4, στίχος 21).

Ὁ Χριστός διδάσκει

Αὐτή ἡ ἐντυπωσιακή σκηνή βοηθᾶ νά ἐντοπίσουμε τό κέντρο τοῦ βάρους καί τήν οὐσία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης: προαναγγέλει καί μᾶς προετοιμάζει γιά τήν ἐποχή τοῦ Κυρίου κατά τήν ὁποία πολλά θά ἀλλάξουν. Καί μποροῦμε νά σημειώσουμε ὅτι αὐτό τό κείμενο συμπληρώνεται τέλεια μέ τό ἀποστολικό ἀνάγνωσμα τῆς ἡμέρας τῶν Χριστουγέννων ἀπό τήν πρός Γαλάτας ἐπιστολή τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, στό ὁποῖο περιγράφεται τί συνέβη «ὅτε δέ ἦλθεν τό πλήρωμα τοῦ χρόνου» (Γαλάτας κεφ. 4, στίχοι 4-7, ἐδῶ ἡ ἀρχή τῆς περικοπῆς).

Αὐτό τό πλήρωμα, τήν ὁλοκλήρωση καί ἐκπλήρωση, τοῦ χρόνου ζοῦμε στήν Ἐκκλησία· καί τά πρῶτα χρόνια καί σήμερα καί στό μέλλον. Γι᾿ αὐτό εἶναι τελείως περιττή κάθε συζήτηση γιά τόν χρόνο τῆς Δευτέρας Παρουσίας τοῦ Χριστοῦ καί γι᾿ αὐτό δέν ἀπαντοῦσε ἐπί τῆς οὐσίας ὁ Χριστός σέ κάθε σχετική ἐρώτηση τῶν μαθητῶν, γι᾿ αὐτό οἱ διάφορες προσπάθειες ὑπολογισμοῦ τῆς ἡμερομηνίας αὐτῆς πού ἔγιναν κατά τό παρελθόν καί συνεχίζουν νά γίνονται δέν ἔχουν καμία σχέση μέ τήν Ἐκκλησία καί τήν παράδοσή της, ἀλλά κινοῦνται σέ χώρους ἀλλότριους καί ἐπικίνδυνους γιά τήν πνευματική πορεία τῶν πιστῶν.

Τό φιλοπερίεργο πνεῦμα καί ἡ ἄκρατη ἐπιθυμία νά γνωρίζουμε τά μέλλοντα μᾶς στεροῦν τή χαρά νά ζοῦμε ὡς υἱοί τοῦ Θεοῦ («ὅτι δέ ἔστε υἱοί» γράφει στήν πρός Γαλάτας ὁ Ἀπ. Παῦλος, κεφ. 4, στ. 6) πρός χάριν τῶν ὁποίων μέ ἀγάπη μεγάλη καί συγκατάβαση πολλή «ἐξαπέστειλεν ὁ Θεός τό Πνεῦμα τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ» (Γαλ. κεφ. 4, στ. 6) γιά νά μᾶς σώσει καί νά μᾶς ὁδηγήσει στήν τρυφή τοῦ Παραδείσου.

Παλαιά Διαθήκη: θέλει γνώση καί σύνεση ἡ προσέγγισή της!

Ετικέτες

Άσμα Ασμάτων, Εκκλησία, Παλαιά Διαθήκη, Σολομών

Χριστός Ἀνέστη!

Προσφάτως ἔπεσε στήν ἀντίληψή μου ἄρθρο τοῦ κυρίου Παντελῆ Σβουρένου δημοσιευμένο στήν τοπική ἐφημερίδα «Βῆμα τῆς Κῶ», στό ὁποῖο, μέ τή βεβαιότητα καί τή σιγουριά τοῦ μή εἰδικοῦ, καταπιάνεται μέ ἕνα θέμα πού ὅπως ξεκάθαρα διαπιστώνουμε ἀπό τό κείμενό του δέν κατέχει οὔτε στό ἐλάχιστο. Καί βέβαια, δέν θά τόν κατηγοροῦσε κανείς γι᾿ αὐτό, ἐάν δέν ἀποτολμοῦσε νά εἰσχωρήσει σέ δύσκολα πεδία πού γιά νά τά ἀντιμετωπίσει κάποιος συγγραφέας, στοχαστής ἤ ἐρευνητής, τέλος πάντων, πρέπει στοιχειωδῶς τουλάχιστον νά τά κατέχει.

Τό πρῶτο λάθος τοῦ κυρίου Σβουρένου σχετίζεται μέ τόν τίτλο πού θέτει στό κείμενό του: «ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ «Η Πόρνη»» (Βῆμα τῆς Κῶ, ἀριθμός φύλλου 2621, 21 Ἀπριλίου 2020, σελ. 10). Ἡ ἐπιλογή του νά ἀποδώσει στήν Παλαιά Διαθήκη ἕναν τόσο «βαρύ» χαρακτηρισμό φανερώνει πολύ ἐπιφανειακή ἐπαφή μέ τό ἀντικείμενο τοῦ ἄρθρου καί προδίδει σοβαρό μεθοδολογικό ἀτόπημα, καθώς ὅπως θά δοῦμε στή συνέχεια ἀποδεικνύεται ὅτι δέν τό γνωρίζει. Τό ἀτόπημα αὐτό πού δείχνει ὅτι δέν ἔχει καταλάβει τί εἶναι ἡ Παλαιά Διαθήκη, εἶναι βέβαια ἀναμενόμενο ἀπό κάποιον πού ὡς μοναδική βιβλιογραφική ὑποστήριξη ἀναφέρει τόν Γιάννη Κορδάτο, ὁ ὁποῖος (ἐπίσης μή εἰδικός καί προσανατολισμένος ἰδεολογικά) καταπιάστηκε μέ πολλά θέματα κατά τήν πολυετῆ συγγραφική του δραστηριότητα. Παρακολούθησε νομικές σπουδές στό Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν (δέν εἶμαι σίγουρος ὅτι τίς ὁλοκλήρωσε) ἀλλά στά πεδία πού ἐργάστηκε συγγραφικά ἦταν μᾶλλον αὐτοδίδακτος. Τό ἔργο του κάλυψε εὐρύτατο φάσμα: ἀπό τήν κοινωνιολογία μέχρι τή μελέτη τοῦ Χριστιανισμοῦ καί τή Βιβλική Ἱστορία. Οἱ τελευταῖοι χῶροι, πού κάπως τούς γνωρίζω, εἶναι πολύ δύσκολοι μέ τεράστια βιβλιογραφία καί μόνο γιά τή Βιβλική Ἱστορία ἀπαιτεῖται μόχθος μιᾶς ὁλόκληρης ζωῆς. Ὁ Γιάννης Κορδάτος, λοιπόν, μέ φιλότιμη, πολυετῆ προσπάθεια, ἀσχολήθηκε μέ αὐτά τά θέματα δίχως νά προσεγγίσει, νά ἐξετάσει ἔστω γιά λίγο τή θεολογική τους πτυχή. Θεωρώντας ὅτι ἡ ἐκκλησιαστική παράδοση εἶναι περιττή, ἀμελητέα ἤ ἐσφαλμένη, τήν παραβλέπει καί προχωρᾶ σέ βιβλιογραφική ἀξιοποίηση ἔργων παλαιῶν, ἰδεολογικά προσανατολισμένων πρός κάποιο πολιτικό ἤ φιλοσοφικό ρεῦμα, ὅπως π.χ. ἡ γνωστή Σχολή τῆς Τυβίγγης, πού υἱοθετοῦσε τό σχῆμα ἀνελίξεως τῆς ἱστορίας τοῦ Ἐγέλου: θέση-ἀντίθεση-σύνθεση, καί κάποτε, στά μέσα τοῦ 19ου αἰῶνα, θεωρήθηκε πρωτοπόρα, ἀλλά σύντομα ξεπεράστηκε ἀπό ὅλους τούς εἰδικούς μελετητές. Στά ἔργα του διακρίνουμε ἐπιρροές καί τῆς Μορφοϊστορικῆς Σχολῆς πού ἀπό τίς ἀρχές μέχρι τά μέσα τοῦ 20οῦ αἰῶνα προσπάθησε νά ἑρμηνεύσει τά βιβλικά θέματα στηριγμένη στήν ἀνάλυση καί μελέτη τῶν φιλολογικῶν μορφῶν τῶν βιβλικῶν κειμένων καί στήν προσπάθεια ἀπομύθευσης τῶν γεγονότων, ἀλλά καί αὐτή σύντομα ξεπεράστηκε.

Σέ ὅσα ἔργα του γνωρίζουμε δέν ἐντοπίσαμε κανένα πατερικό παράθεμα ἤ ἔστω κάποια ἀνάλογη ἀναφορά. Ὑπάρχουν παραπομπές στόν ἱστορικό Ἰώσηπο καί στόν Φίλωνα, τόν ἀλληγοριστή σοφό τοῦ 1ου μ.Χ. αἰῶνα, ὁ ὁποῖος ὅμως οὔτε χριστιανός ἦταν οὔτε τά ἔργα του, πού εἶναι γεμάτα ἀπό ἀλληγορικούς -συχνά ἀκατανόητους- συμβολισμούς, ἐκφράζουν τήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας. Καί ἔχουμε τό παράδοξο κάποιος νά μιλᾶ γιά τήν Ἁγία Γραφή, γέννημα καί καρπό τῆς Ἐκκλησίας, μέ πλήρη ἀπουσία τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς θεολογίας της, καί φυσικά ἐλλειπῆ καί πλημμελῆ χρήση τῆς ἑλληνικῆς καί διεθνοῦς βιβλιογραφίας. Εἶναι δυνατόν νά τήν κατανοήσει; Εἶναι δυνατόν ἡ ἐνασχόλησή του νά εἶναι ἰδεολογικά ἀνεξάρτητη ὅταν οἱ προϋποθέσεις τῆς μελέτης του εἶναι ἰδεολογικά προσανατολισμένες καί ἀπορρίπτει τήν Ἐκκλησία;

Καί ἐπανερχόμαστε στό κείμενο τοῦ κυρίου Σβουρένου. Ξεκινᾶ μέ ἀναφορᾶ στόν 79ο Ψαλμό, ἔργο τοῦ Ἀσάφ, ὁ ὁποῖος ἔγραψε κάποιους ἀπό τούς 150 Ψαλμούς (οἱ περισσότεροι εἶναι ἔργα τοῦ Βασιλιᾶ Δαβίδ). Σχολιάζει τούς στίχους 15 καί 16 καί τούς ἀποδίδει μαζί μέ ὁλόκληρο τόν Ψαλμό, βέβαια, στόν Βασιλιᾶ Σολομώντα, τόν ὁποῖο ἀποκαλεῖ πόρνο. Βέβαια, καί πάλι κάνει λάθος καθώς, ὅπως σημειώσαμε ὁ 79ος Ψαλμός δέν ἔχει γραφεῖ ἀπό τόν Σολομώντα, ἀλλά ἀπό τόν λευίτη Ἀσάφ, ὁ ὁποῖος ἔζησε τήν ἐποχή τοῦ Δαβίδ.

Πότε ἔζησε, ὅμως, ὁ Δαβίδ;

Στόν ἀρχαῖο Ἰσραήλ τρεῖς βασίλευσαν στό ἑνιαῖο βασίλειο:

• ὁ Σαούλ ἀπό τό 1012 ἕως τό 1004 π.Χ.
• ὁ Δαβίδ ἀπό τό 1004 ἕως τό 965 π.Χ.
• ὁ Σολομών ἀπό τό 965 ἕως τό 926 π.Χ.

Τό βασίλειο διασπάστηκε σέ Βόρειο καί Νότιο μετά τόν Σολομώντα. Ἂν καὶ λόγῳ τῆς παλαιότητας τῆς ἐποχῆς ὑπάρχουν μικρές διαφοροποιήσεις στά χρόνια πού βασίλευσαν οἱ τρεῖς αὐτοί βασιλεῖς, εἶναι σίγουρο ὅτι ἡ περίοδος τοῦ ἑνιαίου Βασιλείου ἐκτείνεται ἀπό τό τέλος τοῦ 11ου μέχρι τό τέλος τοῦ 10ου π.Χ. αἰῶνα. Κι ἐδῶ τό τρίτο σοβαρό σφάλμα τοῦ κυρίου Σβουρένου, καθώς τοποθετεῖ τόν Βασιλιά Σολομώντα στόν 8ο καί ὄχι στόν 10ο αἰῶνα πού ἀναμφισβήτητα ἔζησε.

Τέταρτο παράδοξο σφάλμα τοῦ κυρίου Σβουρένου εἶναι ὅτι ἀναφέρει πῶς «ὁ Κορδᾶτος γράφει ὅτι ὁ Σολομών εἶχε 700 γυναῖκες νόμιμες καί ἄλλες τόσες παράνομες» διότι προφανῶς δέν γνωρίζει ὅτι αὐτή ἡ ἀναφορά προέρχεται ἀπό τήν Ἁγία Γραφή διαφορετικά ἐπιστημονικά ὀρθό θά ἦταν νά ἀναφέρει πρώτα τήν πηγή καί ἔπειτα τή δευτερογενῆ βιβλιογραφία. Στό βιβλίο Γ΄ Βασιλειῶν (11:1-6) περιγράφεται ἡ ἄστατη ζωή τοῦ Σολομώντα, ἀμέσως μετά ἡ ἀποστασία του ἀπό τόν ἀληθινό Θέο (Γ΄ Βασιλειῶν 11:7-13) καί στή συνέχεια τά προβλήματα πού προκάλεσε ἡ στάση του αὐτή.

Παρά ταῦτα, στήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας ὁ Σολομών ἔχει καταγραφεῖ καί παραδίδεται ὡς σοφός καί ὄχι ὡς πόρνος ὅπως χαρακτηρίζεται στό ἄρθρο πού συζητᾶμε. Γιατί συμβαίνει αὐτό ἄραγε; Μέ αὐτό τό ἐρώτημα ἐρχόμαστε στήν καρδιά τοῦ προβλήματος πού ἐμμέσως θίγει ὁ ἀρθρογράφος. Γιατί τιμᾶμε ὡς ἅγιο καί δίκαιο τόν βασιλέα Σολομώντα, ἐνῶ γνωρίζουμε ἀπό τήν ἴδια τήν Ἁγία Γραφή, καί ὄχι ἀπό τόν Γιάννη Κορδᾶτο βέβαια, ὅτι ἦταν ἀνήθικος;

Γιά νά ἀπαντηθεῖ αὐτό τό ἐρώτημα στήν πραγματικότητα πρέπει νά ποῦμε τί εἶναι ἡ Παλαιά Διαθήκη, γιατί μπῆκε στήν Ἁγία Γραφή, γιατί τήν χρησιμοποίησε ὁ Χριστός καί οἱ συγγραφεῖς τῆς Καινῆς Διαθήκης, γιατί τήν διαβάζουμε καί τήν χρησιμοποιοῦμε κατά κόρον στίς Ἀκολουθίες καί στά Μυστήρια, ἐνῶ σέ αὐτή περιέχονται πολλές μή ἠθικές ἀναφορές, πολλά ἀπεχθῆ ἐγκλήματα καί περιστατικά καί δεδομένα πού δέν θεωροῦνται κατάλληλα γιά ἠθική διαπαιδαγώγηση.

Ἡ ἀπάντηση στήν πραγματικότητα εἶναι πολύ ἁπλή: διότι σκοπός τῆς Ἁγίας Γραφῆς ἐν γένει, καί τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης εἰδικότερα δέν εἶναι νά μᾶς διαπαιδαγωγήσει ἠθικά, ἀλλά νά μᾶς ὁδηγήσει στή σωτηρία. Στοχεύει νά δημιουργήσει ἁγίους καί ὄχι «χρηστούς πολῖτες» ἤ ἠθικούς χαρακτῆρες. Ἐάν στόχευε σέ αὐτό πολλά ἔπρεπε νά εἶναι διαφορετικά σέ αὐτή. Πάντως, καί ὀφείλουμε νά τό σημειώσουμε, ὑπάρχει σέ αὐτή πλῆθος κειμένων πού ἔχουν πολλά ἠθικοπλαστικά καί διδακτικά στοιχεῖα. Τέτοια εἶναι οἱ Ψαλμοί, οἱ Παροιμίες, ὁ Ἐκκλησιαστής, ἡ Σοφία Σολομῶντος, ἡ Σοφία Σειράχ καί ἄλλα. Πολλά ἀπό αὐτά ἀποδίδονται στόν Σολομώντα. Ἀνάμεσα σέ αὐτά ἀνήκει καί τό περίφημο Ἆσμα Ἀσμάτων πού ποτέ ἡ Ἐκκλησία δέν τό κατανόησε ὡς προκλητικό πορνογράφημα ὅπως προσπαθεῖ νά τό παρουσιάσει ὁ κύριος Σβουρένος. Καί δέν νομίζω ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι ὑπέρ τῆς πορνογραφίας ἤ κινεῖται μέ τήν ἀνηθικότητα πού ἀποδίδει σέ αὐτό ὁ ἀρθρογράφος.

Ἡ ἐκκλησιαστική ἐμπειρία πάντοτε τό κατανόησε καί τό προσέγγισε ὡς κορυφαία ἔκφραση ἀγάπης καί ἔρωτα πού ἑνώνει μέ λεπτότητα, ποιητική διάθεση καί ἀπίστευτη τρυφερότητα τούς ἀγαπημένους πού ἐπιθυμοῦν νά ἐνωθοῦν καί σωματικά ὡς καρπό τῆς «κραταιᾶς ὡς θάνατος ἀγάπης» (Ἆσμα Ἄσμάτων 8:6) τους. Φαντάζομαι ὅτι ἀνάλογη κριτική ἐκ μέρους τοῦ κυρίου Σβουρένου θά ἀντιμετωπίσει καί ἡ φράση τοῦ Μυστηρίου τοῦ Γάμου πού ζητᾶ ἀπό τόν Θεό νά ἁρμόσει, δηλαδή νά ἑνώσει μέ τόν καλύτερο δυνατό τρόπο, ἐκτός ἀπό τίς ψυχές καί τά σώματα τῶν νυμφευομένων…

Ἡ Ἐκκλησία πάντοτε ὕμνησε καί ὑμνεῖ τόν ἔρωτα καί τήν ἀγάπη ὡς τήν κορυφαία ἐκδήλωση τοῦ ἀνθρώπου πρός τόν συνάνθρωπο καί κυρίως πρός τόν Θεό. Ἀμέτρητα κείμενα ἁγίων, παλαιῶν καί συγχρόνων, ἐκφράζουν μέ τόν πλέον ἐρωτικό τρόπο τήν ἀγάπη τους γιά τόν Θεό καί τήν ἐκφράζουν μέ αὐτόν τόν τρόπο γιατί ἁπλούστατα εἶναι ἐρωτευμένοι μαζί Του, τούς λείπει, τόν ἀγαποῦν! Δέν μποροῦν νά ζήσουν χωρίς Αὐτόν! Ἀνοίγονται πρός Αὐτόν μέ ὅ,τι σημαίνει αὐτό γιά τή ζωή τους… Αὐτό γιά ἐμᾶς πού συνήθως τηροῦμε ἠθικιστική στάση πρός τή ζωή, πού βλέπουμε τόν Θεό ὡς τιμωρό τῶν ἁμαρτιῶν μας ἤ αὐτόν πού ἐπιβραβεύει τίς καλές μας πράξεις, εἶναι ἀκατανόητο, εἶναι σκάνδαλο.

Τό ἀπροϋπόθετο ἄνοιγμα στόν ἄλλο εἴτε αὐτός εἶναι συνάνθρωπος εἴτε ὁ Θεός ἀπαιτεῖ νά χάσεις τή βολή σου, νά θυσιάσεις τά θέλω σου, νά παραμερίσεις τόν ἐγωισμό σου καί πολλά ἄλλα δύσκολα. Αὐτά διαβάζει, αὐτά διακρίνει ἡ Ἐκκλησία στό Ἄσμα Ἀσμάτων. Γι᾿ αὐτό τό ἔβαλε στόν Κανόνα τῆς Ἁγίας Γραφῆς.

Ἡ Ἁγία Γραφή δέν εἶναι ἐγχειρίδιο ἠθικῆς, ἄν καί θά μᾶς βόλευε νά εἶναι. Ὁ Σαούλ, παραδείγματος χάριν, δέν κατακρίθηκε ἐπειδή ἦταν ἀνήθικος οὔτε ὁ Δαβίδ δοξάσθηκε ἐπειδή ἦταν ὑπόδειγμα ἠθικῆς. Ὁ μέν πρῶτος ἔχασε τόν δρόμο του ὅταν σταμάτησε νά ἐμπιστεύεται τόν Θεό καί ὁ δεύτερος κέρδισε τήν ἁγιότητα, καθώς, παρά τίς ἁμαρτίες καί τά σφάλματά του, στό τέλος στρεφόταν πρός τόν Θεό καί μέ ἐμπιστοσύνη ζητοῦσε τό ἔλεος καί τή βοήθειά Του.

Σκοπός τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ἀλλά καί τῆς Καινῆς εἶναι νά μᾶς δείξει τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ γιά τή σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου καί τήν πορεία αὐτοῦ τοῦ σχεδίου μέσα στήν ἱστορία, μέχρι τήν ἀνακαίνιση τοῦ κόσμου. Ἡ Ἁγία Γραφή δέν ζητᾶ ἄμεμπτη ἠθική, ἀλλά ταπείνωση, μετάνοια καί ἀγάπη! Ἂς μήν λησμονοῦμε ὅτι ἄμεμπτη ἠθική εἶχαν οἱ Φαρισαῖοι…

Ὁ Σολομών, μέ τά λάθη καί τή σοφία του, τήν πίστη καί τήν ἀποστασία του, κατόρθωσε, τελικά, νά βρεθεῖ κοντά στόν Θεό καί νά ζητήσει τό ἔλεός Του.

Πολλά θά μπορούσαμε νά ἀναφέρουμε ἀκόμη σέ σχέση μέ τό ἄρθρο τοῦ κυρίου Σβουρένου, ἀλλά θά κλείσουμε μέ ἕνα ἀκόμη σφάλμα, πού κατά τή γνώμη μας εἶναι καί τό σοβαρότερο, διότι δείχνει ὄχι ἄγνοια κάποιου θέματος ἀλλά στάση πού δέν προσφέρει κάτι· ἁπλῶς κατηγορεῖ!

Κλείνει, λοιπόν, μέ ἕνα ἀδικαιολόγητο ἀντισημιτικό ξέσπασμα μίσους πού ἐπ᾿ οὐδενί μπορεῖ νά θεμελιωθεῖ ἤ νά ὑποστηριχτεῖ ἐπιστημονικά: γιά ὅλα συλλήβδην τά δεινά τῆς ἀνθρωπότητας παρουσιάζεται νά φταίει ὁ περιούσιος λαός, ὁ ὁποῖος ἔχει τόν κατάλληλο βασιλιά, αὐτόν πού τοῦ ταιριάζει, τόν πλέον ἀνήθικο. Τί νά πεῖ κανείς γιά τέτοια λόγια …

Στήν πραγματικότητα τό ἄρθρο στό ὁποῖο ἀναφερθήκαμε δέν ἔχει ἐπιστημονική, θεολογική ἤ κάποια ἄλλη ἀξία. Δείχνει ὅμως πού μπορεῖ νά ὁδηγήσει ἡ ἄγνοια, ἡ κακή χρήση τῶν πηγῶν, ἡ λάθος ἀξιοποίηση τῆς βιβλιογραφίας καί ἡ ἀμετροέπεια νά ἀσχολούμαστε μέ δύσκολα θέματα καί νά γράφουμε δημοσίως γι᾿ αὐτά σάν νά ἰδιωτεύουμε.

Ὁ δημόσιος λόγος ὀφείλει νά ἔχει κάποια ἀξιοπρέπεια. Λάθη καί σφάλματα κάνουμε ὅλοι. Δεοντολογικά, ὅμως, ὅσοι ἐκφέρουμε δημόσιο λόγο εἴμαστε «ὑποχρεωμένοι» νά προσπαθοῦμε νά γνωρίζουμε, στοιχειωδῶς ἔστω, τό ἀντικείμενό μας. Μόνο ἔτσι δείχνουμε τόν ἁρμόζοντα σεβασμό στόν ἀναγνώστη ἤ ἀκροατή καί ἡ συμβολή μας, μικρή ἤ μεγάλη, ἔχει νόημα καί λογίζεται ὡς προσφορά.

Ζώντας στήν ἀποστολική ἐποχή (3ο μέρος) Ἡ Ἐκκλησία τότε (… καί ὄχι σήμερα)

Ετικέτες

πρόφήτες, Αποστολική Εποχή, Ελεφαντίνη, Καινή Διαθήκη, Λατρεία, Ναός του Ηρώδη, Παλαιά Διαθήκη, απόστολος Παύλος

Ἡ σημερινή ἀνάρτηση ἀποτελεῖ τήν τρίτη συνέχεια τοῦ γενικότερου θέματος ἡ ζωή στήν ἀποστολική ἐποχή, μέ τό ὁποῖο εὐελπιστοῦμε νά συμβάλουμε στήν κατανόηση τῆς ζωῆς καί τῆς καθημερινότητας τότε. Ἡ πρώτη ἀνάρτηση λειτούργησε ὡς μία εἰσαγωγή καί ἡ δεύτερη ἀναφέρεται σέ διαφορές στήν καθημερινότητα, τότε καί τώρα, οἱ ὁποῖες, ἄν καί εἶναι πολύ σημαντικές συνήθως περνοῦν ἀπαρατήρητες.

Μέ τό σημερινό κείμενο θά ἐπικεντρώσουμε τήν προσοχή μας σέ κάποια δεδομένα μέσα στόν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας πού σήμερα ἔχουν μεταβληθεῖ, χωρίς βέβαια αὐτή ἡ μεταβολή νά σημαίνει ὅτι ἄλλαξε ἡ Ἐκκλησία ἤ ἡ διδασκαλία τοῦ Εὐαγγελίου ἤ ἡ πίστη μας.

Ἄς δοῦμε, λοιπόν, μερικά ἀπό αὐτά τά δεδομένα πού έχουν διαφοροποιηθεῖ:

1) Κατά τήν ἀποστολική ἐποχή δέν εἶχαν καταγραφεῖ ἀκόμη τά κείμενα τῆς Καινῆς Διαθήκης καί πολύ περισσότερο δέν εἶχαν συγκεντρωθεῖ σέ ἕνα σύνολο, σέ ἕνα σῶμα (corpus), τόν Κανόνα τῆς Καινῆς Διαθήκης.

Ἡ καταγραφή τῶν κειμένων αὐτῶν ξεκίνησε δέκα μέ δεκαπέντε χρόνια μετά τήν Ἀνάσταση καί ὁλοκληρώθηκε γύρω στό 95 μ.Χ., ἐνῶ ἡ συγκρότησή τους σέ μία ἑνιαία συλλογή, τά 27 βιβλία τῆς Καινῆς Διαθήκης, ἀπαίτησε πολύ περισσότερο χρόνο. Ἡ διαδικασία αὐτή διήρκεσε σχεδόν μέχρι τά τέλη τοῦ 4^ου αἰῶνα. Ὅπου γίνεται ἀναφορά σέ Γραφές (π.χ. «κατά τάς Γραφάς», «γέγραπται» κ.λπ.) στήν Καινή Διαθήκη καί στά κείμενα τῶν πρώτων χριστιανικῶν αἰώνων πρόκειται γιά τήν Παλαιά Διαθήκη (κατ᾿ ἀκρίβεια γιά τίς ἑβραϊκές γραφές, καθώς ὁ Κανόνας καί τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης παγιώθηκε πολύ ἀργότερα), ἡ ὁποία ἦταν ἡ βασική συλλογή κειμένων τοῦ ἰουδαϊσμοῦ. Τά περισσότερα ἀπό τά κείμενα πού τήν συγκροτοῦσαν εἶχαν γραφεῖ στήν ἑβραϊκή γλῶσσα καί ἐπειδή ἡ γλῶσσα αὐτή εἶχε λησμονηθεῖ ἀπό τούς Ἰουδαίους κυκλοφοροῦσαν διαφόρες μεταφράσεις (π.χ. Συμμάχου, Ἀκύλλα, Θεοδοτίωνος) μέ ἐπικρατοῦσα αὐτή τῶν Ἑβδομήκοντα, ἡ ὁποία ἔγινε κατά τά μέσα τοῦ 3^ου π.Χ. αἰῶνα στήν Ἀλεξάνδρεια τῆς Αἰγύπτου γιά χρήση ἀπό τήν ἐκεῖ πολυπληθῆ ἰουδαϊκή κοινότητα. Τή μετάφραση αὐτή στήριξε καί προώθησε ὁ Πτολεμαῖος Β΄ Φιλάδελφος, πού εἶχε γεννηθεῖ στήν Κῶ, καί τήν κατέθεσε, μαζί μέ πλῆθος ἄλλων ἔργων, στήν περιώνυμη Βιβλιοθήκη τῆς Ἀλεξάνδρειας.

Αὐτό πού ἐδῶ χαρακτηρίζουμε Ἑβραϊκές Γραφές σέ μεγάλο βαθμό ταυτίζεται μέ τήν χριστιανική Παλαιά Διαθήκη. Ὁ Χριστός, οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ συγγραφεῖς τῆς πρώτης Ἐκκλησίας, κυρίως, ἀλλά ὄχι ἀποκλειστικά, χρησιμοποιοῦσαν κατά τή λατρεία, τή μελέτη καί τήν ἀτομική προσευχή τή μετάφραση τῶν Ἑβδομήκοντα.

Ἀπόσπασμα ἀπό τόν Σιναϊτικό Κώδικα

Μέ τήν πάροδο τῶν ἐτῶν ἡ Παλαιά Διαθήκη, στήν μετάφραση τῶν Ἑβδομήκοντα, συγκροτήθηκε σέ ἕνα σῶμα καί ἐπεκράτησε σέ ὁλόκληρη τήν Ἐκκλησία, ἐνῶ ὁ ἰουδαϊσμός στράφηκε στή χρήση παραφράσεων, ραββινικῶν ἑρμηνειῶν τῶν Γραφῶν καί μέ τούς μασωρίτες (τούς παραδοσιακούς διδασκάλους) στή μελέτη καί καλλιέργεια τῶν βιβλικῶν ἑβραϊκῶν μέ φωνήεντα πού ἦταν πολύ εὐκολότερο νά διδαχθοῦν στούς νέους Ἑβραίους τῆς Διασπορᾶς, καθώς ἡ Παλαιστίνη ἦταν ἀπαγορευμένος τόπος γι᾿ αὐτούς. Ἔτσι, σιγά σιγά τό χάσμα μεγάλωσε καί ἡ μέν Παλαιά Διαθήκη, στή μετάφραση τῶν Ἑβδομήκοντα σοφῶν, ἦταν σέ χρήση ἀπό τήν Ἐκκλησία, ἡ ὁποία βασισμένη σέ αὐτό τό κείμενο ἔκανε μεταφράσεις καί σέ ἀλλές γλῶσσες (λατινικά, ἀρμενικά, συριακά κ.λπ.), οἱ δέ Ἑβραϊκές Γραφές, στή μορφή τοῦ μασωριτικοῦ κειμένου, καθιερώθηκαν ὡς τό κείμενο τοῦ παγκόσμιου ἰουδαϊσμοῦ.

Ὁ παλαιότερος πάπυρος πού περιέχει ἀπόσπασμα ἀπό τήν Καινή Διαθήκη (ἀπό τό κατά Ἰωάννην εὐαγγέλιο) άρχές τοῦ 2ου μ.Χ. αἰῶνα

2) Τότε δέν ὑπῆρχαν χριστιανικοί ναοί ὅπως τούς γνωρίζουμε καί τούς χρησιμοποιοῦμε σήμερα, τουλάχιστον στήν πατρίδα μας πού ὑπάρχει σέ κάθε γειτονιά σέ πόλεις καί χωριά ἕνας ἐνοριακός ναός καί ἑκατοντάδες παρεκκλήσια καί ἐξωκκλήσια. Οἱ πρῶτες συγκεντρώσεις τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας γίνονταν σέ μεγάλα σπίτια πιστῶν. Ξεχωριστή περίπτωση ἦταν ἡ Ἰερουσαλήμ, στήν ὁποία ὑπῆρχε ὁ Ναός πού εἶχε φτιάξει ὁ Ἡρώδης ὁ Μέγας καί οἱ χριστιανοί προσεύχονταν «ὁμοθυμαδόν», δηλαδή ὅλοι μαζί σέ αὐτόν. Ὁ Ναός αὐτός ἀποτελοῦσε τό κέντρο τῆς ἰουδαϊκῆς λατρείας καί οἱ Ἰουδαῖοι τόν δέχονταν ὡς τόπο κατοικίας τοῦ Θεοῦ. Βέβαια κατά καιρούς εἶχαν ἱδρυθεῖ στά ὅρια τῆς νομιμότητας τοῦ ἰουδαϊσμοῦ καί ἄλλοι ναοί (π.χ. στήν Αἴγυπτο στήν ἰουδαϊκή κοινότητα τῆς Ἐλεφαντίνης) ἀλλά αὐτό ἦταν ἡ ἐξαίρεση.

Μακέτα τοῦ Ναοῦ τοῦ Ἡρώδη

Τό σημαντικό εἶναι ὅτι οἱ πρῶτοι χριστιανοί δέν εἶχαν πολλούς ναούς, ἀλλά ξεκίνησαν ἀπό τόν Ναό τῆς Ἰερουσαλήμ καί σιγά σιγά οἰκοδόμησαν τή δική τους, ἰδιαίτερη ναοδομία μέ ὅλα τά χαρακτηριστικά πού ἐμεῖς σήμερα γνωρίζουμε καί ἀπολαμβάνουμε.

3) Τά μυστήρια καί ἡ λατρεία τῆς Ἐκκλησίας, γενικότερα, εἶχαν διαφορετική δομή ἀπό αὐτή πού γνωρίζουμε σήμερα. Τά βασικά στοιχεῖα τῆς Θείας Εὐχαριστίας (π.χ. ἡ Ἁγία Ἀναφορά) ἦταν τά ἴδια ὡς πρός τήν οὐσία τους, ἀλλά δέν ὑπῆρχε ἡ ἴδια δομή μέ αὐτή πού γνωρίζουμε καί χρησιμοποιοῦμε σήμερα.

Ἡ κοινή σύναξη περιελάμβανε τήν προσφορά τοῦ Ἄρτου καί τοῦ Οἴνου, κήρυγμα ἀπό κάποιον ἀπόστολο ἤ μαθητή ἀποστόλου, ἀνάγνωση κάποιου ἀποστολικοῦ κειμένου (κρατοῦσαν τίς ἐπιστολές πού ἔστελναν οἱ Ἀπόστολοι γιά νά ἀντιμετωπίσουν διάφορα θέματα ἤ νά διδάξουν καί ἡ μία Ἐκκλησία τίς ἔστελνε στίς γύρω της ἤ ὅταν κάποιος πιστός ἐπρόκειτο νά ἐπισκεφθεῖ κάποια ἄλλη πόλη ἔπαιρνε ἀντίγραφά τους μαζί του καί τά παρέδιδε σέ αὐτή) καί εὐαγγελικῆς περικοπῆς, ἐμπλουτισμένα μέ προσευχές (πού ἀνέπεμπαν μέ μία σχετική ἐλευθερία κατά τήν κρίση τοῦ προεστῶτος τῆς συνάξεως) καί βιβλικά κείμενα (ὅπως εἴπαμε ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη) πού διάβαζαν καί ἔψαλλαν (ὅπως κάνουμε σήμερα μέ τούς Ψαλμούς).

Διάδρομος κατακόμβης

Τό πρόγραμμα τῶν ἡμερησίων καί ἐτησίων ἀκολουθιῶν διαμορφώθηκε μέ τό πέρασμα τῶν αἰώνων. Οἱ αἰτίες γιά τήν προσθήκη καί καθιέρωση μίας ἀκολουθίας ἦταν πολλές: θεολογικές, δογματικές, ἱστορικές κ.λπ. Παραδείγματος χάριν, ἡ Ἀκολουθία τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου ξεκίνησε ἀπό τόν 7^ο αἰῶνα καί εἶχε ὡς ἀφορμή ἐπίθεση καί πολιορκία βαρβάρων λαῶν στήν Κωνσταντινούπολη. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ὅταν κάποτε διεπίστωσε, ὅτι ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου ἦταν πολύ μεγάλη γιά καθημερινή χρήση μίκρυνε τίς εὐχές της. Μέχρι τόν 10^ο αἰῶνα τό μυστήριο τοῦ γάμου ἦταν ἡ εὐλογία τοῦ ἐπισκόπου πρός κάποιους πού ἀποφάσιζαν νά ζήσουν μαζί καί ζητοῦσαν τήν εὐχή του γι᾿ αὐτό. Ἐκεῖνος τούς τήν ἔδινε, κοινωνοῦσαν μαζί καί ξεκινοῦσαν μέ τήν εὐλογία τῆς Ἐκκλησίας τή νέα τους ζωή. Τό κοσμικό τυπικό ὑποχώρησε πρός χάριν τοῦ μοναστικοῦ, τό ὁποῖο χρησιμοποιοῦμε μέχρι σήμερα. Μετά ἀπό σύγκλιση κάθε Οἰκουμενικῆς Συνόδου εἰσαγόταν ἡ σχετική ἑορτή κ.λπ.

Σήμερα, ὀρθῶς, ἀνησυχοῦμε μήπως κάνουμε λάθος στό τυπικό κατά τήν τέλεση μυστηρίων καί ἀκολουθιῶν. Μποροῦμε ἄραγε νά καταλάβουμε τήν προτροπή τῶν Ἀποστολικῶν Διαταγῶν «τοῖς δὲ προφήταις ἐπιτρέπετε εὐχαριστεῖν ὅσα θέλουσιν»; Φαντάζεστε ἐάν γινόταν κάτι τέτοιο σήμερα; Θά ἦταν λάθος διότι πλέον ἔχει παγιωθεῖ ἡ τάξη καί τό κείμενο τῶν μυστηρίων, ἀλλά νομίζω εἶναι ἀρκετό νά μᾶς δείξει τή διαφορά τοῦ τότε ἀπό τό σήμερα στή θεία λατρεία.

4) Σχεδόν τό σύνολο τῶν πιστῶν εἶχε βαπτιστεῖ σέ μεγάλη ἡλικία. Ἀνάλογα μέ τό πότε κατηχήθηκε καί ἐπίστευσε. Αὐτό σήμαινε ὅτι, παρά τήν προσεκτική κατήχηση, οἱ νεόφυτοι ἦταν ἀναμενόμενο νά διατηροῦν σέ ἕναν βαθμό συνήθειες καί ἀντιλήψεις τῆς πρόχριστιανικῆς ζωῆς τους, καθώς δέν ἦταν πάντοτε εὔκολη ἡ γρήγορη ἀλλαγή καί ἡ πλήρης ἀπαλλαγή ἀπό αὐτές. Αὐτή ἡ πρακτική συνεχίστηκε γιά πολλά χρόνια ἀκόμη, μέχρι τήν καθιέρωση τοῦ νηπιοβαπτισμοῦ.

5) Τό σῶμα τῶν ποιμένων τῆς Ἐκκλησίας δέν εἶχε, ἀκόμη, λάβει τή δομή πού ἔχει σήμερα. Πολύτιμες πληροφορίες γι᾿ αὐτή τήν πορεία ἀντλοῦμε ἀπό τίς Πράξεις. Παραδείγματος χάριν, στό 6^ο κεφάλαιο μαθαίνουμε ὅτι οἱ ἐξ ἐθνῶν Χριστιανοί διαμαρτυρήθηκαν διότι δέν φρόντιζαν τίς χῆρες καί τά ὀρφανά τους ὅπως ἔπρεπε. Τότε οἱ Ἀπόστολοι ξεκαθάρισαν ὅτι τό ἔργο πού τούς εἶχε παραδώσει ὁ Χριστός δέν ἦταν νά φροντίζουν νά τακτοποιοῦν τραπέζια καί νά μοιράζουν μερίδες φαγητοῦ κατά τά γεύματα. Γι᾿ αὐτό μέ προσευχή καί ἐπίκληση τοῦ ὀνόματος τοῦ Θεοῦ ἐπέλεξαν ἑπτά ἱκανούς ἄνδρες, τούς Διακόνους, γιά νά ἀναλάβουν μέ δικαιοσύνη νά φροντίζουν γιά τίς ἐπισιτιστικές ἀνάγκες τῶν μελῶν τῆς κοινότητας. Διαπιστώνουμε δηλαδή, ὅτι ἀρχικά, οἱ διάκονοι, ἦταν ἕνα εἶδος φροντιστῶν/ἐπιμελητῶν γευμάτων. Μέ τήν πάροδο τῶν ἐτῶν αὐτά τά πρακτικά καθήκοντα ἔλαβαν καί τελετουργικό-λειτουργικό χαρακτῆρα ὅπως τόν γνωρίζουμε σήμερα.

6) Οἱ Ἀπόστολοι ἦταν ἐπιφορτισμένοι μέ ἱεραποστολικό ἔργο. Γιά νά πετύχουν αὐτόν τόν στόχο τους ἔπρεπε νά μετακινοῦνται συνεχῶς. Ὁ ἀπ. Παῦλος γιά παράδειγμα, πού γνωρίζουμε τίς ἱεραποστολικές ἐξορμήσεις του λίγο καλύτερα, σέ σπάνιες περιπτώσεις ἔμεινε μεγάλο χρονικό διάστημα σέ μία πόλη (π.χ. στήν Κόρινθο παρέμεινε γιά δεκαοκτώ μῆνες περίπου καί στή Ρώμη ὑπό ἐπιτήρηση γιά δύο περίπου ἔτη) γιά νά διδάξει καί νά κατηχήσει. Γι’ αὐτό φρόντιζε νά ἐπισκέπτεται καί πάλι τίς Ἐκκλησίες πού εἶχε ἱδρύσει γιά νά στερεώνει τούς πιστούς καί νά ἀντιμετωπίζει τά διάφορα προβλήματα. Σιγά σιγά οἱ Ἀπόστολοι τοποθέτησαν κάποιους ἀπό τούς μαθητές τους στίς διάφορες τοπικές Ἐκκλησίες, ὡς ποιμένες καί διδασκάλους καί αὐτοί μέ τή σειρά τους χειροτόνησαν ἄλλους κληρικούς γιά νά διακονοῦν μόνιμα σέ αὐτές. Ἔτσι, μετά ἀπό τό 70 μ.Χ. ἄρχισε νά διαμορφώνεται μία παρόμοια μέ τήν ἐποχή μας δομή τοῦ κλήρου στίς πόλεις καί τά χωριά τῆς Αὐτοκρατορίας καί σύντομα κάποιες ἐπισκοπές ξεχώρισαν καί ἔγιναν τά πέντε (μέ τῆς Ρώμης) Πατριαρχεῖα.

Μνημεῖο σέ κατακόμβη

7) Ὑπῆρχαν ἐκκλησιαστικά διακονήματα, τά ὁποῖα πλέον ἔχουν χαθεῖ: π.χ. τοῦ «προφήτη». Τό ἀξίωμα αὐτό δέν εἶχε σχέση μέ τούς «ναβί» (ὅπως ὀνομάζονταν στά ἑβραϊκά), τούς προφῆτες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Ἐπρόκειτο γιά ἕνα σύνθετο διακόνημα, τό ὁποῖο εἶχε διδακτικά καί ἱεραποστολικά καθήκοντα. Προφῆτες χαρακτηρίζονται καί οἱ κορυφαῖοι ἀπόστολοι Βαρνάβας καί Σαῦλος (Παῦλος) στήν Ἀντιόχεια μαζί μέ ἄλλους τρεῖς: τόν Συμεών, πού τόν ἔλεγαν καί Νίγηρα, τόν Λούκιο ἀπό τήν Κυρήνη καί τόν Μαναήν, πού εἶχε μεγαλώσει μαζί μέ τόν Ἡρῴδη τόν τετράρχη (Πρ.13:1). Μάλιστα, αὐτό τό διακόνημα συνοδεύεται καί ἀπό τόν προσδιορισμό «διδάσκαλος». Φαίνεται ὅτι ἡ ὁμάδα τῶν «προφητῶν» ἦταν ὁ κρίκος ἀνάμεσα στούς ἀποστόλους καί στούς μονίμως ἐγκατεστημένους ποιμένες σέ κάθε πόλη. Γι᾿ αὐτό ὁ ἀπ. Παῦλος, πού γνώριζε καλά αὐτό τό σύστημα, καθώς καί ὁ ἴδιος ἦταν μέλος του, τό περιγράφει ἐμμέσως στήν Α΄ πρός Κορινθίους ἐπιστολή του ὡς ἑξῆς «Καὶ οὓς μὲν ἔθετο ὁ Θεὸς ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ πρῶτον ἀποστόλους, δεύτερον προφήτας, τρίτον διδασκάλους, ἔπειτα δυνάμεις, ἔπειτα χαρίσματα ἰαμάτων, ἀντιλήμψεις, κυβερνήσεις, γένη γλωσσῶν μὴ πάντες ἀπόστολοι; μὴ πάντες προφῆται; μὴ πάντες διδάσκαλοι; μὴ πάντες δυνάμεις; μὴ πάντες χαρίσματα ἔχουσιν ἰαμάτων; μὴ πάντες γλώσσαις λαλοῦσιν; μὴ πάντες διερμηνεύουσιν;» (Α΄ Κορ. 12:28-30). Δυστυχῶς, δέν μποροῦμε μέ ἀκρίβεια νά προσδιορίσουμε τό ἔργο καί τήν ἀποστολή ὅλων αὐτῶν τῶν ἀξιωμάτων, καθώς τά περισσότερα ἀπό αὐτά ἔχουν ἐκλείψει, ἀφοῦ ἀπό κάποια στιγμή καί ἔπειτα δέν εἶχαν λόγο ὑπάρξεως.

8) Οἱ πιστοί, στίς περισσότερες πόλεις, ἰδιαίτερα στίς ἀνατολικές περιοχές τῆς Αὐτοκρατορίας, ζοῦσαν μεταξύ «σφύρας καί ἄκμονος»: ἀπό τήν μία πλευρά εἶχαν νά ἀντιμετωπίσουν τήν ἐχθρότητα, τό μῖσος καί τό διαρκές κυνηγητό ἐκ μέρους τοῦ ἰουδαϊσμοῦ καί ἀπό τήν ἄλλη τήν δυσπιστία, τήν ἀδιαφορία ἤ συνηθέστερα τόν ἀπροκάλυπτο διωγμό ἐκ μέρους τῆς ρωμαϊκῆς διοίκησης. Σέ αὐτό τό ἐχθρικό περιβάλλον ἔπρεπε νά ἀναπτυχθοῦν, νά ἐργασθοῦν, νά μορφωθοῦν καί νά ζήσουν ἰσορροπώντας βάσει τοῦ λόγου τοῦ Κυρίου : «Ἀπόδοτε οὖν τὰ Καίσαρος Καίσαρι καὶ τὰ τοῦ θεοῦ τῷ θεῷ» (Ματθ. 22:21).

Αὐτά καί πολλά ἄλλα πρέπει νά ἔχουμε στό μυαλό μας, ὅταν ἀναφερόμαστε στήν Ἀποστολική ἐποχή. Ἦταν μία ἐποχή σκληρή, δύσκολη, μέ προβλήματα (γιά τά ὁποῖα θά μιλήσουμε σέ κατοπινή ἀνάρτησή μας) ἀλλά καί τή Χάρι τοῦ Κυρίου νά στηρίζει τόν Λαό Του καί νά τόν ὁδηγεῖ μέσα ἀπό τίς δυσκολίες καί τά προβλήματα τοῦ αἰῶνος τούτου πρός νέα κατάπαυση, ὅπως τονίζει ὁ ἀπ. Παῦλος στήν πρός Ἑβραίους ἐπιστολή του (Ἑβρ. 3:1-4:13).

Ἡ Χάρι τοῦ Θεοῦ εἶναι πάντοτε παροῦσα καί δέν μᾶς ἐγκαταλείπει ποτέ. Μᾶς στηρίζει, μᾶς ἀνακαινίζει, μᾶς ἁγιάζει, μᾶς ὁδηγεῖ στή σωτηρία. Κι ὅλα αὐτά μέσα ἀπό καθημερινά προβλήματα, ἀνθρώπινες διαφωνίες καί, μικρότερες ἤ μεγαλύτερες, ἀναπόφευκτες ἀντιπαραθέσεις πού ὄχι μόνο δέν μειώνουν τήν ἁγιότητα τῆς Ἐκκλησίας ἀλλά τήν κάνουν πιό οἰκεία, πιό ἀνθρώπινη, πιό ζεστή, πιό δική μας.

Το φαινόμενο της προφητείας

Ετικέτες

προφητεία, Άγαβος, Άγιος Κοσμάς Αιτωλός, Άγιος Παΐσιος, Γιώργος Πατρώνος, Καινή Διαθήκη, Παλαιά Διαθήκη

Είναι εντυπωσιακό το εντονότατο ενδιαφέρον που προκαλούν οι κάθε φύσεως προφητικές δηλώσεις και προβλέψεις. Το φαινόμενο αυτό με χαρακτηριστική παρουσία από την αρχαιότητα συνεχίζεται αμείωτο μέχρι τις ημέρες μας, δηλώνοντας την επιθυμία του ανθρώπου να πληροφορηθεί τα μέλλοντα.
Στην πραγματικότητα, αυτού του είδους η πληροφόρηση καμία ωφέλεια δεν προσφέρει στον άνθρωπο. Εξάλλου, σε περίπτωση που αυτή η γνώση ήταν αναγκαία, για την επιβίωση ή για την σωτηρία, θα την είχε προσφέρει ο Θεός σε όλους και δεν θα την έκρυβε για να την εξασφαλίσει στους εκλεκτούς του.
Όπως σημειώνει ο ομ. καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιώργος Πατρώνος στο εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο του «Η Αποκάλυψη του Ιωάννη, μια εκσυγχρονιστική ερμηνευτική προσέγγιση» (Αθήνα, 2009) στόχος του προφητικού κηρύγματος δεν είναι τόσο «να φωτίσει το μέλλον όσο το παρόν» (σελ. 34), το οποίο αποτελεί και τον στίβο στον οποίο ζει και αγωνίζεται ο κάθε άνθρωπος. Καθώς στο νου μας έχουμε συνδέσει τη λέξη «προφητεία» με μελλοντολογικές προβλέψεις είναι δύσκολο να την προσεγγίσουμε κάτω από το πρίσμα που θέτει ο καθηγητής.
Στην Παλαιά Διαθήκη «προφήτης» είναι αυτός που μιλά εξ ονόματος του Θεού (πρό + φημί). Οι αναφορές του σε γεγονότα που πρόκειται να συμβούν στο μέλλον δεν έχουν τον χαρακτήρα μαντικής-μαγικής πρόβλεψης αλλά προσπαθούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους, το βασιλιά, τους κατοίκους μιας πόλης, τους πιστούς του αληθινού Θεού να ερμηνεύσουν το παρόν και να καθορίσουν τη στάση τους μέσα από το μέλλον.
Ο άνθρωπος του Θεού θέλει να ενεργοποιήσει μια κριτική ματιά στο παρόν μέσῳ των αναφορών στο μέλλον. Παραδείγματος χάριν, όταν προειδοποιεί ότι η παρακοή στο νόμο θα επιφέρει αυτή ή την άλλη συμφορά δεν το κάνει για να ικανοποιήσει την περιέργεια σχετικά με το τι πρόκειται να συμβεί στο μέλλον, αλλά για να προβληματίσει τον αποδέκτη της προφητείας και να αλλάξει στάση. Ο προφητικός λόγος λειτουργεί ως ένα ισχυρό προειδοποιητικό καμπανάκι, το οποίο προσφέρει στο σώφρονα ακροατή τη δυνατότητα της μετάνοιας, της αλλαγής πορείας.
Αντιστοίχως, στην Καινή Διαθήκη υπάρχει η τάξη των προφητών, με παρόμοια έννοια και χαρισματική θέση στο χώρο της Εκκλησίας. Πολύ γνωστό είναι το χωρίο του βιβλίου Πράξεις Αποστόλων στο οποίο, ανάμεσα στους προφήτες και διδασκάλους της αντιοχειανής Εκκλησίας περιλαμβάνονται ο απ. Βαρνάβας και ο απ. Παύλος (Πρ. 13:1). Η τάξη των προφητών στην Καινή Διαθήκη έχει ρόλο περισσότερο διδακτικό και κηρυκτικό. Η έννοια αυτού που ομιλεί «προ προσώπου του Θεού» σχετίζεται με τη διδασκαλία του λόγου του Θεού, αλλά και τα έντονα χαρίσματα που κοσμούσαν την Εκκλησία. Οι προφήτες της πρώτης Εκκλησίας είναι φορείς χαρισμάτων και μεταφέρουν με αγάπη, μεταδίδουν αυτά τα χαρίσματα στους άλλους.
Και εδώ έχουμε προρρήσεις μελλοντικών γεγονότων, όπως οι δύο προρρήσεις του Αγάβου, ο οποίος, ακολουθώντας την παράδοση των προφητών της Παλαιάς Διαθήκης, προφήτευσε δεινά. Για την ακρίβεια στο Πρ. 11:28 «ἐσήμανεν διὰ τοῦ πνεύματος λιμὸν μεγάλην μέλλειν ἔσεσθαι ἐφ᾿ ὅλην τὴν οἰκουμένην» και στο Πρ. 21:10 προφήτευσε τη σύλληψη και την παράδοση «εἰς χεῖρας ἐθνῶν» του απ. Παύλου. Η προσοχή μας πρέπει να επικεντρωθεί στο σκοπό της προφητείας. Ο Άγαβος δεν λειτουργεί ως ένας από τους αφθονούντες και σε εκείνη την περίοδο περιοδεύοντες μάγους, ψευδοπροφήτες και ψευδοδιδασκάλους. Το αντίθετο μάλιστα! Λειτουργεί ως μέλος της χριστιανικής συνάξεως και προφητεύει μέσα στα πνευματικά όριά της, ενώπιον πάντων.
Και στις δύο περιπτώσεις, όπως διαπιστώνουμε από τη συνάφεια του κειμένου έχουμε αποκάλυψη του μέλλοντος ώστε οι ακροατές του να ζήσουν διαφορετικά, πνευματικότερα το παρόν. Με τη βοήθεια των λόγων του Αγάβου η Εκκλησία θα ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τις επερχόμενες δυσχερείς καταστάσεις. Σήμερα, συνήθως, χωρίς καμία επιτυχία, αγωνιούμε να ταυτίσουμε την μία ή την άλλη προφητεία με το ένα ή το άλλο γεγονός. Κατά την εποχή της Καινής Διαθήκης, δεν συνέβαινε κάτι τέτοιο: ήταν ξεκάθαρο πότε συνέβη ο λιμός, «ἐπὶ Κλαυδίου», όπως και η σύλληψη και παράδοση του απ. Παύλου στους Ρωμαίους (Πρ. 25:11-12).
Το φαινόμενο των προφητικών προρρήσεων έσβησε με την πάροδο της αποστολικής εποχής, δίνοντας τη θέση του σε άλλα χαρίσματα στο σώμα του Χριστού. Σε σπάνιες περιπτώσεις, από τότε και εξής έχουμε τη διατύπωση προφητειών από άγιες μορφές με πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα του αγίου Κοσμά του Αιτωλού και του, συγχρόνου μας, αγίου Παϊσίου του Αγιορείτου. Οι λόγοι τους παρανοούνται και διαστρέφονται από ανθρώπους που δεν κατανοούν τη λειτουργία της προφητείας στο σώμα της Εκκλησίας. Ο σκοπός της δεν είναι να λειτουργήσει ως ένα «μαγικό» κλειδί που θα ξεκλειδώνει τα μελλούμενα, αλλά ως μία υπόμνηση ότι με πίστη στο Θεό, ταπείνωση και πνευματική εργασία θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα που θα έρθουν.
Για το λόγο αυτό είναι πολύ δύσκολο, έως αδύνατο, να ταυτίσουμε τις προφητικές ρήσεις με γεγονότα. Στις επιχειρούμενες ταυτίσεις δεν υπάρχει ούτε ομοφωνία ούτε σοβαρότητα. Γι᾿ αυτό ο ένας ιεροκήρυκας προχωρεί σε μία ταύτιση και ο επόμενος την απορρίπτει για να παρουσιάσει αυτή που εκείνος θεωρεί ισχυρότερη. Γι᾿ αυτό επαναλαμβάνεται η διαστροφή του χαρίσματος της προφητείας όπως ακριβώς συνέβη με την περίπτωση της ταυτίσεως του ονόματος που κρύβεται γύρω από τον αριθμό της Αποκαλύψεως (χξστ’), ο οποίος έχει οδηγήσει όσους επιχειρούν να τον ταυτίσουν με συγκεκριμένο πρόσωπο σε συνεχείς αποτυχίες.
Δυστυχώς, το χάρισμα της προφητείας, της παρουσίασης του λόγου του Θεού ανάμεσα μας, μέσα στον πνευματικό χώρο της Εκκλησίας, διαστρέφεται σε μία μαντική τέχνη, σε «πνεῦμα πύθωνα» (Πρ. 16:16), υπό τύπον προφητειών του Νοστράδαμου.
Διαβάζοντας το βίο των αγίων μορφών που είχαν το χάρισμα της προφητείας διαπιστώνουμε ότι η Εκκλησία δεν επιμένει καθόλου στον τονισμό αυτού του χαρίσματος. Αντιθέτως, αυτό φαίνεται να εντάσσεται ομαλά στην αγία ζωή τους. Όσοι δεν έχουν εκκλησιαστικό πνεύμα, αλλά αποζητούν μαντικές δυνάμεις ή δυνάμεις ιεροδιαμέσου (= μέντιουμ) τονίζουν, προβάλλουν και απομονώνουν αυτό το χάρισμα. Μάλιστα, σε περιόδους προβλημάτων, κρίσεων και κοινωνικής αναταραχής αυτά τα μη εκκλησιαστικά στοιχεία κυριαρχούν. Διαπιστώνουμε με θλίψη ότι οι επιτήδειοι της ενημέρωσης εκμεταλλεύονται δεόντως την επιθυμία των πολλών παρέχοντας, υπό τύπον δώρων και προσφορών, τις προφητείες του τάδε ή του δείνα αγίου για να αυξήσουν τις πωλήσεις, την ακροαματικότητα και την τηλεθέασή τους. Αυτοί που τρέχουν να αγοράσουν τέτοιο υλικό δεν εξετάζουν την ουσία του προβλήματος, αλλά σπεύδουν συρόμενοι ως πρόβατα από τον ένα ή τον άλλο κήρυκα, δάσκαλο, σοφό ή οτιδήποτε άλλο . . .
Σε αυτό το πλαίσιο, συναντάμε και το θλιβερό φαινόμενο, κάποιοι παίζοντας με τον φόβο και την περιέργεια του λαού να ορίζουν συγκεκριμένες ημερομηνίες για τη δευτέρα παρουσία του Κυρίου . . .
Κέντρο της προφητείας είναι και θα παραμείνει το παρόν με το οποίο την συνδέουν στενότατα οι αναφορές των ευαγγελίων. Το παρόν αυτό δεν είναι παρά ο χώρος της χάριτος, η εποχή που εγκαινίασε με τη θυσία του ο Χριστός και στην οποία ζούμε εμείς, χωρίς να έχουμε ανάγκη από προφητείες για να προοδεύσουμε πνευματικά. Η ενσάρκωση του Λόγου του Θεού ήταν είναι και θα παραμείνει το κορυφαίο σκάνδαλο για την ανθρώπινη ιστορία. Η συζήτηση για το πότε θα έλθει για δεύτερη φορά είναι σε λάθος βάση. Το ενδιαφέρον της Αγίας Γραφής για αυτά τα θέματα είναι μηδαμινό έως ανύπαρκτο.
Έγνοια και φροντίδα της Εκκλησίας είναι η σωτηρία μας και η μεταβολή του κόσμου που ζούμε σε παράδεισο. Στόχος της είναι η ανακαίνιση της κτίσεως και για την επίτευξη αυτού του στόχου αρκεί η πίστη μας στο πρόσωπο του Υιού και Λόγου του Θεού, του Σαρκωμένου Λόγου, του Χριστού του Θεού, στο πρόσωπό του οποίου βρήκαν την εκπλήρωσή τους όλες οι μεσσιανικές προφητείες.

«Χύνει αίμα αυτός που αποστερεί το μισθό του εργάτη»

Ετικέτες

φράουλες, Αγία Γραφή, Μανωλάδα, Παλαιά Διαθήκη, απ. Ιάκωβος, απ. Παύλος, αίμα, αδικία, εργάτης, μισθός

«Ἐκχέων αἷμα ὁ ἀποστερῶν μισθὸν μισθίου»

(Σοφία Σειρὰχ 34:22)

 Με αφορμή το πρόσφατο έγκλημα της Μανωλάδας θέλησα να παρουσιάσω λίγες σχετικές σκέψεις με αφετηρία το λόγο της Αγίας Γραφής.

Το πρώτο χωρίο που πέρασε από το μυαλό μου ήταν το «οὐ φιμώσεις βοῦν ἀλοῶντα» του Δευτερονομίου (25:4) παρά το ότι εκ πρώτης όψεως το χωρίο μοιάζει κάπως άσχετο. Τι δουλειά έχουν οι εργάτες που υφίστανται τη βία των εργοδοτών και των επιστατών με τα βόδια που αλωνίζουν;

Απάντηση μάς προσφέρει ο απ. Παύλος όταν χρησιμοποιεί το χωρίο αυτό στην Α΄ Κορινθίους (9:9) και ξεκαθαρίζει ότι όταν ο Θεός με το νόμο Του αναφέρεται στα ζώα που αλωνίζουν το ενδιαφέρον του νόμου δεν εστιάζει σε αυτά, αλλά ότι αυτή η μεταφορά τον βοηθά να δηλώσει ότι δεν πρέπει να στερούμε από τον εργάτη το μισθό του. Ο απόστολος συνεχίζει τη σκέψη του στον επόμενο στίχο χρησιμοποιώντας μία αναφορά από το βιβλίο της Σοφίας Σειράχ (6:19), όπου γράφεται ότι αυτός που εργάζεται το κάνει με την ελπίδα ότι θα ζήσει από τον κόπο του. Λέει, λοιπόν, η Παλαιά Διαθήκη: «ὡς ὁ ἀροτριῶν καὶ ὁ σπείρων πρόσελθε αὐτῇ καὶ ἀνάμενε τοὺς ἀγαθοὺς καρποὺς αὐτῆς ἐν γὰρ ἐργασίᾳ αὐτῆς ὀλίγον κοπιάσεις καὶ ταχὺ φάγεσαι τῶν γενημάτων αὐτῆς».

Πολύ όμορφα όλα αυτά αλλά άραγε εμάς μας ενδιαφέρουν;

Τα εγκληματικά περιστατικά της Μανωλάδας, τα οποία, πρέπει να το σημειώσουμε, δεν είναι τα πρώτα ανάλογα, μας πείθουν για το αντίθετο. Δεν μας ενδιαφέρουν καθώς αποφασίσαμε να παρακάμψουμε το λόγο του Θεού και να εφαρμόσουμε το δικό μας: το νόμο του κέρδους και της αδικίας.

Θα μου πείτε «ποιος χρειάζεται το νόμο του Θεού όταν υπάρχει ο νόμος του κράτους;»

Εδώ ακριβώς βρίσκεται το λεπτό σημείο για τις ελαστικές, έως ξεχειλωμένες, συνειδήσεις όλων μας. Ο νόμος του κράτους μπορεί να υπάρχει αλλά η τήρησή του, δυστυχώς ή ευτυχώς, μάλλον επαφίεται στο φιλότιμο όχι μόνο των εργοδοτών, αλλά και των αρμοδίων υπηρεσιών. Σε αυτό, λοιπόν, το σημείο πρέπει να αντιμετωπίσουμε την αδυναμία της χριστιανικής (είναι άραγε;) πατρίδας μας. Το κράτος δεν μπορεί και δεν θέλει να εφαρμόσει το νόμο που καταστρατηγούν οι πολίτες.

Το αποτέλεσμα; Μιλούν τα όπλα.

Από μια πρόχειρη αναζήτηση κάποιων βιβλικών χωρίων σχετικά με το θέμα της αποστέρησης του μισθού του εργάτη βρέθηκα μπροστά σε μία σειρά ξεκάθαρων χωρίων από τα οποία θα σχολιάσω μόνο ένα.

Στην επιστολή του αγίου Ιακώβου ιδιαίτερα στο 5 κεφάλαιό της, από τον πρώτο μέχρι τον έκτο στίχο υπάρχει μία ολοκάθαρη τοποθέτηση απέναντι στους πλουσίους, οι οποίοι με τις πράξεις τους αποστερούν το μισθό των εργατών. Τι να πρωτοαναφέρουμε: την προειδοποίηση για τα επερχόμενα δεινά σε αυτούς που αδικούν; Την αναφορά στη σαπίλα που κυριεύει τον πλούτο, τα αγαθά και τα ρούχα τους; Το σχόλιο ότι το χρυσάφι και το ασήμι των πλουσίων θα αποτελέσει την αιτία της καταδίκης τους; Τη διαπίστωση ότι η κραυγή των στερημένων από το μισθό τους εργατών θα φθάσει μέχρι τα αυτιά του Θεού;

Η διδασκαλία της Εκκλησίας για την κοινωνική αδικία είναι ξεκάθαρη και σαφής χωρίς περιστροφές και υπεκφυγές. Η άγνοια και η αδιαφορία προς αυτή μας οδηγεί σε εγκλήματα όπως αυτό που συμβαίνει στη Μανωλάδα. Ένα έγκλημα που δεν έχει να κάνει μόνο με τους πρόσφατους πυροβολισμούς, αλλά κυρίως με την ανοχή όλων αυτών που γνωρίζουν και σιωπούν, όλων αυτών που βλέπουν και κλείνουν τα μάτια, όλων αυτών που μαθαίνουν για την αδικία και δεν ξέρουν τι γίνεται, όλων αυτών που πλουτίζουν έμμεσα ή άμεσα από την αποστέρηση των μισθών των εργατών και απολαμβάνουν τα κέρδη τους.

Δυστυχώς, όμως ευθύνη βαρύνει και εμάς που ενώ ακούγαμε τι συνέβαινε καταναλώναμε φθηνές φράουλες. Βαρύνει και όλους εμάς που πλέον μάθαμε χωρίς μισόλογα τι συμβαίνει και θα συνεχίσουμε να τις απολαμβάνουμε στο πιάτο, στα γλυκά και στα τραπέζια μας.

Οι πυροβολισμοί των επιστατών στους απλήρωτους εργάτες είναι η αναπόφευκτη συνέχεια ενός εγκλήματος. «Ἐκχέων αἷμα ὁ ἀποστερὼν μισθὸν μισθίου» λέει η Σοφία Σειράχ λειτουργώντας προφητικά.

Ναι! Αυτός που στερεί το μισθό του εργάτη χύνει αίμα. Το ωραίο είναι ότι η Αγία Γραφή το χρησιμοποιεί μεταφορικά, ως σχήμα λόγου για να τονίσει πόσο φοβερή είναι η κοινωνική αδικία.

Εμείς για μία ακόμη φορά κατορθώσαμε να ξεπεράσουμε τη φαντασία και να μετατρέψουμε το σχήμα λόγου σε πράξη:

Για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε να ιδιοποιούμαστε το μισθό του εργάτη χύσαμε και, μάλλον, θα ξαναχύσουμε αίμα!

Ο πρ. Αβδιού και η ημέρα του Κυρίου

Ετικέτες

"ημέρα Κυρίου", προφήτες, Αβδιού, Εδώμ, Καινή Διαθήκη, Παλαιά Διαθήκη

Στις 19 Νοεμβρίου εορτάζει ο προφήτης Αβδιού (ή Οβδιού). Η όρασή του έχει καταγραφεί και αποτελεί το μικρότερο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης. Το όνομα Αβδιού σημαίνει μάλλον ο «υπηρέτης του Θεού» και κατά τα φαινόμενα ήταν αρκετά συνηθισμένο στην Παλαιά Διαθήκη, καθώς στις σελίδες των βιβλίων που την συγκρατούν εμφανίζονται συνολικά 13 πρόσωπα που το φέρουν.

Σε αυτό το μικρό βιβλίο συναντάμε μία χαρακτηριστική προφητική έκφραση, την έκφραση «ἡμέρα Κυρίου», η οποία εμφανίζεται και στα βιβλία των προφητών Ιωήλ (1:15, 2:1, 4:14) Σοφονία (1:14), Μαλαχία (3:19), Ησαΐα (13:9), Ἰερεμία (32:33) και Ιεζεκιήλ (7:10, 13:5). Δεν εμφανίζεται σε κανένα άλλο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, παρά μόνο στα προφητικά που σημειώσαμε, και αναφέρεται στην ημέρα κατά την οποία το θέλημα του Θεού θα επικρατήσει στον κόσμο μας αποκαθιστώντας την αδικία, εξαφανίζοντας την κακία και παρουσιάζοντας σε όλους το ένδοξο όνομα του Θεού.

Η έκφραση αυτή κρύβει χαρακτηριστικά φοβερά. Παραδείγμα αυτών των χαρακτηριστικών είναι το χωρίο 4:14-15 του πρ. Ιωήλ, το οποίο αναφέρεται στο σκοτείνιασμα του ήλιου και της σελήνης και στο σβήσιμο του φωτός των άστρων, το χωρίο 1:14 του πρ. Σοφονία, όπου η «ἡμέρα Κυρίου» χαρακτηρίζεται ως ημέρα οργής και θλίψεως ή το χωρίο 3:19 του πρ. Μαλαχία, όπου παρομοιάζεται με καμίνι που θα κατακαύσει όλους τους «αλλογενείς», ενώ για τους σεβόμενους το Θεό θα ανατείλει ως ήλιος δικαιοσύνης φέρνοντας την θεραπεία των ασθενειών και την απελευθέρωση από όλους τους εχθρούς.

Με όλες αυτές τις τρομακτικές αναφορές εκφράζεται η στιγμή κατά την οποία η δικαιοσύνη του Θεού θα αποκαταστήσει την αδικία των ανθρώπων, οι οποίοι παραμέρισαν το θέλημα του θεού και πορεύονται το δικό τους δρόμο. Πρόκειται, ουσιαστικά, για την ημέρα της Δευτέρας Παρουσίας του Κυρίου, κάποια χαρακτηριστικά της οποίας περιγράφονται και στην Καινή Διαθήκη. Κατά την εποχή που γράφονται τα προφητικά βιβλία, τα χαρακτηριστικά που της αποδίδονται τρομοκρατούσαν, κατά κυριολεξία, τους αναγνώστες ή τους ακροατές τους. Η σκληρότητα των περιγραφών της θέλει να τονίσει τη δύναμη του Κυρίου, ο οποίος θα προκαλέσει αυτή την ανατροπή των νόμων της φύσεως είτε ως υπερασπιστής του Ισραήλ είτε ως τιμωρός της αμαρτίας. Σε κάποιες περιπτώσεις αναφέρεται στους εχθρούς του λαού του Θεού, όπως συμβαίνει στο βιβλίο του πρ. Αβδιού, ενώ σε άλλες περιπτώσεις η καταστροφή θα περιλάβει όλους τους αμαρτωλούς ανθρώπους (π.χ. στο 13^ο κεφάλαιο του πρ. Ησαΐα, όπου ενώ αναφέρεται στην καταστροφή της Βαβυλώνας, ο Κύριος φαίνεται ότι τελικά γενικεύει την οργή Του, απέναντι σε κάθε αμαρτωλό).

Ο πρ. Αβδιού χρησιμοποιεί την έκφραση «ἡμέρα Κυρίου» απευθυνόμενος στον Εδώμ, για τον οποίο προλέγει ολοκληρωτική καταστροφή. Με αυτό τον τρόπο θέλει να τονίσει για μία ακόμη φορά ότι όποιος αντιστέκεται στο θέλημα του Κυρίου δεν μπορεί τελικά να νικήσει. Αντιλαμβανόμαστε ότι παρόμοιες προφητείες ήταν πολύ σημαντικές για το ηθικό των Ισραηλιτών, οι οποίοι κατά την εποχή που εκφωνείται η συγκεκριμένη προφητεία αντιμετώπιζαν σοβαρότατα προβλήματα από επιθέσεις ξένων λαών. Αν και δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς εκφωνείται η προφητεία αυτή, πολλοί μελέτητες τη συνδέουν με την επίθεση των Βαβυλωνίων στον Ισραήλ, το 586, και την επακόλουθη καταστροφή της Ιερουσαλήμ από το βασιλιά Ναβουχοδονόσορα. Αυτό που προφητεύεται εδώ είναι η ανταπόδοση των δεινών, που τώρα υφίσταται ο Ισραήλ, στους εχθρούς του και πιο συγκεκριμένα στους Εδωμίτες, οι οποίοι ως απόγονοι του Ησαΰ, θέλουν πάντα να τον εκδικηθούν για το πάθημα του προγόνου τους από τον Ιακώβ, ο οποίος τον ξεγέλασε και του πήρε τα πρωτοτόκια.

Οι αναφορές στην Παλαιά Διαθήκη κατανοούνται πληρέστερα μέσα από τις σχετικές αναφορές της Καινής Διαθήκης, όπου η έκφραση «ἡμέρα Κυρίου» χρησιμοποιείται δύο φορές.

Πρώτα στην Αʹ Θεσσαλονικείς επιστολή του απ. Παύλου (5:2), όπου τονίζεται το στοιχείο του αιφνιδιασμού που θα χαρακτηρίζει την έλευση της ημέρας του Κυρίου, η οποία χαρακτηρίζεται ως «κλέπτης ἐν νυκτί».

Έπειτα στην Βʹ Πέτρου (3:10), όπου και πάλι τονίζεται ότι θα έλθει ξαφνικά («ἥξει . . . ὡς κλέπτης»), αλλά ταυτόχρονα προβάλλονται τα στοιχεία αλλαγής του κόσμου: «οι ουρανοί θα εξαφανιστούν με τρομερό πάταγο, τα στοιχεία της φύσεως θα διαλυθούν στη φωτιά, και η γη, όπως και όλα όσα έγιναν πάνω σε αυτή, θα κατακαούν».

Η «ἡμέρα Κυρίου», λοιπόν, είναι μία προσφιλής βιβλική έκφραση, η οποία περιγράφει τη στιγμή της ανακαίνισης του κόσμου κατά το τέλος της ιστορίας. Είναι η ημέρα κατά την οποία το θέλημα του Κυρίου θα επιβληθεί πάνω στην αμαρτία και σε όσα δεινά αυτή επισωρεύει στη δημιουργία. Είναι η ημέρα κατά την οποία ο Θεός θα αποκαταστήσει τον κόσμο στην πρότερη μακαριότητά του και θα τον οδηγήσει στη «ζωὴ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος».

Νέο βιβλίο του Ομ. Καθ. Γιώργου Πατρώνου

Ετικέτες

Γιώργος Πατρώνος, Εκκλησία, Καινή Διαθήκη, Πατερική Γραμματεία, Παλαιά Διαθήκη, Χριστιανισμός, διαθρησκειακός διάλογος, θρησκεία

Ὁ ὁμότιμος καθηγητὴς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Γιῶργος Πατρῶνος, πάντα πρωτοπόρος στὸ θεολογικὸ λόγο του, προκάλεσε για μία ακόμη φορά τὸ ἔντονο ἐνδιαφέρον μας μέσα ἀπὸ τὴ συνεργασία του μὲ τὸν Ραδιοφωνικὸ Σταθμὸ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος γιὰ τὴν ἔκδοση μιᾶς σειρᾶς ἐκπομπῶν ποὺ ἔγιναν κατὰ τὸ Μάιο τοῦ 2010 στὰ πλαίσια τῆς ἐκπομπῆς «11^η πρωινή», μὲ παραγωγὸ τὸν κ. Δημήτρη Κοσμόπουλο καὶ θέμα «Χριστιανισμός: Ἐκκλησία ἢ θρησκεία;«.

Ὁ σεβαστὸς καὶ ἰδιαίτερα ἀγαπητός καθηγητὴς μας προσφέρει μία ἐπεξεργασμένη μορφὴ τοῦ ἀπομαγνητοφωνημένου κείμενου των ραδιοφωνικῶν ἐκπομπῶν. Ἐπὶ τῆς οὐσίας πρόκειται γιὰ μία ἐξαιρετικὰ ἐνδιαφέρουσα διαπραγμάτευση ἑνὸς ἐπικαίρου θέματος, τὸ ὁποῖο, ὑπὸ τὴν ἔννοια τοῦ διαθρησκειακοῦ διαλόγου, βρίσκεται στὴν αἰχμὴ τῆς σύγχρονης θεολογικῆς παραγωγῆς.

Ἂν ἀναλογιστοῦμε, μάλιστα, καὶ τὸν κίνδυνο πιθανοῦ συγκρητισμοῦ ἀπὸ λάθος χειρισμούς, ἡ ὁριοθέτηση τῶν διακριτῶν ἀφετηριακῶν προϋποθέσεων τῶν συμμετεχόντων στὸν διάλογο λειτουργεῖ ὡς μία ἀναγκαία ἀσφαλιστικὴ δικλείδα γιὰ τὴν καρποφόρα ἔκβασή του.

Ὁ συγγραφέας πραγματεύεται τὸ θέμα του ἀφωρμώμενος ἀπὸ τὴν διάκριση ἀνάμεσα στὴν ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ στὸν κόσμο, ὅπως αὐτὴ διαφυλλάσσεται στὴν Ἐκκλησία, καὶ στὴν κατασκευὴ ἀνθρωπίνων μορφωμάτων, ὑπὸ τὴ μορφὴ τῶν διαφόρων θρησκειῶν.

Γύρω ἀπὸ αὐτὸν τὸν ἄξονα οἰκοδομεῖ τὴν ἀνάλυσή του μέσα ἀπὸ ἐπιμέρους κεφάλαια, στὰ ὁποῖα παρουσιάζει τὴ θέση τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ἀρχικὰ συνολικὰ καὶ στὴ συνέχεια πρῶτα γιὰ τὴν Παλαιὰ καὶ ἔπειτα γιὰ τὴν Καινὴ Διαθήκη, προχωρώντας στὴν ἀνάλογη βιβλικὴ θεμελίωση τῶν θέσεών του.

Στὸ τέλος τοῦ ἔργου, μὲ τὴ βοήθεια πλήθους πατερικῶν ἀναφορῶν, ἐντοπίζει κάποιες ἀπὸ τὶς προεκτάσεις τοῦ θέματος στὸ χῶρο τῆς ἐκκλησιαστικῆς Γραμματείας καὶ τῆς Πατερικῆς θεολογίας, θέτοντας τὶς βάσεις γιὰ μελλοντικὴ ἐνδελεχέστερη ἔρευνα τοῦ ἀντικειμένου εἴτε ἀπὸ τὸν καθ. Γιῶργο Πατρῶνο εἴτε ἀπὸ ἄλλον ἐρευνητῆ.

Θὰ ἦταν παράλειψη νὰ μὴν ἀναφερθοῦμε σὲ ἕνα ἄλλο χάρισμα τοῦ βιβλίου, τὴν ἀμεσότητα τοῦ λόγου, ὁ ὁποῖος δὲν χάνει τὴ σαφήνεια καὶ τὴν ἐνάργειά του οὔτε κατὰ τὴν ἀνάλυση «δυσχερῶν» πτυχῶν τοῦ θέματος.

Ἡ μεταδοτικότητα τοῦ κειμένου ὀφείλεται ἐν μέρει στὸν προφορικὸ χαρακτήρα τῆς πρώτης μορφῆς τοῦ κειμένου, ἀλλὰ κυρίως στὸ διδακτικὸ τάλαντο τοῦ ὑπογράφοντος, ὁ ὁποῖος, στὸ παρελθόν, μας ἔχει προσφέρει πολλὰ ἀνάλογα δείγματα.

Μὲ χαρὰ περιμένουμε καὶ ἄλλες παρόμοιες ἐκφράσεις τῆς θεολογικῆς πείρας τοῦ καθ. Γιώργου Πατρώνου, μὲ τὶς ὁποῖες, κατὰ τὴ συνήθειά του, θὰ ἀπαντᾶ καὶ σὲ ἄλλα ἐρωτήματα ποὺ ἀντιμετωπίζει ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος.

(Τὸ κείμενο δημοσιεύθηκε στὸ τεῦχος 455 (Μαρτίου-Μαΐου 2012) τοῦ θεολογικοῦ περιοδικοῦ «Ἀνάπλασις»)