Μητροπολίτης Ναθαναήλ: δέκα χρόνια ὑπηρετώντας τήν κατήχηση στήν Κῶ καί στή Νίσυρο

Ετικέτες

Καινή Διαθήκη, Μητροπολίτης Κώου και Νισύρου Ναθαναήλ, κατήχηση

Συμπληρώθηκαν ἤδη δέκα χρόνια ἀπό τήν ἐνθρόνιση τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου κ. Ναθαναήλ στήν Καθέδρα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κώου καί Νισύρου.

Πολλά εἶναι τά χαρακτηριστικά τοῦ ἔργου καί τῆς παρουσίας του πού θά μποροῦσαν νά γίνουν ἀντικείμενο σχολιασμοῦ καί παρουσίασης μέ αὐτή τήν εὐκαιρία καί, ὁμολογουμένως, πολλά πέρασαν ἀπό τή σκέψη μας: ἀνακαινίσεις Ναῶν καί πολλῶν κτηρίων, δημιουργία καί λειτουργία τοῦ συσσιτίου, ριζική ἀναμόρφωση τοῦ Οἴκου εὐγηρίας «Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος», ἀνασύσταση τῆς Ἀγαθοεργοῦ Ἀδελφότητος, ἐνίσχυση μέ κάθε μέσο τῆς φιλανθρωπίας, σύσταση τοῦ Μουσείου, ποικίλες ἐκδόσεις, ἀναζωογόνηση τῆς λατρείας, ξαναζωντάνεμα τῶν πανηγυριῶν καί πολλά ἄλλα.

Ἀπ᾿ ὅλα αὐτά θά θέλαμε νά ἑστιάσουμε τήν προσοχή μας σέ ἕνα μόνο πού θεωροῦμε ἰδιαιτέρως σημαντικό καί καθοριστικό γιά τήν πορεία τῆς Ἐκκλησίας: τήν κατήχηση.

Ὅταν λέμε κατήχηση ἀναφερόμαστε σέ μία καίρια καί πρωταρχικῆς σημασίας λειτουργία τῆς Ἐκκλησίας ἤδη ἀπό τίς πρῶτες στιγμές της. Γιά νά καταλάβουμε τή σημασία της ἀρκεῖ νά θυμηθοῦμε ὅτι στίς Πράξεις Ἀποστόλων τονίζεται ὅτι τήν κατήχηση ἀσκοῦσαν κυρίως οἱ Δώδεκα Ἀπόστολοι. Συνεργάτες τους σέ αὐτό τό ἔργο ἦταν οἱ «προφῆτες καί διδάσκαλοι» τῆς Ἐκκλησίας, εἰδική τάξη χαρισματούχων, οἱ ὁποῖοι διακονοῦσαν τό κήρυγμα τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ καί τήν ἱεραποστολή. Κορυφαῖες μορφές αὐτῆς τῆς ὁμάδας ἦταν ὁ ἀπ. Παῦλος καί ὁ ἀπ. Βαρνάβας (Πρ. 13:1).

Ἡ κατήχηση συνεχίστηκε σέ ὅλη τήν ἱστορική πορεία τῆς Ἐκκλησίας, μέχρι καί σήμερα, καί εἶναι ἀπαραίτητη γιά κάθε μέλος της. Μέ τήν κατήχηση μαθαίνουμε τήν πίστη μας, τά ὁποῖα μέσῳ τῆς λατρείας, τῆς μελέτης τοῦ εὐαγγελίου καί τῆς ἐπαφῆς μας μέ τήν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, διαμορφώνουν τή σχέση μας μέ τόν Θεό καί τόν συνάνθρωπο καί, τελικά, μᾶς ὁδηγοῦν στή σωτηρία.

Ἡ προσπάθεια κατήχησης στήν Κῶ καί στή Νίσυρο ἀπό τόν Μητροπολίτη Ναθαναήλ ξεκίνησε ἀπό τήν πρώτη ἡμέρα πού ἔφτασε στό νησί: τό Σάββατο 28 Μαρτίου 2009. Τό βράδυ ἐκείνου τοῦ Σαββάτου ἑορταζόταν ἡ «Ὥρα τῆς Γῆς» κατά τήν ὁποία ἔσβησαν τά φῶτα καί πραγματοποιήθηκε συγκέντρωση στήν Πλατεία Ἐλευθερίας μέ κεριά γιά νά σταλεῖ μήνυμα σεβασμοῦ πρός τόν πλανήτη μας καί τόν Κόσμο πού μᾶς προσέφερε ὁ Θεός γιά νά ζοῦμε σέ αὐτόν καί νά τόν προστατεύουμε.

Ὁ νεοαφιχθείς Μητροπολίτης ἦταν παρών!

Μέ τήν κίνησή του αὐτή ὁ νέος Ἐπίσκοπος ἔδωσε τό πρῶτο καί πολύ σημαντικό μάθημα κατήχησης: ὀφείλουμε νά προστατεύουμε τόν κόσμο μας. Ἡ οἰκολογική στάση ζωῆς καί ὁ σεβασμός πρός τή Δημιουργία εἶναι σαφής διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας, καίριος στόχος τοῦ Οἱκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί τοῦ Οἰκουμενικοῦ μας Πατριάρχου καί ἀποτελεῖ ὑποχρέωσή μας νά τήν ἐφαρμόζουμε.

Εὔκολα ἀντιλαμβανόμαστε τήν ὑψηλή σημειολογικά σημασία αὐτοῦ τοῦ πρώτου «κατηχητικοῦ μαθήματος» καί τήν αὐξημένη παιδαγωγική του διεισδυτικότητα καθώς γιά νά γίνει δέν χρειάστηκε νά εἰπωθεῖ οὔτε ἕνας λόγος.

Ἡ συνέχεια ἦταν ἀνάλογη. Ὁ νέος ποιμένας τῆς Κῶ καί τῆς Νισύρου ἀπό τότε διδάσκει καί κατηχεῖ μέ κάθε τρόπο στέλνοντας μέ τήν παρουσία του, τόν τρόπο τῆς βιοτῆς του, τίς διάφορες ἐπιλογές του κ.λπ. συνεχῶς κατηχητικά μηνύματα πρός ὅλες τίς κατευθύνσεις.

Βέβαια, δέν ἀρκέστηκε μόνο σέ αὐτούς τούς ἔμμεσους τρόπους, ἀλλά προχώρησε καί σέ ἄμεση κατήχηση. Μέ σύντομο –καί τό τονίζω αὐτό– ἀλλά οὐσιαστικό, δίχως ἐπαναλήψεις καί ἀνούσια ἠθικολογία, κήρυγμα στή Θεία Λειτουργία, καί μάλιστα, ἀμέσως μετά τό Εὐαγγέλιο ὅπως ἡ τάξη τῆς Ἐκκλησίας ἀπαιτεῖ νά γίνεται, ἑρμήνευε καί ἑρμηνεύει τά βιβλικά ἀναγνώσματα, παρουσιάζει τό νόημα τῆς ἑορτῆς καί μᾶς προσφέρει διδακτικές ἱστορίες, διαλεγμένες μέ τέχνη, ἀπό τά γεροντικά, τά συναξάρια καί τήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, ὥστε σιγά σιγά, βῆμα βῆμα νά οἰκοδομεῖται μέσα μας ἡ συνείδηση ὅτι εἴμαστε μέλη τῆς Ἐκκλησίας καί ὅτι εἶναι ζωτική ἀνάγκη νά γνωρίζουμε τή διδασκαλία της.

Τό ἴδιο πράττει καί σέ κάθε ἀκολουθία πού τελεῖ, καί δέν εἶναι λίγες, διδάσκοντας μέ τόν λόγο του δίχως νά ἀπωθεῖ. Ποτέ δέν ξεπέρασε τά πέντε λεπτά. Ὁμιλεῖ μέ ἁπλότητα καί ἀμεσότητα. Δέν ἐπαναλαμβάνει τά ἴδια καί τά ἴδια. Σέβεται τόν ἀκροατή του, τόν ἀντιμετωπίζει στοργικά, ὡς πατέρας.

Ἀπό τόν Σεπτέμβριο τῆς πρώτης χρονιᾶς ξεκίνησε καί τήν, ἐάν ἐπιτρέπεται νά τήν ποῦμε ἔτσι, κύρια δράση τῆς κατήχησης: δύο κατηχητικές συναντήσεις γιά ἐνήλικες καί πολλά κατηχητικά γιά παιδιά κάθε ἡλικίας.

Στήν κατήχηση ἐνηλίκων, πού σταθερά πραγματοποιεῖται κάθε Τετάρτη ἀπόγευμα (5.00-6.00 καί 6.00-7.00) στήν Αἴθουσα τῆς Πνευματικῆς Ἑστίας, ἀναλύονται κείμενα τῆς Καινῆς Διαθήκης μέ μεθοδικό τρόπο, στίχο στίχο. Ἐπειδή ὅμως ἡ Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας δέν εἶναι δυνατό νά περιοριστεῖ στά πλαίσια ἑνός κειμένου, ἡ συζήτηση πάντοτε ἐπεκτείνεται καί σέ ἄλλα θέματα, καθώς τό κείμενο ἤ ἡ καθημερινότητα λειτουργοῦν ὡς ἀφετηρία καί ἔναυσμα. Οἱ συναντήσεις αὐτές πού δίνουν σέ πολλούς ἀπό μᾶς τή δυνατότητα νά ἐκφράσουμε τίς ἀπορίες καί τίς ἀπόψεις μας, νά σχολιάσουμε τήν ἐπικαιρότητα, νά πληροφορηθοῦμε τή διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας γιά τό ἕνα ἤ τό ἄλλο θέμα ἀποτελοῦν μία συστηματική προσπάθεια κατηχήσεως καί ὠφελοῦν ὅλους μας, κληρικούς καί λαϊκούς, ἐγγράμματους ἤ ὄχι, εὐσεβεῖς ἤ μή.

Ἡ κατήχηση ἐξελίσσεται σέ ἕνα στίβο γνώσης, ἀνταλλαγῆς ἀπόψεων καί κυριαρχεῖ ἡ ἔγκυρη προσφορά τῆς πίστεώς μας μέ ὑπευθυνότητα καί σοβαρότητα, κάτι πού εἶναι ἰδιαιτέρως σημαντικό στήν ἐποχή μας, καθώς κατηχητικό ὑλικό ὑπάρχει σέ πολλές καί ποικίλες πηγές ἄφθονο, ἀλλά, δυστυχῶς, ὄχι πάντοτε ἀξιόπιστο καί ὀρθό.

Οἱ συναντήσεις ξεκινοῦν μέσα Ὀκτωβρίου (μέ τήν παραβολή τοῦ Σπορέως) καί ὁλοκληρώνονται πρίν ἀπό τήν Πεντηκοστή. Πραγματοποιοῦνται περίπου 35 διπλές συναντήσεις, στίς ὁποῖες ἔχουν ἤδη ἀναλυθεῖ πολλές ἐπιστολές τοῦ ἀποστόλου Παύλου (μεταξύ ἄλλων ἡ πρός Γαλάτας, ἡ πρός Ρωμαίους, οἱ πρός Κορινθίους).

Βέβαια, ἡ κατήχηση δέν περιορίζεται σέ αὐτές τίς δράσεις μόνο. Σημαντικό εἶναι τό κήρυγμα πού ἐδῶ καί χρόνια ἀποστέλλεται ἀπό τόν Σεβασμιώτατο κάθε Κυριακή σέ ὅλες τίς ἐνορίες ὥστε κάθε πιστός νά μπορεῖ νά καταλάβει τά βιβλικά ἀναγνώσματα καί νά ἀποκομίσει χρήσιμα διδάγματα γιά τήν καθημερινότητά του.

Ταυτόχρονα διανέμονται ἔντυπα πού παρουσιάζουν κομμάτια τῆς παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας καί διδάσκουν τούς πιστούς μέ ἁπλό, κατανοητό καί σύντομο τρόπο.

Τό κήρυγμα ἔχει ἐπαναπροσδιοριστεῖ στή ζωή τῆς τοπικῆς μας Ἐκκλησίας καί λειτουργεῖ εὐεργετικά ὀργανικά συνδεδεμένο μέ τή λατρεία, ἀλλά καί τόν σύγχρονο κόσμο στόν ὁποῖο ζοῦμε. Δέν εἶναι μία θεωρητική ἀνάλυση, ἀλλά προσφέρεται ἔτσι ὥστε ὁ καθένας νά κάνει τίς κατάλληλες προεκτάσεις καί τίς ἀναγωγές στή ζωή καί τήν καθημερινότητά του.

Ἡ κατήχηση εἶναι ἕνα συναρπαστικό, μά ταυτόχρονα δύσκολο ἔργο. Ἀπαιτεῖ ἑτοιμότητα, εὐελιξία, ἐνημέρωση. Ὁ κατηχητής πρέπει νά γνωρίζει τό ἀντικείμενό του, ἀλλά καί τόν κατηχούμενο (εἴτε αὐτός δέν ἔχει βαπτιστεῖ ἀκόμη εἴτε εἶναι ἤδη χριστιανός). Πρέπει νά μπορεῖ νά μεταφέρει τόν λόγο τοῦ Θεοῦ μέ σύγχρονο τρόπο, χωρίς νά τόν ἀλλοιώνει. Νά νιώθει τό ἀκροατήριό του καί τίς ἀνάγκες του, ἀλλά νά τοῦ προσφέρει μέ εἰλικρίνεια τήν ἀλήθεια τοῦ εὐαγγελίου.

Ἡ κατήχηση δέν δίνει σύντομα καρπούς. Ὁ Ἐπίσκοπος πού ἐπενδύει σέ αὐτή θά δυσκολευτεῖ νά ἀξιολογήσει τά ἀποτελέσματα τοῦ ἔργου του, καθώς αὐτά δέν εἶναι εὔκολα μετρήσιμα. Μπορεῖ νά ἀγωνίζεται δεκαετίες καί νά μήν δεῖ τούς πιστούς του νά ἀλλάζουν ἀπόψεις καί συνήθειες στή ζωή τους. Εἶναι βέβαιο, ὅμως, ὅτι ὁ σπόρος πού μέ ἀγάπη φυτεύεται στίς δεκτικές καρδιές ἀργά ἤ γρήγορα θά ἀποδώσει καρπό ἑκατονταπλασίονα.

Γι᾿ αὐτό εὐχαριστώντας τόν Μητροπολίτη μας γιά ὅσα μᾶς προσφέρει, τοῦ εὐχόμαστε νά μπορέσει γιά πολλά πολλά χρόνια νά συνεχίσει νά μᾶς προσφέρει τά ἀγαθά τῆς κατηχήσεως καί νά μᾶς εὐλογεῖ καί νά μᾶς ἁγιάζει μέ τήν παρουσία του.

Ἄξιος!

                                                                                      Ἑλένη Ζαρίφη καί Ἀθανάσιος Μουστάκης

Ζώντας στήν ἀποστολική ἐποχή (3ο μέρος) Ἡ Ἐκκλησία τότε (… καί ὄχι σήμερα)

Ετικέτες

πρόφήτες, Αποστολική Εποχή, Ελεφαντίνη, Καινή Διαθήκη, Λατρεία, Ναός του Ηρώδη, Παλαιά Διαθήκη, απόστολος Παύλος

Ἡ σημερινή ἀνάρτηση ἀποτελεῖ τήν τρίτη συνέχεια τοῦ γενικότερου θέματος ἡ ζωή στήν ἀποστολική ἐποχή, μέ τό ὁποῖο εὐελπιστοῦμε νά συμβάλουμε στήν κατανόηση τῆς ζωῆς καί τῆς καθημερινότητας τότε. Ἡ πρώτη ἀνάρτηση λειτούργησε ὡς μία εἰσαγωγή καί ἡ δεύτερη ἀναφέρεται σέ διαφορές στήν καθημερινότητα, τότε καί τώρα, οἱ ὁποῖες, ἄν καί εἶναι πολύ σημαντικές συνήθως περνοῦν ἀπαρατήρητες.

Μέ τό σημερινό κείμενο θά ἐπικεντρώσουμε τήν προσοχή μας σέ κάποια δεδομένα μέσα στόν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας πού σήμερα ἔχουν μεταβληθεῖ, χωρίς βέβαια αὐτή ἡ μεταβολή νά σημαίνει ὅτι ἄλλαξε ἡ Ἐκκλησία ἤ ἡ διδασκαλία τοῦ Εὐαγγελίου ἤ ἡ πίστη μας.

Ἄς δοῦμε, λοιπόν, μερικά ἀπό αὐτά τά δεδομένα πού έχουν διαφοροποιηθεῖ:

1) Κατά τήν ἀποστολική ἐποχή δέν εἶχαν καταγραφεῖ ἀκόμη τά κείμενα τῆς Καινῆς Διαθήκης καί πολύ περισσότερο δέν εἶχαν συγκεντρωθεῖ σέ ἕνα σύνολο, σέ ἕνα σῶμα (corpus), τόν Κανόνα τῆς Καινῆς Διαθήκης.

Ἡ καταγραφή τῶν κειμένων αὐτῶν ξεκίνησε δέκα μέ δεκαπέντε χρόνια μετά τήν Ἀνάσταση καί ὁλοκληρώθηκε γύρω στό 95 μ.Χ., ἐνῶ ἡ συγκρότησή τους σέ μία ἑνιαία συλλογή, τά 27 βιβλία τῆς Καινῆς Διαθήκης, ἀπαίτησε πολύ περισσότερο χρόνο. Ἡ διαδικασία αὐτή διήρκεσε σχεδόν μέχρι τά τέλη τοῦ 4^ου αἰῶνα. Ὅπου γίνεται ἀναφορά σέ Γραφές (π.χ. «κατά τάς Γραφάς», «γέγραπται» κ.λπ.) στήν Καινή Διαθήκη καί στά κείμενα τῶν πρώτων χριστιανικῶν αἰώνων πρόκειται γιά τήν Παλαιά Διαθήκη (κατ᾿ ἀκρίβεια γιά τίς ἑβραϊκές γραφές, καθώς ὁ Κανόνας καί τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης παγιώθηκε πολύ ἀργότερα), ἡ ὁποία ἦταν ἡ βασική συλλογή κειμένων τοῦ ἰουδαϊσμοῦ. Τά περισσότερα ἀπό τά κείμενα πού τήν συγκροτοῦσαν εἶχαν γραφεῖ στήν ἑβραϊκή γλῶσσα καί ἐπειδή ἡ γλῶσσα αὐτή εἶχε λησμονηθεῖ ἀπό τούς Ἰουδαίους κυκλοφοροῦσαν διαφόρες μεταφράσεις (π.χ. Συμμάχου, Ἀκύλλα, Θεοδοτίωνος) μέ ἐπικρατοῦσα αὐτή τῶν Ἑβδομήκοντα, ἡ ὁποία ἔγινε κατά τά μέσα τοῦ 3^ου π.Χ. αἰῶνα στήν Ἀλεξάνδρεια τῆς Αἰγύπτου γιά χρήση ἀπό τήν ἐκεῖ πολυπληθῆ ἰουδαϊκή κοινότητα. Τή μετάφραση αὐτή στήριξε καί προώθησε ὁ Πτολεμαῖος Β΄ Φιλάδελφος, πού εἶχε γεννηθεῖ στήν Κῶ, καί τήν κατέθεσε, μαζί μέ πλῆθος ἄλλων ἔργων, στήν περιώνυμη Βιβλιοθήκη τῆς Ἀλεξάνδρειας.

Αὐτό πού ἐδῶ χαρακτηρίζουμε Ἑβραϊκές Γραφές σέ μεγάλο βαθμό ταυτίζεται μέ τήν χριστιανική Παλαιά Διαθήκη. Ὁ Χριστός, οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ συγγραφεῖς τῆς πρώτης Ἐκκλησίας, κυρίως, ἀλλά ὄχι ἀποκλειστικά, χρησιμοποιοῦσαν κατά τή λατρεία, τή μελέτη καί τήν ἀτομική προσευχή τή μετάφραση τῶν Ἑβδομήκοντα.

Ἀπόσπασμα ἀπό τόν Σιναϊτικό Κώδικα

Μέ τήν πάροδο τῶν ἐτῶν ἡ Παλαιά Διαθήκη, στήν μετάφραση τῶν Ἑβδομήκοντα, συγκροτήθηκε σέ ἕνα σῶμα καί ἐπεκράτησε σέ ὁλόκληρη τήν Ἐκκλησία, ἐνῶ ὁ ἰουδαϊσμός στράφηκε στή χρήση παραφράσεων, ραββινικῶν ἑρμηνειῶν τῶν Γραφῶν καί μέ τούς μασωρίτες (τούς παραδοσιακούς διδασκάλους) στή μελέτη καί καλλιέργεια τῶν βιβλικῶν ἑβραϊκῶν μέ φωνήεντα πού ἦταν πολύ εὐκολότερο νά διδαχθοῦν στούς νέους Ἑβραίους τῆς Διασπορᾶς, καθώς ἡ Παλαιστίνη ἦταν ἀπαγορευμένος τόπος γι᾿ αὐτούς. Ἔτσι, σιγά σιγά τό χάσμα μεγάλωσε καί ἡ μέν Παλαιά Διαθήκη, στή μετάφραση τῶν Ἑβδομήκοντα σοφῶν, ἦταν σέ χρήση ἀπό τήν Ἐκκλησία, ἡ ὁποία βασισμένη σέ αὐτό τό κείμενο ἔκανε μεταφράσεις καί σέ ἀλλές γλῶσσες (λατινικά, ἀρμενικά, συριακά κ.λπ.), οἱ δέ Ἑβραϊκές Γραφές, στή μορφή τοῦ μασωριτικοῦ κειμένου, καθιερώθηκαν ὡς τό κείμενο τοῦ παγκόσμιου ἰουδαϊσμοῦ.

Ὁ παλαιότερος πάπυρος πού περιέχει ἀπόσπασμα ἀπό τήν Καινή Διαθήκη (ἀπό τό κατά Ἰωάννην εὐαγγέλιο) άρχές τοῦ 2ου μ.Χ. αἰῶνα

2) Τότε δέν ὑπῆρχαν χριστιανικοί ναοί ὅπως τούς γνωρίζουμε καί τούς χρησιμοποιοῦμε σήμερα, τουλάχιστον στήν πατρίδα μας πού ὑπάρχει σέ κάθε γειτονιά σέ πόλεις καί χωριά ἕνας ἐνοριακός ναός καί ἑκατοντάδες παρεκκλήσια καί ἐξωκκλήσια. Οἱ πρῶτες συγκεντρώσεις τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας γίνονταν σέ μεγάλα σπίτια πιστῶν. Ξεχωριστή περίπτωση ἦταν ἡ Ἰερουσαλήμ, στήν ὁποία ὑπῆρχε ὁ Ναός πού εἶχε φτιάξει ὁ Ἡρώδης ὁ Μέγας καί οἱ χριστιανοί προσεύχονταν «ὁμοθυμαδόν», δηλαδή ὅλοι μαζί σέ αὐτόν. Ὁ Ναός αὐτός ἀποτελοῦσε τό κέντρο τῆς ἰουδαϊκῆς λατρείας καί οἱ Ἰουδαῖοι τόν δέχονταν ὡς τόπο κατοικίας τοῦ Θεοῦ. Βέβαια κατά καιρούς εἶχαν ἱδρυθεῖ στά ὅρια τῆς νομιμότητας τοῦ ἰουδαϊσμοῦ καί ἄλλοι ναοί (π.χ. στήν Αἴγυπτο στήν ἰουδαϊκή κοινότητα τῆς Ἐλεφαντίνης) ἀλλά αὐτό ἦταν ἡ ἐξαίρεση.

Μακέτα τοῦ Ναοῦ τοῦ Ἡρώδη

Τό σημαντικό εἶναι ὅτι οἱ πρῶτοι χριστιανοί δέν εἶχαν πολλούς ναούς, ἀλλά ξεκίνησαν ἀπό τόν Ναό τῆς Ἰερουσαλήμ καί σιγά σιγά οἰκοδόμησαν τή δική τους, ἰδιαίτερη ναοδομία μέ ὅλα τά χαρακτηριστικά πού ἐμεῖς σήμερα γνωρίζουμε καί ἀπολαμβάνουμε.

3) Τά μυστήρια καί ἡ λατρεία τῆς Ἐκκλησίας, γενικότερα, εἶχαν διαφορετική δομή ἀπό αὐτή πού γνωρίζουμε σήμερα. Τά βασικά στοιχεῖα τῆς Θείας Εὐχαριστίας (π.χ. ἡ Ἁγία Ἀναφορά) ἦταν τά ἴδια ὡς πρός τήν οὐσία τους, ἀλλά δέν ὑπῆρχε ἡ ἴδια δομή μέ αὐτή πού γνωρίζουμε καί χρησιμοποιοῦμε σήμερα.

Ἡ κοινή σύναξη περιελάμβανε τήν προσφορά τοῦ Ἄρτου καί τοῦ Οἴνου, κήρυγμα ἀπό κάποιον ἀπόστολο ἤ μαθητή ἀποστόλου, ἀνάγνωση κάποιου ἀποστολικοῦ κειμένου (κρατοῦσαν τίς ἐπιστολές πού ἔστελναν οἱ Ἀπόστολοι γιά νά ἀντιμετωπίσουν διάφορα θέματα ἤ νά διδάξουν καί ἡ μία Ἐκκλησία τίς ἔστελνε στίς γύρω της ἤ ὅταν κάποιος πιστός ἐπρόκειτο νά ἐπισκεφθεῖ κάποια ἄλλη πόλη ἔπαιρνε ἀντίγραφά τους μαζί του καί τά παρέδιδε σέ αὐτή) καί εὐαγγελικῆς περικοπῆς, ἐμπλουτισμένα μέ προσευχές (πού ἀνέπεμπαν μέ μία σχετική ἐλευθερία κατά τήν κρίση τοῦ προεστῶτος τῆς συνάξεως) καί βιβλικά κείμενα (ὅπως εἴπαμε ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη) πού διάβαζαν καί ἔψαλλαν (ὅπως κάνουμε σήμερα μέ τούς Ψαλμούς).

Διάδρομος κατακόμβης

Τό πρόγραμμα τῶν ἡμερησίων καί ἐτησίων ἀκολουθιῶν διαμορφώθηκε μέ τό πέρασμα τῶν αἰώνων. Οἱ αἰτίες γιά τήν προσθήκη καί καθιέρωση μίας ἀκολουθίας ἦταν πολλές: θεολογικές, δογματικές, ἱστορικές κ.λπ. Παραδείγματος χάριν, ἡ Ἀκολουθία τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου ξεκίνησε ἀπό τόν 7^ο αἰῶνα καί εἶχε ὡς ἀφορμή ἐπίθεση καί πολιορκία βαρβάρων λαῶν στήν Κωνσταντινούπολη. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ὅταν κάποτε διεπίστωσε, ὅτι ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου ἦταν πολύ μεγάλη γιά καθημερινή χρήση μίκρυνε τίς εὐχές της. Μέχρι τόν 10^ο αἰῶνα τό μυστήριο τοῦ γάμου ἦταν ἡ εὐλογία τοῦ ἐπισκόπου πρός κάποιους πού ἀποφάσιζαν νά ζήσουν μαζί καί ζητοῦσαν τήν εὐχή του γι᾿ αὐτό. Ἐκεῖνος τούς τήν ἔδινε, κοινωνοῦσαν μαζί καί ξεκινοῦσαν μέ τήν εὐλογία τῆς Ἐκκλησίας τή νέα τους ζωή. Τό κοσμικό τυπικό ὑποχώρησε πρός χάριν τοῦ μοναστικοῦ, τό ὁποῖο χρησιμοποιοῦμε μέχρι σήμερα. Μετά ἀπό σύγκλιση κάθε Οἰκουμενικῆς Συνόδου εἰσαγόταν ἡ σχετική ἑορτή κ.λπ.

Σήμερα, ὀρθῶς, ἀνησυχοῦμε μήπως κάνουμε λάθος στό τυπικό κατά τήν τέλεση μυστηρίων καί ἀκολουθιῶν. Μποροῦμε ἄραγε νά καταλάβουμε τήν προτροπή τῶν Ἀποστολικῶν Διαταγῶν «τοῖς δὲ προφήταις ἐπιτρέπετε εὐχαριστεῖν ὅσα θέλουσιν»; Φαντάζεστε ἐάν γινόταν κάτι τέτοιο σήμερα; Θά ἦταν λάθος διότι πλέον ἔχει παγιωθεῖ ἡ τάξη καί τό κείμενο τῶν μυστηρίων, ἀλλά νομίζω εἶναι ἀρκετό νά μᾶς δείξει τή διαφορά τοῦ τότε ἀπό τό σήμερα στή θεία λατρεία.

4) Σχεδόν τό σύνολο τῶν πιστῶν εἶχε βαπτιστεῖ σέ μεγάλη ἡλικία. Ἀνάλογα μέ τό πότε κατηχήθηκε καί ἐπίστευσε. Αὐτό σήμαινε ὅτι, παρά τήν προσεκτική κατήχηση, οἱ νεόφυτοι ἦταν ἀναμενόμενο νά διατηροῦν σέ ἕναν βαθμό συνήθειες καί ἀντιλήψεις τῆς πρόχριστιανικῆς ζωῆς τους, καθώς δέν ἦταν πάντοτε εὔκολη ἡ γρήγορη ἀλλαγή καί ἡ πλήρης ἀπαλλαγή ἀπό αὐτές. Αὐτή ἡ πρακτική συνεχίστηκε γιά πολλά χρόνια ἀκόμη, μέχρι τήν καθιέρωση τοῦ νηπιοβαπτισμοῦ.

5) Τό σῶμα τῶν ποιμένων τῆς Ἐκκλησίας δέν εἶχε, ἀκόμη, λάβει τή δομή πού ἔχει σήμερα. Πολύτιμες πληροφορίες γι᾿ αὐτή τήν πορεία ἀντλοῦμε ἀπό τίς Πράξεις. Παραδείγματος χάριν, στό 6^ο κεφάλαιο μαθαίνουμε ὅτι οἱ ἐξ ἐθνῶν Χριστιανοί διαμαρτυρήθηκαν διότι δέν φρόντιζαν τίς χῆρες καί τά ὀρφανά τους ὅπως ἔπρεπε. Τότε οἱ Ἀπόστολοι ξεκαθάρισαν ὅτι τό ἔργο πού τούς εἶχε παραδώσει ὁ Χριστός δέν ἦταν νά φροντίζουν νά τακτοποιοῦν τραπέζια καί νά μοιράζουν μερίδες φαγητοῦ κατά τά γεύματα. Γι᾿ αὐτό μέ προσευχή καί ἐπίκληση τοῦ ὀνόματος τοῦ Θεοῦ ἐπέλεξαν ἑπτά ἱκανούς ἄνδρες, τούς Διακόνους, γιά νά ἀναλάβουν μέ δικαιοσύνη νά φροντίζουν γιά τίς ἐπισιτιστικές ἀνάγκες τῶν μελῶν τῆς κοινότητας. Διαπιστώνουμε δηλαδή, ὅτι ἀρχικά, οἱ διάκονοι, ἦταν ἕνα εἶδος φροντιστῶν/ἐπιμελητῶν γευμάτων. Μέ τήν πάροδο τῶν ἐτῶν αὐτά τά πρακτικά καθήκοντα ἔλαβαν καί τελετουργικό-λειτουργικό χαρακτῆρα ὅπως τόν γνωρίζουμε σήμερα.

6) Οἱ Ἀπόστολοι ἦταν ἐπιφορτισμένοι μέ ἱεραποστολικό ἔργο. Γιά νά πετύχουν αὐτόν τόν στόχο τους ἔπρεπε νά μετακινοῦνται συνεχῶς. Ὁ ἀπ. Παῦλος γιά παράδειγμα, πού γνωρίζουμε τίς ἱεραποστολικές ἐξορμήσεις του λίγο καλύτερα, σέ σπάνιες περιπτώσεις ἔμεινε μεγάλο χρονικό διάστημα σέ μία πόλη (π.χ. στήν Κόρινθο παρέμεινε γιά δεκαοκτώ μῆνες περίπου καί στή Ρώμη ὑπό ἐπιτήρηση γιά δύο περίπου ἔτη) γιά νά διδάξει καί νά κατηχήσει. Γι’ αὐτό φρόντιζε νά ἐπισκέπτεται καί πάλι τίς Ἐκκλησίες πού εἶχε ἱδρύσει γιά νά στερεώνει τούς πιστούς καί νά ἀντιμετωπίζει τά διάφορα προβλήματα. Σιγά σιγά οἱ Ἀπόστολοι τοποθέτησαν κάποιους ἀπό τούς μαθητές τους στίς διάφορες τοπικές Ἐκκλησίες, ὡς ποιμένες καί διδασκάλους καί αὐτοί μέ τή σειρά τους χειροτόνησαν ἄλλους κληρικούς γιά νά διακονοῦν μόνιμα σέ αὐτές. Ἔτσι, μετά ἀπό τό 70 μ.Χ. ἄρχισε νά διαμορφώνεται μία παρόμοια μέ τήν ἐποχή μας δομή τοῦ κλήρου στίς πόλεις καί τά χωριά τῆς Αὐτοκρατορίας καί σύντομα κάποιες ἐπισκοπές ξεχώρισαν καί ἔγιναν τά πέντε (μέ τῆς Ρώμης) Πατριαρχεῖα.

Μνημεῖο σέ κατακόμβη

7) Ὑπῆρχαν ἐκκλησιαστικά διακονήματα, τά ὁποῖα πλέον ἔχουν χαθεῖ: π.χ. τοῦ «προφήτη». Τό ἀξίωμα αὐτό δέν εἶχε σχέση μέ τούς «ναβί» (ὅπως ὀνομάζονταν στά ἑβραϊκά), τούς προφῆτες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Ἐπρόκειτο γιά ἕνα σύνθετο διακόνημα, τό ὁποῖο εἶχε διδακτικά καί ἱεραποστολικά καθήκοντα. Προφῆτες χαρακτηρίζονται καί οἱ κορυφαῖοι ἀπόστολοι Βαρνάβας καί Σαῦλος (Παῦλος) στήν Ἀντιόχεια μαζί μέ ἄλλους τρεῖς: τόν Συμεών, πού τόν ἔλεγαν καί Νίγηρα, τόν Λούκιο ἀπό τήν Κυρήνη καί τόν Μαναήν, πού εἶχε μεγαλώσει μαζί μέ τόν Ἡρῴδη τόν τετράρχη (Πρ.13:1). Μάλιστα, αὐτό τό διακόνημα συνοδεύεται καί ἀπό τόν προσδιορισμό «διδάσκαλος». Φαίνεται ὅτι ἡ ὁμάδα τῶν «προφητῶν» ἦταν ὁ κρίκος ἀνάμεσα στούς ἀποστόλους καί στούς μονίμως ἐγκατεστημένους ποιμένες σέ κάθε πόλη. Γι᾿ αὐτό ὁ ἀπ. Παῦλος, πού γνώριζε καλά αὐτό τό σύστημα, καθώς καί ὁ ἴδιος ἦταν μέλος του, τό περιγράφει ἐμμέσως στήν Α΄ πρός Κορινθίους ἐπιστολή του ὡς ἑξῆς «Καὶ οὓς μὲν ἔθετο ὁ Θεὸς ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ πρῶτον ἀποστόλους, δεύτερον προφήτας, τρίτον διδασκάλους, ἔπειτα δυνάμεις, ἔπειτα χαρίσματα ἰαμάτων, ἀντιλήμψεις, κυβερνήσεις, γένη γλωσσῶν μὴ πάντες ἀπόστολοι; μὴ πάντες προφῆται; μὴ πάντες διδάσκαλοι; μὴ πάντες δυνάμεις; μὴ πάντες χαρίσματα ἔχουσιν ἰαμάτων; μὴ πάντες γλώσσαις λαλοῦσιν; μὴ πάντες διερμηνεύουσιν;» (Α΄ Κορ. 12:28-30). Δυστυχῶς, δέν μποροῦμε μέ ἀκρίβεια νά προσδιορίσουμε τό ἔργο καί τήν ἀποστολή ὅλων αὐτῶν τῶν ἀξιωμάτων, καθώς τά περισσότερα ἀπό αὐτά ἔχουν ἐκλείψει, ἀφοῦ ἀπό κάποια στιγμή καί ἔπειτα δέν εἶχαν λόγο ὑπάρξεως.

8) Οἱ πιστοί, στίς περισσότερες πόλεις, ἰδιαίτερα στίς ἀνατολικές περιοχές τῆς Αὐτοκρατορίας, ζοῦσαν μεταξύ «σφύρας καί ἄκμονος»: ἀπό τήν μία πλευρά εἶχαν νά ἀντιμετωπίσουν τήν ἐχθρότητα, τό μῖσος καί τό διαρκές κυνηγητό ἐκ μέρους τοῦ ἰουδαϊσμοῦ καί ἀπό τήν ἄλλη τήν δυσπιστία, τήν ἀδιαφορία ἤ συνηθέστερα τόν ἀπροκάλυπτο διωγμό ἐκ μέρους τῆς ρωμαϊκῆς διοίκησης. Σέ αὐτό τό ἐχθρικό περιβάλλον ἔπρεπε νά ἀναπτυχθοῦν, νά ἐργασθοῦν, νά μορφωθοῦν καί νά ζήσουν ἰσορροπώντας βάσει τοῦ λόγου τοῦ Κυρίου : «Ἀπόδοτε οὖν τὰ Καίσαρος Καίσαρι καὶ τὰ τοῦ θεοῦ τῷ θεῷ» (Ματθ. 22:21).

Αὐτά καί πολλά ἄλλα πρέπει νά ἔχουμε στό μυαλό μας, ὅταν ἀναφερόμαστε στήν Ἀποστολική ἐποχή. Ἦταν μία ἐποχή σκληρή, δύσκολη, μέ προβλήματα (γιά τά ὁποῖα θά μιλήσουμε σέ κατοπινή ἀνάρτησή μας) ἀλλά καί τή Χάρι τοῦ Κυρίου νά στηρίζει τόν Λαό Του καί νά τόν ὁδηγεῖ μέσα ἀπό τίς δυσκολίες καί τά προβλήματα τοῦ αἰῶνος τούτου πρός νέα κατάπαυση, ὅπως τονίζει ὁ ἀπ. Παῦλος στήν πρός Ἑβραίους ἐπιστολή του (Ἑβρ. 3:1-4:13).

Ἡ Χάρι τοῦ Θεοῦ εἶναι πάντοτε παροῦσα καί δέν μᾶς ἐγκαταλείπει ποτέ. Μᾶς στηρίζει, μᾶς ἀνακαινίζει, μᾶς ἁγιάζει, μᾶς ὁδηγεῖ στή σωτηρία. Κι ὅλα αὐτά μέσα ἀπό καθημερινά προβλήματα, ἀνθρώπινες διαφωνίες καί, μικρότερες ἤ μεγαλύτερες, ἀναπόφευκτες ἀντιπαραθέσεις πού ὄχι μόνο δέν μειώνουν τήν ἁγιότητα τῆς Ἐκκλησίας ἀλλά τήν κάνουν πιό οἰκεία, πιό ἀνθρώπινη, πιό ζεστή, πιό δική μας.

Η οικουμενικότητα του κηρύγματος του απ. Παύλου

Ετικέτες

Καινή Διαθήκη, Χριστός, απ. Πέτρος, απ. Παύλος, ιουδαϊσμός, οικουμενικότητα

Τις ρίζες του οικουμενικού πνεύματος, το οποίο χαρακτήριζε τον απόστολο Παύλο και τη θεολογία του, πρέπει να τις αναζητήσουμε σε πολλές αιτίες.

Κατά την ελληνιστική εποχή υπήρχε εντυπωσιακή μίξη λαών και πολιτισμών.

Ο απόστολος γεννημένος στην Ταρσό, σε ένα άκρως κοσμοπολίτικο περιβάλλον, έλαβε τη δέουσα ιουδαϊκή παιδεία, αλλά, καθώς στην γενέτειρά του είχαν συναντηθεί τα κυριότερα πνευματικά ρεύματα της εποχής: στωικισμός, κυνισμός, σκεπτικισμός και οι πνευματικοί απόγονοι του Πλάτωνος και της Ακαδημίας, γνώριζε με ικανοποιητικό βαθμό και την θύραθεν γνώση.

Με το πέρας της βασικής εκπαιδεύσεως στη γενέτειρά του, πήγε στην Ιερουσαλήμ όπου, «παρά τους πόδας Γαμαλιήλ», τελειοποίησε τη γνώση των ιερών γραφών του ιουδαϊσμού. Η αυστηρή ιουδαϊκή θρησκευτική εκπαίδευση δεν κατόρθωσε να απενεργοποιήσει τα στοιχεία της ελευθερίας και την πολυσυλλεκτική εκπαίδευση που είχε λάβει στα παιδικά του χρόνια.

Αν και φανατικός Ιουδαίος που ανήκε στην ομάδα των Φαρισαίων δέχτηκε το μήνυμα του Χριστού. Ήταν έξυπνος με ανοιχτό μυαλό και πιστός στις παραδόσεις του λαού του.

Το κύριο στοιχείο που διαμόρφωσε τη στάση του απ. Παύλου στο θέμα της οικουμενικότητας ή μη του κηρύγματός του ήταν αναμφίβολα το κήρυγμα του Χριστού, το οποίο ήταν από την αρχή μέχρι το τέλος οικουμενικό και ενωτικό. Πολλά παραδείγματα υπάρχουν στην Καινή Διαθήκη: η θεραπεία του δούλου του εκατοντάρχου, η θεραπεία του παιδιού της Συροφοινίκισσας, Ελληνίδας, «τῷ γένει», της θεραπείας των δέκα λεπρών, αλλά της μετ’ ευγνωμοσύνης επιστροφής του ενός, του μόνου που δεν ήταν Ιουδαίος.

Άλλα σημεία στα οποία φαίνεται σαφώς πως ο Χριστός με το κήρυγμά του σπάει τις διαχωριστικές γραμμές είναι ο διάλογός του με τη Σαμαρείτιδα, την αγία Φωτεινή την ισαπόστολο, η οποία αν και γυναίκα αμαρτωλή και ακάθαρτη, λόγῳ καταγωγής, ήταν το πρόσωπο που ο Κύριος επέλεξε για να αποκαλύψει το γεγονός ότι ήταν ο Μεσσίας.

Επίσης, δεν πρέπει να λησμονούμε την παραβολή του καλού Σαμαρείτη, όπου ο θεωρούμενος, λόγῳ εθνικής καταγωγής, εχθρός είναι ο εκφραστής της αγάπης.

Ο οικουμενικός λόγος του απ. Παύλου δεν είναι αυθύπαρκτος, δεν είναι δική του πρωτοτυπία. Δεν κηρύσσει δικό του λόγο, αλλά τον λόγο του Χριστού.

Ο απ. Παύλος μπροστά στη Δαμασκό, κατά τη στιγμή της μεταστροφής του, δεν παραμέρισε απλώς τη διδασκαλία του ιουδαϊσμού, αλλά εγκολπώθηκε, ενστερνίστηκε πλήρως τη διδασκαλία του Χριστού.
Μία από τις πτυχές της οικουμενικότητας της θεολογίας του απ. Παύλου σχετίζεται με την προσπάθειά του να αποδεσμεύσει τη νεόφυτη Εκκλησία από τα βάρη και τις δεσμεύσεις του νόμου.

Ο Νόμος -και η υποταγή σε αυτόν- εάν καθιερωνόταν στην Εκκλησία θα την κρατούσε δέσμια στο παρελθόν, ενώ αυτό πλέον είχε παρέλθει «τῆς χάριτος ἐλθούσης».

Ο αγώνας του ενάντια στις δεσμεύσεις του Νόμου ήταν διαρκής, σταθερός και του δημιούργησε πολλά προβλήματα από τους απεσταλμένους του Μεγάλου Συνεδρίου, οι οποίοι έβαζαν συνεχώς προσκόμματα στην πορεία του για να εμποδίσουν τις άοκνες προσπάθειές του για διάδοση της Αλήθειας του ευαγγελίου.

Χαρακτηριστική των προβλημάτων που προκαλούσαν στην Εκκλησία οι «απόστολοι» του Μεγάλου Συνεδρίου είναι η απαίτησή τους, όπως μαθαίνουμε από το 15ο κεφάλαιο των Πράξεων, να επιβάλουν τη διενέργεια της περιτομής ως αναγκαία συνθήκη και απαραίτητο μέσο για τη σωτηρία. Η απαίτηση αυτή οδήγησε στην Αποστολική Σύνοδο, όπου το πρόβλημα αντιμετωπίστηκε ριζικά.

Η διδασκαλία του Χριστού δεν στράφηκε ενάντια στον Νόμο αλλά κατέστησε σαφές ότι για να προχωρήσει η πορεία προς τη σωτηρία έπρεπε οι πιστοί να παραμερίσουν όχι τόσο τον Νόμο, όσο τις δεσμεύσεις που κρύβονταν πίσω από την ερμηνεία που του έδινε ο επίσημος ιουδαϊσμός.

Τα περιστατικά που οδήγησαν στην Αποστολική Σύνοδο δείχνουν την ευρύτητα του πνεύματός του και τον προσανατολισμό του πέρα από τις περιττές για τη σωτηρία δεσμεύσεις του Νόμου.
Πολύ σημαντικό για την κατανόηση της σκέψεως του αποστόλου είναι το περιστατικό  που περιγράφεται στο Γαλ. 2:11-14 και συνέβη στην Αντιόχεια. Σύμφωνα με αυτή την περιγραφή ο απ. Πέτρος, χωρίς να φαίνεται ότι το έκανε απολύτως συνειδητά, παρασύρθηκε από την σκληρή στάση και τις παράλογες υπέρ του νόμου απαιτήσεις των Ιουδαίων και απομακρύνθηκε από την κοινωνία με τους εξ εθνών για να αποφύγει να παραβιάσει τις μωσαϊκές διατάξεις περί καθαρότητος.

Μόλις ο απ. Παύλος κατάλαβε το σφάλμα και συνειδητοποίησε τις συνέπειές του για την ίδια τη ζωή και πορεία της Εκκλησίας τον αντιμετώπισε ευθέως, μπροστά σε όλους τους πιστούς τονίζοντας ότι δεν μπορεί ο νόμος να καθορίζει την πνευματική πορεία των χριστιανών και η σχέση τους με την πίστη και τα άλλα μέλη της Εκκλησίας να διαμορφώνεται από τις επιλογές του ιουδαϊσμού.

Με τη στάση του αυτή ο απ. Παύλος διεφύλαξε την «ἀλήθειαν τοῦ εὐαγγελίου» και ο απ. Πέτρος, με το να δεχθεί τον παύλειο έλεγχο και να αποκαταστήσει την τάξη (ως εμμέσως συνάγεται από την στάση και τη θεολογία της Εκκλησίας όπως τη γνωρίζουμε σήμερα), διεφύλαξε την ενότητα της Εκκλησίας, η οποία, σε περίπτωση που θα επικρατούσαν οι απόψεις των Ιουδαίων θα διχαζόταν ανεπανόρθωτα.

Οικουμενικότητα χωρίς ενότητα δεν υφίσταται.

Και ουσιαστική ενότητα δίχως οικουμενική συνείδηση δεν υπάρχει.

Το πρόβλημα της ενότητας ετέθη έντονα στην πρώτη Εκκλησία, καθώς η δράση των Ιουδαίων απεσταλμένων του Μεγάλου Συνεδρίου ως κύριο στόχο της είχε τη διάσπαση της Εκκλησίας και την πρόσδεσή της στο άρμα του Ιουδαϊσμού. Ακολουθούσαν το ιεραποστολικό πρόγραμμα του απ. Παύλου, άλλοτε προηγούμενοι και άλλοτε επόμενοι αυτού, ώστε να τον διαβάλλουν και να παρεμβαίνουν στις κοινότητες που είχε εργαστεί ιεραποστολικά.

Τα αποτελέσματα αυτής της δράσης τα διακρίνουμε στην Α΄ Κορινθίους όπου η ενότητα έχει τρωθεί. Οι έριδες ταλάνιζαν την εκεί χριστιανική κοινότητα και η τοπική Εκκλησία κλυδωνιζόταν. Το διασπαστικό πνεύμα του ιουδαϊσμού είχε χωρίσει τα μέλη της σε οπαδούς του Παύλου, του Απολλώ, του Κηφά, δηλαδή του απ. Πέτρου, και του Χριστού.

Η θεολογική τοποθέτηση του απ. Παύλου είναι ότι ο χριστιανός δεν συνδέεται με πρόσωπα, αλλά τα πρόσωπα, ο Πέτρος, ο Παύλος, ο Απολλώ και ο κάθε απόστολος πρέπει να προτρέπουν τους πιστούς να στραφούν προς τον Χριστό, ο οποίος είναι αυτός που προσφέρει τη Σωτηρία.
Τη σωτηρία δεν τη δίνει ο απόστολος που ευαγγελίζεται, αλλά ο Θεός που αγαπά, μέσα στα πλαίσια της πρόνοιάς του, τον πεπτωκότα άνθρωπο.

Ένα άλλο κεντρικό σημείο της διδασκαλίας του αποστόλου των εθνών αποτελεί το Γαλ. 3: 26-4:1.
Ας θυμηθούμε όμως λίγο αυτή τη σημαντική περικοπή: «πάντες γὰρ υἱοὶ Θεοῦ ἐστε διὰ τῆς πίστεως ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ ὅσοι γὰρ εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε, Χριστὸν ἐνεδύσασθε. οὐκ ἔνι ᾿Ιουδαῖος οὐδὲ ῞Ελλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ. εἰ δὲ ὑμεῖς Χριστοῦ, ἄρα τοῦ ᾿Αβραὰμ σπέρμα ἐστὲ καὶ κατ’ ἐπαγγελίαν κληρονόμοι».

Η περικοπή αυτή ξεκαθαρίζει ότι στη νέα, καινή κτίση που εγκαινιάστηκε με την Ανάσταση του Χριστού δεν χωρούν οι διακρίσεις τού παλαιού κόσμου. Το μήνυμα είναι άκρως επαναστατικό όχι μόνο για την ελληνιστική εποχή που εκφωνήθηκε, αλλά και για τη σύγχρονη, η οποία, αν και καυχάται για οικουμενικότητα και για παγκοσμιοποίηση, στην πραγματικότητα την οικουμενικότητα την εκλαμβάνει όχι μέσα από την προοπτική της ισότητας και της ενότητας, όπως θα μπορούσε να προσφέρει η πίστη στο πρόσωπο του Χριστού, αλλά ως μία προσπάθεια ομογενοποίησης σε έναν κόσμο χωρίς ελπίδα.

Η προσπάθεια του απ. Παύλου να επεκτείνει το προνόμιο της από Αβραάμ καταγωγής των Εβραίων σε όλους τους Χριστιανούς, μετατρέποντάς τους έτσι σε περιούσιο λαό, ήταν άκρως επαναστατική και ακουγόταν παράλογη. Και οι Έλληνες και οι Ιουδαίοι την εύρισκαν υποτιμητική, μάλλον αποκρουστική, απεχθή.

Παρά ταύτα ο απ. Παύλος επέμεινε να διδάσκει το σωτηριώδες μήνυμά του πρώτα στους Ιουδαίους και έπειτα σε όλους τους λαούς, ανεξάρτητα από την εθνική προέλευση και καταγωγή τους.

Ο Ανανίας μετά την μεταστροφή του είπε στον απ. Παύλο ότι ο Θεός των πατέρων τους τον διάλεξε, για να γίνει «μάρτυς αὐτῷ πρὸς πάντας ἀνθρώπους» (Πράξ. 22. 15). Η υπέρβαση των διακρίσεων αποτελεί βασικό στοιχείο της παύλειας διδασκαλίας και την εφαρμόζει με πιστότητα σε κάθε στιγμή της μακράς του πορείας.

Η οικουμενική προοπτική διαπιστώνεται ξεκάθαρα στον σχεδιασμό των ιεραποστολικών του εξορμήσεων, καθώς κινείται εξ ολοκλήρου σε περιοχές που πλειοψηφούν οι εθνικοί. Έχοντας σαφέστατη συνείδηση αυτού του ανοίγματός του στα έθνη, και για να μη στερήσει τη δυνατότητα σωτηρίας από τους συμπατριώτες του, όπου μπορούσε, ξεκινούσε το κήρυγμά του από την τοπική ιουδαϊκή κοινότητα.

Στους πρώτους στίχους της προς Ρωμαίους επιστολής διαπιστώνουμε το βάρος της ευθύνης που νιώθει απέναντι στα έθνη, στους Έλληνες και βαρβάρους. Στον 15ο στίχο του 1ου κεφαλαίου δηλώνει επί λέξει ότι «ὀφειλέτης εἰμί». Αυτή η φράση, όπως και η επόμενη, «οὐ γάρ ἐπαισχύνομαι τό εὐαγγέλιον, δύναμις γάρ θεοῦ ἐστίν εἰς σωτηρίαν παντί τῷ πιστεύοντι, Ἰουδαίῳ τε πρῶτον καί Ἕλληνι», μας δείχνουν ότι το κέντρο βάρους για την επίτευξη της σωτηρίας δεν βρίσκεται πλέον στο γένος, στην εθνική καταγωγή, αλλά προσφέρεται «παντί τῷ πιστεύοντι».

Η μετακίνηση αυτή ήταν αναπόφευκτη μετά το κήρυγμα του Χριστού, ο οποίος άνοιξε το δρόμο με τη διδασκαλία του.

Στο Γαλ. 1. 15-16 ο απόστολος δηλώνει ότι η χάρις του Θεού τον διάλεξε εκ κοιλίας μητρός «ἵνα εὐαγγελίζηται αυτόν ἐν τοῖς ἔθνεσιν».
Ξεκινώντας από αυτή την πεποίθηση και βεβαιότητα, το κήρυγμά του περιέλαβε όλους τους λαούς της αχανούς ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και έθεσε τον εαυτό του, χωρίς δισταγμό στην υπηρεσία Ελλήνων και Ιουδαίων, εθνικών και περιούσιου λαού στοχεύοντας σε μία οικουμενικότητα, η οποία δεν άφησε κανέναν εκτός και γι’ αυτό μεταμόρφωσε τον κόσμο.

Το φαινόμενο της προφητείας

Ετικέτες

προφητεία, Άγαβος, Άγιος Κοσμάς Αιτωλός, Άγιος Παΐσιος, Γιώργος Πατρώνος, Καινή Διαθήκη, Παλαιά Διαθήκη

Είναι εντυπωσιακό το εντονότατο ενδιαφέρον που προκαλούν οι κάθε φύσεως προφητικές δηλώσεις και προβλέψεις. Το φαινόμενο αυτό με χαρακτηριστική παρουσία από την αρχαιότητα συνεχίζεται αμείωτο μέχρι τις ημέρες μας, δηλώνοντας την επιθυμία του ανθρώπου να πληροφορηθεί τα μέλλοντα.
Στην πραγματικότητα, αυτού του είδους η πληροφόρηση καμία ωφέλεια δεν προσφέρει στον άνθρωπο. Εξάλλου, σε περίπτωση που αυτή η γνώση ήταν αναγκαία, για την επιβίωση ή για την σωτηρία, θα την είχε προσφέρει ο Θεός σε όλους και δεν θα την έκρυβε για να την εξασφαλίσει στους εκλεκτούς του.
Όπως σημειώνει ο ομ. καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιώργος Πατρώνος στο εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο του «Η Αποκάλυψη του Ιωάννη, μια εκσυγχρονιστική ερμηνευτική προσέγγιση» (Αθήνα, 2009) στόχος του προφητικού κηρύγματος δεν είναι τόσο «να φωτίσει το μέλλον όσο το παρόν» (σελ. 34), το οποίο αποτελεί και τον στίβο στον οποίο ζει και αγωνίζεται ο κάθε άνθρωπος. Καθώς στο νου μας έχουμε συνδέσει τη λέξη «προφητεία» με μελλοντολογικές προβλέψεις είναι δύσκολο να την προσεγγίσουμε κάτω από το πρίσμα που θέτει ο καθηγητής.
Στην Παλαιά Διαθήκη «προφήτης» είναι αυτός που μιλά εξ ονόματος του Θεού (πρό + φημί). Οι αναφορές του σε γεγονότα που πρόκειται να συμβούν στο μέλλον δεν έχουν τον χαρακτήρα μαντικής-μαγικής πρόβλεψης αλλά προσπαθούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους, το βασιλιά, τους κατοίκους μιας πόλης, τους πιστούς του αληθινού Θεού να ερμηνεύσουν το παρόν και να καθορίσουν τη στάση τους μέσα από το μέλλον.
Ο άνθρωπος του Θεού θέλει να ενεργοποιήσει μια κριτική ματιά στο παρόν μέσῳ των αναφορών στο μέλλον. Παραδείγματος χάριν, όταν προειδοποιεί ότι η παρακοή στο νόμο θα επιφέρει αυτή ή την άλλη συμφορά δεν το κάνει για να ικανοποιήσει την περιέργεια σχετικά με το τι πρόκειται να συμβεί στο μέλλον, αλλά για να προβληματίσει τον αποδέκτη της προφητείας και να αλλάξει στάση. Ο προφητικός λόγος λειτουργεί ως ένα ισχυρό προειδοποιητικό καμπανάκι, το οποίο προσφέρει στο σώφρονα ακροατή τη δυνατότητα της μετάνοιας, της αλλαγής πορείας.
Αντιστοίχως, στην Καινή Διαθήκη υπάρχει η τάξη των προφητών, με παρόμοια έννοια και χαρισματική θέση στο χώρο της Εκκλησίας. Πολύ γνωστό είναι το χωρίο του βιβλίου Πράξεις Αποστόλων στο οποίο, ανάμεσα στους προφήτες και διδασκάλους της αντιοχειανής Εκκλησίας περιλαμβάνονται ο απ. Βαρνάβας και ο απ. Παύλος (Πρ. 13:1). Η τάξη των προφητών στην Καινή Διαθήκη έχει ρόλο περισσότερο διδακτικό και κηρυκτικό. Η έννοια αυτού που ομιλεί «προ προσώπου του Θεού» σχετίζεται με τη διδασκαλία του λόγου του Θεού, αλλά και τα έντονα χαρίσματα που κοσμούσαν την Εκκλησία. Οι προφήτες της πρώτης Εκκλησίας είναι φορείς χαρισμάτων και μεταφέρουν με αγάπη, μεταδίδουν αυτά τα χαρίσματα στους άλλους.
Και εδώ έχουμε προρρήσεις μελλοντικών γεγονότων, όπως οι δύο προρρήσεις του Αγάβου, ο οποίος, ακολουθώντας την παράδοση των προφητών της Παλαιάς Διαθήκης, προφήτευσε δεινά. Για την ακρίβεια στο Πρ. 11:28 «ἐσήμανεν διὰ τοῦ πνεύματος λιμὸν μεγάλην μέλλειν ἔσεσθαι ἐφ᾿ ὅλην τὴν οἰκουμένην» και στο Πρ. 21:10 προφήτευσε τη σύλληψη και την παράδοση «εἰς χεῖρας ἐθνῶν» του απ. Παύλου. Η προσοχή μας πρέπει να επικεντρωθεί στο σκοπό της προφητείας. Ο Άγαβος δεν λειτουργεί ως ένας από τους αφθονούντες και σε εκείνη την περίοδο περιοδεύοντες μάγους, ψευδοπροφήτες και ψευδοδιδασκάλους. Το αντίθετο μάλιστα! Λειτουργεί ως μέλος της χριστιανικής συνάξεως και προφητεύει μέσα στα πνευματικά όριά της, ενώπιον πάντων.
Και στις δύο περιπτώσεις, όπως διαπιστώνουμε από τη συνάφεια του κειμένου έχουμε αποκάλυψη του μέλλοντος ώστε οι ακροατές του να ζήσουν διαφορετικά, πνευματικότερα το παρόν. Με τη βοήθεια των λόγων του Αγάβου η Εκκλησία θα ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τις επερχόμενες δυσχερείς καταστάσεις. Σήμερα, συνήθως, χωρίς καμία επιτυχία, αγωνιούμε να ταυτίσουμε την μία ή την άλλη προφητεία με το ένα ή το άλλο γεγονός. Κατά την εποχή της Καινής Διαθήκης, δεν συνέβαινε κάτι τέτοιο: ήταν ξεκάθαρο πότε συνέβη ο λιμός, «ἐπὶ Κλαυδίου», όπως και η σύλληψη και παράδοση του απ. Παύλου στους Ρωμαίους (Πρ. 25:11-12).
Το φαινόμενο των προφητικών προρρήσεων έσβησε με την πάροδο της αποστολικής εποχής, δίνοντας τη θέση του σε άλλα χαρίσματα στο σώμα του Χριστού. Σε σπάνιες περιπτώσεις, από τότε και εξής έχουμε τη διατύπωση προφητειών από άγιες μορφές με πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα του αγίου Κοσμά του Αιτωλού και του, συγχρόνου μας, αγίου Παϊσίου του Αγιορείτου. Οι λόγοι τους παρανοούνται και διαστρέφονται από ανθρώπους που δεν κατανοούν τη λειτουργία της προφητείας στο σώμα της Εκκλησίας. Ο σκοπός της δεν είναι να λειτουργήσει ως ένα «μαγικό» κλειδί που θα ξεκλειδώνει τα μελλούμενα, αλλά ως μία υπόμνηση ότι με πίστη στο Θεό, ταπείνωση και πνευματική εργασία θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα που θα έρθουν.
Για το λόγο αυτό είναι πολύ δύσκολο, έως αδύνατο, να ταυτίσουμε τις προφητικές ρήσεις με γεγονότα. Στις επιχειρούμενες ταυτίσεις δεν υπάρχει ούτε ομοφωνία ούτε σοβαρότητα. Γι᾿ αυτό ο ένας ιεροκήρυκας προχωρεί σε μία ταύτιση και ο επόμενος την απορρίπτει για να παρουσιάσει αυτή που εκείνος θεωρεί ισχυρότερη. Γι᾿ αυτό επαναλαμβάνεται η διαστροφή του χαρίσματος της προφητείας όπως ακριβώς συνέβη με την περίπτωση της ταυτίσεως του ονόματος που κρύβεται γύρω από τον αριθμό της Αποκαλύψεως (χξστ’), ο οποίος έχει οδηγήσει όσους επιχειρούν να τον ταυτίσουν με συγκεκριμένο πρόσωπο σε συνεχείς αποτυχίες.
Δυστυχώς, το χάρισμα της προφητείας, της παρουσίασης του λόγου του Θεού ανάμεσα μας, μέσα στον πνευματικό χώρο της Εκκλησίας, διαστρέφεται σε μία μαντική τέχνη, σε «πνεῦμα πύθωνα» (Πρ. 16:16), υπό τύπον προφητειών του Νοστράδαμου.
Διαβάζοντας το βίο των αγίων μορφών που είχαν το χάρισμα της προφητείας διαπιστώνουμε ότι η Εκκλησία δεν επιμένει καθόλου στον τονισμό αυτού του χαρίσματος. Αντιθέτως, αυτό φαίνεται να εντάσσεται ομαλά στην αγία ζωή τους. Όσοι δεν έχουν εκκλησιαστικό πνεύμα, αλλά αποζητούν μαντικές δυνάμεις ή δυνάμεις ιεροδιαμέσου (= μέντιουμ) τονίζουν, προβάλλουν και απομονώνουν αυτό το χάρισμα. Μάλιστα, σε περιόδους προβλημάτων, κρίσεων και κοινωνικής αναταραχής αυτά τα μη εκκλησιαστικά στοιχεία κυριαρχούν. Διαπιστώνουμε με θλίψη ότι οι επιτήδειοι της ενημέρωσης εκμεταλλεύονται δεόντως την επιθυμία των πολλών παρέχοντας, υπό τύπον δώρων και προσφορών, τις προφητείες του τάδε ή του δείνα αγίου για να αυξήσουν τις πωλήσεις, την ακροαματικότητα και την τηλεθέασή τους. Αυτοί που τρέχουν να αγοράσουν τέτοιο υλικό δεν εξετάζουν την ουσία του προβλήματος, αλλά σπεύδουν συρόμενοι ως πρόβατα από τον ένα ή τον άλλο κήρυκα, δάσκαλο, σοφό ή οτιδήποτε άλλο . . .
Σε αυτό το πλαίσιο, συναντάμε και το θλιβερό φαινόμενο, κάποιοι παίζοντας με τον φόβο και την περιέργεια του λαού να ορίζουν συγκεκριμένες ημερομηνίες για τη δευτέρα παρουσία του Κυρίου . . .
Κέντρο της προφητείας είναι και θα παραμείνει το παρόν με το οποίο την συνδέουν στενότατα οι αναφορές των ευαγγελίων. Το παρόν αυτό δεν είναι παρά ο χώρος της χάριτος, η εποχή που εγκαινίασε με τη θυσία του ο Χριστός και στην οποία ζούμε εμείς, χωρίς να έχουμε ανάγκη από προφητείες για να προοδεύσουμε πνευματικά. Η ενσάρκωση του Λόγου του Θεού ήταν είναι και θα παραμείνει το κορυφαίο σκάνδαλο για την ανθρώπινη ιστορία. Η συζήτηση για το πότε θα έλθει για δεύτερη φορά είναι σε λάθος βάση. Το ενδιαφέρον της Αγίας Γραφής για αυτά τα θέματα είναι μηδαμινό έως ανύπαρκτο.
Έγνοια και φροντίδα της Εκκλησίας είναι η σωτηρία μας και η μεταβολή του κόσμου που ζούμε σε παράδεισο. Στόχος της είναι η ανακαίνιση της κτίσεως και για την επίτευξη αυτού του στόχου αρκεί η πίστη μας στο πρόσωπο του Υιού και Λόγου του Θεού, του Σαρκωμένου Λόγου, του Χριστού του Θεού, στο πρόσωπό του οποίου βρήκαν την εκπλήρωσή τους όλες οι μεσσιανικές προφητείες.

«Οὐκέτι ὡς δοῦλον, ἀλλ’ ὑπὲρ δοῦλον, ἀδελφὸν ἀγαπητόν»

Ετικέτες

Επιστολές, Εκκλησία, Καινή Διαθήκη, Κολοσσές, Παύλος, Φιλήμων, δούλος, ελεύθερος

Στις 22 Νοεμβρίου η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του αγ. αποστόλου Φιλήμονος, της αγ. Απφίας και του αγ. Αρχίππου, ενώ στις 15 Φεβρουαρίου του αγ. απ. Ονησίμου. Οι πρώτοι ήταν μέλη της Εκκλησίας των Κολοσσών και είχαν κατηχηθεί από τον απ. Παύλο και ο τελυταίος δούλος του Φιλήμονα.

Η επιστολή που ο απ. Παύλος απευθύνει προς τον τελευταίο αποτελεί το μικρότερο κείμενο της Καινής Διαθήκης με μόλις 25 στίχους. Πρόκειται για ένα προσωπικό κείμενο, το οποίο γράφεται από τον απόστολο των εθνών, κατά πάσα πιθανότητα, από την Έφεσο κατά την περίοδο που ήταν φυλακισμένος εκεί.

Στη φυλακή ο απόστολος συνάντησε τον Ονήσιμο, ο οποίος είχε δραπετεύσει από το σπίτι του κυρίου του, του Φιλήμονα, είχε συλληφθεί και πλέον ήταν συνδέσμιος του Παύλου. Ο δούλος αυτός δέχτηκε μέσα από τη διδασκαλία του Παύλου το μήνυμα του ευαγγελίου και απελευθερώθηκε από τη φυλακή, ίσως με τη βοήθεια των πιστών της Εφέσου, με το σκοπό να επιστρέψει στο σπίτι του κυρίου του. Η επιστολή που απευθύνεται στο Φιλήμονα από τον απόστολο έχει σκοπό να του εξηγήσει ότι ο δραπέτης δούλος, ο οποίος κατά την πρακτική της εποχής έπρεπε να υποστεί τρομερή τιμωρία, επέστρεφε οικειοθελώς στο σπίτι του κυρίου του, καθώς στη φυλακή έγινε Χριστιανός.

Από την άλλη μεριά ο Φιλήμων, ως μέλος της Εκκλησίας, είχε υποχρέωση να τον υποδεχθεί πλέον, ως αδελφό και όχι ως δούλο (στίχος 16).

Εδώ εντοπίζουμε το κέντρο βάρους της συγκεκριμένης επιστολής και το λόγο για τον οποίο, ένα, κατά τα φαινόμενα, ιδιωτικό κείμενο, ενσωματώθηκε στον κανόνα της Καινής Διαθήκης.

Με τη φράση που προτάξαμε ως τίτλο του κειμένου συντελείται μία αθόρυβη επανάσταση από τον απ. Παύλο: καταργεί τη δουλεία όχι ως θεσμό, αυτό δεν είχε την απαραίτητη εξουσία να το κάνει ή θα ήταν ουτοπικό για την εποχή του, αλλά στην ουσία της. Ο δούλος σε ένα χριστιανικό σπιτικό δεν ήταν πλέον δούλος. Ήταν αδελφός. Η νομική σχέση ανάμεσά τους συνεχιζόταν αμετάβλητη, αλλά η προσωπική σχέση είχε αλλάξει πλήρως. Ο δούλος, κατά την ανθρωπολογία πολλών αρχαίων σοφών, με το που εξανδραποδιζόταν έχανε, μαζί με την ελευθερία του, την ανθρώπινη υπόστασή του. Πλέον αντιμετωπιζόταν ως υπάνθρωπος, χρήσιμος για τη διεκπεραίωση διαφόρων εργασιών, αλλά ουσιαστικά ανύπαρκτος νομικά, κοινωνικά και ανθρώπινα.

Ο απόστολος για τη φράση «οὐκέτι ὡς δοῦλον, ἀλλ’ ὑπὲρ δοῦλον, ἀδελφὸν ἀγαπητόν» επιτυγχάνει τρία βασικά δεδομένα που αλλάζουν τη στάση του χριστιανικού κόσμου απέναντι στους δούλους:

1. «οὐκέτι ὡς δοῦλον». Ξεκαθαρίζει ότι πλέον, αυτός που πριν από λίγο εθεωρείτο περιουσιακό στοιχείο, απόκτημα, εργαλείο, για μία οικογένεια ή μία επιχείρηση, δεν ήταν κάτι τέτοιο.

2. «ὑπὲρ δοῦλον». Με αυτή τη φράση ανυψώνει τον Ονήσιμο, του οποίου ακόμη και το όνομα, κατά τη συνήθεια της εποχής, δήλωνε την κατάσταση δουλείας στην οποία ευρισκόταν στην τάξη των ανθρώπων. Θα λέγαμε ότι, αν και παραμένει δούλος, τον αποκαθιστά στην τάξη των ανθρώπων. Στάση, η οποία, για την εποχή εκείνη, ήταν ακατανόητη και επικίνδυνη για τη σταθερότητα της κοινωνίας, καθώς το οικονομικό σύστημά της ήταν δομημένο στο διαχωρισμό ελευθέρων ανθρώπων και δούλων.

3. «ἀδελφὸν ἀγαπητόν». Η ολοκλήρωση της φράσης του αποστόλου είναι ακόμη πιο συγκλονιστική. Παρακαλεί έντονα το Φιλήμονα να προχωρήσει σε μία ακόμη υπέρβαση. Ο δούλος του και πρώην δραπέτης πρέπει πλέον να λογίζεται ως αδελφός. Δεν είναι αρκετό να θεωρείται πλήρης άνθρωπος, σαν να ήταν ελεύθερος, αλλά πρέπει να καλύψει κάθε απόσταση που τον χωρίζει από αυτόν. Ενώ τυπικά θα παραμένει δούλος θα πρέπει να του συμπεριφέρονται ως μέλος της οικογένειάς τους. Ο Φιλήμων και η κατ’ οίκον εκκλησία του θα πρέπει να θεωρούν ισότιμο μέλος της τον Ονήσιμο, θα πρέπει να τον θεωρούν «ἀδελφὸν ἀγαπητόν». Έναν από αυτούς.

Αντίστοιχες υποχρεώσεις σεβασμού είχαν αναλάβει και οι δούλοι, όπως ο Ονήσιμος, ο οποίος πλέον πρέπει όχι απλώς να υπηρετεί τους κυρίους του, αλλά να τους αγαπά. Μάλιστα, στην ιστορία έμεινε γνωστός με το όνομα που του είχαν δώσει οι κύριοί του, καθώς κατά τη συνήθεια της εποχής, αυτός που έδινε σε κάποιον όνομα είχε εξουσία επάνω του. Ο απ. Παύλος, λοιπόν, δεν αλλάζει το όνομα του Ονήσιμου, το οποίο σημαίνει ο χρήσιμος, αυτός που μπορεί να αποφέρει κέρδος και προέρχεται από το ρήμα «ὀνίνημι» που με τη σειρά του σημαίνει κερδίζω, ωφελούμαι, βοηθώ, κάτι που θα δήλωνε την απελευθέρωσή του, αλλά χρησιμοποιεί το όνομα που έλαβε από τους κυρίους του.

Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, ότι η μικρή σε μέγεθος αυτή επιστολή αποτελεί μία βόμβα στα θεμέλια του εγωισμού και της εκμετάλλευσης του ενός ανθρώπου από τον άλλο. Απελευθερώνει δυνάμεις, οι οποίες αν δεν έχουν ως κίνητρο και κριτήριο την αγάπη είτε θα έμεναν ανενεργές είτε θα προκαλούσαν ανεξέλεκτες κοινωνικές συγκρούσεις.

Με τη στάση του, όμως, ο απ. Παύλος υπηρετεί την αγάπη, αλλά, ταυτόχρονα, απελευθερώνει τους μεν δούλους από τα δεσμά της δουλείας και την καταπίεση, τους δε κυρίους από τα δεσμά του εγωισμού, της αυταρέσκειας, της υποτίμησης του συνανθρώπου και της έλλειψης αγάπης προς τον πλησίον. Έτσι ο Φιλήμων και ο Ονήσιμος, κύριος και δούλος, τιμώνται μαζί από την Εκκλησία ως μέλη του ομίλου των Εβδομήκοντα αποστόλων.

Ο πρ. Αβδιού και η ημέρα του Κυρίου

Ετικέτες

"ημέρα Κυρίου", προφήτες, Αβδιού, Εδώμ, Καινή Διαθήκη, Παλαιά Διαθήκη

Στις 19 Νοεμβρίου εορτάζει ο προφήτης Αβδιού (ή Οβδιού). Η όρασή του έχει καταγραφεί και αποτελεί το μικρότερο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης. Το όνομα Αβδιού σημαίνει μάλλον ο «υπηρέτης του Θεού» και κατά τα φαινόμενα ήταν αρκετά συνηθισμένο στην Παλαιά Διαθήκη, καθώς στις σελίδες των βιβλίων που την συγκρατούν εμφανίζονται συνολικά 13 πρόσωπα που το φέρουν.

Σε αυτό το μικρό βιβλίο συναντάμε μία χαρακτηριστική προφητική έκφραση, την έκφραση «ἡμέρα Κυρίου», η οποία εμφανίζεται και στα βιβλία των προφητών Ιωήλ (1:15, 2:1, 4:14) Σοφονία (1:14), Μαλαχία (3:19), Ησαΐα (13:9), Ἰερεμία (32:33) και Ιεζεκιήλ (7:10, 13:5). Δεν εμφανίζεται σε κανένα άλλο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, παρά μόνο στα προφητικά που σημειώσαμε, και αναφέρεται στην ημέρα κατά την οποία το θέλημα του Θεού θα επικρατήσει στον κόσμο μας αποκαθιστώντας την αδικία, εξαφανίζοντας την κακία και παρουσιάζοντας σε όλους το ένδοξο όνομα του Θεού.

Η έκφραση αυτή κρύβει χαρακτηριστικά φοβερά. Παραδείγμα αυτών των χαρακτηριστικών είναι το χωρίο 4:14-15 του πρ. Ιωήλ, το οποίο αναφέρεται στο σκοτείνιασμα του ήλιου και της σελήνης και στο σβήσιμο του φωτός των άστρων, το χωρίο 1:14 του πρ. Σοφονία, όπου η «ἡμέρα Κυρίου» χαρακτηρίζεται ως ημέρα οργής και θλίψεως ή το χωρίο 3:19 του πρ. Μαλαχία, όπου παρομοιάζεται με καμίνι που θα κατακαύσει όλους τους «αλλογενείς», ενώ για τους σεβόμενους το Θεό θα ανατείλει ως ήλιος δικαιοσύνης φέρνοντας την θεραπεία των ασθενειών και την απελευθέρωση από όλους τους εχθρούς.

Με όλες αυτές τις τρομακτικές αναφορές εκφράζεται η στιγμή κατά την οποία η δικαιοσύνη του Θεού θα αποκαταστήσει την αδικία των ανθρώπων, οι οποίοι παραμέρισαν το θέλημα του θεού και πορεύονται το δικό τους δρόμο. Πρόκειται, ουσιαστικά, για την ημέρα της Δευτέρας Παρουσίας του Κυρίου, κάποια χαρακτηριστικά της οποίας περιγράφονται και στην Καινή Διαθήκη. Κατά την εποχή που γράφονται τα προφητικά βιβλία, τα χαρακτηριστικά που της αποδίδονται τρομοκρατούσαν, κατά κυριολεξία, τους αναγνώστες ή τους ακροατές τους. Η σκληρότητα των περιγραφών της θέλει να τονίσει τη δύναμη του Κυρίου, ο οποίος θα προκαλέσει αυτή την ανατροπή των νόμων της φύσεως είτε ως υπερασπιστής του Ισραήλ είτε ως τιμωρός της αμαρτίας. Σε κάποιες περιπτώσεις αναφέρεται στους εχθρούς του λαού του Θεού, όπως συμβαίνει στο βιβλίο του πρ. Αβδιού, ενώ σε άλλες περιπτώσεις η καταστροφή θα περιλάβει όλους τους αμαρτωλούς ανθρώπους (π.χ. στο 13^ο κεφάλαιο του πρ. Ησαΐα, όπου ενώ αναφέρεται στην καταστροφή της Βαβυλώνας, ο Κύριος φαίνεται ότι τελικά γενικεύει την οργή Του, απέναντι σε κάθε αμαρτωλό).

Ο πρ. Αβδιού χρησιμοποιεί την έκφραση «ἡμέρα Κυρίου» απευθυνόμενος στον Εδώμ, για τον οποίο προλέγει ολοκληρωτική καταστροφή. Με αυτό τον τρόπο θέλει να τονίσει για μία ακόμη φορά ότι όποιος αντιστέκεται στο θέλημα του Κυρίου δεν μπορεί τελικά να νικήσει. Αντιλαμβανόμαστε ότι παρόμοιες προφητείες ήταν πολύ σημαντικές για το ηθικό των Ισραηλιτών, οι οποίοι κατά την εποχή που εκφωνείται η συγκεκριμένη προφητεία αντιμετώπιζαν σοβαρότατα προβλήματα από επιθέσεις ξένων λαών. Αν και δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς εκφωνείται η προφητεία αυτή, πολλοί μελέτητες τη συνδέουν με την επίθεση των Βαβυλωνίων στον Ισραήλ, το 586, και την επακόλουθη καταστροφή της Ιερουσαλήμ από το βασιλιά Ναβουχοδονόσορα. Αυτό που προφητεύεται εδώ είναι η ανταπόδοση των δεινών, που τώρα υφίσταται ο Ισραήλ, στους εχθρούς του και πιο συγκεκριμένα στους Εδωμίτες, οι οποίοι ως απόγονοι του Ησαΰ, θέλουν πάντα να τον εκδικηθούν για το πάθημα του προγόνου τους από τον Ιακώβ, ο οποίος τον ξεγέλασε και του πήρε τα πρωτοτόκια.

Οι αναφορές στην Παλαιά Διαθήκη κατανοούνται πληρέστερα μέσα από τις σχετικές αναφορές της Καινής Διαθήκης, όπου η έκφραση «ἡμέρα Κυρίου» χρησιμοποιείται δύο φορές.

Πρώτα στην Αʹ Θεσσαλονικείς επιστολή του απ. Παύλου (5:2), όπου τονίζεται το στοιχείο του αιφνιδιασμού που θα χαρακτηρίζει την έλευση της ημέρας του Κυρίου, η οποία χαρακτηρίζεται ως «κλέπτης ἐν νυκτί».

Έπειτα στην Βʹ Πέτρου (3:10), όπου και πάλι τονίζεται ότι θα έλθει ξαφνικά («ἥξει . . . ὡς κλέπτης»), αλλά ταυτόχρονα προβάλλονται τα στοιχεία αλλαγής του κόσμου: «οι ουρανοί θα εξαφανιστούν με τρομερό πάταγο, τα στοιχεία της φύσεως θα διαλυθούν στη φωτιά, και η γη, όπως και όλα όσα έγιναν πάνω σε αυτή, θα κατακαούν».

Η «ἡμέρα Κυρίου», λοιπόν, είναι μία προσφιλής βιβλική έκφραση, η οποία περιγράφει τη στιγμή της ανακαίνισης του κόσμου κατά το τέλος της ιστορίας. Είναι η ημέρα κατά την οποία το θέλημα του Κυρίου θα επιβληθεί πάνω στην αμαρτία και σε όσα δεινά αυτή επισωρεύει στη δημιουργία. Είναι η ημέρα κατά την οποία ο Θεός θα αποκαταστήσει τον κόσμο στην πρότερη μακαριότητά του και θα τον οδηγήσει στη «ζωὴ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος».

Νέο βιβλίο του Ομ. Καθ. Γιώργου Πατρώνου

Ετικέτες

Γιώργος Πατρώνος, Εκκλησία, Καινή Διαθήκη, Πατερική Γραμματεία, Παλαιά Διαθήκη, Χριστιανισμός, διαθρησκειακός διάλογος, θρησκεία

Ὁ ὁμότιμος καθηγητὴς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Γιῶργος Πατρῶνος, πάντα πρωτοπόρος στὸ θεολογικὸ λόγο του, προκάλεσε για μία ακόμη φορά τὸ ἔντονο ἐνδιαφέρον μας μέσα ἀπὸ τὴ συνεργασία του μὲ τὸν Ραδιοφωνικὸ Σταθμὸ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος γιὰ τὴν ἔκδοση μιᾶς σειρᾶς ἐκπομπῶν ποὺ ἔγιναν κατὰ τὸ Μάιο τοῦ 2010 στὰ πλαίσια τῆς ἐκπομπῆς «11^η πρωινή», μὲ παραγωγὸ τὸν κ. Δημήτρη Κοσμόπουλο καὶ θέμα «Χριστιανισμός: Ἐκκλησία ἢ θρησκεία;«.

Ὁ σεβαστὸς καὶ ἰδιαίτερα ἀγαπητός καθηγητὴς μας προσφέρει μία ἐπεξεργασμένη μορφὴ τοῦ ἀπομαγνητοφωνημένου κείμενου των ραδιοφωνικῶν ἐκπομπῶν. Ἐπὶ τῆς οὐσίας πρόκειται γιὰ μία ἐξαιρετικὰ ἐνδιαφέρουσα διαπραγμάτευση ἑνὸς ἐπικαίρου θέματος, τὸ ὁποῖο, ὑπὸ τὴν ἔννοια τοῦ διαθρησκειακοῦ διαλόγου, βρίσκεται στὴν αἰχμὴ τῆς σύγχρονης θεολογικῆς παραγωγῆς.

Ἂν ἀναλογιστοῦμε, μάλιστα, καὶ τὸν κίνδυνο πιθανοῦ συγκρητισμοῦ ἀπὸ λάθος χειρισμούς, ἡ ὁριοθέτηση τῶν διακριτῶν ἀφετηριακῶν προϋποθέσεων τῶν συμμετεχόντων στὸν διάλογο λειτουργεῖ ὡς μία ἀναγκαία ἀσφαλιστικὴ δικλείδα γιὰ τὴν καρποφόρα ἔκβασή του.

Ὁ συγγραφέας πραγματεύεται τὸ θέμα του ἀφωρμώμενος ἀπὸ τὴν διάκριση ἀνάμεσα στὴν ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ στὸν κόσμο, ὅπως αὐτὴ διαφυλλάσσεται στὴν Ἐκκλησία, καὶ στὴν κατασκευὴ ἀνθρωπίνων μορφωμάτων, ὑπὸ τὴ μορφὴ τῶν διαφόρων θρησκειῶν.

Γύρω ἀπὸ αὐτὸν τὸν ἄξονα οἰκοδομεῖ τὴν ἀνάλυσή του μέσα ἀπὸ ἐπιμέρους κεφάλαια, στὰ ὁποῖα παρουσιάζει τὴ θέση τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ἀρχικὰ συνολικὰ καὶ στὴ συνέχεια πρῶτα γιὰ τὴν Παλαιὰ καὶ ἔπειτα γιὰ τὴν Καινὴ Διαθήκη, προχωρώντας στὴν ἀνάλογη βιβλικὴ θεμελίωση τῶν θέσεών του.

Στὸ τέλος τοῦ ἔργου, μὲ τὴ βοήθεια πλήθους πατερικῶν ἀναφορῶν, ἐντοπίζει κάποιες ἀπὸ τὶς προεκτάσεις τοῦ θέματος στὸ χῶρο τῆς ἐκκλησιαστικῆς Γραμματείας καὶ τῆς Πατερικῆς θεολογίας, θέτοντας τὶς βάσεις γιὰ μελλοντικὴ ἐνδελεχέστερη ἔρευνα τοῦ ἀντικειμένου εἴτε ἀπὸ τὸν καθ. Γιῶργο Πατρῶνο εἴτε ἀπὸ ἄλλον ἐρευνητῆ.

Θὰ ἦταν παράλειψη νὰ μὴν ἀναφερθοῦμε σὲ ἕνα ἄλλο χάρισμα τοῦ βιβλίου, τὴν ἀμεσότητα τοῦ λόγου, ὁ ὁποῖος δὲν χάνει τὴ σαφήνεια καὶ τὴν ἐνάργειά του οὔτε κατὰ τὴν ἀνάλυση «δυσχερῶν» πτυχῶν τοῦ θέματος.

Ἡ μεταδοτικότητα τοῦ κειμένου ὀφείλεται ἐν μέρει στὸν προφορικὸ χαρακτήρα τῆς πρώτης μορφῆς τοῦ κειμένου, ἀλλὰ κυρίως στὸ διδακτικὸ τάλαντο τοῦ ὑπογράφοντος, ὁ ὁποῖος, στὸ παρελθόν, μας ἔχει προσφέρει πολλὰ ἀνάλογα δείγματα.

Μὲ χαρὰ περιμένουμε καὶ ἄλλες παρόμοιες ἐκφράσεις τῆς θεολογικῆς πείρας τοῦ καθ. Γιώργου Πατρώνου, μὲ τὶς ὁποῖες, κατὰ τὴ συνήθειά του, θὰ ἀπαντᾶ καὶ σὲ ἄλλα ἐρωτήματα ποὺ ἀντιμετωπίζει ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος.

(Τὸ κείμενο δημοσιεύθηκε στὸ τεῦχος 455 (Μαρτίου-Μαΐου 2012) τοῦ θεολογικοῦ περιοδικοῦ «Ἀνάπλασις»)