Προβλήματα στην επικράτηση του Προτεσταντισμού

Ετικέτες

Αικατερίνη των Μεδίκων, Γρηγόριος 13ος, Γκασπάρ ντε Κολινί, Ερρίκος της Ναβάρρας, Κάρολος 9ος, Μαργαρίτα των Βαλουά, Νύχτα του αγίου Βαρθολομαίου, Συνθήκη της Βεστφαλίας, Τριακονταετής Πόλεμος

(Η τρίτη από μία σειρά τεσσάρων αναρτήσεων (η πρώτη εδώ, η δεύτερη εδώ) με κεντρικό θέμα “Προτεσταντισμός και πολιτική στην Ευρώπη”. Το υλικό συγκεντρώθηκε με αφορμή τη συμμετοχή μου σε εκπομπή του Αντώνη Γιαννακόπουλου στο ραδιοφωνικό σταθμό της Εκκλησίας της Ελλάδος)

Η πολιτική του Προτεσταντισμού ήταν περισσότερο φιλολαϊκή από αυτή της παπικής Εκκλησίας. Τοπικοί ηγεμόνες και φεουδάρχες, στην προσπάθειά τους να απεξαρτηθούν από την παπική ηγεμονία και τους αυτοκράτορες, χρησιμοποίησαν τις μεταφράσεις της Αγίας Γραφής σε τοπικές διαλέκτους και ευρέως ομιλούμενες γλώσσες, κυρίως, ως πολιτική διακήρυξη, με την έννοια ότι πλέον η κάθε εθνική γλώσσα αποκτούσε υπόσταση και αποτελούσε τη βάση για να οικοδομηθεί και να καταγραφεί σαφέστερα και πληρέστερα η εθνική συνείδηση του κάθε λαού. Σε συνδυασμό με την τυπογραφία, η οποία οδήγησε σε εύκολη και γρήγορη διάδοση των νέων ιδεών, αποτέλεσαν δυο από τους καθοριστικούς παράγοντες επικράτησης και της ταχύτατης εξάπλωσής της μεταρρύθμισης στη Δύση.

Μία ενδιαφέρουσα παράμετρος της κατάστασης στην Ευρώπη των θρησκευτικών συγκρούσεων είναι το ότι οι θρησκευτικές επιλογές του ηγεμόνα καθόριζαν και τη θρησκεία των υπηκόων του, καθώς και τη συμμετοχή στον πόλεμο και τη σύναψη συμμαχιών, αμυντικών και επιθετικών.

Η πορεία του προτεσταντισμού για την καθιέρωσή του στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι δεν ήταν καθόλου εύκολη ούτε ανέφελη! Αντιθέτως, αντιμετώπισε πολλά προβλήματα. Βία, διώξεις, σφαγές, απαγορεύσεις, εσωτερικές συγκρούσεις και αντιδικίες. Ο 16^ος και ο 17^ος αιώνας σημαδεύτηκαν από θρησκευτικούς πολέμους και έξαρση των θρησκευτικών παθών, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις, όπως π.χ. στη Βόρεια Ιρλανδία τα προβλήματα διατηρούνται ακόμη με αμείωτη ένταση.

Η έκφραση Νύχτα αγίου Βαρθολομαίου είναι, ακόμη και σήμερα, συνώνυμη της βίας, ή ορθότερα της σφαγής. Τι συνέβη, όμως, εκείνη τη νύχτα;

Στις 18 Αυγούστου 1572 τελέσθηκε στο Παρίσι ο γάμος του Ερρίκου της Ναβάρρας (ο μετέπειτα βασιλιάς της Γαλλίας Ερρίκος Δ΄), ηγέτη των προτεσταντών της Γαλλίας («Ουγενότων»), με τη Ρωμαιοκαθολική πριγκίπισσα Μαργαρίτα των Βαλουά.Η Μαργαρίτα ήταν κόρη της Αικατερίνης των Μεδίκων, μητέρας του Καρόλου του 9^ου, του βασιλιά της Γαλλίας. Μετά το γάμο δημιουργήθηκε η προσδοκία ότι οι Ουγενότοι (= οι προτεστάντες της Γαλλίας), επιτέλους θα μπορούσαν να εκφράζουν ελεύθερα την πίστη και να ασκούν ακωλύτως τη λατρεία τους. Η γνώμη, των Γάλλων μοναρχών, όμως, ήταν διαφορετική. Πιθανότατα, με προτροπή της μητέρας του και δική του απόφαση, ο βασιλιάς επέτρεψε, ή μάλλον διέταξε, τη σφαγή των προτεσταντών του Παρισιού.

Τα πρώτα επεισόδια καταγράφηκαν στις 20 Αυγούστου, δύο μόλις ημέρες μετά το γάμο, όταν ο αρχηγός των προτεσταντών, ναύαρχος Γκασπάρ ντε Κολινί, τραυματίσθηκε από επίθεση με πυροβόλο όπλο. Η πρωτοβουλία ανήκει στο Ερρίκο δούκα του Γκυζ, με την έγκριση όμως της βασιλομήτορος και του δούκα του Ανζού, αδελφού του βασιλιά κι αργότερα βασιλιά Ερρίκου Γ΄.Η σφαγή, η οποία ξεκίνησε με κωδωνοκρουσίες από τους ναούς, έγινε τη νύχτα της 23^ης προς την 24^η Αυγούστου 1572, ενώ ξημέρωνε η γιορτή του αγίου Βαρθολομαίου. Σφαγιάσθηκαν πρώτα οι ηγέτες των Ουγενότων. Το μένος των ρωμαιοκαθολικών δε σεβάστηκε ούτε τον προ ολίγων ημερών τραυματισμένο γέροντα ναύαρχο Κολινί, ο οποίος απετέλεσε ένα από τα πρώτα θύματα. Ο δούκας του Γκιζ και οι άνδρες του εισέβαλαν στο σπίτι του και αφού τον δολοφόνησαν πέταξαν το σώμα του από ένα παράθυρο στο δρόμο. Αυτό το περιστατικό λειτούργησε ως σύνθημα έναρξης της σφαγής, η οποία, τελικά, είχε χιλιάδες θύματα.Οι σφαγές διήρκεσαν για ένα μήνα και σύντομα εξαπλώθηκαν και σε άλλες γαλλικές πόλεις. Το Βατικανό, ενθουσιασμένο από το γεγονός, πανηγύρισε με δοξολογία, λειτουργίες, εγκύκλιο του πάπα Γρηγορίου ΙΓ΄, κοπή αναμνηστικού νομίσματος και φωταψία της Ρώμης. Ευχαριστήρια δοξολογία τελέσθηκε και στο Παρίσι, ενώ στους δρόμους κείτονταν τα άταφα σώματα.Αναμφίβολα, η σφαγή ήταν οργανωμένη εκ των προτέρων και τη διεξαγωγή της είχε αναλάβει ο δούκας του Γκιζ. Τα θύματα δεν είναι δυνατό να υπολογιστούν με ακρίβεια και οι εκτιμήσεις ποικίλουν, με κάποιους να ανεβάζουν τον αριθμό τους στις 70 χιλιάδες, ενώ άλλοι μιλούν για πολύ λιγότερα (γύρω στις 3.000). Ο αριθμός των θυμάτων αυξήθηκε καθώς αρκετές χιλιάδες Ουγενότοι είχαν επισκεφθεί το Παρίσι με την ευκαιρία των βασιλικών γάμων.

Ένα άλλο σημαντικό επεισόδιο των θρησκευτικών πολέμων της Ευρώπης είναι ο Τριακονταετής πόλεμος (1618-1648). Ξεκίνησε από τους προτεστάντες της Πράγας και ενεπλάκησαν σε αυτόν η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους και οι Αψβούργοι, οι ρωμαιοκαθολικοί αυτοκράτορες της Αυστρίας. Στις 23 Μαΐου του 1618, στην προσπάθειά τους να απαλλαγούν από τον έλεγχο της δυναστείας των Αψβούργων, Βοημοί προτεστάντες «εκπαραθύρωσαν», δηλαδή πέταξαν από ένα παράθυρο ύψους 21 μέτρων, τους τέσσερεις αντιπροσώπους του Γερμανού αυτοκράτορα, ενέργεια που αποτέλεσε την αφορμή του αιματηρού Τριακονταετούς πολέμου.

Μαζί με τους προτεστάντες της Βοημίας επαναστάτησαν και οι προτεστάντες της Αυστρίας, της Ουγγαρίας, της Σιλεσίας και της Μοραβίας. Η Καθολική Συμμαχία, που δημιουργήθηκε από τους καθολικούς ηγεμόνες με πρωτοβουλία των Αψβούργων, σε αντίβαρο της Ευαγγελικής Ένωσης των προτεσταντών των Γερμανικών κρατών, συνέτριψε τον εκλέκτορα του Παλατινάτου Φρειδερίκο Ε’ στη μάχη του Λευκού Όρους (1620) και επανέφερε την χώρα υπό το στέμμα των Αψβούργων. Η δίωξη των υπόλοιπων ηγετών της Ευαγγελικής ένωσης και των άλλων προτεσταντών συνεχίστηκε με τον στρατηγό Τίλλυ και στην βόρεια Γερμανία. Από το σημείο αυτό και έπειτα η κατάσταση έγινε ανεξέλεγκτη, καθώς οι συγκρούσεις γενικεύτηκαν.

Στις 21 Ιουνίου 1621 ο Φερδινάνδος έδωσε εντολή να αποκεφαλιστούν στην πλατεία της παλιάς πόλης της Πράγας 27 ηγέτες των Βοημών προτεσταντών. Τα κεφάλια τους μπήκαν σε παλούκια, τα οποία τοποθετήθηκαν στη Γέφυρα του Καρόλου για παραδειγματισμό.

Η σύγκρουση τερματίσθηκε το 1648 με τη Συνθήκη της Βεστφαλίας. Σύμφωνα με αυτή αναγνωρίσθηκαν οι προτεσταντικές Εκκλησίες, αλλά παράλληλα δημιουργήθηκαν πολλά νέα κράτη.

Από το 1648 και εξής δεν έχουμε γενικευμένο πόλεμο, αλλά επιμέρους συγκρούσεις. Πάντως, με τη Συνθήκη της Βεστφαλίας οι προτεσταντικές ομάδες της Ευρώπης κέρδισαν το χώρο τους στο πολιτικό και θρησκευτικό στερέωμα της ηπείρου και διαμόρφωσαν το πρόσωπο των νεωτέρων χρόνων με τη γένεση του καπιταλισμού, του οικονομικού συστήματος που σήμερα κυριαρχεί σε ολόκληρο τον κόσμο και εν πολλοίς καθορίζει τη ζωή μας.