Ρεπορτάζ-φωτογραφίες των
Σταύρου Ν. Ορσάρη και Βασιλείου Δ. Γεωργιοπούλου
Το Πάσχα είναι από τις πιο σημαντικές αν όχι η σημαντικότερη εορτή των Χριστιανών και όπως είναι λογικό πολλά ήθη, έθιμα και παραδόσεις έχουν δημιουργηθεί γύρω του. Σε κάθε περιοχή, σε κάθε χωριό της Χώρας μας έχουν δημιουργηθεί στο πέρασμα των αιώνων διάφορες συνήθειες που σχετίζονται με όλα όσα διαδραματίζονται την περίοδο της Μεγάλης Σαρακοστής και κορυφώνονται στη διάρκεια της Εβδομάδας των Παθών καταλήγοντας στην Ανάσταση του Κυρίου.
Η Νίσυρος είναι ένα μικρό νησί των Δωδεκανήσων νοτιότερα από την Κω. Εκκλησιαστικά ανήκει στην πνευματική ευθύνη του Οικουμενικού Πατριαρχείου και δέχεται την διαρκή φροντίδα του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου, όπως συμβαίνει με όλα τα Δωδεκάνησα.
Από το 2004 αποτελεί τμήμα της Ιεράς Μητροπόλεως Κώου και Νισύρου, η οποία από το 2009 ποιμαίνεται από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Κώου και Νισύρου, ο οποίος φροντίζει να το επισκέπτεται συχνότατα και να είναι παρών στην πνευματική ζωή του νησιού.
Ας δούμε, λοιπόν, τις ξεχωριστές παραδόσεις, ήθη και έθιμα που επικράτησαν στο νησί με την πάροδο των αιώνων. Οι προετοιμασίες για την μεγάλη γιορτή του Πάσχα ξεκινάνε στο νησί από πολύ νωρίς, ήδη από της αρχές της Μεγάλης Σαρακοστής, και κορυφώνονται στη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας και τη Διακαινήσιμο Εβδομάδα.
Τα πασχαλινά έθιμα ξεκινούν το Σάββατο του Λαζάρου. Αυτή τη μέρα τα παιδιά του Δημοτικού σχολίου με τους δασκάλους τους βγαίνουν στου δρόμους του νησιού ψάλλοντας τα κάλαντα του Λαζάρου και κρατώντας φοίνικες (βαγιές) στα χέρια πλεγμένες ώστε να δημιουργούνται διάφορα σχέδια. Τις διακοσμούν με λουλούδια και την «καλαντήρα», μία ξύλινη κατασκευή που φέρει τη μορφή του Λαζάρου και ένα περιστέρι, το οποίο περιστρέφεται δεμένο με ένα κορδόνι. Τα παιδιά μαζεύουν χρήματα για τους σκοπούς του σχολείου και αυγά. Την ίδια μέρα οι νοικοκυρές φτιάχνουν τα λεγόμενα «Λαζαράκια». Είναι γλυκίσματα γεμιστά με διάφορους καρπούς που πλάθονται σε σχήμα μορφής ανθρώπου.
Το επόμενο πρωί, Κυριακή των Βαΐων, οι ναοί του νησιού γεμίζουν από κόσμο. Στη διάρκεια του όρθρου ο ιερέας ευλογεί τα «Βάγια», φύλλα φοίνικα πλεγμένα έτσι ώστε να δημιουργούν σταυρό. Τη ίδια μέρα συνήθως ξεκινάνε οι νοικοκυρές να φτιάχνουν και τα λεγόμενα «ψηλοκούλουρα», τα οποία αποτελούν το κατεξοχήν κουλούρι του Πάσχα για τη Νίσυρο. Τα κουλούρια αυτά γίνονται με ζυμάρι αναμεμειγμένο με κανέλα, ζάχαρη, βούτυρο, αλεύρι κ.α.
Τις επόμενες μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας συνεχίζουν με διάφορα άλλα είδη από κουλούρια, τη Μεγάλη Πέμπτη βάφουν τα αυγά, το Μεγάλο Σάββατο κάνουν τυρόπιτες, ενώ ταυτόχρονα προσέρχονται σε μεγάλο αριθμό στην εκκλησία.
Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης μετά την ακολουθία των Αγίων Παθών, υπάρχουν πιστοί που παραμένουν στο ναό για να «ξημερωθούν» με το Χριστό ψάλλοντας το τοπικό μοιρολόι και διάφορους ύμνους της Μεγάλης Εβδομάδας. Οι νεότερες γυναίκες την ίδια ώρα στολίζουν το ιερό κουβούκλιο, δηλαδή τον επιτάφιο, όπου το πρωί θα τοποθετηθεί το σώμα του Χριστού.
Τη Μεγάλη Παρασκευή, ημέρα των Παθών του Κυρίου, ύστερα από την αποκαθήλωση πραγματοποιούνται επιμνημόσυνες δεήσεις στα κοιμητήρια του νησιού και το βράδυ η ακολουθία του επιταφίου. Τα εγκώμια ψάλονται από τους πιστούς όπου χωρίζονται σε δύο χορούς. Σε όλη τη διάρκεια της περιφοράς του επιταφίου στους δρόμους και τα σοκάκια συνεχίζονται να ψάλλονται τα εγκώμια από νέους και νέες του νησιού. Ἐξω από κάθε ναό ο ιερέας πραγματοποιεί δέηση. Μόλις ο επιτάφιος επιστρέψει στο ναό, οι πιστοί περνούν για ευλογία από κάτω.
Το Μεγάλο Σάββατο από πολύ νωρίς ο κόσμος γεμίζει τους ναούς για να πάρει μέρος στα «θρονιά», την ώρα δηλαδή που ψάλλεται το «Ανάστα ο Θεός…» και ο ιερέας ραίνει με ροδοπέταλα τους πιστούς, αυτοί με τη σειρά τους χτυπούν να στασίδια των ναών και παράγεται ένας πολύ δυνατός θόρυβος. Το μεσημέρι και ύστερα από τις πρώτες κωδωνοκρουσίες οι νέοι, και όχι μόνο, μαζεύονται στην κεντρική πλατεία του Μανδρακιού, την Ηλικιωμένη, όπου γίνεται ο λεγόμενος «πόλεμος», όπως έχει καθιερωθεί να λέγεται τα τελευταία χρόνια με χρήση διαφόρων βεγγαλικών, τα οποία προϊδεάζουν όλους μας για τον ερχομό της Ανάστασης. Το βράδυ κατά την τελετή της Αναστάσεως μόλις ακουστεί το «Χριστός Ανέστη» τα βεγγαλικά και οι κροτίδες πέφτουν σε μεγάλες ποσότητες στους περίβολους των ναών του νησιού.
Την Κυριακή του Πάσχα γίνεται η λιτάνευση της εικόνας της Αναστάσεως στους δρόμους νησιού και καταλήγει στους ναούς που τελείται ο εσπερινός της Αγάπης. Μετά όλοι μαζεύονται οικογενειακά και γιορτάζουν την Ανάσταση με το καθιερωμένο κατσικάκι, το λεγόμενο «καπφαμάς», το οποίο στη Νίσυρο συνηθίζεται να μαγειρεύεται στο φούρνο γεμιστό με ρύζι.
Η εβδομάδα που ακολουθεί γνωστή ως «Λαμπροβδομάδα» αποτελεί τη συνέχεια της Μεγάλης Εβδομάδας με πολλά έθιμα και παραδόσεις. Αρχικά τη Δευτέρα του Πάσχα, το πρωί στην λειτουργία γίνεται το έθιμο του «μαναλιού» δηλαδή όποιο από τα παιδιά που διακονούν το Ιερό σηκώσει το μανουάλι κατά την κοινωνία των πιστών του δίδεται ως ευλογία ένα χρηματικό ποσό. Αργότερα την ίδια μέρα έρχονται από τους Πάλλους στο Μανδράκι η εικόνα των Αγίων Αποστόλων και της Παναγίας της Κυράς συνοδευόμενες από τον ιερέα του χωριού, τον ψάλτη, τους επιτρόπους και αρκετούς πιστούς. Οι εικόνες «γυρίζουν» τα σπίτια ένα ένα και γίνεται δέηση υπέρ υγείας των οικογενειών μέσα στα σπίτια τους.
Το επόμενο πρωί είναι η μέρα για την «Ευαγγελίστρα». Η «Ευαγγελίστρα» είναι ένα μοναστήρι αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου που βρίσκεται περίπου 4 χιλιόμετρα έξω από το Μανδράκι. Εκεί το πρωί γίνεται η Θεία Λειτουργία και μετά ξεκινάει το πανηγύρι με παραδοσιακή μουσική και φαγητό και κρατάει ως αργά το απόγευμα. Την ίδια ώρα που γίνεται το πανηγύρι στην Ευαγγελίστρα οι ενορίτες από τους Πάλλους «γυρίζουν» την εικόνα των Αγίων Αποστόλων και της Παναγίας της Κυράς στα Νικειά. Οι επόμενες δύο μέρες η Τετάρτη και η Πέμπτη δηλαδή είναι μέρες ξεκούρασης και προετοιμασίας για την ομορφότερη μέρα όλου του χρόνου για τη Νίσυρο την Παρασκευή της Λαμπρής.
Αυτή τη μέρα είναι δύσκολο να την χαρακτηρίσεις με λόγια. Από νωρίς το πρωί όλοι στο Μανδράκι είναι «στο πόδι» και ετοιμάζονται για να συνοδεύσουν την Παναγιά τους στα χωριά του νησιού. Γύρω στις 7, στο μοναστήρι της Σπηλιανής το αντίγραφό της εικόνας τοποθετείται κάτω από το καμπαναριό και αρχίζει η δέηση από τον ηγούμενο. Στη συνέχεια νέοι παίρνουν την εικόνα στους ώμους τους και οι καμπάνες χτυπούν. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα έχουμε τη χαρά και την ιδιαίτερη τιμή να συνοδεύει την Παναγιά τη Σπηλιανή ο αγαπητός σε όλους και λάτρης των παραδόσεων Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας κ. Ναθαναήλ. Εν μέσῳ πομπής η εικόνα φτάνει στο λιμάνι και όλοι επιβιβάζονται σε λεωφορεία, αυτοκίνητα και μηχανάκια και συνοδεύουν την Παναγιά. Προπορεύονται τα μηχανάκια, ακολουθούν τα λεωφορεία με την εικόνα της Σπηλιανής και έπονται τα αυτοκίνητα.
Η πρώτη στάση γίνεται στον Εμπορειό, εκεί ο εφημέριος του χωριού λειτουργεί και στη διάρκεια του όρθρου μπαίνει η εικόνα και οι πιστοί. Αφού τελειώσει η Θεία Λειτουργία ξεκινάει η λιτάνευση της εικόνας σε όλα τα σπίτια του χωριού. Μόλις η Παναγία ευλογήσει και το τελευταίο ξανά επιβιβάζονται όλοι στα οχήματα και κατευθύνονται στο ορεινότερο χωριό του νησιού, τα Νικειά. Την ίδια ώρα ξεκινάει η λιτάνευση στο χωριό των εικόνων των Άγιων Απόστολων με την Παναγία των Κυρά από τους ενορίτες των Πάλλων.
Πρώτα γίνεται δέηση στο ναό του χωριού και έπειτα η εικόνα ευλογεί όλα τα σπίτια του χωριού. Αμέσως μετά όλοι οι «συνοδοί της Παναγιάς» κάθονται για φαγητό στα παραδοσιακά εστιατόρια του χωριού. Το μεσημέρι ξεκινάει η μεγάλη πομπή, στην αρχή τα μηχανάκια, στη μέση τα λεωφορεία με την εικόνα της Σπηλιανής και ακολουθούν τα αυτοκίνητα και κατευθύνονται στο Μανδράκι. Σε μικρή απόσταση από τα σημερινά Δημοτικά Λουτρά, στην περιοχή που ονομάζεται «Βρετού» επειδή ήταν η περιοχή που βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας τελείται και εκεί δέηση. Μόλις φτάσει η πομπή στο Μανδράκι ξεκινάει και εκεί η Παναγία να ευλογεί τα σπίτια. Την ίδια ώρα οι καμπάνες του μοναστηριού χτυπούν χαρμόσυνα καθώς και όλων ναών που περνάει η εικόνα της Σπηλιανής απ έξω ή από κοντά. Αργά το βράδυ μόλις «μπει» η Παναγία σε όλα τα σπίτια επιστρέφει στο μοναστήρι της. Στην είσοδο του Ενετικού κάστρου, όπου βρίσκεται το μοναστήρι, γίνεται η «Ευχή», η μεγάλη δέηση δηλαδή για όλους τους κατοίκους και γενικότερα όλους όπου και αν βρίσκονται. Την ίδια στιγμή πέφτουν σαν βροχή τα πυροτεχνήματα και οι κροτίδες κάνοντας τη νύχτα μέρα. Μετά προσφέρεται σε όλους στην τραπεζαρία της μονής μακαρονάδα με κιμά. Αξιοσημείωτο είναι αυτή τη μέρα η συμμετοχή των νέων του νησιού όλη τη διάρκεια της μέρας που είναι πολύ συγκινητικό και φαίνεται ότι οι νέοι του νησιού ευλαβούνται ιδιαιτέρα την Παναγιά μας.
Το πρωί του Σαββάτου, στο Μανδράκι λιτανεύεται η εικόνα του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου από τα Νικειά και ευλογεί και αυτή με τη σειρά της τα σπίτια.
Την Κυριακή το πρωί, μετά την Θεία Λειτουργία λιτανεύεται η Παναγία η Σπηλιανή στους Πάλλους. Ξανά με το ίδιο τυπικό η εικόνα μεταφέρεται στο χωριό και εκεί ευλογεί όλα τα σπίτια του χωριού. Αφού ολοκληρωθεί το μισό χωριό ξεκινάνε οι εικόνες των Αγίων Αποστόλων και της Παναγίας της Κυράς και λίγο αργότερα του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου για να ευλογήσουν και αυτές με τη σειρά τους τα σπίτια του χωριού. Μετά το τέλος της λιτάνευσης οι «συνοδοί» της Παναγιάς κάθονται για φαγητό και το απόγευμα επιστρέφουν όλοι μαζί την εικόνα στο μοναστήρι της και εύχονται ο ένας στον άλλο να έχουν την υγεία τους για να μπορούν και του χρόνου να συνοδέψουν την Παναγιά.
Με αυτό τον πανηγυρικό τρόπο ολοκληρώνονται οι παραδόσεις και τα έθιμα του Πάσχα στην Νίσυρο. Είναι πολύ ενθαρρυντικό το ότι όλα τα παραπάνω τα στηρίζουν και συμμετέχουν σε αυτά οι νέοι του νησιού και δεν τα αφήνουν να χαθούν στο διάβα του χρόνου.
Στο τέλος της θείας Λειτουργίας ακολούθησε ο Μεγάλος Αγιασμός, τον οποίο τέλεσε με λαμπρότητα ο Σεβασμιώτατος, ενώ συμμετείχαν, πέρα από το Γενικό Αρχιερατικό Επίτροπο π. Ιωάννη Διακοπαναγιώτη, οι ιερείς που αναφέρθηκαν μαζί με τους ιερείς όλων των ενοριών της πόλεως της Κω. Παρόντες επίσης ήταν η δημοτική αρχή και εκπρόσωποι των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας.
Στη συνέχεια, με τη συνοδεία της Φιλαρμονικής του Δήμου Κω, ο Σεβασμιώτατος, ο Κλήρος, οι Ιεροψάλτες, οι Αρχές και ο Λαός κατευθύνθηκαν από τις οδούς Κοραή και Γεωργίου. Παπανδρέου στην προβλήτα που αποκαλείται «Πολεμική», μπροστά στο Ηρώο και πλησίον του Επαρχείου, όπου έγινε η Κατάδυση του Τιμίου Σταυρού και ο Αγιασμός των Υδάτων.
Όμορφη εικόνα αποτέλεσαν τα μικρά πλεούμενα που ήρθαν στο χώρο για να αποδώσουν και αυτά, με τον τρόπο τους, τιμές στο εορταζόμενο γεγονός. Ιδιαίτερα συγκινητική ήταν η στιγμή κατά την οποία ο Σεβασμιώτατος έριξε τον Τίμιο Σταυρό στα παγωμένα νερά της Δωδεκανήσου και γύρω στους τριάντα νέους του νησιού βούτηξαν για να τον πιάσουν.
Τελικά, τον ανέσυρε, για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά, ο Νίκος Καραγιάννης, ο οποίος έλαβε την ευλογία του Σεβασμιωτάτου και το καθιερωμένο αναμνηστικό.
Στη συνέχεια η πομπή επέστρεψε στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου, όπου έγινε τη απόλυση και ο Σεβασμιώτατος αντάλλαξε ευχές με τους πιστούς. 
