Ο Άγιος Απόστολος Σίλας και η σχέση του με τον Απόστολο Παύλο

Ετικέτες

Αποστολική Σύνοδος, απ. Παύλος, απ. Σίλας, απ. Σιλουανός, ιουδαϊσμός

Στις 30 Ιουλίου τιμάται η μνήμη των Αγίων Αποστόλων Σίλα, Σιλουανού, Επαινετού, Κρήσκη και Ανδρονίκου εκ των Ο’.
Αναφέρονται στην Καινή Διαθήκη και ήταν συνεργάτες και συνοδοιπόροι του αποστόλου Παύλου. Ο απ. Σίλας αναφέρεται στα κεφάλαια 15-18 των Πράξεων Αποστόλων, ο απ. Σιλουανός στο Β΄ Κορινθίους 1:19, στον πρώτο στίχο των επιστολών Α΄ και Β΄ προς Θεσσαλονικείς (στους χαιρετισμούς που ο απ. Παύλος και οι συνεργάτες του απευθύνουν προς τους χριστιανούς της Θεσσαλονίκης) και στην Α΄ Πέτρου (5:12 στους χαιρετισμούς του τέλους, όπου ο άγιος Σιλουανός χαρακτηρίζεται «πιστός ἀδελφός» του απ. Πέτρου). Στην Β΄ Τιμοθέου ο απ. Κρήσκης (4:10, «Κρήσκης εἰς Γαλατίαν») και στην προς Ρωμαίους οι απόστολοι Επαινετός (16:5) και Ανδρόνικος (16:7). 
Ο απ. Σίλας εμφανίζεται για πρώτη φορά στο 15ο κεφάλαιο των Πράξεων. Σε αυτό περιγράφεται η Αποστολική Σύνοδος (Δεκέμβριος του 48 μ.Χ.) που ασχολήθηκε με το πολύ σημαντικό πρόβλημα της αναγκαιότητας ή όχι της διενέργειας περιτομής για τη σωτηρία. Η Σύνοδος, όπως ήταν αναμενόμενο, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι κάτι τέτοιο δεν είναι αναγκαίο και απέστειλε στους πιστούς της Αντιόχειας επιστολή στην οποία είχαν καταγράψει την απόφαση της συνόδου για να τους ενημερώσει σχετικά.
Ο απ. Σίλας, μαζί με τον απ. Ιούδα, ως απεσταλμένοι της Εκκλησίας της Ιερουσαλήμ, συνόδευσαν τους απ. Παύλο και Βαρνάβα στην Αντιόχεια για να μεταφέρουν, πέρα από την επιστολή, και την αγάπη και τη στήριξη των αποστόλων της Ιερουσαλήμ και των μελών της Εκκλησίας της Ιερουσαλήμ στους αδελφούς της Αντιόχειας. Πράγματι, οι πιστοί της Αντιόχειας τους δέχθηκαν με μεγάλη χαρά και ανακούφιση.
Στους τελευταίους στίχους του 15ου κεφαλαίου έχουμε μία μεγάλη ανατροπή στα σχέδια του απ. Παύλου. Ο απ. Παύλος, μετά από διαφωνία με τον απ. Βαρνάβα σχετικά με την αξιοπιστία του κοινού συνεργάτη τους του απ. Ιωάννη-Μάρκου, στράφηκε προς τον απ. Σίλα και, εκτιμώντας τις ικανότητές του, τον επέλεξε για συνεργάτη και συνοδοιπόρο του στην σχεδιαζόμενη ιεραποστολική εξόρμηση. Έτσι, Παύλος και Σίλας, την άνοιξη του 49 μ.Χ. ξεκίνησαν το ταξίδι, που είναι γνωστό με τον προσδιορισμό δεύτερη αποστολική περιοδεία, και κατέληξε, μετά από διέλευση από τη Συρία και την Κιλικία, στην Μικρά Ασία (Δέρβη και Λύστρα) σε περιοχές στις οποίες είχε κηρύξει ο απ. Παύλος κατά την πρώτη περιοδεία του. Εκεί, συνάντησαν τον απ. Τιμόθεο, τον οποίο πήραν μαζί τους για να τους βοηθήσει στην ιεραποστολή προς τους Ιουδαίους.
Σύντομα, έφτασαν στην Τρωάδα, όπου ο απ. Παύλος είχε το γνωστό όραμα με τον Μακεδόνα που τον κάλεσε να περάσει στη Μακεδονία για να τους βοηθήσει (Πράξεων 16:9), και δίχως δισταγμό πέρασαν στην Σαμοθράκη και από εκεί στην Νέα Πόλη, την Καβάλα, και εν συνεχείᾳ στους Φιλίππους.
Στην πόλη αυτή μπαίνουν οι βάσεις του χριστιανισμού στην Ευρώπη και βαπτίζεται η αγία Λυδία (Πράξεων 16:14-15).
Ένα άλλο θαύμα που έκαναν οι απόστολοι απελευθερώνοντας την παιδίσκη που κατεχόταν από πνεύμα πύθωνος (Πράξεων 16:16-21) εξαγρίωσε αυτούς που την εκμεταλλεύονταν οικονομικά, οι οποίοι οδήγησαν τους δύο αποστόλους στους στρατηγούς της πόλεως από εκεί στη φυλακή.
Ο απ. Σίλας, μαζί με τον απ. Παύλο, ρίχτηκαν στὴν «ἐσωτέρα φυλακή» (Πράξεων 16:24), δηλαδή στο πιο βαθύ κελλί και δέθηκαν στο όργανο καθηλώσεως και βασανισμού που καλείται «ξύλο» για να μην δραπετεύσουν (Πράξεων 16:24).
Με πνευματική χαρά οι δύο απόστολοι στράφηκαν στον Θεό προσευχόμενοι με πίστη. Γύρω στα μεσάνυκτα, σεισμός μεγάλος, αναστάτωσε τους πάντες και τα πάντα στη φυλακή και ο δεσμοφύλακας έντρομος, νομίζοντας ότι οι κρατούμενοι διέφυγαν, έκαναν κίνηση αυτοκτονίας για να αποφύγει τις συνέπειες από την απόδρασή τους. Με μεγάλη φωνή ο απ. Παύλος τον ενημέρωσε ότι όλοι ήταν εκεί και τότε εκείνος, εντυπωσιασμένος από την στάση των δύο καταδίκων, έπεσε στα πόδια τους και, αψηφώντας πλέον κάθε κίνδυνο, ζήτησε να του υποδείξουν το δρόμο που θα τον οδηγήσει στη σωτηρία.
Πράγματι, αυτός που πριν λίγο ήταν έτοιμος να αυτοκτονήσει παρέλαβε τους δύο αποστόλους και τους οδήγησε σε μέρος όπου υπήρχε νερό όπου βαπτίστηκε. Την επομένη οι στρατηγοί των Φιλίππων τους απελευθέρωσαν και τους ζήτησαν να εγκαταλείψουν την πόλη τους.
Οι δύο απόστολοι κατέφυγαν στη Θεσσαλονίκη, όπου, κατά τη συνήθεια του απ. Παύλου, πρώτα επισκέφθηκαν τη συναγωγή και κήρυξαν εκεί το λόγο του Θεού για τρία συνεχόμενα Σάββατα παρουσιάζοντας τους αποδείξεις από τις γραφές που δείχνουν ότι ο Χριστός ήταν ο αναμενόμενος Μεσσίας.
Πολλοί ήταν αυτοί που πίστεψαν και δέθηκαν πνευματικά με τους δύο αποστόλους. Κάποιοι Ιουδαίοι, όμως, νομίζοντας ότι απειλείται η πατρική τους πίστη τούς κατήγγειλαν στις αρχές ότι δημιουργούσαν προβλήματα. Γι’ αυτό τα μέλη της Εκκλησίας της Θεσσαλονίκης βοήθησαν τους αποστόλους Παύλο και Σίλα να καταφύγουν για περισσότερη ασφάλεια στη Βέροια. Οι εκεί ευρισκόμενοι Ιουδαίοι δέχθηκαν το λόγο του Θεού και περιέβαλαν με αγάπη τους δύο αποστόλους.
Στο σημείο αυτό άλλαξαν και πάλι τα σχέδια των αποστόλων: έμαθαν ότι οι Ιουδαίοι της Θεσσαλονίκης δεν εγκατέλειψαν τα σχέδιά τους για να συλλάβουν τον απ. Παύλο και γι᾿ αυτό τον φυγάδευσαν με πλοίο στην Αθήνα. Οι δύο συνεργάτες του, ο απ. Σίλας και ο απ. Τιμόθεος παρέμειναν στην πόλη μέχρι να στερεώσουν τους πιστούς της Βέροιας με την προοπτική να συναντήσουν τον απ. Παύλο στην Αθήνα.
Στο 18ο κεφ. των Πράξεων βρίσκουμε και πάλι την ομάδα των απ. Παύλου, Σίλα και Τιμοθέου ενωμένη. Είναι στην φιλόξενη, πολλά υποσχόμενη, μα και με πολλά προβλήματα Κόρινθο, όπου με πολύ κόπο και κινδύνους θα θεμελιώσουν την τοπική Εκκλησία.
Από το σημείο αυτό και έπειτα δεν ξανασυναντάμε τον απ. Σίλα. Δεν γνωρίζουμε από τις βιβλικές πηγές ποιά είναι η κατοπινή του πορεία. Από τις αναφορές των Β΄ Κορ. 1:19, Α΄ και Β΄ Θεσσαλονικείς μάλλον πρέπει να οδηγηθούμε στο συμπέρασμα ότι, αν και στην παράδοση της Εκκλησίας εορτάζονται ως διαφορετικές μορφές, οι απόστολοι Σίλας και Σιλουανός πιθανότατα ήταν το ίδιο πρόσωπο, καθώς ο Σιλουανός και ο Τιμόθεος παρουσιάζονται ως οι συνεργάτες του απ. Παύλου στην Θεσσαλονίκη και στην Κόρινθο, αν και από τις Πράξεις γνωρίζουμε ότι μαζί τους ήταν ο απ. Σίλας.
Εξάλλου, το όνομα Σίλας (που χρησιμοποιείται μόνο στο βιβλίο Πράξεις) αποτελεί συντομευμένο τύπο του ονόματος Σιλουανός (που χρησιμοποιείται μόνο στις επιστολές). Το Σιλουανός προέρχεται από το λατινικό Silvanus που σημαίνει αυτός που προέρχεται από το δάσος, το παιδί του δάσους (δάσος=silva).
Η παρουσία του απ. Σίλα δίπλα στον απ. Παύλο αποτελεί μία ιδιαίτερη περίπτωση στενής και αποδοτικής συνεργασίας. Οι δύο απόστολοι, παρότι δεν φαίνεται να τους συνδέει παλαιός δεσμός, ξεκινούν την κοινή τους πορεία μετά από μία ένταση ανάμεσα στους παλαιούς συνεργάτες Παύλο και Βαρνάβα. Κάθε ανάλογη αλλαγή είναι αναμφίβολα δύσκολη, αλλά η καλή συνεργασία και η πίστη στον κοινό σκοπό βοηθά στην υπέρβαση των προβλημάτων που προκύπτουν. Στη συγκεκριμένη περίπτωση φαίνεται ότι ο απ. Παύλος, με περίπου δεκαπενταετή ιεραποστολική εμπειρία τότε, εξετίμησε την ποιότητα του απ. Σίλα, ο οποίος έχαιρε της εμπιστοσύνης και των αποστόλων της Ιερουσαλήμ, και τον έκανε συνεργάτη του.
Για να αποσταλεί στην Αντιόχεια και να αναλάβει εκ παραλλήλου με τον απ. Παύλο και τον απ. Βαρνάβα, όπως και τον απ. Ιούδα, την παρουσίαση της αποφάσεως της Αποστολικής Συνόδου, θα πρέπει να είχε άνεση στο λόγο, ευστροφία, γερή θεολογική κατάρτιση και πίστη στο σκοπό του ευαγγελισμού, όχι μόνο των Ιουδαίων, αλλά και των εθνών. Αυτά τα χαρακτηριστικά προκάλεσαν και το ενδιαφέρον του απ. Παύλου και οδήγησαν στην επί σειρά ετών συμπόρευση των δύο αποστόλων.
Το ιεραποστολικό έργο, με τις συνθήκες μάλιστα που γινόταν εκείνη την εποχή απαιτούσε όλα τα χαρακτηριστικά που περιγράψαμε και πολλά άλλα ακόμη: αντοχή στις μετακινήσεις, δυνατότητα να αντιμετωπίζεις γρήγορα και με επιτυχία τα προκύπτοντα προβλήματα, υπομονή και επιμονή, εμπιστοσύνη στους συνεργάτες-συνοδοιπόρους, όπως και οικονομική ανεξαρτησία, καθώς οι περιπλανήσεις τους άφηναν μικρά περιθώρια να εργαστούν.
Οι απόστολοι που σήμερα τιμούμε έθεσαν τις βάσεις για την ανάπτυξη σε τοπικό πλέον επίπεδο των εκκλησιαστικών κοινοτήτων. Όντας μαθητές του απ. Παύλου με δική του πρωτοβουλία εγκαταστάθηκαν ως μόνιμοι ποιμένες σε διάφορες τοπικές εκκλησίες για να τις ποιμάνουν ως κεφαλές τους, ως επίσκοποι.
Με την παρουσία αυτών των αγίων μορφών, καθώς η Εκκλησία περνά σε φάση ενηλικιώσεως και η γενιά των Δώδεκα Αποστόλων σβήνει, οι μαθητές τους εγκαθίστανται στις έδρες των τοπικών εκκλησιών συνεχίζοντας το έργο τους, όχι πλέον ως περιοδεύοντες κήρυκες, αλλά ως μόνιμοι ποιμένες.

Η οικουμενικότητα του κηρύγματος του απ. Παύλου

Ετικέτες

Καινή Διαθήκη, Χριστός, απ. Πέτρος, απ. Παύλος, ιουδαϊσμός, οικουμενικότητα

Τις ρίζες του οικουμενικού πνεύματος, το οποίο χαρακτήριζε τον απόστολο Παύλο και τη θεολογία του, πρέπει να τις αναζητήσουμε σε πολλές αιτίες.

Κατά την ελληνιστική εποχή υπήρχε εντυπωσιακή μίξη λαών και πολιτισμών.

Ο απόστολος γεννημένος στην Ταρσό, σε ένα άκρως κοσμοπολίτικο περιβάλλον, έλαβε τη δέουσα ιουδαϊκή παιδεία, αλλά, καθώς στην γενέτειρά του είχαν συναντηθεί τα κυριότερα πνευματικά ρεύματα της εποχής: στωικισμός, κυνισμός, σκεπτικισμός και οι πνευματικοί απόγονοι του Πλάτωνος και της Ακαδημίας, γνώριζε με ικανοποιητικό βαθμό και την θύραθεν γνώση.

Με το πέρας της βασικής εκπαιδεύσεως στη γενέτειρά του, πήγε στην Ιερουσαλήμ όπου, «παρά τους πόδας Γαμαλιήλ», τελειοποίησε τη γνώση των ιερών γραφών του ιουδαϊσμού. Η αυστηρή ιουδαϊκή θρησκευτική εκπαίδευση δεν κατόρθωσε να απενεργοποιήσει τα στοιχεία της ελευθερίας και την πολυσυλλεκτική εκπαίδευση που είχε λάβει στα παιδικά του χρόνια.

Αν και φανατικός Ιουδαίος που ανήκε στην ομάδα των Φαρισαίων δέχτηκε το μήνυμα του Χριστού. Ήταν έξυπνος με ανοιχτό μυαλό και πιστός στις παραδόσεις του λαού του.

Το κύριο στοιχείο που διαμόρφωσε τη στάση του απ. Παύλου στο θέμα της οικουμενικότητας ή μη του κηρύγματός του ήταν αναμφίβολα το κήρυγμα του Χριστού, το οποίο ήταν από την αρχή μέχρι το τέλος οικουμενικό και ενωτικό. Πολλά παραδείγματα υπάρχουν στην Καινή Διαθήκη: η θεραπεία του δούλου του εκατοντάρχου, η θεραπεία του παιδιού της Συροφοινίκισσας, Ελληνίδας, «τῷ γένει», της θεραπείας των δέκα λεπρών, αλλά της μετ’ ευγνωμοσύνης επιστροφής του ενός, του μόνου που δεν ήταν Ιουδαίος.

Άλλα σημεία στα οποία φαίνεται σαφώς πως ο Χριστός με το κήρυγμά του σπάει τις διαχωριστικές γραμμές είναι ο διάλογός του με τη Σαμαρείτιδα, την αγία Φωτεινή την ισαπόστολο, η οποία αν και γυναίκα αμαρτωλή και ακάθαρτη, λόγῳ καταγωγής, ήταν το πρόσωπο που ο Κύριος επέλεξε για να αποκαλύψει το γεγονός ότι ήταν ο Μεσσίας.

Επίσης, δεν πρέπει να λησμονούμε την παραβολή του καλού Σαμαρείτη, όπου ο θεωρούμενος, λόγῳ εθνικής καταγωγής, εχθρός είναι ο εκφραστής της αγάπης.

Ο οικουμενικός λόγος του απ. Παύλου δεν είναι αυθύπαρκτος, δεν είναι δική του πρωτοτυπία. Δεν κηρύσσει δικό του λόγο, αλλά τον λόγο του Χριστού.

Ο απ. Παύλος μπροστά στη Δαμασκό, κατά τη στιγμή της μεταστροφής του, δεν παραμέρισε απλώς τη διδασκαλία του ιουδαϊσμού, αλλά εγκολπώθηκε, ενστερνίστηκε πλήρως τη διδασκαλία του Χριστού.
Μία από τις πτυχές της οικουμενικότητας της θεολογίας του απ. Παύλου σχετίζεται με την προσπάθειά του να αποδεσμεύσει τη νεόφυτη Εκκλησία από τα βάρη και τις δεσμεύσεις του νόμου.

Ο Νόμος -και η υποταγή σε αυτόν- εάν καθιερωνόταν στην Εκκλησία θα την κρατούσε δέσμια στο παρελθόν, ενώ αυτό πλέον είχε παρέλθει «τῆς χάριτος ἐλθούσης».

Ο αγώνας του ενάντια στις δεσμεύσεις του Νόμου ήταν διαρκής, σταθερός και του δημιούργησε πολλά προβλήματα από τους απεσταλμένους του Μεγάλου Συνεδρίου, οι οποίοι έβαζαν συνεχώς προσκόμματα στην πορεία του για να εμποδίσουν τις άοκνες προσπάθειές του για διάδοση της Αλήθειας του ευαγγελίου.

Χαρακτηριστική των προβλημάτων που προκαλούσαν στην Εκκλησία οι «απόστολοι» του Μεγάλου Συνεδρίου είναι η απαίτησή τους, όπως μαθαίνουμε από το 15ο κεφάλαιο των Πράξεων, να επιβάλουν τη διενέργεια της περιτομής ως αναγκαία συνθήκη και απαραίτητο μέσο για τη σωτηρία. Η απαίτηση αυτή οδήγησε στην Αποστολική Σύνοδο, όπου το πρόβλημα αντιμετωπίστηκε ριζικά.

Η διδασκαλία του Χριστού δεν στράφηκε ενάντια στον Νόμο αλλά κατέστησε σαφές ότι για να προχωρήσει η πορεία προς τη σωτηρία έπρεπε οι πιστοί να παραμερίσουν όχι τόσο τον Νόμο, όσο τις δεσμεύσεις που κρύβονταν πίσω από την ερμηνεία που του έδινε ο επίσημος ιουδαϊσμός.

Τα περιστατικά που οδήγησαν στην Αποστολική Σύνοδο δείχνουν την ευρύτητα του πνεύματός του και τον προσανατολισμό του πέρα από τις περιττές για τη σωτηρία δεσμεύσεις του Νόμου.
Πολύ σημαντικό για την κατανόηση της σκέψεως του αποστόλου είναι το περιστατικό  που περιγράφεται στο Γαλ. 2:11-14 και συνέβη στην Αντιόχεια. Σύμφωνα με αυτή την περιγραφή ο απ. Πέτρος, χωρίς να φαίνεται ότι το έκανε απολύτως συνειδητά, παρασύρθηκε από την σκληρή στάση και τις παράλογες υπέρ του νόμου απαιτήσεις των Ιουδαίων και απομακρύνθηκε από την κοινωνία με τους εξ εθνών για να αποφύγει να παραβιάσει τις μωσαϊκές διατάξεις περί καθαρότητος.

Μόλις ο απ. Παύλος κατάλαβε το σφάλμα και συνειδητοποίησε τις συνέπειές του για την ίδια τη ζωή και πορεία της Εκκλησίας τον αντιμετώπισε ευθέως, μπροστά σε όλους τους πιστούς τονίζοντας ότι δεν μπορεί ο νόμος να καθορίζει την πνευματική πορεία των χριστιανών και η σχέση τους με την πίστη και τα άλλα μέλη της Εκκλησίας να διαμορφώνεται από τις επιλογές του ιουδαϊσμού.

Με τη στάση του αυτή ο απ. Παύλος διεφύλαξε την «ἀλήθειαν τοῦ εὐαγγελίου» και ο απ. Πέτρος, με το να δεχθεί τον παύλειο έλεγχο και να αποκαταστήσει την τάξη (ως εμμέσως συνάγεται από την στάση και τη θεολογία της Εκκλησίας όπως τη γνωρίζουμε σήμερα), διεφύλαξε την ενότητα της Εκκλησίας, η οποία, σε περίπτωση που θα επικρατούσαν οι απόψεις των Ιουδαίων θα διχαζόταν ανεπανόρθωτα.

Οικουμενικότητα χωρίς ενότητα δεν υφίσταται.

Και ουσιαστική ενότητα δίχως οικουμενική συνείδηση δεν υπάρχει.

Το πρόβλημα της ενότητας ετέθη έντονα στην πρώτη Εκκλησία, καθώς η δράση των Ιουδαίων απεσταλμένων του Μεγάλου Συνεδρίου ως κύριο στόχο της είχε τη διάσπαση της Εκκλησίας και την πρόσδεσή της στο άρμα του Ιουδαϊσμού. Ακολουθούσαν το ιεραποστολικό πρόγραμμα του απ. Παύλου, άλλοτε προηγούμενοι και άλλοτε επόμενοι αυτού, ώστε να τον διαβάλλουν και να παρεμβαίνουν στις κοινότητες που είχε εργαστεί ιεραποστολικά.

Τα αποτελέσματα αυτής της δράσης τα διακρίνουμε στην Α΄ Κορινθίους όπου η ενότητα έχει τρωθεί. Οι έριδες ταλάνιζαν την εκεί χριστιανική κοινότητα και η τοπική Εκκλησία κλυδωνιζόταν. Το διασπαστικό πνεύμα του ιουδαϊσμού είχε χωρίσει τα μέλη της σε οπαδούς του Παύλου, του Απολλώ, του Κηφά, δηλαδή του απ. Πέτρου, και του Χριστού.

Η θεολογική τοποθέτηση του απ. Παύλου είναι ότι ο χριστιανός δεν συνδέεται με πρόσωπα, αλλά τα πρόσωπα, ο Πέτρος, ο Παύλος, ο Απολλώ και ο κάθε απόστολος πρέπει να προτρέπουν τους πιστούς να στραφούν προς τον Χριστό, ο οποίος είναι αυτός που προσφέρει τη Σωτηρία.
Τη σωτηρία δεν τη δίνει ο απόστολος που ευαγγελίζεται, αλλά ο Θεός που αγαπά, μέσα στα πλαίσια της πρόνοιάς του, τον πεπτωκότα άνθρωπο.

Ένα άλλο κεντρικό σημείο της διδασκαλίας του αποστόλου των εθνών αποτελεί το Γαλ. 3: 26-4:1.
Ας θυμηθούμε όμως λίγο αυτή τη σημαντική περικοπή: «πάντες γὰρ υἱοὶ Θεοῦ ἐστε διὰ τῆς πίστεως ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ ὅσοι γὰρ εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε, Χριστὸν ἐνεδύσασθε. οὐκ ἔνι ᾿Ιουδαῖος οὐδὲ ῞Ελλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ. εἰ δὲ ὑμεῖς Χριστοῦ, ἄρα τοῦ ᾿Αβραὰμ σπέρμα ἐστὲ καὶ κατ’ ἐπαγγελίαν κληρονόμοι».

Η περικοπή αυτή ξεκαθαρίζει ότι στη νέα, καινή κτίση που εγκαινιάστηκε με την Ανάσταση του Χριστού δεν χωρούν οι διακρίσεις τού παλαιού κόσμου. Το μήνυμα είναι άκρως επαναστατικό όχι μόνο για την ελληνιστική εποχή που εκφωνήθηκε, αλλά και για τη σύγχρονη, η οποία, αν και καυχάται για οικουμενικότητα και για παγκοσμιοποίηση, στην πραγματικότητα την οικουμενικότητα την εκλαμβάνει όχι μέσα από την προοπτική της ισότητας και της ενότητας, όπως θα μπορούσε να προσφέρει η πίστη στο πρόσωπο του Χριστού, αλλά ως μία προσπάθεια ομογενοποίησης σε έναν κόσμο χωρίς ελπίδα.

Η προσπάθεια του απ. Παύλου να επεκτείνει το προνόμιο της από Αβραάμ καταγωγής των Εβραίων σε όλους τους Χριστιανούς, μετατρέποντάς τους έτσι σε περιούσιο λαό, ήταν άκρως επαναστατική και ακουγόταν παράλογη. Και οι Έλληνες και οι Ιουδαίοι την εύρισκαν υποτιμητική, μάλλον αποκρουστική, απεχθή.

Παρά ταύτα ο απ. Παύλος επέμεινε να διδάσκει το σωτηριώδες μήνυμά του πρώτα στους Ιουδαίους και έπειτα σε όλους τους λαούς, ανεξάρτητα από την εθνική προέλευση και καταγωγή τους.

Ο Ανανίας μετά την μεταστροφή του είπε στον απ. Παύλο ότι ο Θεός των πατέρων τους τον διάλεξε, για να γίνει «μάρτυς αὐτῷ πρὸς πάντας ἀνθρώπους» (Πράξ. 22. 15). Η υπέρβαση των διακρίσεων αποτελεί βασικό στοιχείο της παύλειας διδασκαλίας και την εφαρμόζει με πιστότητα σε κάθε στιγμή της μακράς του πορείας.

Η οικουμενική προοπτική διαπιστώνεται ξεκάθαρα στον σχεδιασμό των ιεραποστολικών του εξορμήσεων, καθώς κινείται εξ ολοκλήρου σε περιοχές που πλειοψηφούν οι εθνικοί. Έχοντας σαφέστατη συνείδηση αυτού του ανοίγματός του στα έθνη, και για να μη στερήσει τη δυνατότητα σωτηρίας από τους συμπατριώτες του, όπου μπορούσε, ξεκινούσε το κήρυγμά του από την τοπική ιουδαϊκή κοινότητα.

Στους πρώτους στίχους της προς Ρωμαίους επιστολής διαπιστώνουμε το βάρος της ευθύνης που νιώθει απέναντι στα έθνη, στους Έλληνες και βαρβάρους. Στον 15ο στίχο του 1ου κεφαλαίου δηλώνει επί λέξει ότι «ὀφειλέτης εἰμί». Αυτή η φράση, όπως και η επόμενη, «οὐ γάρ ἐπαισχύνομαι τό εὐαγγέλιον, δύναμις γάρ θεοῦ ἐστίν εἰς σωτηρίαν παντί τῷ πιστεύοντι, Ἰουδαίῳ τε πρῶτον καί Ἕλληνι», μας δείχνουν ότι το κέντρο βάρους για την επίτευξη της σωτηρίας δεν βρίσκεται πλέον στο γένος, στην εθνική καταγωγή, αλλά προσφέρεται «παντί τῷ πιστεύοντι».

Η μετακίνηση αυτή ήταν αναπόφευκτη μετά το κήρυγμα του Χριστού, ο οποίος άνοιξε το δρόμο με τη διδασκαλία του.

Στο Γαλ. 1. 15-16 ο απόστολος δηλώνει ότι η χάρις του Θεού τον διάλεξε εκ κοιλίας μητρός «ἵνα εὐαγγελίζηται αυτόν ἐν τοῖς ἔθνεσιν».
Ξεκινώντας από αυτή την πεποίθηση και βεβαιότητα, το κήρυγμά του περιέλαβε όλους τους λαούς της αχανούς ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και έθεσε τον εαυτό του, χωρίς δισταγμό στην υπηρεσία Ελλήνων και Ιουδαίων, εθνικών και περιούσιου λαού στοχεύοντας σε μία οικουμενικότητα, η οποία δεν άφησε κανέναν εκτός και γι’ αυτό μεταμόρφωσε τον κόσμο.

Λίγες σκέψεις με αφορμή τη Σύναξη των Προκαθημένων στην Κωνσταντινούπολη

Ετικέτες

Αντιόχεια, Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος, απ. Πέτρος, απ. Παύλος, ενότητα Εκκλησίας, ιουδαϊσμός

Διαβάζοντας τις ειδήσεις που μας έρχονται από το σεβαστό Φανάρι για τη Σύναξη των Προκαθημένων των Ορθοδόξων Εκκλησιών και παρακολουθώντας ποικίλα σχόλια και ανάλογες αντιδράσεις στα ηλεκτρονικά μέσα γεννήθηκαν στο μυαλό μου λίγες σκέψεις τις οποίες επιθυμώ να μοιραστώ μαζί σας.

Ένα από τα θέματα που, εν παρόδῳ, ετέθη στη Σύναξη αυτή είναι αυτό των πολλών εθνικών δικαιοδοσιών σε μία πόλη.

Η αφορμή που δόθηκε από τη συζήτηση για τον τίτλο του επισκόπου του Πατριαρχείου Αντιοχείας, ο οποίος φέρει τον τίτλο «Μπουένος Άιρες», παρά την ύπαρξη επισκόπου του Οικουμενικού Πατριαρχείου για την πόλη αυτή με τον ίδιο τίτλο, μου θύμισε ένα παρόμοιο πρόβλημα που ξέσπασε στην Αντιόχεια το Μάρτιο του 49 μ.Χ., μόλις λίγους μήνες μετά την Αποστολική Σύνοδο, που μάλλον πρέπει να την τοποθετήσουμε το Δεκέμβριο του 48 μ.Χ.. Μετά την Αποστολική σύνοδο οι δύο απόστολοι, ο απ. Πέτρος και ο απ. Παύλος συναντήθηκαν στην μεγάλη πόλη της Αντιόχειας. Ο μεν απ. Παύλος πήγε σε αυτή αμέσως μετά τη Σύνοδο, καθώς αποτελούσε το κέντρο για τις ιεραποστολικές του εξορμήσεις, ο δε απ. Πέτρος την επισκέφθηκε, μάλλον περαστικός στο δρόμο του προς τη Μικρά Ασία, όπου γνωρίζουμε ότι άσκησε ιεραποστολικό έργο.

Όταν ο απ. Πέτρος έφθασε στην πόλη, διαμαρτυρήθηκαν οι χριστιανοί που προ της βαπτίσεώς τους ήταν Ιουδαίοι ως προς τη θρησκεία, ότι δεν μπορούν να συντρώγουν με απερίτμητους, καθώς οι τελευταίοι ήταν ακάθαρτοι σύμφωνα με το νόμο. Ο απ. Πέτρος παρασύρθηκε και τους επέτρεψε να τρώγουν μόνοι τους, για να μην δημιουργούνται προβλήματα στην Εκκλησία.

Μόλις το έμαθε ο απ. Παύλος αντέδρασε έντονα με ευθύτητα και παρρησία. Στην προς Γαλάτας επιστολή του και πιο συγκεκριμένα στους στίχους 11-14 του δευτέρου κεφαλαίου της επιστολής περιγράφει το περιστατικό:

Ο απ. Πέτρος από την έλευσή του στην Αντιόχεια μέχρι την άφιξη κάποιων Ιουδαίων από την Ιερουσαλήμ έτρωγε χωρίς πρόβλημα με τους εξ εθνών πιστούς. Μόλις έφτασαν οι Ιουδαίοι αναστάτωσαν την χριστιανική κοινότητα της Αντιόχειας επιμένοντας ότι δεν πρέπει να συνεχίσουν να συντρώγουν με απερίτμητους, αλλά να προχωρήσουν στη σύσταση δικής τους ομάδας. Ο απ. Παύλος μόλις διαπίστωσε αυτή την κατάσταση κατηγόρησε τον απ. Πέτρο και αυτούς που είχαν συστήσει τα ξεχωριστά γεύματα για υποκρισία λέγοντας ότι «οὐκ ὀρθοποδοῦσιν πρὸς τὴν ἀλήθειαν τοῦ εὐαγγελίου» (Γαλ. 2:14).

Η έντονη αντίδραση του απ. Παύλου εκ πρώτης όψεως φαίνεται ακατανόητη. Αν όμως μελετήσουμε αυτό και άλλα κείμενα θα διαπιστώσουμε ότι είναι πλήρως δικαιολογημένη. Η καθιέρωση ξεχωριστών γευμάτων θα σήμαινε ότι η Εκκλησία αποδεχόταν ανάμεσα στους ανθρώπους, και πιο συγκεκριμένα στους πιστούς της, αιτίες διάκρισης. Θα έκρινε κάποιους ανθρώπους ως καθαρούς και κάποιους ως ακάθαρτους. Θα ανεχόταν τη λογική του ιουδαϊσμού, ο οποίος δεχόταν την ύπαρξη αιρέσεων στους κόλπους του, αρκεί τα μέλη τους να αποδέχονταν την εξουσία του Μεγάλου Συνεδρίου και να τηρούσαν το Νόμο. Θα υπέκυπτε σε φυλετικές πιέσεις και θα προχωρούσε σε ανάλογες διακρίσεις.

Αν και το πρόβλημα φαίνεται δευτερεύον στην πραγματικότητα δεν ήταν. Αντιθέτως ήταν εξαιρετικά σημαντικό και είχε σχέση με την αυτόνομη ύπαρξη της Εκκλησίας και τη δυνατότητά της να λειτουργεί ως ταμειούχος της χάριτος του Αγίου Πνεύματος. Για το λόγο αυτό ο απ. Παύλος το συνδυάζει με την απομάκρυνση από την Αλήθεια του Ευαγγελίου.

Αν επικρατούσε η λογική των διαχωρισμών, η Εκκλησία θα μετατρεπόταν σε μία ενδοϊουδαϊκή ομάδα, η οποία θα είχε κάποιες διαφορετικές απόψεις, αλλά πάνω από όλα θα σεβόταν, θα τηρούσε και θα υποτασσόταν στο νόμο. Το «οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος καὶ Ἕλλην» θα είχε παραμεριστεί και θα είχε αχρηστευθεί.

Στην περίπτωση των εθνικών δικαιοδοσιών, ή της προτεραιότητας του έθνους έναντι της Εκκλησίας, όπως φέρεται ότι δήλωσε ο Πατριάρχης της Ρωσίας κ. Κύριλλος, το πρόβλημα είναι ανάλογο: ένα επιμέρους χαρακτηριστικό, η θρησκεία και η φυλετική καταγωγή, γίνεται αιτία διάσπασης του Σώματος των πιστών. Η διάσπαση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς διαλύει τον ιστό συνοχής των πιστών της Εκκλησίας που είναι η μία ευχαριστία υπό τον πρώτο, τον επίσκοπο της κάθε περιοχής.

Φανταστείτε, κατά την αποστολική εποχή, να είχαμε στην Αντιόχεια άλλον επίσκοπο για τους Έλληνες ως προς την καταγωγή πιστούς, άλλον για τους Συρίους, άλλον για τους Ιουδαίους, άλλον για τους Ρωμαίους και πάει λέγοντας . . .

Αυτή η πρακτική είχε καθιερωθεί στον ιουδαϊσμό, καθώς υπήρχαν διαφορετικές συναγωγές ανάλογα με την εθνική ή την κοινωνική προέλευση των μελών τους. Χαρακτηριστικό και διαφωτιστικό για τη λογική του ιουδαϊσμού είναι το χωρίο Πράξεων 6:9 στο οποίο περιγράφεται η σχετική κατάσταση, η οποία είχε καθιερωθεί ακόμη και στην Ιερουσαλήμ. Το χωρίο αυτό αναφέρεται σε κάποιους που προέρχονταν «ἐκ τῆς συναγωγῆς τῆς λεγομένης Λιβερτίνων (= των απελευθέρων) καὶ Κυρηναίων καὶ Ἀλεξανδρέων καὶ τῶν ἀπὸ Κιλικίας καὶ Ἀσίας». Οι απελεύθεροι, λοιπόν, πήγαιναν στη συναγωγή των «απελευθέρων», οι Κυρηναίοι στη συναγωγή των Κυρηναίων και ούτω καθ’ εξής.

Ας μην επιτρέψουμε αυτού του είδους τα κριτήρια να εισχωρήσουν στη λογική της ορθοδοξίας, καθώς γνωρίζουμε ότι οι απόστολοι χωρίς δισταγμό τα καταδίκαζαν. Ας θυμηθούμε τα λόγια του απ. Παύλου στην Κόρινθο, όταν η τοπική Εκκλησία αντιμετώπισε εσωτερικό πρόβλημα διαιρέσεως ανάλογα με το ποιος ήταν ο ποιμένας και ο κατηχητής του κάθε πιστού. Ας οραματισθούμε την ενότητα και όχι την προβολή των συμφερόντων μας. Ας επιμείνουμε στο κοινό ποτήριο και όχι στα εθνικά ή εθνικιστικά «συμφέροντά» μας.

Ας στηρίξουμε, τέλος, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο δίνει τον αγώνα του με ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες ευρισκόμενο «ἐν αἰχμαλωσίᾳ».

Επίκαιρες με την πνευματική ευκαιρία της επερχόμενης μεγάλης ημέρας της Κυριακής της Ορθοδοξίας σκέψεις. Ας την εορτάσουμε όπως ταιριάζει!

 Καλή υπόλοιπη Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή!

 Υ.Γ. Τα προβλήματα της περικοπής Γαλάτας 2:11-14 και τα σχετικά με τη στάση των δύο αποστόλων στο περιστατικό που περιγράφεται σε αυτή, τα οποία εδώ εθίγησαν με μεγάλη συντομία, αναλύονται και παρουσιάζονται στη διδακτορική μου διατριβή με τίτλο «Πέτρος και Παύλος στην Αντιόχεια. Ιστορική και ερμηνευτική προσέγγιση» (ΕΚΠΑ, 2011).