Δύο διαφορετικές ἔννοιες: «Ἔθνος» καί «Γένος»

Ετικέτες

ἔθνος, Άρειος Πάγος, Αθήνα, Εκκλησία, Ιερά Μητρόπολις Κώου και Νισύρου, Κως, Καινή Διαθήκη, Πνύκα, Φαινόμενα και Διοσημεία, Χριστός, απ. Παύλος, γένος

Τό κείμενο πού ἀκολουθεῖ δημοσιεύθηκε γιά πρώτη φορά στό καλοκαιρινό τεῦχος τοῦ ἠλεκτρονικοῦ περιοδικοῦ e-Νῆσος Κῶς (τεῦχος 60, σελίδες 7-9 https://issuu.com/nisoskos5/docs/t_60_-_teliko). Ὁ Ζαχαρίας Κουζούκας, πού εἶναι ὁ ἐκδότης καί ἡ ψυχή του, μᾶς τό προσφέρει ἐδῶ καί ἕνδεκα χρόνια μέ πολύ μεγάλο κόπο, μεράκι καί ἀγάπη στόν τόπο μας καί στήν ἐνημέρωση. Τόν εὐχαριστοῦμε ὄχι μόνο γιά τή φιλοξενία τῶν κειμένων μας, ἀλλά καί γιά ὅσα ὄμορφα καί ἐνδιαφέροντα ὑπάρχουν στίς σελίδες του. Ἡ παροῦσα ἀνάρτηση ἔχει μόνο μία προσθήκη.

Μέ ἀφορμή συζήτηση σέ μέσο κοινωνικῆς δικτύωσης μοῦ ἐτέθη τό ἐρώτημα ποιά εἶναι ἡ διαφορά ἀνάμεσα στήν ἔννοια «Ἔθνος» καί στήν ἔννοια «Γένος». Τό θέμα ξεκίνησε ἀπό τήν παρατήρησή μου ὅτι στήν Κῶ, καί ἐκτιμῶ καί στίς ἄλλες περιοχές πού ἀνήκουν στήν πνευματική δικαιοδοσία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, γίνεται αὐτή ἡ σημαντική διάκριση, ἡ ὁποία ἀκούγεται συνεχῶς στούς Ἱερούς μας Ναούς ὅταν σέ κάθε σχετική περίπτωση εὐχόμαστε «ὑπέρ τοῦ εὐσεβοῦς ἡμῶν γένους» καί ὄχι «ὑπέρ τοῦ εὐσεβοῦς ἡμῶν ἔθνους».

Πεντηκοστή, ἡ ἑορτή τῆς οἰκουμενικότητας τῆς Ἐκκλησίας

Καθένας πού δέν γνωρίζει αὐτή τή διάκριση θά ἀναρωτηθεῖ εὔλογα ποιά εἶναι ἡ διαφορά ἀνάμεσα στούς δύο ὅρους καί γιατί στήν πνευματική ἐπικράτεια τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου χρησιμοποιεῖται ὁ ἕνας («γένος») καί ὄχι ὁ ἄλλος («ἔθνος»).

Βέβαια, τό θέμα εἶναι πολύ σοβαρό καί ἰδιαιτέρως ἐκτεταμένο, γι᾿ αὐτό στά στενά ὅρια ἑνός περιορισμένου σέ ἔκταση κειμένου, ὅπως τό παρόν, δέν ὑπάρχει ἡ δυνατότητα νά ἀναλυθεῖ παρά μόνο νά γίνουν κάποιες βασικές, ἀλλά ἰδιαιτέρως χρήσιμες διευκρινίσεις.

Ἡ πρώτη παρατήρηση εἶναι ὅτι τό ἔθνος ὁρίζεται βάσει «ἐθνικῶν» κριτηρίων: κοινῆς ἐθνικῆς καταγωγῆς, κοινῆς γλώσσας, κοινῆς γραμμῆς αἵματος, κοινῶν παραδόσεων κ.λπ. Στόν χῶρο καί τή γλῶσσα τῆς Ἐκκλησίας ἡ ἔννοια τοῦ «γένους» εἶναι ἐντελῶς διαφορετική. Τό βασικό κριτήριο εἶναι ἡ συμμετοχή στήν Ἐκκλησία. Βέβαια, σέ δεύτερη φάση, καί ὡς συνέπεια τῆς συμμετοχῆς στήν Ἐκκλησία ἔρχονται καί τά ἄλλα κριτήρια μέ διαφορετική πλέον βαρύτητα καί σημασία.

Εἶναι χαρακτηριστικό, ὅτι κατά τήν ἀρχαιότητα, ὅταν τά κριτήρια πού χώριζαν π.χ. τούς Ἕλληνες ἀπό τούς βαρβάρους ἦταν ἡ κοινή πίστη, τό κοινό αἷμα καί ἡ κοινή γλῶσσα, ἡ θρησκεία ἀποτελοῦσε τμῆμα τῆς πολιτικῆς λειτουργίας τῆς πόλεως κράτους ἤ ἀκόμη καί τῶν μικρῶν ἤ μεγάλων βασιλείων. Ἔτσι, εἶναι ἀπολύτως κατανοητό τό ὅτι ἡ θρησκεία καί ἡ ἀνάλογη λατρεία ἀποτελοῦσαν κριτήριο ἐθνικότητας. Μάλιστα, οἱ ἱερεῖς π.χ. τῆς Ἀθήνας ἦταν τοποθετημένοι κρατικοί ἀξιωματοῦχοι πού ἀναλαμβάνοντας τά ἱερατικά καθήκοντα στήν πραγματικότητα ὑπηρετοῦσαν καί ὑπογράμμιζαν τό μεγαλεῖο, τή συνοχή καί τή δύναμη τῆς πόλεως. Ὀφείλουμε νά ἔχουμε ὑπόψη μας ὅτι τό Δωδεκάθεο κατά τήν ἀρχαιότητα εἶχε δεχθεῖ ἔντονη κριτική καί σέ μεγάλο βαθμό λειτουργοῦσε ὡς συνεκτικός κρίκος τῆς πολιτείας ἤ τοῦ βασιλείου καί ὄχι ὡς ἔκφραση τῆς πίστεως καί τῶν μεταφυσικῶν ἀντιλήψεων τοῦ πολίτη.

Μέ τήν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ καί τή θεμελίωση τῆς Ἐκκλησίας τά πράγματα ἄρχισαν νά λειτουργοῦν τελείως διαφορετικά. Τά λέει τόσο ξεκάθαρα ὁ Ἀπόστολος Παῦλος στούς Ἀθηναίους. Ἐκεῖ, ἀφοῦ διεφώνησε μέ τούς Ἐπικουρείους καί τούς Στωικούς φιλοσόφους, τοῦ ζήτησαν νά μιλήσει στόν Ἄρειο Πάγο, τό πιό ἐπίσημο βῆμα τῆς Ἀθήνας, γιά νά καταλάβουν τί πρέσβευε ἐπιτέλους αὐτός ὁ ἰουδαῖος κήρυκας πού εἶχε ἰουδαϊκή καί ἑλληνική/ἑλληνιστική παιδεία. Μέ ἀφορμή τόν βωμό στόν «Ἄγνωστο Θεό» πού, ἀνάμεσα σέ πολλούς ἄλλους, βρῆκε στήν πόλη ἄρχισε νά τούς μιλᾶ γιά τόν ἀληθινό Θεό. Σέ κάποιο σημεῖο λοιπόν, ἀφοῦ τόνισε ὅτι ὁ Θεός ἀπό ἕναν ἄνθρωπο «ἐποίησεν πᾶν ἔθνος ἀνθρώπων», προχώρησε τή σκέψη του χρησιμοποιώντας ἕναν στίχο ἀπό τό ἔργο Φαινόμενα καί Διοσημεῖα τοῦ ποιητῆ Ἀράτου ἀπό τούς Σόλους τῆς Κιλικίας (315-240 π.Χ., ἄλλοι τοποθετοῦν τή γέννησή του στήν Ταρσό, ἀλλά μᾶλλον ἐκεῖ ἔζησε γιά λίγο), ὁ ὁποῖος μάλιστα ἐπισκέφθηκε τήν Κῶ γιά νά μαθητεύσει κοντά στόν σοφό ποιητή καί διδάσκαλο Φιλητᾶ. Στήν ὁμιλία του, λοιπόν, χρησιμοποίησε τόν 5ο στίχο ἀπό τό μεγάλο ἀστρονομικό ποίημα τοῦ Ἀράτου. Ὁ στίχος αὐτός, ὅπως καταγράφεται στίς Πράξεις, περιέχει τή φράση «τοῦ γὰρ καὶ γένος ἐσμέν». Ὁ Ἄρατος στούς πρώτους στίχους ἔχει ἤδη ἀναφερθεῖ στόν Δία καί προσπαθεῖ νά δείξει ὅτι καταγόμαστε ἀπό τή θεϊκή γενιά του. Ὁ ἀπ. Παῦλος, δίχως νά διστάσει, χρησιμοποιεῖ τόν στίχο ὡς ἀφετηρία γιά νά τούς πεῖ ὅτι οἱ ἄνθρωποι προέρχονται ἀπό θεϊκή γενιά καί, τότε ἀκριβῶς, συνεχίζει τονίζοντας ὅτι, ἐπειδή καταγόμαστε ἀπό τή γενιά τοῦ Ἀληθινοῦ Θεοῦ, δέν ἐπιτρέπεται νά νομίζουμε ὅτι ἡ θεότητα εἶναι ἀπό χρυσάφι ἤ ἀσήμι. Συνεχίζει δέ σημειώνοντας ὅτι πλέον ὁ Θεός ἔχει ἀποκαλύψει τόν ἑαυτό του στούς ἀνθρώπους καί ἀπαιτεῖ μετάνοια ἀπό ὅλους, γιατί ἔχει καθορίσει μία ἡμέρα πού θά κρίνει τήν οἰκουμένη μέ δικαιοσύνη, μέσῳ ἑνός ἀνδρός πού τόν ἔχει ὁρίσει γι᾿ αὐτόν τόν σκοπό. Καί γνωρίζουμε ὅτι αὐτός ὁ Θεός εἶναι ὁ κριτής, διότι αὐτόν πού θά κρίνει τήν οἰκουμένη τόν ἀνέστησε ἀπό τούς νεκρούς.

Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος διδάσκει στήν Ἀθήνα (1999). Ἕνα ἐξαιρετικό ἔργο τοῦ Ἠλία Γεωργάτου, διακεκριμένου Ἁγιογράφου καί Θεολόγου. Ἡ πολυπρόσωπη αὐτή σύνθεση βρίσκεται στά Γραφεῖα τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος στήν Ἱερά Μονή Πετράκη.

Βλέπουμε ὅτι ὁ ἀπ. Παῦλος, ἄν καί φυσικά δέν ἀναφέρεται ἄμεσα σέ θέματα ἐθνικῆς καταγωγῆς καί ταυτότητας, κάνει μία πολύ ἐνδιαφέρουσα ὑπέρβαση: στόν στίχο Πρ. 17:26 ἀναφερόμενος στά διάφορα ἔθνη καί στή δημιουργία τους ἀπό τόν Θεό χρησιμοποιεῖ τόν ὅρο ἔθνος, στούς στίχους Πρ. 17:28 καί 29, ἀλλάζει ἐντελῶς τόν τρόπο πού μιλᾶ καί χρησιμοποιεῖ δύο φορές τή λέξη γένος.

Δέν ἀρνεῖται τήν ὕπαρξη ἐθνῶν, ἡ ὁποία ἐξάλλου εἶναι ἀναντίρρητο γεγονός καί, ἐδῶ πού τά λέμε ἡ ἰουδαϊκή θεολογία εἶχε ἐπικεντρωθεῖ σέ αὐτήν ἀκριβῶς τήν ποικιλία τῶν ἐθνῶν, κάνοντας πάντοτε τή διάκριση Περιούσιος Λαός=Ἰσραήλ, ἀπό τή μιά, Ἔθνη=ὅλοι οἱ ἄλλοι λαοί, ἀπό τήν ἄλλη. Πλέον λέγοντας «ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν», δηλαδή μέσα σέ Αὐτόν ζοῦμε καί κινούμαστε καί ὑπάρχουμε, μιλᾶ γιά τήν ἑνότητα τῶν ἀνθρώπων πού προέρχεται ἀπό τήν ἑνότητά τους μέ τόν Θεό, καθώς εἴμαστε γενιά τοῦ Ἀληθινοῦ (Τριαδικοῦ) Θεοῦ.

Αὐτή ἡ ἀρραγής ἑνότητα πού ἦταν δομικό χαρακτηριστικό τοῦ ἀνθρώπου κατά τή δημιουργία του, χάθηκε μέ τήν Πτώση (κι ἔτσι ἀναπτύχθηκαν τά διάφορα ἔθνη μέ πολλές διαφορές μεταξύ τους) καί ἀποκαταστάθηκε μέ τή συγκρότηση τῆς Ἐκκλησίας ἀποτελώντας τό βασικό χαρακτηριστικό τῆς συμμετοχῆς μας σ᾿ αὐτήν.

Ἔτσι, ὅταν εὐχόμαστε ὑπέρ τοῦ «εὐσεβοῦς ἡμῶν ἔθνους» στήν πραγματικότητα εἶναι σάν νά ἀρνούμαστε τό προνόμιο τῆς συμμετοχῆς στόν ἀνακαινισμένο Λαό τοῦ Θεοῦ, στόν Νέο Ἰσραήλ, στήν Ἐκκλησία.

Γι᾿ αὐτό εἶναι θλιβερό φαινόμενο οἱ ἐθνικές σημαῖες μέσα στούς Ἱερούς Ναούς κατά τή διάρκεια τῆς Θείας Λειτουργίας, ὁ «στολισμός» μέ ἐθνικές σημαῖες τῆς Ἁγίας Τράπεζας σέ ἀντικατάσταση τῶν κανονικῶν της ἐνδυμάτων, ἡ ἀνάκρουση, κατά τήν τέλεση Ἀκολουθιῶν ἤ Θείας Λειτουργίας, τῶν ἐθνικῶν ὕμνων καί ἡ παράταξη στρατευμάτων μέσα στούς Ναούς (ὅπως π.χ. γίνεται κατά κόρον στή Ρωσία) κ.λπ.

Ἐπίσης, ἀναίρεση τῆς Οἰκουμενικότητας τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ χρήση τοῦ ἐθνικοῦ προσδιοριστικοῦ ἐπιθέτου πρίν ἀπό τόν ὅρο Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, φαινόμενο πού κατ᾿ ἐξοχήν συναντᾶται στίς ἐθνικά προσδιορισμένες σλαβικές Ἐκκλησίες (π.χ. Σερβική/Ρωσική/Βουλγαρική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία κ.λπ.). Αὐτό τό σφάλμα δέν τό διέπραξε ἡ ἑλλαδική Ἐκκλησία καθώς ὁ τίτλος της ὀρθῶς εἶναι «Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος» (δηλαδή ἡ ἐκκλησιαστική δομή ἤ διοίκηση ἐντός τῶν ὁρίων τῆς ἐπικράτειας τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους) καί ὄχι γιά παράδειγμα Ἑλληνική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Στή μέν πρώτη περίπτωση μποροῦν ἀπρόσκοπτα νά συμμετέχουν ὅλοι οἱ βαπτισμένοι κάτοικοι τῆς Ἑλλάδας, ἀνεξάρτητα ἀπό τήν ἐθνική τους καταγωγή, ἐνῶ στή δεύτερη ὅσοι μόνο ἐθνικά προσδιορίζονται ὡς Ἕλληνες.

Μάλιστα, αὐτή ἡ ἐσφαλμένη κυριαρχία τοῦ ἔθνους ἐπί τοῦ γένους φαίνεται ὁλοκάθαρα στίς περιοχές τοῦ Νέου Κόσμου, ὅπου σέ μία πόλη π.χ. τῶν Η.Π.Α. ἤ τῆς Ἀργεντινῆς ἤ ἄλλη, ὑπάρχουν πολλές ἐκκλησιαστικές διοικήσεις καί πολλοί ἐπίσκοποι πού ὁ καθένας ποιμαίνει τούς ὁμοεθνεῖς του διασπώντας ἔτσι τήν ἑνότητα καί καταστρατηγώντας τήν οἰκουμενική διάσταση τῆς Ἐκκλησίας.

Στόν Νέο Κόσμο κανονική δικαιοδοσία ἔχει τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, τό ὁποῖο μέ πολλή λεπτότητα καί ποιμαντική εὐαισθησία καλύπτει τίς λειτουργικές ἀνάγκες ὅλων τῶν διαφορετικῶν ἐθνοτήτων πού βρίσκονται ὑπό τή σκέπη του. Μάλιστα, τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, μέ μεγάλη φροντίδα καλύπτει τίς λειτουργικές ἀνάγκες τῶν διαφορετικῆς ἐθνικῆς καταγωγῆς πιστῶν πού βρίσκονται ὑπό τήν ποιμαντική του εὐθύνη μέ τή διάθεση κληρικῶν πού τελοῦν τά ἱερά μυστήρια καί τίς ἀκολουθίες σέ διαφορετικές γλῶσσες, ὥστε νά ἀναπαύονται ὅλοι οἱ πιστοί καί νά ἔχουν τή δυνατότητα νά τά ἀκοῦν στή γλῶσσα τους.

Ὅταν εὐχόμαστε ὑπέρ τοῦ «εὐσεβοῦς ἡμῶν γένους» στήν πραγματικότητα δηλώνουμε ὅτι ὅλοι μας, ἀνεξαρτήτως ἐθνικῆς καταγωγῆς ἀνήκουμε στόν Λαό τοῦ Θεοῦ καί εἴμαστε μέλη τῆς Ἐκκλησίας.

Αὐτό ἀκριβῶς ἐννοοῦσε ὁ ἀπ. Παῦλος ὅταν λέει ὅτι εἴμαστε γένος τοῦ Θεοῦ. Μάλιστα, ἄν καί εἶχε ἀνατραφεῖ ὡς παραδοσιακός Ἰουδαῖος καί ἦταν πολύ ὑπερήφανος γιά τήν καταγωγή του, ἀντιλαμβάνεται, καί συχνά πυκνά τό θίγει, ὅτι τό νά ἀνήκεις στήν Ἐκκλησία καί νά ὁδηγεῖσαι στή σωτηρία εἶναι πολύ σπουδαιότερο ἀπό κάθε ἐθνική καταγωγή καί προέλευση.

Ἔτσι, ἄν καί κάθε ἄνθρωπος ἀγαπᾶ τήν πατρίδα του καί εἶναι ὑπερήφανος γι᾿ αὐτήν, εἶναι ἀσυγκρίτως μεγαλύτερη ἡ ὑπερηφάνια μας ἐπειδή εἴμαστε μέλη τῆς Ἐκκλησίας καί ἀγωνιζόμαστε γιά τή σωτηρία μέσα σέ αὐτή. Χαρακτηριστικό σχετικό σύγχρονο παράδειγμα τοῦ πῶς ὑπερβαίνει ἡ μετοχή στήν Ἐκκλησία τήν ἐθνική καταγωγή εἶναι νομίζω ὁ Ἅγιος Σωφρόνιος τοῦ Ἔσσεξ καί ὁ Γέροντάς του Ἅγιος Σιλουανός ὁ Ἀθωνίτης πού ἦταν Ρῶσοι. Ὅμως, ποτέ δέν ἔβαλαν τήν ἐθνική τους καταγωγή ἐπάνω ἀπό τή συμμετοχή τους στήν Ἐκκλησία, τήν ὁποία κατανοοῦσαν καί ἀντιμετώπιζαν ὡς εὐρύτερη καί σημαντικότερη ἔννοια.

Στίς 25 Ἰουλίου 2022 δημοσιεύθηκε στό ἱστολόγιο Ἰδιωτική Ὁδός τοῦ κ. Παναγιώτη Ἀνδριόπουλου κείμενο μέ τίτλο Οἱ μή Ἅγιοι στόν τροῦλο τοῦ Ἁγίου Διονυσίου Πειραιῶς. Σέ αὐτό σχολιάζεται τό γεγονός τῆς ἁγιογραφήσεως στόν τροῦλο τοῦ Ἁγίου Διονυσίου Πειραιῶς σειρᾶς διακεκριμένων Ἑλλήνων (Θεμιστοκλής, Σωκράτης, Λέων Στ’ ὁ Σοφός, Εὐγένιος Βούλγαρης, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Γρηγόριος Δικαῖος (Παπαφλέσσας), Ἰωάννης Καποδίστριας, Ἀθανάσιος Διάκος). Πέρα ἀπό τήν προβληματική αὐτή καθ᾿ ἑαυτή τοποθέτηση μή ἁγίων στόν τροῦλο πού ἐπ᾿ οὐδενί αἰτιολογεῖται (ὑπάρχουν π.χ. ἄλλες περιπτώσεις πού μή ἅγιοι ἔχουν ἁγιογραφηθεῖ στόν νάρθηκα, ὡς κατέχοντες τόν σπερματικό λόγο, δηλαδή ψήγματα τῆς ἀλήθειας) ὑπάρχει καί τό πρόβλημα τῆς ἐθνικῆς ἐπιλογῆς τους, ἡ ὁποία προκρίνει τήν ἔννοια τοῦ ἔθνους ἔναντι τῆς ἔννοιας τοῦ γένους, στήν ὁποία ἤδη ἀναφερθήκαμε. Μάλιστα, ἄν καί αὐτές οἱ μορφές ἀναμφίβολα εἶναι παραδείγματα πρός μίμηση γιά ὅλους μας, τολμοῦμε νά ποῦμε ὅτι ἡ παράθεσή τους σέ τροῦλο ὀρθοδόξου ναοῦ ὑπογραμμίζει τόν κίνδυνο τῆς ἐπικρατήσεως τοῦ ἔθνους ἔναντι τοῦ γένους μέ ὅ,τι αὐτό σημαίνει γιά τή σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, κάθε ἀνθρώπου σέ ὁλόκληρη τήν Οἰκουμένη…

Σήμερα ὅλοι ὁμιλοῦν γιά κατάργηση τῶν διακρίσεων (καί ὀρθῶς πράττουν). Ἡ Ἐκκλησία, ἀπό τή σύστασή της ὑπερβαίνει τίς διακρίσεις φύλου, γλώσσας, ἔθνους κάνοντας πράξη τήν ἑνότητα πού τῆς χάρισε τό Ἅγιο Πνεῦμα κατά τήν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς.

Αὐτή τήν ὑπέρβαση τῶν ἐθνικά/κρατικά προσδιορισμένων Ἐκκλησιῶν τή ζοῦμε πολύ ὄμορφα στά Δωδεκάνησα, πού εἴμαστε μέν πολίτες τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους, ἀλλά ἐκκλησιαστικά ἀνήκουμε καί εἴμαστε ποίμνιο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ὅπως καί ὁλόκληρη ἡ Ἑλλάδα κάποτε.

Ζώντας στήν ἀποστολική ἐποχή (4ο μέρος) Ἀποστολική Ἐκκλησία: ἦταν ὅλα ἰδανικά;

Ετικέτες

Ἀπόστολος Βαρνάβας, Ἀντιόχεια, Ἀνανίας καί Σαπφείρα, Ἰωάννης Μᾶρκος, Ἰερουσαλήμ, Αποστολική Εποχή, Αποστολική Σύνοδος, Δημᾶς, Διοτρεφής, απ. Πέτρος, απ. Παύλος

Ἡ σημερινή ἀνάρτηση εἶναι τό τέταρτο καί τελευταῖο μέρος τοῦ εὐρύτερου θέματος «Ἡ ζωή στήν ἀποστολική ἐποχή», μέ τό ὁποῖο εὐελπιστοῦμε νά συμβάλουμε στήν κατανόηση τῆς τότε ζωῆς καί καθημερινότητας, ἄλλα καί πτυχῶν τῶν πρώτων χρόνων τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ πρώτη ἀνάρτηση ἦταν εἰσαγωγική, ἡ δεύτερη ἀναφέρθηκε σέ διαφορές στήν καθημερινότητα, τότε καί τώρα, καί ἡ τρίτη σέ διαφορές στήν ἐκκλησιαστική ζωή καί λατρεία.

Μέ τό σημερινό κείμενο θά δοῦμε ἐπιλεκτικά καί πολύ σύντομα κάποια σημεῖα ἐντάσεων, μικρά προβλήματα καί δυσκολίες πού ὑπῆρχαν καί ἀποδίδουν μέ ἀκρίβεια τήν πραγματική, καί ὄχι ὡραιοποιημένη, εἰκόνα ἑνός ζωντανοῦ ὀργανισμοῦ πού ἔκανε τά πρῶτα του βήματα στόν σκληρό ἐλληνιστικό-ἑλληνορωμαϊκό κόσμο.

Ἤδη ἀπό τήν ἐποχή πού ὁ Χριστός ἦταν μαζί μέ τούς δώδεκα Ἀποστόλους ὑπῆρχαν προβλήματα καί ἀστοχίες τῶν μαθητῶν πού οἱ εὐαγγελιστές, δίχως δισταγμό, παρουσιάζουν στά κείμενά τους.

Δειγματοληπτικά μποροῦμε νά ἀναφέρουμε τήν τριπλή ἄρνηση τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου ὅταν ὁ Διδάσκαλος ἦταν μόνος, ἀπροστάτευτος, ἐξουθενωμένος καί βάδιζε πρός τό μαρτύριο (Ματθ. 26:69-75 καί τά παράλληλα χωρία), τήν προδοσία τοῦ Ἰούδα, ἑνός ἐκ τῶν Δώδεκα (Λουκᾶ κεφάλαιο 22), ὁ ὁποῖος εἶχε ζήσει τόν Κύριο ἀπό κοντά, εἶχε δεῖ καί ἀκούσει πολλά καί σημαντικά, χωρίς ὅμως νά τόν ἀποτρέψουν ἀπό τήν προδοσία… Αὐτά ἴσως εἶναι τά πιό σημαντικά, ἀλλά τά συνοδεύουν καί μιά σειρά ἄλλα ὅπως ἡ ἀδυναμία τοῦ Πέτρου καί τῶν ἄλλων μαθητῶν νά μείνουν ξάγρυπνοι κατά τήν ἀγωνιώδη προσευχή τοῦ Κυρίου στή Γεθσημανή, λίγες στιγμές πρίν ἀπό τή σύλληψή του (Μαρκ. 14:32-42), τήν ἀδυναμία τους νά θεραπεύσουν ἀσθενεῖς (Μαρκ. 9:14-29), τίς διαφωνίες ἀνάμεσα στούς μαθητές γιά τό πρωτεῖο στή βασιλεία τῶν οὐρανῶν μέ τήν ἐμπλοκή τῆς μητέρας τοῦ Ἰακώβου καί τοῦ Ἰωάννου (Ματθ. 20:20-23), τήν ἀγανάκτηση τῶν ἄλλων μαθητῶν μπροστά σέ αὐτές τίς ἀπαιτήσεις (Ματθ. 20:24-28, Λουκ. 22:24-27) κ.λπ.

Αὐτά τά περιστατικά, καί ὅποια ἄλλα συναφῆ ὑπάρχουν, δέν ἀπαλείφθηκαν ἀπό τήν Καινή Διαθήκη, ἀκόμη καί ἄν κάποιος μποροῦσε νά θεωρήσει ὅτι ἐκφράζουν ἀποτυχίες στό ἔργο τοῦ Ἰησοῦ. Ἡ Ἐκκλησία, ἀπό τήν πρώτη στιγμή, ἀντελήφθη ὅτι τό ἔργο αὐτό δέν παραμερίζει τά προσωπικά χαρακτηριστικά κάθε ἀνθρώπου, δέν διαγράφει τίς ἀδυναμίες του, δέν ἀκυρώνει τά λάθη του. Ἀντιθέτως! Ὁ καθένας μας πορεύεται μέ αὐτά προσπαθώντας νά τά ὑπερβεῖ!

Τήν ἴδια ἀκριβῶς στάση ἀκολούθησε ἡ Ἐκκλησία, ἤδη ἀπό τήν Ἀποστολική Ἐποχή.

Τό σημαντικότερο ἀπό τά κάπως ἄβολα, θά μπορούσαμε νά ποῦμε, περιστατικά εἶναι ἡ ἀντιπαράθεση τοῦ ἀπ. Παύλου μέ τόν ἀπ. Πέτρο στήν Ἀντιόχεια πού συνέβη λίγο μετά τήν Ἀποστολική Σύνοδο (Γαλ. 2:11-14). Σύμφωνα μέ τήν περιγραφή ὁ ἀπ. Πέτρος παρασύρθηκε καί, ἀκολουθώντας τίς διατάξεις τοῦ Μωσαϊκοῦ Νόμου, ζήτησε οἱ ἐξ ἐθνῶν χριστιανοί νά τρῶνε σέ χωριστά τραπέζια ἀπό τούς ἐξ Ἰουδαίων πιστούς. Ὁ ἀπ. Παῦλος, μόλις τό ἀντελήφθη, ἀντέδρασε πολύ δυναμικά τονίζοντας ὅτι ἡ στάση τοῦ ἀπ. Πέτρου ὁδηγεῖ σέ ἀλλοίωση τῆς «ἀλήθειας τοῦ εὐαγγελίου». Ἡ ἱστορία δικαίωσε τόν ἀπ. Παῦλο, καθώς ἡ πρακτική τοῦ διαχωρισμοῦ τῶν πιστῶν δέν υἱοθετήθηκε, ἀλλά καί τόν ἀπ. Πέτρο, ὁ ὁποῖος, ἀντιλαμβανόμενος τήν ὀρθότητα τοῦ ἐλέγχου τοῦ ἀπ. Παύλου, ἄλλαξε στάση, μέ διάκριση καί πλήρη ἀπουσία ἐγωισμοῦ, καί διέσωσε τήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας καί τήν ἀνεξαρτησία της ἀπό τόν ἰουδαϊσμό.

Τό δεύτερο γνωστό «ἐνοχλητικό» περιστατικό εἶναι ὁ «παροξυσμός» ἀνάμεσα στόν ἀπ. Παῦλο καί στόν ἀπ. Βαρνάβα σχετικά μέ τό ἄν θά ἔπαιρναν μαζί τους στή δεύτερη ἀποστολική τους περιοδεία τόν Ἰωάννη Μᾶρκο (Πρ. 15:37-41). Ὁ ἀπ. Παῦλος προέβαλε ἐνστάσεις καί, τελικά, οἱ δύο ἀπόστολοι ἀκολούθησαν ξεχωριστούς δρόμους: ὁ μέν Βαρνάβας μαζί μέ τόν Ἰωάννη Μᾶρκο, ὁ δέ Παῦλος μέ τόν Σίλα.

Προβλήματα ὑπῆρξαν καί πρό τῆς μεταστροφῆς τοῦ ἀπ. Παύλου στήν Ἐκκλησία τῆς Ἰερουσαλήμ, ὅταν οἱ ἑλληνιστές Ἰουδαῖοι χριστιανοί διαμαρτυρήθηκαν ἔντονα ὅτι οἱ χῆρες τους δέν ἐλάμβαναν τήν προσοχή καί τή φροντίδα πού τούς ἄξιζε (Πρ. 6:1-7). Τό ζήτημα αὐτό πού ἦταν καθαρά πρακτικό, ἀλλά ταυτόχρονα ἔκρυβε καί μία ὑποβόσκουσα ἀντιπαλότητα, ἤ ἔστω ἀδυναμίες στήν ὀργάνωση, ἀντιμετωπίστηκε ἄμεσα μέ τήν ἐκλογή τῶν ἑπτά διακόνων. Ἐνδιαφέρον εἶναι ὅτι οἱ διάκονοι ἀνῆκαν στίς τάξεις τῶν ἑλληνιστῶν γεγονός πού δείχνει ὅτι ἡ Ἐκκλησία, καί ἰδιαιτέρως οἱ Δώδεκα Ἀπόστολοι, προτίμησαν νά ἀποφύγουν νά ἀναμείξουν τούς πρώην ἑλληνιστές καί τούς ἐξ Ἰουδαίων χριστιανούς, καθώς φαίνεται ὅτι ὑπῆρχε μία ἤπια ἔνταση καί ἴσως ἀμοιβαία δυσπιστία.

Δέν πρέπει νά λησμονοῦμε ὅτι οἱ Ἀπόστολοι ἔνιωθαν ἔντονο φόβο γιά τόν πρώην διώκτη Σαῦλο μέ ἀποτέλεσμα νά μήν τολμοῦν νά ἐπικοινωνήσουν μαζί του, ἀλλά νά χρειαστεῖ νά τόν ὁδηγήσει πρός αὐτούς ὁ ἀπ. Βαρνάβας, ὥστε νά τόν γνωρίσουν, νά διαπιστώσουν μέ τά μάτια τους τήν αὐθεντικότητα τῆς μεταστροφῆς του καί νά μπορέσουν, ἐν τέλει, νά τόν ἐμπιστευθοῦν (Πρ. 9:26-28).

Τά δύο τελευταῖα περιστατικά παρουσιάζουν μία πολύ εἰλικρινῆ καί ἀληθινή εἰκόνα τῆς Ἐκκλησίας: οἱ χριστιανοί ἦταν βαπτισμένοι, ἀναγεννημένοι ἐν Χριστῷ, ἀλλά ταυτόχρονα οἱ ἀνθρώπινες συμπάθειες καί ἀντιπάθειες ἤ ὁ φόβος γιά τόν ἐχθρό, τόν πρό ὀλίγου διώκτη, δέν ἦταν δυνατό νά «κοποῦν μέ τό μαχαίρι».

Οἱ ἀπόστολοι στήν περίπτωση τοῦ γογγυσμοῦ τῶν ἑλληνιστῶν ἀπέφυγαν μέ τή στάση τους τή σύγκρουση, τοποθέτησαν τούς διακόνους καί ἄφησαν τόν χρόνο νά λειτουργήσει εὐεργετικά πρός ὄφελος τῆς ἀμοιβαίας γνωριμίας καί ἑνότητας. Εὔκολα φαντάζεται κανείς πόσο σημαντικές ἦταν αὐτές οἱ ἀποφάσεις, στό περιβάλλον τῆς ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας, ὅταν, ὅπως ἤδη ἔχουμε ἀναφέρει, δέν εἶχαν διαμορφωθεῖ πλήρως οὔτε τά θεσμικά ὄργανα τῆς Ἐκκλησίας οὔτε τό σῶμα τοῦ κλήρου οὔτε ἡ λατρεία. Τό γεῦμα ἀποτελοῦσε τόν κύριο τόπο συνάντησης καί ἐπικοινωνίας τῶν πιστῶν. Γι᾿ αὐτό δέν εἶναι τυχαῖο ὅτι καί στήν Ἀντιόχεια κατά τή διαφωνία Πέτρου καί Παύλου τό πρόβλημα προέκυψε καί πάλι γύρω ἀπό τή διαδικασία τῶν γευμάτων. Μάλιστα, εἶναι σαφές ὅτι ὁ ἀπ. Παῦλος, ἐξ ἀρχῆς, τό ἀντιμετώπισε ὡς θέμα οὐσίας καί ὄχι ὡς μία συνήθεια κατά τήν ὁποία ἀλλοῦ (π.χ. στήν Ἰερουσαλήμ ἤ σέ περιοχές μέ αὐξημένο ἰουδαϊκό πληθυσμό) μποροῦσαν νά τηροῦν τόν Μωσαϊκό Νόμο καί ἀλλοῦ (π.χ. στήν Ἀντιόχεια ἤ στίς περιοχές μέ ἐθνικό πληθυσμό) νά τόν παρακάμπτουν. Αὐτή ἦταν καί ἡ διαφορά του μέ τόν ἀπ. Πέτρο, ὁ ὁποῖος ὑποχώρησε γιά νά ἀποφευχθεῖ τό πρόβλημα, ἀλλά μέ αὐτή του τή στάση παρ᾿ ὀλίγον νά δημιουργηθεῖ προηγούμενο καί τελικά νά συρθεῖ ἡ Ἐκκλησία στήν τήρηση τοῦ Νόμου παρά τή σαφέστατη διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ γιά ὑπέρβασή του.

Τά προβλήματα αὐτά, πού μέ τήν πάροδο τῶν ἐτῶν ἔγιναν λιγότερο ἔντονα, ἀπαιτοῦσαν χρόνο καί καλή διάθεση ἐκ μέρους τῶν χριστιανῶν γιά νά ξεπεραστοῦν. Πολλά ἀπό αὐτά δέ ἐπιβιώνουν, παραλλαγμένα ἤ ὄχι, μέχρι τίς μέρες μας.

Ἡ γνωριμία τῶν διαφορετικῆς προελεύσεως πιστῶν, ἡ ζύμωση μέσα στόν πνευματικό χῶρο τῆς Ἐκκλησίας, ἡ μελέτη τοῦ λόγου τοῦ Κυρίου, ἡ ὑπακοή στό κήρυγμα τῶν Ἀποστόλων καί ἡ προσήλωση στήν «ἀλήθειαν τοῦ Εὐαγγελίου» δημιούργησαν τίς κατάλληλες συνθῆκες γιά νά παραμεριστοῦν οἱ ἀντιθέσεις καί νά προχωρήσει ἡ Ἐκκλησία.

Εἶναι πολύ σημαντικό ὅτι ἡ ἐκκλησιαστική παράδοση, ὅπως καί ἐάν ἐκφράζεται, ἐπέλεξε συνειδητά νά περιλάβει αὐτά τά θέματα στό ὑλικό πού ἔφτασε σέ μας. Ἡ ἐπιλογή αὐτή, πού δέν εἶναι ἀπόφαση κάποιου συγγραφέα ἤ μιᾶς ὁμάδας ἀνθρώπων, ἀλλά ὁλόκληρης τῆς Ἐκκλησίας δείχνει ὅτι τελικά, καί αὐτά, συμβάλουν στή διαμόρφωση τῆς ἐκκλησιαστικῆς αὐτοσυνειδησίας. Ἡ Ἐκκλησία δέν φοβᾶται μήπως «κακοχαρακτηριστεῖ» ἀπό τέτοιου εἴδους περιστατικά πού φανερώνουν τή ζωντάνια της καί τήν προσπάθειά της νά προχωρήσει μέσα στό ἱστορικό γίγνεσθαι.

Στήν Καινή Διαθήκη ἐντοπίζονται καί ἄλλα «δύσκολα» περιστατικά, ὅπως ἡ ἀπόφαση τοῦ συνεργάτη τοῦ ἀπ. Παύλου, Δημᾶ (Κολ. 4:14, Φιλήμ. 1:24), νά τόν ἐγκαταλείψει «ἀγαπήσας τόν νῦν αἰῶνα» καί νά πορευτεῖ στή Θεσσαλονίκη (Β΄ Τιμ. 4:10). Ἀπό τήν ἄλλη ὁ ἀπ. Παῦλος, πού ὅταν γράφει τήν Β΄ πρός Τιμόθεον ἐπιστολή του εἶναι λίγο πρίν τό τέλος, ζητᾶ ἀπό τόν ἀπ. Τιμόθεο νά τόν ἐπισκεφθεῖ μαζί μέ τόν «εὔχρηστο εἰς διακονίαν» ἀπ. Μᾶρκο (προφανῶς ὁ Ἰωάννης Μᾶρκος τῶν Πράξεων), ὁ ὁποῖος ἐν τέλει, σχεδόν εἴκοσι χρόνια μετά τόν «παροξυσμό» Βαρνάβα καί Παύλου γιά χάρη του, κέρδισε τήν ἐμπιστοσύνη τοῦ ἀποστόλου τῶν Ἐθνῶν.

Ἄλλα θλιβερά, ἀλλά ἀναπόφευκτα, περιστατικά εἶναι ἡ περίπτωση τοῦ ἐκ συγγενείας αἱμομείκτη τῆς Κορίνθου, ὁ ὁποῖος εἶχε συνάψει σχέσεις μέ τή γυναῖκα τοῦ πατέρα του (Α΄ Κορ. 5:1 κ.ἕ.). Χαρακτηρίζω τό περιστατικό «ἀναπόφευκτο» ὑπό τήν ἔννοια ὅτι στήν ἑλληνιστική καί στή ρωμαϊκή κοινωνική ἠθική τέτοιες περιπτώσεις, ἤ ἀκόμη καί κανονικῆς αἱμομειξίας, δέν ἦταν σπάνιες (ὅπως οἱ περιπτώσεις βασιλέων τοῦ οἴκου τῶν Πτολεμαίων, πού κατά τήν αἰγυπτιακή πρακτική ἀνέβαζαν στόν θρόνο, ὡς συζύγους τους καί βασίλισσες τίς ἀδελφές τους). Βέβαια, ὁ ἀπόστολος τονίζει ὅτι τέτοια διαφθορά «οὐδέ ἐν τοῖς ἔθνεσιν», ἀλλά ἴσως ὁ αἱμομείκτης, ζώντας στήν Κόρινθο πού ἦταν διαβόητη γιά τή χαλαρότητα τῶν ἠθῶν, θεώρησε ὅτι ἐπιτρεπόταν νά τό κάνει. Ἴσως, μάλιστα, εἶχε προχωρήσει σέ αὐτή τήν ἀνάρμοστη σχέση πρό τῆς εἰσόδου του στήν Ἐκκλησία, ἴσως μετενόησε καί τήν ἐγκατέλειψε πρός στιγμήν, ἀλλά τελικά ἐπανῆλθε. Εἶναι πιθανό νά ἔπαιξε ρόλο τό ὅτι, καθώς τό βάπτισμα γινόταν σέ μεγάλη ἡλικία, γιά ἕναν ἐνήλικα πού εἶχε ἀποκτήσει κάποιες συνήθειες, καί εἶχε ζήσει μέ αὐτές, ἦταν πολύ δύσκολο νά τίς ἐγκαταλείψει καί νά συμμορφωθεῖ μέ τήν ἠθική τοῦ Εὐαγγελίου.

Χαρακτηριστικό τῶν προβλημάτων τῆς νεόφυτης Ἐκκλησίας εἶναι τό περιστατικό μέ τό ψεῦδος τοῦ Ἀνανία καί τῆς Σαπφείρας, πού, χωρίς κανείς νά τούς ὑποχρεώσει νά παραδώσουν τά χρήματα στούς ἀποστόλους, εἶπαν ψέματα γιά τό ποσό πού ἔλαβαν ἀπό τήν πώληση κτήματός τους καί τίς φοβερές συνέπεις πού αὐτό τό ψέμα ἐπέσυρε, καθώς ἀμέσως πέθαναν (Πρ. 5:1-11). Ὁ εὐαγγ. Λουκᾶς κατέγραψε καί αὐτό τό συμβάν ἄν καί θά μποροῦσε νά δημιουργήσει φόβο ἀπέναντι στήν Ἐκκλησία, ἡ ὁποία παρουσιάζει στόν κόσμο πάντοτε τήν ἀλήθεια, ἀκόμη καί ἄν αὐτή ἐνοχλεῖ.

Μία ἄλλη «ἐνοχλητική» περίπτωση εἶναι αὐτή πού ἀναφέρει ὁ Εὐαγγελιστής Ἰωάννης στήν τρίτη ἐπιστολή του: «ὁ φιλοπρωτεύων Διοτρεφής οὐκ ἐπιδέχεται ἡμᾶς» (Γ΄ Ἰω. 1:9). Ἀπό αὐτά πού γράφει στή συνέχεια εὔκολα διαπιστώνουμε ὅτι μέ τή διδασκαλία του ἔκανε μεγάλη ζημιά στίς τάξεις τῶν πιστῶν. Ἀνάλογη ζημιά ἔκαναν καί αὐτοί πού προκαλοῦσαν σχίσματα στήν Ἐκκλησία τῆς Κορίνθου (Α΄ Κορ. 1:10-17) καί τήν διασποῦσαν σέ ὁμάδες μέ διάφορους ἀρχηγούς, ὅπως καί αὐτοί πού κατηγοροῦσαν τούς κορυφαίους ἀποστόλους Πέτρο καί Παῦλο νά μήν ἔχουν μαζί τους χριστιανή γυναῖκα ὡς σύζυγο ἤ ὅτι ὁ ἀπ. Παῦλος καί ὁ ἀπ. Βαρνάβας ἦταν οἱ μόνοι πού κατά τήν ἱεραποστολική δράση δέν εἶχαν τό δικαίωμα νά ζοῦν δίχως νά ἐργάζονται συνεχῶς (Α΄ Κορ. 9:4-12).

Ὅλα αὐτά τά περιστατικά κρύβουν δυσάρεστες ἀλλά ἀναμενόμενες καταστάσεις καί ἔχουν τήν ἀξία τους. Ἡ Καινή Διαθήκη μᾶς βοηθᾶ νά πατᾶμε στά πόδια μας καί νά μήν ἔχουμε αὐτό πού καμμιά φορά λέμε «ἀγγελικό σύνδρομο»: ἡ Ἐκκλησία ἔχει ὡς κεφαλή τόν Χριστό ἀλλά συγκροτεῖται ἀπό ἀνθρώπους καί ἡ πνευματική ζωή δέν μπορεῖ νά εἶναι ἀνέπαφη καί ἀνεπηρέαστη ἀπό τά στοιχεῖα πού ταλαιπωροῦν τόν ἄνθρωπο μετά τήν Πτώση.

Οἱ Δώδεκα φοβοῦνται ἕναν ἄλλο ἀπόστολο, δύο Ἀπόστολοι διαφωνοῦν γιά ἕνα σημαντικό ζήτημα, δύο πιστοί πού ξεκινοῦν μέ τήν πρόθεση νά βοηθήσουν τόν συνάνθρωπο καταλήγουν νεκροί ἐπειδή ἐκπειράζουν τό Ἅγιο Πνεῦμα. Καυγάδες γιά τό ποιός θά ἐπικρατήσει, ἔντονες διαφωνίες γιά τούς συνεργάτες, ἀπομακρύνσεις στελεχῶν, παραθεώρηση χηρῶν ἐπειδή δέν ἀνῆκαν στήν ἴδια ὁμάδα κ.ἄ.

Κι ὅμως ὅλα αὐτά δέν μειώνουν τήν σπουδαιότητα τῆς Ἐκκλησίας καί δέν ἀκυρώνουν τήν προσφορά της στόν κόσμο μας! Ἀντιθέτως, μᾶς πείθουν μέ τόν πλέον εἰλικρινῆ καί σαφῆ τρόπο ὅτι μποροῦμε νά ἐμπιστευθοῦμε τή ζωή μέσα στήν Ἐκκλησία, παρά τά προβλήματα καί τίς, δικές μας καί τῶν ἄλλων, ἀδυναμίες! Τελικά, φαίνεται ὅτι μέσα ἀπό τίς ἀδυναμίες αὐτές θά μπορέσουμε νά ξεπεράσουμε τά λάθη καί τά σφάλματά μας καί νά σωθοῦμε.

Πολλές φορές ἀναρωτιέμαι πῶς θά νιώθαμε ἐάν ἡ Ἁγία Γραφή διέσωζε μία ἰδανική, εἰδυλλιακή, ἀψεγάδιαστη καί ἰδεώδη εἰκόνα γιά τήν Ἐκκλησία τῶν Ἀποστολικῶν χρόνων. Θά τολμούσαμε ἄραγε νά ἀρχίσουμε τόν ἀγῶνα μας γιά τή σωτηρία ἤ θά καταθέταμε τά ὅπλα πρίν ἀκόμη ξεκινήσουμε; Θά εἴχαμε τό κουράγιο νά προσπαθήσουμε; Μία ἀλάνθαστη ἐκκλησιαστική κοινότητα θά ἔδειχνε ὅτι δέν ἔχει ἀνάγκη τή Χάρι τοῦ Κυρίου καί τήν ἀνακαινιστική δράση τῶν μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας! Ἀντιθέτως, ἀπορρίπτοντας κάθε βοήθεια, θά προχωροῦσε τραγικά ἔρημη, μόνη, ἐγωιστικά ἀπομονωμένη στήν τελειότητά της καί οὐσιαστικά ἀνίκανη νά σώσει τόν ἄνθρωπο.

Ζώντας στήν ἀποστολική ἐποχή (2ο μέρος) Πόσο ἄλλαξε ἡ καθημερινότητα ἀπό τότε …

Ετικέτες

πυρκαγιές στην αρχαιότητα, Αποστολική Εποχή, Αντιόχεια, Εκκλησία, Ρώμη, Χριστός, απ. Παύλος, εργασία, εκπαίδευση, μετακινήσεις στην αρχαιότητα

Ἡ καθημερινότητα ἦταν ἐντελῶς διαφορετική ἀπό τή δική μας κατά τήν ἀποστολική ἐποχή! Μία ἐπιλεκτική, δειγματοληπτική θά λέγαμε, ἀναφορά πού ἐπιχειρῶ σέ κάποιους τομεῖς μᾶς δίνει μία ἀμυδρή ἀλλά ρεαλιστική εἰκόνα.

Ἡ δεύτερη ἀνάρτηση γιά τήν ἀποστολική ἐποχή. Τήν πρώτη πού ἦταν εἰσαγωγική μπορεῖτε νά τήν δεῖτε ἐδῶ.

Μέ ἀφορμή τίς καλοκαιρινές φονικές πυρκαγιές στήν πατρίδα μας κάνω μία σύντομη ἀναφορά στό φαινόμενο αὐτό στή Ρώμη:

Ἡ ἐκπαίδευση. Οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι δέν γνώριζαν οὔτε ἀνάγνωση. Γι᾿ αὐτό ἡ ἐκκλησιαστική διδαχή γινόταν κυρίως μέ τόν λόγο τῶν Ἀποστόλων καί τῶν ἄλλων κηρύκων. Ἐκπαίδευση δεχόταν σχεδόν ἀποκλειστικά τά ἀγόρια. Τά κορίτσια ἔμεναν στό σπίτι καί ἐκπαιδεύονταν στό νά γίνουν νοικοκυρές, ἄν καί κατά τήν ἑλληνιστική ἐποχή παρατηρεῖται μία γενικότερη ἔφεση πρός τά γράμματα καί τή γνώση (π.χ. πολλές φιλοσοφικές σχολές, ἀποκέντρωση γνώσης, ἀνάδειξη περιφερειακῶν πόλεων ὅπως ἡ Ρόδος, ἡ Ταρσός, ἡ Ἀλεξάνδρεια) καί φαίνεται ὅτι σιγά σιγά ἀρχίζουν νά μορφώνονται σέ μεγαλύτερους ἀριθμούς. Ἡ ἐκπαίδευση ἐκτυλισσόταν σέ δύο φάσεις: θά λέγαμε στό δημοτικό, περίπου ἀπό τά ἑπτά μέχρι τά δεκατέσσερα (τά παιδιά μάθαιναν τά βασικά: γραφή, ἀνάγνωση καί ἀριθμητική) καί στό ἑπόμενο ἐπίπεδο, κάτι σάν τό γυμνάσιο-λύκειο, ἀπό τά δεκαπέντε μέχρι τά δεκοκτώ (τά παιδιά ἐμβάθυναν σέ ὅσα εἶχαν μάθει καί προσέθεταν γνώσεις σέ τομεῖς ὅπως ἡ μουσική, ἡ ρητορική, ἡ ἀστρονομία, ἡ γεωμετρία, ἡ διαλεκτική). Ἄνθρωποι, ὅπως ὁ ἀπ. Παῦλος, παράλληλα μέ τήν ἰουδαϊκή θρησκευτική ἐκπαίδευση (π.χ. στήν Τορά, τόν Νόμο) καί μάλιστα σέ μία πόλη ὅπως ἡ Ταρσός διδάσκονταν καί τήν θύραθεν σοφία. Ἀπό κείμενά του καί ἄλλες καινοδιαθηκικές ἀναφορές διαπιστώνουμε ὅτι κατεῖχε στοιχεῖα φιλοσοφίας (π.χ. ἐπικούρειας καί στωικῆς), τήν ἑλληνική γλῶσσα καί κινοῦνταν μέ ἄνεση σέ κάθε ἑλληνιστικό περιβάλλον: στή συναγωγή, ἐνώπιον βασιλέων, Ἀνθυπάτων, τῶν Ἀθηναίων βουλευτῶν, πιθανότατα ἐνώπιον τοῦ Καίσαρα, σέ δικαστήρια, ἀνάμεσα σέ ἁπλούς ἀνθρώπους, σέ φυλακές καί ἐδώλια.

Τά βιβλία. Τά βιβλία ἦταν τόσο ἀκριβά καί σπάνια πού ἦταν ἔξω ἀπό τήν καθημερινή ζωή τῶν ἀνθρώπων καί ἔπαιζαν πολύ μικρό ρόλο στή μόρφωσή καί τήν καλλιέργειά τους. Ἡ δημιουργία ἑνός βιβλίου ὅπως ἡ Ἁγία Γραφή (ὑλικά, προετοιμασία ὑλικῶν, ἀντιγραφή, δέσιμο καί διακόσμηση) κόστιζε σέ σημερινές τιμές πολλές δεκάδες (ἀκριβέστερα ἑκατοντάδες) χιλιάδες εὐρώ. Ἕνα μικρό ἁπλό βιβλίο κόστιζε περίπου ὅσο κοστίζει σήμερα ἕνα μεσαίας κατηγορίας αὐτοκίνητο (10.000-15.000 €). Γι᾿ αὐτό στόν ἰουδαϊσμό, πού μᾶς ἐνδιαφέρει ἐν προκειμένῳ, κυριαρχοῦσε τό σύστημα μέ τό ὁποῖο μορφώθηκε καί ὁ ἀπ. Παῦλος «παρὰ τοὺς πόδας Γαμαλιήλ» (Πρ. 22:3): ὁ δάσκαλος, πού καθόταν σέ ἕνα σκαμνί, ἔλεγε δυνατά ἕνα χωρίο καί οἱ, γύρω του συγκεντρωμένοι καί κοντά στά πόδια του καθισμένοι, μαθητές τό ἐπαναλάμβαναν ἐν χορῷ μέχρι νά τό μάθουν. Μέ ἀντίστοιχο τρόπο μάθαιναν καί τήν ἑρμηνεία του ἀπό τά διάφορα ραββινικά ὑπομνήματα πού ὑπῆρχαν.

Σελίδα ἀπό τόν περίφημο Σιναϊτικό Κώδικα (4ος μ.Χ. αἰ.) πού περιέχει τήν Ἁγία Γραφή καί εἶναι γραμμένος σέ περγαμηνή.

 

 

Σελίδα ἀπό τά Στοιχεῖα τοῦ Εὐκλείδη γραμμένη ἐπάνω σέ πάπυρο

 

Οἱ μετακινήσεις. Εἶναι σχεδόν ἀδύνατο νά κατανοήσουμε σήμερα τί σήμαινε τότε νά φύγει ὁ ἀπ. Παῦλος διωγμένος, π.χ. ἀπό τή Θεσσαλονίκη γιά νά πάει στή Βέροια. Σήμερα γιά νά διανύσει κάποιος αὐτά τά 72 περίπου χιλιόμετρα χρειάζονται γύρω στά 50 λεπτά. Μπορεῖ δηλαδή εὔκολα νά πάει κάποιος ἀπό τή Θεσσαλονίκη στή Βέροια γιά καφέ ἤ γιά νά ἐκκλησιαστεῖ καί τό ἴδιο πρωινό νά ἐπιστρέψει. Τότε ἀκόμη καί στήν περίοδο τῶν μετακινήσεων (ἀπό τά μέσα τῆς Ἀνοίξεως μέχρι τέλη Σεπτεμβρίου) ἔπρεπε νά διαθέσει τρεῖς μέ τέσσερις ἡμέρες γιά νά πάει, νά μείνει ἐκεῖ μέχρι νά τελειώσει τίς δουλειές του καί ἔπειτα νά ἀναλάβει τό ταξίδι τῆς ἐπιστροφῆς. Ἀπαιτοῦνταν δηλαδή τουλάχιστον δέκα ἡμέρες. Πέραν τοῦ ἀπαιτούμενου χρόνου ὁ ταξιδιώτης ἀντιμετώπιζε πλῆθος κινδύνων ἀπό τίς καιρικές συνθῆκες, τά ἄγρια ζῶα (π.χ. στά βουνά καί στά ὑψίπεδα τῆς Κιλικίας), ἀπό ληστές, ἔπρεπε νά μεταφέρει τρόφιμα, νά κουβαλᾶ τά ἐργαλεῖα καί τά ροῦχα του, καθώς τά ταξίδια συνήθως διαρκοῦσαν χρόνια, νά ἀσφαλίσει τά χρήματά του, νά ἔχει τή δυνατότητα νά ἐργάζεται γιατί φυσικά κατά τήν ἔναρξη τοῦ ταξιδιοῦ δέν μποροῦσε νά ἔχει μαζί του ἀρκετά χρήματα γιά νά ζήσει αὐτός καί οἱ συνδοιπόροι του δύο ἤ τρία χρόνια κ.ἄ.

 

Ὁδός ἀπό τήν Πομπηία

 

 

Ρωμαϊκή ὁδός στήν Ταρσό τῆς Κιλικίας

 

 

Ρωμαϊκή ὁδός στήν περιοχή τῆς Καβάλας

 

 

Τά στρώματα τῶν ρωμαϊκῶν δρόμων

 

Ἡ ἐπικοινωνία. Ζοῦμε στήν ἐποχή τῆς εὔκολης ἐπικοινωνίας. Εἶναι σχεδόν ἀδύνατο νά καταλάβουμε ὅτι γιά νά μεταφερθεῖ μία εἴδηση ἀπό τή Ρώμη στήν Ἱερουσαλήμ, μέ τό ταχύτερο μέσο τῆς ἐποχῆς, τό Αὐτοκρατορικό στρατιωτικό ταχυδρομεῖο πού στάθμευε σέ συγκεκριμένους σταθμούς μέ τά καλύτερα ἄλογα καί ἄλλες διευκολύνσεις, ἀπαιτοῦνταν δύο ἤ καί περισσότεροι μῆνες. Κλάσματα τοῦ δευτερολέπτου ἀνέξοδα καί εὔκολα, ἀπό τό γραφεῖο μας, ἕνα ἠλεκτρονικό μήνυμα σήμερα· μῆνες μέ τεράστιο κόστος, κινδύνους καί κόπο ἕνα γραπτό ἤ προφορικό μήνυμα τότε. Ἀντιλαμβάνεται καθένας γιά τί διαφορές μιλᾶμε …

Ἡ ἐργασία-οἰκονομία. Ἐντελῶς διαφορετικές ἦταν καί οἱ συνθῆκες ἐργασίας. Ὁ ἀπ. Παῦλος, ὅπως κάθε σωστός παραδοσιακός Φαρισαῖος, πέρα ἀπό τή θρησκευτική ἐκπαίδευση πού ἔλαβε στή γενέθλια πόλη, Ταρσό, καί στήν Ἰερουσαλήμ, ὅπου πολλοί Ἰουδαῖοι πήγαιναν γιά περαιτέρω σπουδές στόν ἰουδαϊσμό, εἶχε διδαχθεῖ καί μία τέχνη. Ὁ ἀπ. Παῦλος ἦταν σκηνοποιός. Μέ αὐτόν τόν τρόπο ἐξασφάλιζε τά πρός τό ζῆν καί δέν ἐπιβάρυνε κανένα. Χάρη σέ αὐτή τή συνήθεια τοῦ ἰουδαϊσμοῦ κατέστη δυνατό νά ζεῖ ἐπί χρόνια χωρίς ἄλλους πόρους, νά μετακινεῖται συνεχῶς καί νά ἀντιμετωπίζει δύσκολες καταστάσεις (π.χ. διωγμούς, φυλακίσεις). Ὅταν μετακινοῦνταν ἔπρεπε νά κουβαλᾶ τά ἐργαλεῖα πού χρειαζόταν γιά νά ἀσκεῖ τό ἐπάγγελμά του. Αὐτό ἦταν ἕνα χαρακτηριστικό τῆς ἐργασίας τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, καθώς τά ἐργαλεῖα γενικότερα ἦταν πολύ ἀκριβά καί σπάνια καί συνήθως κληρονομοῦνταν ἀπό γενιά σέ γενιά. Ἄλλα χαρακτηριστικά τῆς ἐποχῆς ἦταν ἡ κυριαρχία τῆς ἐργασίας τῶν δούλων καί ἡ ἀπουσία μηχανῶν (σέ μεγάλη τουλάχιστον ἔκταση) πού ἔκαναν τήν ἐργασία δυσκολότερη καί τήν τιμή τῶν προϊόντων ὑψηλότερη. Τά ἀγροτικά ἐπαγγέλματα κυριαρχοῦσαν στίς πόλεις τῆς Αὐτοκρατορίας. Μεγάλο πλοῦτο καί, κατ᾿ ἐπέκταση, δύναμη συγκέντρωναν, ἰδιαίτερα ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Αὐγούστου καί ἔπειτα, οἱ ἔμποροι, οἱ ὁποῖοι ὠφελήθηκαν πολύ ἀπό τήν ἐπικράτηση τῆς Ρωμαϊκῆς Εἰρήνης (Pax Romana). Μέ τήν πάροδο τῶν ἐτῶν ἡ παραδοσιακή ρωμαϊκή ἀριστοκρατία, πού στήριζε τή δύναμή της στίς τεράστιες ἐκτάσεις γῆς πού κατεῖχε καί καλλιεργοῦσαν δοῦλοι, ἔχασε μέρος τῆς ἐπιρροῆς της πρός ὄφελος τῶν πλουσίων ἐμπόρων, πλοιοκτητῶν, κατόχων μεγάλων ἐργαστηρίων πού συγκέντρωναν πλοῦτο καί στηριγμένοι σέ αὐτόν ἀναδεικνύονταν στή δημόσια ζωή. Σιγά σιγά, μέ διαφόρους τρόπους, ἄρχισαν νά εἰσέρχονται στή Σύγκλητο καί νά δημιουργοῦν μία νέα μορφή ἀριστοκρατίας, πού μπορεῖ νά ἦταν ἀπεχθής γιά τούς παραδοσιακούς Ρωμαίους ἀριστοκράτες, ἀλλά ἀποτελοῦσε μία ὑπαρκτή πραγματικότητα. Ἀνάλογες συνθῆκες καί οἰκονομικά δεδομένα ἐπικρατοῦσαν καί στίς ἐπαρχίες τῆς Αὐτοκρατορίας: παντοῦ ὑπῆρχε ἡ παλαιά ἀριστοκρατία καί ἡ ἀνερχόμενη ὁμάδα τῶν πλουσίων, πού τά μέλη της δέν ἦταν παράδοξο νά προέρχονται ἀκόμη καί ἀπό τίς τάξεις πρώην δούλων πού κατάφεραν νά ἐξαγοράσουν τήν ἐλευθερία τους. Ὁ Χριστιανισμός ἦταν πολύ δημοφιλής ἀνάμεσα στίς ἀνερχόμενες ὁμάδες, ἐνῶ ταυτόχρονα προκαλοῦσε τό ἐνδιαφέρον καί τῆς παραδοσιακῆς ἀριστοκρατίας, ἀλλά καί τῶν κατωτέρων στρωμάτων καί φυσικά τῆς πολυπληθέστερης τάξης, τῶν δούλων. Τό ἀκροατήριο τῶν ἱεραποστόλων ἀποτελοῦσε κυρίως ἡ μεσαία τάξη.

Οἱ πυρκαγιές. Οἱ πόλεις τῆς περιόδου ὡς κύρια διαφορά μέ τίς σημερινές εἶχαν τήν πολύ μεγάλη πυκνότητα πληθυσμοῦ. Ρώμη, Ἀλεξάνδρεια τῆς Αἰγύπτου καί Ἀντιόχεια τῆς Συρίας ἦταν οἱ τρεῖς μεγαλύτερες πόλεις τοῦ ἑλληνορωμαϊκοῦ κόσμου. Μέ κάθε ἐπιφύλαξη, καθώς ἡ ἐκτίμηση τοῦ ἀριθμοῦ τῶν κατοίκων εἶναι πολύ δύσκολη, θά μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι εἶχαν πληθυσμό 1.000.000, 600.000 καί 400.000 ἀντίστοιχα. Ἡ ζωή σέ αὐτές ἦταν δύσκολη, οἱ συνθῆκες καθαριότητας ἄθλιες καί ἡ ἀποχέτευση ἀνύπαρκτη, ἴσως ἐκτός ἀπό τή Ρώμη πού εἶχε τόν Μεγάλο Ὑπόνομο (Cloaca Maxima) πού χυνόταν στόν Τίβερη καί κατέληγε στή Μεσόγειο. Στήν Ἀντιόχεια οἱ μεγάλες καί φονικές καταστροφές ἦταν πολύ συχνές, καθώς ἡ πόλη ἦταν κτισμένη ἐπάνω σέ σεισμογενές ρήγμα. Στή Ρώμη τό μεγαλύτερο πρόβλημα ἦταν οἱ πυρκαγιές. Τά περισσότερα σπίτια ἦταν ξύλινα καί ἡ πυκνή δόμηση ἔκανε τή μετάδοση τῆς φωτιᾶς ἀπό τό ἕνα στό ἄλλο εὐκολώτατη καί τήν ἐξάπλωσή της ταχύτατη. Ἐκτός ἀπό τίς ἐπαύλεις καί τίς πλούσιες συνοικίες, τά σπίτια ἦταν κτισμένα σέ νησίδες (insulae, οἰκοδομικά τετράγωνα) καί πολυόροφα. Σέ κάποιες περιπτώσεις εἶχαν μικρά μονόχωρα καταστήματα στό ἰσόγειο. Οἱ πιό πλούσιοι ἀπό τούς ἐνοίκους, σέ ἀντίθεση μέ σήμερα, κατοικοῦσαν στούς κάτω ὀρόφους, καθώς αὐτοί ἦταν πετρόκτιστοι καί κάλυπταν περισσότερα τετραγωνικά. Ὅσο πιό ψηλά ἦταν ἕνα διαμέρισμα τόσο μικρότερο ἦταν (τό κτήριο εἶχε ἐλαφρῶς πυραμιδωτή μορφή διότι ὁ κάθε ὄροφος στηριζόταν στή μεγαλύτερη ἐπιφάνεια τοῦ προηγουμένου) καί λόγῳ τοῦ ξύλου ἅρπαζαν ἀμέσως φωτιά μέ ἀποτέλεσμα νά μήν προλαβαίνουν οἱ κάτοικοι νά διαφύγουν. Ἡ προστασία ἀπό τίς πυρκαγιές καί ἡ σχετική κρατική μέριμνα ἦταν ὑποτυπώδεις. Καθήκοντα πυροσβεστῶν εἶχαν κρατικοί δοῦλοι, οἱ ὁποῖοι γιά νά ἀντιμετωπίσουν τήν ἐξάπλωση τῆς φωτιᾶς προσπαθοῦσαν, κυρίως, νά γκρεμίσουν κάποια κτήρια ὥστε οἱ φλόγες νά μήν βρίσκουν τροφή καί τελικά νά ἐξασθενήσουν. Γι᾿ αὐτό καί στήν τρομερή πυρκαγιά τῆς Ρώμης (18 Ἰουλίου 64 μ.Χ.), ἀνεξάρτητα ἀπό τήν εὐθύνη τοῦ Νέρωνα, ἡ καταστροφή ἦταν τρομακτική κατακαίοντας τό μεγαλύτερο μέρος τῆς πόλης.

 

Σωζόμενο τμῆμα ρωμαϊκῆς insula

 

 

Ὁ κεντρικός ὑπόνομος τῆς Ρώμης

 

Σέ αὐτούς τούς τομεῖς θά μπορούσαμε νά προσθέσουμε καί πολλούς ἄλλους ὅπως ἡ τέχνη, ἡ κοινωνική ζωή, οἱ θρησκευτικές ἀντιλήψεις, οἱ μυστηριακές θρησκεῖες, τά ἤθη καί τά ἔθιμα, ἡ στράτευση, ἡ θέση τῆς γυναίκας κ.ἄ. πού μορφοποιοῦν μπροστά στά μάτια μας τόν κόσμο τῆς ἑλληνιστικῆς ἐποχῆς, ἕναν κόσμο πολύ διαφορετικό ἀπό τόν σύγχρονο, ὁ ὁποῖος εἶχε ὄμορφες στιγμές ἀλλά καί φοβερά προβλήματα (π.χ. ὕδρευση, σίτιση).

Ζώντας στήν ἀποστολική ἐποχή (1ο μέρος) Λίγες σκέψεις γιά εἰσαγωγή…

Ετικέτες

Αποστολική Εποχή, Εκκλησία, Χριστός, απ. Πέτρος, απ. Παύλος, ζωή στην αποστολικη εποχή

Μεγάλο προσόν τοῦ ἱστορικοῦ καί τοῦ ἀρχαιολόγου εἶναι νά μπορέσει μέ τό ἔργο του, πέρα ἀπό τήν ἀκρίβεια, νά ἀποδώσει ὅσο πιό παραστατικά καί ἐγγύτερα στήν πραγματικότητα εἶναι δυνατό τίς συνθῆκες ζωῆς, μόρφωσης, ἐκπαίδευσης, ἐργασίας κ.λπ. κάθε ἐποχῆς ὥστε ὁ ἀναγνώστης νά μπορέσει νά τήν κατανοήσει σέ βάθος καί νά προχωρήσει σέ πιό οὐσιαστική ματιά στήν καθημερινότητα τῶν ἀνθρώπων, νά τήν ἑρμηνεύσει αὐθεντικότερα καί πιό ρεαλιστικά, ὅποια καί ἐάν εἶναι αὐτή, νά ἀντιληφθεῖ τίς σχέσεις, τίς ἀντιπαλότητες, τίς ἀδυναμίες, τίς δεσμεύσεις, τίς τάσεις καί τούς περιορισμούς καί πολλά ἄλλα ἀπαραίτητα καί καθοριστικά στοιχεῖα.

Μερικά παραδείγματα ἴσως μᾶς βοηθήσουν νά καταλάβουμε τί ἐννοῶ.

Διαβάζοντας τήν περικοπή τοῦ διαλόγου τοῦ Χριστοῦ μέ τή γυναῖκα ἀπό τή Σαμάρεια (Ἰω. 4:5-42) δίχως νά ἔχουμε ὑπ᾿ ὄψιν μας κανένα ἀπό τά στοιχεῖα πού ἀπαραιτήτως τήν συνοδεύουν ἑρμηνευτικά (καί ὄχι μόνο σέ ἐπιστημονικό, ἀλλά κυρίως σέ κηρυκτικό, διδακτικό καί κατηχητικό ἐπίπεδο) πόσα ἀπό αὐτά πού θά διαβάσουμε θά τά κατανοήσουμε στό ὀρθό τους πλαίσιο; Θά ἀντιληφθοῦμε ἄραγε τό μεγαλεῖο τῶν λόγων τοῦ Κυρίου; Ἄν π.χ. δέν γνωρίζουμε τήν προσδοκία τῶν Ἰουδαίων γιά τόν Μεσσία θά νιώσουμε τόν συγκλονισμό τῆς Σαμαρείτιδας ὅταν ἄκουσε τά λόγια «Ἐγώ εἰμι, ὁ λαλών σοι» (Ἰω. 4:26);

 

Ὁ Χριστός συνομιλεῖ μέ τή γυναῖκα ἀπό τή Σαμάρεια καί τῆς ἀποκαλύπτει ὅτι εἶναι ὁ Μεσσίας (ἀπό κατακόμβη)

 

Ὅταν διαβάσουμε τήν περικοπή κατά τήν ὁποία περιγράφεται ἡ ἀποτροπή τοῦ λιθοβολισμοῦ τῆς μοιχαλίδας (Ἰω. 8:3-11) χωρίς νά γνωρίζουμε τόν Νόμο, τήν ἑρμηνεία του ἀπό τούς Γραμματεῖς καί τούς Φαρισαίους, τήν ἔννοια τοῦ λιθοβολισμοῦ στόν ἰουδαϊσμό, τήν ἔννοια τῆς ἁμαρτίας κ.λπ. θά καταλάβουμε τί ἐννοοῦσε ὁ Κύριος μέ τά λόγια «Ὁ ἀναμάρτητος ὑμῶν πρῶτος ἐπ᾿ αὐτήν βαλέτω λίθον» (Ἰω. 8:7) ἤ θά νομίσουμε ὅτι ὁ Χριστός τούς προέτρεψε νά τήν λιθοβολήσουν;

Ἀπομονώνοντας τό περιστατικό τοῦ «γογγυσμοῦ» (Πρ. 6:1), χωρίς νά γνωρίζουμε τό πλαίσιο ζωῆς, τήν ἁγιότητα πού ἐπικρατοῦσε ἀνάμεσα στούς πιστούς, τήν ἀγάπη πού ἔδειχναν ὁ ἕνας γιά τόν ἄλλο, τίς σχέσεις ἑλληνιστῶν καί μή Ἰουδαίων, τήν περιφρόνηση πού οἱ Ἰουδαῖοι ἔνιωθαν γιά τούς προσηλύτους κ.λπ. θά νομίσουμε ὅτι ἡ ἀποστολική Ἐκκλησία ἦταν μιά παρέα ἀνθρώπων πού καυγάδιζαν γύρω ἀπό μερικά τραπέζια γιά τό ποιός θά φάει περισσότερο καί ὅτι ὁ ἕνας στεροῦσε τό φαγητό ἀπό τόν ἄλλο … Αὐτή εἶναι, ὅμως, ἡ ἀλήθεια;

 

«Ἀγάπη», κοινό χριστιανικό γεῦμα στό ὁποῖο οἱ πιστοί ἔτρωγαν ὅλοι μαζί ἀπό ὅσα πρόσφεραν οἱ ἴδιοι (ἀπό κατακόμβη)

 

Ἔχοντας στόν νοῦ μας τήν περικοπή πού περιγράφει τή διαφωνία τῶν δύο κορυφαίων ἀποστόλων, τοῦ ἀπ. Πέτρου καί τοῦ ἀπ. Παύλου, στήν Ἀντιόχεια (Γαλ. 2:11-14) τί θα σκεφτοῦμε γιά τίς μεταξύ τους σχέσεις; Ἄν ἐξετάσουμε τό γιατί τό ἔκαναν, τί εἶχε προηγηθεῖ στήν Ἀποστολική Σύνοδο, τί ἐπεδίωκαν τά ὄργανα τοῦ ἰουδαϊσμοῦ κ.ἄ. δέν θά εἴμαστε ὀρθότεροι στήν κρίση μας;

Μέ αὐτό τό σκεπτικό σέ μιά σειρά ἀναρτήσεων θά προσπαθήσω —εἶναι ἀλήθεια ἐντελῶς ἀποσπασματικά— νά παρουσιάσω κάποια στοιχεῖα ἀπό τή ζωή κατά τήν ἀποστολική ἐποχή, μήπως κατανοήσουμε πληρέστερα τόν τρόπο ζωῆς καί δράσης τῶν Ἀποστόλων, ἀλλά καί τῶν πρώτων Χριστιανῶν.

Ἡ πρώτη ἀνάρτηση θά εἶναι εἰσαγωγική καί σέ αὐτή θά παρουσιάσω μερικές γενικές σκέψεις. Στή δεύτερη πρόκειται νά ἀναφερθῶ σύντομα σέ γενικές διαφορές τῆς ἀποστολικῆς ἐποχῆς ἀπό τή δική μας. Στήν τρίτη θά παρουσιάσω μερικές βασικές διαφορές ἀνάμεσα στήν ἀποστολική καί στή σύγχρονη Ἐκκλησία, οἱ ὁποῖες συνήθως οὔτε μᾶς περνοῦν ἀπό τό νοῦ ὅταν, γιά παράδειγμα, διαβάζουμε τήν Καινή Διαθήκη. Στήν τέταρτη σκέπτομαι νά ἀναφερθῶ σέ διάφορα θέματα πού προέκυπταν στήν πρώτη Ἐκκλησία καί στόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο οἱ πιστοί τά ἀντιμετώπιζαν.

* * *

Ἄς ξεκινήσουμε, λοιπόν, μέ μερικές εἰσαγωγικές σκέψεις.

Ἡ εἰκόνα πού οἱ περισσότεροι ἀπό ἐμᾶς ἔχουμε σχηματίσει γιά τή ζωή καί τήν ἱστορική πορεία τῆς Ἐκκλησίας κατά τά πρῶτα ἀποστολικά χρόνια εἶναι ὅτι ἐπρόκειτο γιά μία ὁμάδα ἀνθρώπων πού ζοῦσαν εἰδυλλιακή ζωή, μέ ἀκλόνητη πίστη, δίχως προβλήματα στήν καθημερινότητά τους, πέρα ἀπό αὐτά πού τούς προκαλοῦσαν οἱ διῶκτες τους.

Ἡ εἰκόνα αὐτή, πού σέ μεγάλο βαθμό ἔχει δημιουργηθεῖ ἀπό τήν ἐπιρροή ἐπάνω μας τῆς τέχνης —λογοτεχνίας καί κινηματογράφου κυρίως— ἄν καί ἀναμφίβολα ἔχει πολλά σημαντικά στοιχεῖα ἀλήθειας καί ἀπεικονίζει κάποιες σημαντικές πτυχές τῆς πραγματικότητας, ἴσως ἐξωραΐζει κάπως τά πράγματα, κάτι πού ἐπ᾿ οὐδενί κάνει ἡ Καινή Διαθήκη. Δέν κρύβω ὅτι πρόκειται γιά μία πολύ ἑλκυστική εἰκόνα: εἶναι ἰδανική καί ταιριάζει ὄχι μέ τήν πραγματικότητα, ἀλλά μέ αὐτό πού θά ἐπιθυμούσαμε νά εἶναι πραγματικότητα. Ἴσως μάλιστα, νά μᾶς προσφέρει τό ἐπιθυμητό ἄλλοθι γιά νά ποῦμε «ἄν εἶχα γεννηθεῖ κι ἐγώ τότε θά ζοῦσα μέ ἁγιότητα, ὅπως καί οἱ ἄλλοι χριστιανοί, ἀλλά τώρα πού ζῶ σέ αὐτή τήν ἐποχή τῆς ἁμαρτίας, τῆς διαφθορᾶς, τῆς ἀνομίας … ἀναγκάζομαι νά ἀκολουθήσω κι ἐγώ».

 

Διανομή τροφίμων κατά τήν Ἀποστολική ἐποχή (γλυπτό ἀπό χριστιανικό ναό)

 

Ἡ ζώη, ὅμως, τῆς ἀρχέγονης Ἐκκλησίας, ὅπως εὔκολα διαπιστώνουμε μελετώντας τήν Καινή Διαθήκη, δέν παρουσίαζε ἀποκλειστικά καί μόνο αὐτή τήν εἰδυλλιακή εἰκόνα πού πλάθουμε μέ τόν νοῦ μας, ἀλλά τήν πραγματική μεταφέροντάς μας τήν ἐμπειρία πού εἶχαν οἱ Ἀπόστολοι ἀπό τόν Χριστό καί ἀπό τή Χάρι τοῦ Θεοῦ πού ἦταν παροῦσα σέ κάθε τους βῆμα. Ἡ Καινή Διαθήκη δέν ἔχει τήν πρόθεση νά ὡραιοποιήσει ἤ νά ἀλλάξει τήν πραγματικότητα. Δέν πρόκειται γιά λογοτεχνικό δημιούργημα οὔτε γιά ἔργο θρησκευτικῆς φαντασίας. Τό ἀντίθετο μάλιστα! Πρόκειται γιά θεόπνευστο ἔργο πού πατᾶ γερά στήν πραγματικότητα, καί χαρακτηρίζεται ἀπό ἐντυπωσιακή λιτότητα, ὑποδειγματική ἀκρίβεια, ἀνυπέρβλητο σεβασμό στό ἔργο τοῦ Θεοῦ στόν κόσμο, στόν ἄνθρωπο καί στήν ἀνάγκη του νά σωθεῖ.

 

Ὁ λιθοβολισμός τοῦ ἁγίου Στεφάνου

 

Δέν πρέπει νά λησμονοῦμε ὅτι ἡ ἐκκλησιαστική παράδοση δέν φτιάχνει καρικατούρες ἀνθρώπων, πού στά μάτια μας παρουσιάζονται τέλειοι, ἀψεγάδιαστοι (ὅπως πράττουν ὅσοι διαμορφώνουν τήν εἰκόνα πολιτικῶν, ἠθοποιῶν, ἐπιχειρηματιῶν, ἐπιστημόνων, κ.ἄ.) μά ἐν τέλει ἀποδεικνύονται –ἀναπόφευκτα προφανῶς– ἐντελῶς διαφορετικοί, μέ ψεγάδια καί ἀδυναμίες. Μᾶς παρουσιάζει τήν πραγματική ζωή μέ τά προβλήματα, τίς ἀδυναμίες, τίς μικρότητες, τούς ἐγωισμούς. Συνάμα συναντᾶμε τήν ταπείνωση, τήν ἀγάπη, τόν αὐθορμητισμό, τήν πίστη, ὅπως καί τήν ζωή σ᾿ ἕναν κόσμο πού ὁλοένα ἀλλάζει, μεταμορφώνεται, ἀνακαινίζεται, ἁγιάζεται!

Ἡ Ἐκκλησία, ἕνας ζωντανός ὀργανισμός, ἐκεῖνα τά πρῶτα χρόνια ἀναπτυσσόταν ταχύτατα καί προσπαθοῦσε νά βρεῖ τόν ρυθμό γιά τή μακρά ἱστορική της πορεία. Μετά τά πρῶτα συγκλονιστικά γεγονότα τῆς Σταυρώσεως καί τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ, τίς ἐμφανίσεις Του στούς μαθητές, τήν Πεντηκοστή, τόν διωγμό καί τό μαρτύριο τοῦ Ἀρχιδιακόνου Στεφάνου, τή διασπορά τῶν μαθητῶν στίς πόλεις τῆς Παλαιστίνης καί τή μεταστροφή τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, πρό τῶν πυλῶν τῆς Δαμασκοῦ, τά πράγματα φαίνεται νά ὁμαλοποιοῦνται καί νά βρίσκουν τόν δρόμο τους, μέ τήν ἔννοια ὅτι οἱ Ἀπόστολοι, οἱ ποιμένες, ἐν γένει, καί, φυσικά, οἱ πιστοί ἀρχίζουν νά ζοῦν τή ζωή τους, νά ἀσκοῦν τό ἱεραποστολικό ἔργο τους, νά κατηχοῦν τούς γύρω τους, τίς εὐρύτερες οἰκογένειές τους, τούς ἴδιους τούς οἰκείους τους μέσα στήν καθημερινότητα. Ἡ ἐμπειρία αὐτῶν τῶν ἐτῶν μεταφέρεται σέ ᾿μᾶς ἀπό τήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας καί ἔχει καταγραφεῖ στήν Καινή Διαθήκη.

Ἀναμφίβολα, γιά νά ἀντιληφθοῦμε ὀρθά τά δεδομένα πού ἴσχυαν σέ μιά τόσο πρώιμη ἐποχή καί νά κατανοήσουμε τίς σχέσεις καί τήν καθημερινότητα τῶν πρώτων χριστιανῶν δέν θά πρέπει νά λησμονοῦμε ὅτι ὑπῆρχαν σημαντικές διαφορές μέ τήν σημερινή ἐποχή, ὄχι μόνο στό εἰδωλολατρικό περιβάλλον πού ἀποτελοῦσε τό πλαίσιο ζωῆς καί ὑπάρξεως τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά καί στήν πρακτική, στή λατρεία καί καθημερινότητα κάθε πιστοῦ.

Τὸ πρόβλημα τῶν ἐκκλησιαστικῶν δικαιοδοσιῶν ὑπὸ βιβλικὴ προοπτική: μερικὲς ἐπισημάνσεις

Ετικέτες

Αποστολική Σύνοδος, απ. Ιάκωβος, απ. Πέτρος, απ. Παύλος, απόστολοι, δικαιοδοσίες

Τό παρακάτω κείμενο δημοσιεύθηκε στό περιοδικό Θεολογία (τόμος 87ος, τεῦχος 1ο, Ἰανουάριος – Μάρτιος 2016, σελίδες 369-376).

Α. Εἰσαγωγικὲς παρατηρήσεις

Βαδίζοντας πρὸς τὴ σύγκληση τῆς Ἁγίας καὶ Μεγάλης Συνόδου, ἡ ὁποία ἔχει προσδιοριστεῖ γιὰ τὸ ἔτος 2016 ὁ παρατηρητὴς ἐντυπωσιάζεται ἀπὸ τὰ θέματα ποὺ ἀναμένεται νὰ συζητηθοῦν σὲ αὐτή[1].

Φρονοῦμε ὅτι ἕνα ἀπὸ τὰ σημαντικότερα καὶ πλέον ἀκανθώδη εἶναι τὸ πρόβλημα τῶν δικαιοδοσιῶν, τὸ ὁποῖο δημιουργεῖ πλῆθος συγκρούσεων στὶς διορθόδοξες σχέσεις κατὰ τὴ σύγχρονη ἐποχή. Τὸ πρόβλημα μετὰ τὴν ἔκρηξη τοῦ μεταναστευτικοῦ ρεύματος ἀπὸ τὴν ἀνατολὴ πρὸς τὴ δύση ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ 19^ου αἰῶνα καὶ ἑξῆς καὶ τὰ γεγονότα ποὺ συγκλόνισαν τὴν εὐρωπαϊκὴ ἥπειρο κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ 20^ου αἰῶνα ἔχει πάρει ἐπικίνδυνες διαστάσεις γιὰ τὴν ἑνότητα τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας.

Ἰδιαίτερα στὸν Νέο Κόσμο εἶναι σύνηθες τὸ φαινόμενο νὰ ὑπάρχουν σὲ μία πόλη περισσότεροι τοῦ ἑνὸς ἐπίσκοποι μὲ τὸν ἴδιο ἢ παραπλήσιους τίτλους καὶ νὰ ποιμαίνουν ὁ καθένας τοὺς ὁμοεθνεῖς του ποὺ κατοικοῦν στὴν πόλη αὐτὴ καὶ στὴν εὐρύτερη περιοχή της[2]. Ὡς ἀποτέλεσμα αὐτοῦ ὑφίσταται ἀφ᾿ ἑνὸς διασπαστικὴ πολυαρχία στὰ τῆς διοικήσεως καὶ ἀφ᾿ ἑτέρου σύγχυση, ἡ ὁποία παρακωλύει τὸ ποιμαντικό, κατηχητικὸ καὶ ἐν γένει ἱεραποστολικὸ ἔργο[3]. Τὸ πρόβλημα δὲν εἶναι εὔκολο νὰ ἐπιλυθεῖ, καθὼς παρακάμπτονται τὰ παλαιὰ δικαιώματα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου νὰ ἱδρύει καὶ νὰ διοικεῖ ὑπερόριες ἐκκλησίες στὶς περιοχὲς τῆς ὑφηλίου ποὺ δὲν ἀνήκουν στὴ δικαιοδοσία τῶν παλαιφάτων Πατριαρχείων. Στὴν προσπάθεια αὐτοῦ τοῦ παραγκωνισμοῦ τίθενται σὲ χρήση ποικίλα -καὶ συχνὰ ὄχι ἀκραιφνῶς πνευματικά- μέσα καὶ ἐργαλεῖα. Τὸ ἐμπερίστατο Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο ἀγωνίζεται μὲ τὶς περιορισμένες δυνατότητες ποὺ διαθέτει νὰ ἀντιμετωπίσει αὐτὸ τὸ πρόβλημα, ἐνῶ οἱ ἐπίσκοποι ποὺ ἀποστέλλει σὲ νεοπαγεῖς Μητροπόλεις (κυρίως στὴν Ἀσία, ἀλλὰ καὶ στὴν Ἀμερικὴ) προσπαθοῦν νὰ ἐργαστοῦν ποιμαντικὰ καὶ ἱεραποστολικὰ μὲ μηδαμινὰ ὑλικὰ μέσα.

Βοήθεια στὴν ἀντιμετώπιση καὶ εἰ δυνατὸν ἐπίλυση τοῦ προβλήματος τῆς ὑπερβάσεως τῶν κατὰ τόπους δικαιοδοσιῶν καὶ τῆς ἀναπόφευκτης ἀκολουθοῦσας διάσπασης μπορεῖ νὰ προσφέρει ἡ μελέτη τοῦ περιστατικοῦ ποὺ συνέβη στὴν Ἀντιόχεια ἀνάμεσα στοὺς ἀποστόλους Πέτρο καὶ Παῦλο κατά τὸν Μάρτιο τοῦ ἔτους 49 μ.Χ.[4].

Β. Τὸ περιστατικὸ

Λίγους μῆνες μετὰ τὴν Ἀποστολικὴ Σύνοδο, ἡ ὁποία συνεκλήθη στὴν Ἰερουσαλὴμ γιὰ νὰ ἀντιμετωπίσει τὸ πρόβλημα τῆς ἀναγκαιότητας ἢ ὄχι τῆς περιτομῆς καὶ τῆς πλήρους τηρήσεως τοῦ Νόμου γιὰ τὴν ἐπίτευξη τῆς σωτηρίας, οἱ ἀπόστολοι Πέτρος καὶ Παῦλος συναντήθηκαν στὴν Ἀντιόχεια[5].

Σύμφωνα μὲ τὴν ἐπικρατοῦσα πρακτικὴ ὅλοι οἱ χριστιανοί, «ὁμοθυμαδόν», ὅπως κατ᾿ ἐπανάληψιν τονίζει τὸ βιβλίο Πράξεις Ἀποστόλων, ἔτρωγαν σὲ κοινὸ τραπέζι ἀνεξαρτήτως θρησκευτικῆς προελεύσεως πρὸ τῆς εἰσόδου τους στὸ Χριστιανισμό[6].

Μὲ παρέμβαση Ἰουδαίων ποὺ τηροῦσαν μὲ ἀκρίβεια τὸν Νόμο καὶ ἔφτασαν στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἀντιόχειας ἀπὸ τὴν Ἰερουσαλήμ («τινὲς ἀπὸ Ἰακώβου» Γαλ. 2:12[7]), ὁ ἀπ. Πέτρος συγκατατέθηκε σὲ διαχωρισμὸ τῶν πιστῶν ἀνάλογα μὲ τὴν θρησκευτικὴ προέλευσή τους. Μόλις ὁ ἀπ. Παῦλος πληροφορήθηκε αὐτὴ τὴν ἐξέλιξη ἀντέδρασε, ἐνώπιον τῆς συνάξεως τῶν πιστῶν, μὲ ρητὸ καὶ ἀπόλυτο τρόπο μεμφόμενος τὸν ἀπ. Πέτρο γιὰ ὑποκρισία καὶ παρέκκλιση ἀπὸ τὴν «ἀλήθειαν τοῦ εὐαγγελίου».

Ἡ περιγραφὴ τοῦ περιστατικοῦ ἀπὸ τὸν ἀπ. Παῦλο δὲν διευκρινίζει τὴν ἔκβασή του, ἀλλὰ ἀπὸ τὴ γενικότερη στάση αὐτοῦ πρὸς τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἀντιόχειας, τὴν πρακτικὴ ἡ ὁποία σὲ ὅλη τὴν ἱστορία ἀκολουθήθηκε καὶ ἀπὸ την ἀπουσία τῆς παραμικρῆς ἀναφορᾶς σὲ διάσπαση μετὰ τὸ περιστατικό, ὁδηγούμαστε στὸ ἀσφαλὲς συμπέρασμα ὅτι τὸ πρόβλημα ἐπιλύθηκε χωρὶς νὰ ἀφήσει κατάλοιπα γιὰ τὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας. Ἀντιθέτως, φαίνεται νὰ λειτούργησε ἐνισχυτικὰ πρὸς τὴ διατήρηση τῆς ἑνότητας καὶ ὡς πρότυπο γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση ἀναλόγων προβλημάτων στὸ μέλλον.

Γ. Ἀντιστοίχιση μὲ τὸ σημερινὸ πρόβλημα

Ζῶντας οἱ χριστιανοὶ τοῦ 1^ου μ.Χ. αἰῶνα σὲ μία ἰδιαίτερα περιπεπλεγμένη ἐθνολογικὰ κοινωνία δὲν εἶχαν ἀπέναντι στὰ θέματα τῆς ἐθνικῆς ταυτότητας τὴν εὐαισθησία ποὺ ἔχει ὁ ἄνθρωπος τῆς σύγχρονης ἐποχῆς. Ἀκόμη καὶ στὴν περίπτωση τοῦ Ἰσραήλ, ὁ ὁποῖος ἐκαυχάτο γιὰ τὴν καθαρότητά του, ἡ ἰδιαίτερη ἐθνική του ταυτότητα ἦταν ἀπόρροια τῆς θρησκευτικῆς του ἰδιοπροσωπίας. Ἡ διάκριση ποὺ κυριαρχοῦσε ἐκείνη τὴν ἐποχὴ ἦταν «ἐθνικοὶ» καὶ «Ἰουδαῖοι» καὶ ἔθετε ἐκ ποδῶν κάθε ἄλλο χαρακτηριστικό[8]. Ἀντίστοιχη διάκριση «ἐθνικῶν» καὶ «χριστιανῶν» κυριάρχησε σὲ ὁλόκληρη τὴν Ἀνατολικὴ Μεσόγειο κατὰ τὴν περίοδο τῆς Ἀνατολικῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας μέχρι τὴν πρώτη ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως τὸ 1204. Ἀπὸ αὐτὸ τὸ χρονικὸ σημεῖο καὶ ἔπειτα, καθὼς ἀτόνισε ἡ συνοχὴ ποὺ προσέφερε ἡ αὐτοκρατορικὴ ἐξουσία καὶ ἡ αὐτοκρατορία ὁδηγήθηκε σὲ σταδιακὴ διάσπαση καὶ διάλυση, ἄρχισαν νὰ ξεπηδοῦν τὰ στοιχεῖα ποὺ τόνιζαν τὴν ἐθνικὴ ταυτότητα κάθε λαοῦ. Ἡ τάση αὐτὴ κλιμακώθηκε μετὰ τὸ 1453, καθὼς ἡ ὀθωμανικὴ καταπίεση ἔφερε στὴν ἐπιφάνεια τὰ ἰδιαίτερα στοιχεῖα κάθε ἐθνότητας στὰ Βαλκάνια καὶ στὶς ἄλλες περιοχὲς ποὺ βρίσκονταν ὑπὸ τὴν ὀθωμανικὴ ἐξουσία.

Ἂν καὶ ὁ πληθυσμὸς τῆς Ἀντιόχειας κατὰ τὴν ἀποστολικὴ ἐποχὴ ἀποτελοῦνταν ἀπὸ κατοίκους ἑλληνικῆς, συριακῆς, ἰουδαϊκῆς, ρωμαϊκῆς, ἀραβικῆς κ.λπ. καταγωγῆς, καθὼς ὁ πολιτισμὸς ποὺ ἐπικρατοῦσε ἦταν ἀμιγῶς ἑλληνικός, ἡ μόνη διάκριση ποὺ εἶχε νόημα ἀνάμεσά τους ἦταν ἡ θρησκεία ποὺ ἀκολουθοῦσαν[9]. Ἂν μάλιστα, λάβουμε ὑπ᾿ ὄψιν μας ὅτι, ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς Ἰουδαίους, οἱ ὁποῖοι ἀκολουθοῦσαν τὸ μωσαϊκὸ Νόμο, ἡ πλειοψηφία ἐπέλεγε τὴ ἢ τὶς θρησκεῖες / λατρεῖες ποὺ θὰ ἀκολουθοῦσε ἀντιλαμβανόμαστε τὴ σπουδαιότητα αὐτῆς τῆς διάκρισης γιὰ ἐκείνη τὴν περίοδο –γενικότερα- καὶ γιὰ τὴ συνοχὴ τῆς Ἐκκλησίας –εἰδικότερα.

Κατὰ τὴ σύγχρονη ἐποχὴ ἔχει ὑποχωρήσει ἡ διάκριση βάσει τῆς ἐπιλογῆς θρησκεύματος παραχωρώντας τὴ θέση της στὴ διάκριση βάσει ἐθνικῶν χαρακτηριστικῶν, ἡ ὁποία πλέον διαμορφώνει τὴν ἰδιαίτερη ταυτότητα κάθε λαοῦ[10]. Αὐτὸ ὀφείλεται σὲ μία σειρὰ ἀπὸ αἰτίες, οἱ ὁποῖες σχετίζονται μὲ τὴν ἱστορικὴ πορεία, τὴν πνευματικὴ παραγωγή, τὶς πολιτιστικὲς ἀξίες, τὰ οἰκονομικὰ δεδομένα καὶ τὴ γεωπολιτικὴ λειτουργία τῶν διαφόρων ἐθνικῶν ὁμάδων. Ὡς ἀποτέλεσμα αὐτοῦ ἀναπτύχθηκε τὸ φαινόμενο τῆς παράλληλης παρουσίας πολλῶν ἐπισκόπων σὲ μία πόλη μὲ ἀποτέλεσμα τὸν παραγκωνισμὸ τοῦ ρόλου καὶ τῆς θέσεως τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ἂν καὶ αὐτὸ σαφῶς ἀναγνωρίζεται ὡς πρῶτο τῇ τάξει καὶ ἀναμφιβόλως τιμᾶται ὡς ἡ Πρωτόθρονη Ἐκκλησία.

Δ. Προσπάθεια ὑπερβάσεως τοῦ προβλήματος

Μὲ τὴ λέξη «ὁμοθυμαδόν» δηλώνεται ἡ ἑνότητα ποὺ ἀποτελοῦσε ἕνα ἀπὸ τὰ κύρια χαρακτηριστικὰ τῆς ἀποστολικῆς ἐκκλησίας. Τὸ ἐπίρρημα αὐτὸ ἐκφράζει τὴ συνειδητὴ ἐπιθυμία ὅλων τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας νὰ βρίσκονται, μαζί, στὸν ἴδιο τόπο, τὴν ἴδια ὥρα καὶ μὲ τοὺς ἴδιους ποιμένες γιὰ νὰ ἀναπέμψουν λατρεία πρὸς τὸν Θεό, νὰ διδάξουν καὶ νὰ διδαχθοῦν, νὰ συμμετάσχουν στὶς τελούμενες μυστηριακὲς πράξεις καὶ νὰ παρακαθήσουν στὸ κοινὸ γεῦμα (Πρ. 1;14, 2:46, 4:24, 5:12, 8:6, 15:25).

Ἡ ἑνότητα αὐτή, ἂν καὶ ὅπως τονίσαμε ὑπῆρχε καὶ ἀποτελοῦσε δομικὸ στοιχεῖο τῆς χριστιανικῆς ταυτότητας τῶν πιστῶν δὲν ἔπαυε νὰ εἶναι εὔθραυστη, ὄχι τόσο λόγῳ ἐθνικῶν / φυλετικῶν διαφοροποιήσεων -ὅπως θὰ συνέβαινε σήμερα- ἀλλὰ λόγῳ τῆς διακρίσεως ἐθνικῶν – Ἰουδαίων ποὺ ἦταν καθοριστικὴ γιὰ τὴν ἔνταξη κάποιου σὲ μία ὁμάδα.

Ἡ διάκριση αὐτή, ἀναμφίβολα, εἰσχώρησε σὲ ἕναν βαθμὸ καὶ στοὺς κόλπους τῆς Ἐκκλησίας, ὄχι ὡς διδασκαλία της, ἀλλὰ ὡς χαρακτηριστικὸ τῆς ταυτότητας κάποιων μελῶν της. Ἀναπόφευκτα, κάποια ἀπὸ αὐτὰ προερχόμενα ἀπὸ τὶς τάξεις τοῦ ἰουδαϊσμοῦ, θεωροῦσαν τὴ θρησκευτικὴ τους κληρονομιὰ ἰδιαιτέρως σημαντικὸ στοιχεῖο τῆς ταυτότητάς τους καὶ παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι τὴν παραμέρισαν ἢ τὴν καταπίεσαν μὲ τὴν ἔνταξή τους στὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, μόλις δόθηκε ἡ κατάλληλη ἀφορμή, ἐπανῆλθε στὴν ἐπιφάνεια. Ἡ ἀφορμὴ αὐτὴ δόθηκε στὴν Ἀντιόχεια πρὶν ἀπὸ τὴν Ἀποστολικὴ Σύνοδο (προσπάθεια ἐπιβολῆς τῆς περιτομῆς ἀπὸ τοὺς τηρητὲς τοῦ Νόμου ὡς προϋπόθεση γιὰ τὴ σωτηρία, Πρ. 15:1-3) καὶ ὁδήγησε σὲ αὐτή, ἀλλὰ καὶ μετὰ ἀπὸ τὴ Σύνοδο, καὶ πάλι στὴν Ἀντιόχεια (προσπάθεια καθιερώσεως χωριστῶν γευμάτων, Γαλ. 2:11-14), καὶ προκάλεσε τὴν ἀντιπαράθεση τοῦ ἀπ. Παύλου καὶ τοῦ ἀπ. Πέτρου.

Ἡ ἀπαγόρευση κοινῶν γευμάτων Ἰουδαίων μὲ ἐθνικοὺς ἀπὸ τὸν Νόμο εἶχε βαθιὲς ρίζες καὶ ἰσχυρὲς βάσεις ἀπαιτώντας γιὰ λόγους καθαρότητας καὶ διατήρησης τοῦ Ἰσραὴλ πλήρη διαχωρισμό.[11]

Τὸ κήρυγμα τοῦ Κυρίου μετέφερε τὸ κέντρο βάρους ἀπὸ τὴν προσπάθεια διατηρήσεως τῆς ἐθνικῆς καθαρότητας στὴν προσπάθεια καλλιέργειας τῆς ἀγάπης πρὸς τὸν πλησίον καὶ τῆς μετάνοιας, ἔτσι ὥστε νὰ καταργηθοῦν οἱ ἄλλες διακρίσεις.

Ἡ δυσφορία, «γογγυσμός», ἀνάμεσα στοὺς ἐξ ἐθνῶν καὶ ἐξ Ἰουδαίων χριστιανοὺς ποὺ διακρίνεται στὰ περιστατικὰ ποὺ προηγοῦνται τῆς ἐκλογῆς τῶν ἑπτὰ διακόνων (Πρ. 6:1 κ.ἑ.) ἀποτελοῦσε τὸ μέγιστο τῶν προβλημάτων τῆς νεόφυτης Ἐκκλησίας. Ὁ ἰουδαϊσμὸς γνώριζε καὶ ἀποδεχόταν ἀνάλογες διακρίσεις, καθὼς σὲ μία πόλη ἦταν δυνατὸ νὰ ὑπάρχουν περισσότερες ἀπὸ μία συναγωγὲς καὶ τὰ μέλη τῆς μιᾶς νὰ μὴν πηγαίνουν στὴν ἄλλη.[12] Τὸ ἐλάχιστο ποὺ ἀπαιτοῦσαν οἱ ἰουδαϊκὲς ἀρχὲς καὶ ἡ ἰουδαϊκὴ παράδοση ἦταν ἡ τήρηση τοῦ Νόμου καὶ ὁ σεβασμὸς στὸν Ναὸ καὶ στὴν ἐκεῖ τελούμενη λατρεία. Γιὰ τὸ λόγο αὐτό, ὅσο θεωροῦσαν ὅτι ἡ χριστιανικὴ κοινότητα τηροῦσε αὐτὲς τὶς ἀρχές, ὑπήρχε ἀνοχὴ πρὸς αὐτήν. Οἱ παρεμβάσεις τοῦ ἰουδαϊσμοῦ καὶ τὰ προβλήματα ποὺ δημιουργοῦσε στὸν ἀπ. Παῦλο καὶ στὸ ἔργο του εἶχαν ὡς ἀφετηρία τὸν φόβο, τὴν ὑποψία, ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶχε ἀπομακρυνθεῖ ἀπὸ τὸν Νόμο καὶ τὰ μέλη της θεωροῦνταν χαμένα γιὰ τὸν ἰουδαϊσμό.

Στὴν προσπάθεια συγκρατήσεως τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας, καὶ κατ᾿ ἐπέκτασιν τῆς ἴδιας τῆς Ἐκκλησίας, στὸν πνευματικὸ χῶρο τοῦ ἰουδαϊσμοῦ πρέπει νὰ ἐνταχθεῖ καὶ ἡ πρακτικὴ ποὺ ξεκίνησε ἀπὸ τὶς ἰουδαϊκὲς ἀρχὲς τῆς Ἰερουσαλὴμ καὶ περιγράφεται στὸ Γαλ. 2:11. Στὶς διασπαστικὲς αὐτὲς φωνὲς ἀνταποκρίθηκαν κάποια μέλη τῆς ἀντιοχειανῆς Ἐκκλησίας καὶ ἀκολούθησε ὁ ἀπ. Πέτρος, ὁ ὁποῖος παρασύρθηκε ἀπὸ τὴν θέληση αὐτῶν ποὺ ἀναβίωναν ἕνα ἰδιότυπο κράμα ἰουδαϊσμοῦ-χριστιανισμοῦ. Ἡ προσπάθεια αὐτὴ βρῆκε ἀμέσως κάποιους θιασῶτες, ἀλλὰ καὶ ἕναν ἰσχυρὸ ἀντίπαλο στὸ πρόσωπο τοῦ ἀπ. Παύλου, ὁ ὁποῖος δίχως καθυστέρηση καὶ δισταγμὸ τὴν κατηγόρησε ὅτι ὁδηγεῖ σὲ ἀπομάκρυνση ἀπὸ τὴν «ἀλήθειαν τοῦ εὐαγγελίου» (Γαλ. 2:14).

Σήμερα, καθὼς δὲν μποροῦμε νὰ ἀναβιώσουμε τὶς συνθῆκες καὶ τὰ δεδομένα ποὺ παρακίνησαν τοὺς δύο ἀποστόλους, ἡ ἀντίδραση τοῦ ἀπ. Παύλου ἴσως μᾶς φαίνεται ὑπερβολική. Στὴν πραγματικότητα ὅμως, μὲ τὸ πνεῦμα τῆς ἐποχῆς, ἡ υἱοθέτηση χωριστῶν γευμάτων ἐπρόκειτο γιὰ σαφὴ διάσπαση τῆς ἑνότητας τῆς Ἐκκλησίας καὶ κάλεσμα σὲ ἕναν αἱρετικὸ χριστιανισμό.

Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ ἡ ἀντίδραση τοῦ ἀπ. Παύλου εἶναι ἄμεση, ἔντονη, ἐνώπιον τῆς κοινότητας καὶ ἀπόλυτη. Καθιστᾶ σαφὲς πρὸς τὸν ἀπ. Πέτρο ὅτι δὲν μπορεῖ νὰ συνεχίσει αὐτὴ τὴ συμπεριφορὰ δίχως νὰ διασπάσει τὴν Ἐκκλησία.

Ἡ ἀμεσότητα καὶ ἡ σαφήνεια τῆς ἀντιδράσεως τοῦ ἀπ. Παύλου βοήθησε τὸν ἀπ. Πέτρο νὰ κατανοήσει τὸ σφάλμα του καί, ἂν καὶ αὐτὸ διαπιστώνεται μόνο ἐμμέσως στὶς ὑπάρχουσες πηγές[13], νὰ ἀλλάξει στάση καὶ μὲ τὴν ταπείνωσή του νὰ θεραπεύσει τὸ πρόβλημα καὶ νὰ ἀποσοβήσει τὴν διαγραφόμενη διάσπαση.

Μὲ τὶς ἐπιλογὲς τῶν δύο ἀποστόλων ἀποφεύχθηκε ἡ δημιουργία μίας δεύτερης, παράλληλης χριστιανικῆς κοινότητας στὴν ἴδια πόλη –κάτι ποὺ δυστυχῶς εἶναι γεγονὸς σήμερα σὲ πολλὲς περιπτώσεις. Οὐδέποτε στὸν ὀρθόδοξο κόσμο ἐπεκράτησε τέτοια πρακτική. Σὲ καμία περίπτωση δὲν καθιερώθηκε ἡ ἀντιχριστιανικὴ καὶ ἀτελέσφορη πρακτικὴ τοῦ διαχωρισμοῦ γιὰ θρησκευτικοὺς ἢ ἐθνικοὺς λόγους. Μάλιστα, καθὼς στὸν ἰουδαϊσμὸ ἦταν ἀρκετὴ ἡ ὕπαρξη μίας ἐλάχιστης συναίνεσης γιὰ τὴν ἀποδοχὴ ποικίλων διαφοροποιήσεων, ἡ ἁπλὴ τήρηση τοῦ Νόμου καὶ ὁ σεβασμὸς στὴ λατρεία ποὺ προσφερόταν στὸν Ναὸ θὰ ἦταν ἱκανὲς συνθῆκες γιὰ νὰ προστατεύσουν τὴ νεόφυτη Ἐκκλησία ἀπὸ πλῆθος προβλημάτων καὶ νὰ τὴν προφυλάξουν ἀπὸ ἐπώδυνες ἐπιθέσεις.

Ε. Συμπεράσματα

Ἂν καὶ στὴν περίπτωση τῆς Ἀντιόχειας ὑπῆρχαν σημαντικοὶ ἱστορικοί, πολιτιστικοὶ καὶ ἐθνικοὶ λόγοι γιὰ νὰ διαχωριστοῦν οἱ ἐξ ἐθνῶν ἀπὸ τοὺς ἐξ Ἰουδαίων πιστοὺς κάτι τέτοιο δὲν συνέβη μετὰ ἀπὸ τὴ δυναμικὴ παρέμβαση τοῦ ἀπ. Παύλου, ὁ ὁποῖος ἀντιμετώπισε τὴν ἐπιχειρούμενη διάσπαση ὡς καθοριστικὰ ἐσφαλμένη ἐπιλογὴ γιὰ τὴν περαιτέρω πορεία τῆς Ἐκκλησίας.

Ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὴ φρασεολογία ποὺ χρησιμοποίησε, δὲν τὴν θεώρησε ὡς μία ἥσσονος σημασίας ἐπιλογή, ἀλλὰ δίχως δισταγμὸ τὴν συνέδεσε μὲ τὴν ἔννοια τῆς «ἀληθείας», δηλαδὴ μὲ τὴν ἀκρίβεια τῆς πίστεως καὶ κατ᾿ ἐπέκτασιν μὲ τὴ σωτηρία.

Ἡ διάσπαση τοπικῶν Ἐκκλησιῶν γιὰ θρησκευτικοὺς ἢ ἐθνικοὺς λόγους δημιουργεῖ μία ἄνευ προηγουμένου κατάσταση, ἡ ὁποία καταδικάζεται ἀπὸ τὸν ἀπ. Παῦλο ὡς ἀπόκλιση ἀπὸ τὴν ὀρθὴ πίστη καὶ τελικὰ δὲν τὴν υἱοθετεῖ οὔτε ὁ ἀπ. Πέτρος.

Δὲν εἶναι τυχαῖο ὅτι ἡ ἐμπνεόμενη ἀπὸ τὴ διαφωνία τους στὴν Ἀντιόχεια κοινὴ εἰκόνα τῶν δύο κορυφαίων ἀποστόλων τοὺς παρουσιάζει νὰ ἀνταλλάσσουν ἐν ὁμονοίᾳ ἀσπασμὸ ἀγάπης καὶ ἑνότητας, τὴν ὁποία ὁ πρόσκαιρος διαχωρισμὸς γιὰ λόγους τήρησης τοῦ μωσαϊκοῦ Νόμου δὲν κατόρθωσε νὰ διασπάσει.

Τὸ περιστατικὸ ποὺ περιγράφεται ἀπὸ τὸν ἀπ. Παῦλο στὸ Γαλ. 2:11-14 μᾶς προσφέρει στερεὴ βάση γιὰ νὰ κατανοήσουμε πόσο ἐπικίνδυνο εἶναι νὰ προκρίνουμε δευτερεύοντα χαρακτηριστικὰ σὲ σχέση μὲ τὴν «ἀλήθειαν τοῦ εὐαγγελίου» καὶ σὲ πόσο ἐπισφαλεῖς ἀτραποὺς μπορεῖ νὰ μᾶς ὁδηγήσει αὐτό.

[1] Βλ. τὸ κείμενο τῆς Συνάξεως τῶν Ὀρθοδόξων Προκαθημένων στό Σαμπεζύ (21-28 Ἰανουαρίου 2016).

[2] Θὰ σημειώσουμε ἐδῶ ἕνα ἁπλὸ καὶ σαφὲς παράδειγμα γιὰ νὰ κατανοήσουμε τὴ σημασία τοῦ προβλήματος: στὴ Σύναξη τῶν Προκαθημένων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν τὸν Πατριάρχη Ἀντιοχείας, μεταξὺ ἄλλων, συνόδευε καὶ ὁ Μητροπολίτης Μπουένος Ἄϊρες κ. Σιλουανός. Ταυτόχρονα, στὴν ἱεραρχία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ὑπάρχει ὁ Μητροπολίτης Μπουένος Ἄϊρες κ. Ταράσιος.

[3] Δὲν εἶναι σπάνιο φαινόμενο σὲ αὐτὲς τὶς περιπτώσεις οἱ συγκρούσεις, οἱ προστριβές, ἡ ἄγρα πιστῶν, οἱ μετακινήσεις ἱερέων ἀπὸ τὴ μία δικαιοδοσία στὴν ἄλλη, ἡ ὑπέρβαση τῶν κανονικῶν ὁρίων κ.λπ.

[4] Ἀναλυτικὴ συζήτηση τοῦ προβλήματος τοῦ χρονικοῦ προσδιορισμοῦ τοῦ περιστατικοῦ καὶ τῆς συνδέσεώς του μὲ τὸ βιβλίο Πράξεις Ἀποστόλων βλ. στὴ διδακτορική μου διατριβὴ (ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΓΕΡ. ΜΟΥΣΤΑΚΗΣ, Πέτρος καὶ Παῦλος στὴν Ἀντιόχεια. Ἱστορικὴ καὶ ἑρμηνευτικὴ προσέγγιση, Ἀθήνα 2011, σσ. 248-281) καὶ σὲ ἀνάρτηση στὸ παρόν ἱστολόγιο στίς 7 Μαρτίου 2014 μέ τίτλο «Λίγες σκέψεις μὲ ἀφορμὴ τὴ Σύναξη τῶν Προκαθημένων στὴν Κωνσταντινούπολη«.

[5] Μεταξὺ πολλῶν ἄλλων σημαντικὸ γιὰ τὴ μελέτη τῆς Ἀποστολικῆς Συνόδου παραμένει τὸ ἔργο τοῦ Βασιλείου Π. Στογιάννου μὲ τίτλο «Ἡ Ἀποστολικὴ Σύνοδος», ΕΕΘΣΠΘ 18 (1973), σσ. 29-218.

[6] Ἡ πρακτικὴ αὐτὴ ἐπιβεβαιώνεται καὶ ἀπὸ τὰ διαδραματισθέντα πρὸ τῆς ἐκλογῆς τῶν ἑπτὰ διακόνων, καθὼς οἱ ἐξ ἐθνῶν πιστοὶ διαμαρτυρήθηκαν ὅτι κατὰ τὴν καθημερινὴ διακονία «παρεθεωροῦντο» οἱ χῆρες τους (Πρ. 6:1). Ἐὰν ἔτρωγαν σὲ ξεχωριστὰ τραπέζια, τὰ ὁποῖα θὰ διακονοῦσαν ἐξ ἐθνῶν πιστοὶ δὲν θὰ ὑπῆρχε πρόβλημα οὔτε θὰ διαμαρτύρονταν «πρὸς τοὺς Ἑβραίους» (Πρ. 6:1).

[7] ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΓΕΡ. ΜΟΥΣΤΑΚΗΣ, ὅπ. π., σσ. 373-390. Προσδιορισμὸς τῆς ταυτότητάς τους ὄχι ὡς ἀπεσταλμένων τοῦ ἀπ. Ἰακώβου, ἀλλὰ ὡς προερχομένων ἀπὸ τὴν περιοχὴ τῆς Ἰερουσαλήμ.

[8] ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΓΕΡ. ΜΟΥΣΤΑΚΗΣ, ὅπ. π., σσ. 404-407. Ὁ JEROME MURPHY-O’CONNOR στὸ ἔργο του Paul. A Critical Life, Oxford: Oxford University Press 1997, σσ. 150-151) ἐκτιμᾶ ὅτι στὴν Ἀντιόχεια ἐτηρεῖτο ἕνας μέσος δρόμος: οἱ ἐξ ἐθνῶν ἀνέχονταν τὸ «κοσὲρ» φαγητὸ καὶ οἱ ἐξ Ἰουδαίων ἴσως φρόντιζαν νὰ ἔχουν τὸ δικό τους φαγητὸ κατὰ τὶς κοινωνικὲς ἐπαφὲς μὲ μὴ Ἰουδαίους πιστούς.

[9] Ἡ Ἀντιόχεια ἀπὸ τὴν ἵδρυσή της ἦταν χωρισμένη σὲ τέσσερεις διαφορετικὲς συνοικίες, ἀνάλογα μὲ τὴν ἐθνικὴ προέλευση τῶν κατοίκων (L.H. JONES, Strabo Geography. Books 1-17, 1917-1932, βιβλίο 16.2.4, C 750. Πρβλ. GLANVILLE DOWNEY, A History of Antioch in Syria from Seleucus to the Arab Conquest, Princeton: Princeton University Press, ³1974, σ. 78, W.W. TARN, Hellenistic Civilisation, New York: World Publ., 1971, σ. 158), χωρὶς αὐτὸ νὰ ἐμποδίσει τὴν ὁμογενοποίησή τους ὑπὸ τὴν ὀμπρέλα τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ μὲ τὴ διαφοροποίηση τῶν Ἰουδαίων κατοίκων, οἱ ὁποῖοι παρὰ τὴν ἰσχυρότατη ἑλληνιστικὴ ἐπίδραση ποὺ εἶχαν δεχθεῖ δὲν συμμετεῖχαν στὴν ἐπίσημη λατρεία τῆς πόλεως.

[10] Ὡς μία ἀπὸ τὶς πλέον εὐκρινεῖς ἐξαιρέσεις σὲ αὐτὸν τὸν κανόνα πρέπει νὰ θεωρηθεῖ τὸ Ἰσραήλ, ὅπου θρησκεία καὶ ἐθνικὴ ταυτότητα συνδέονται ἄρρηκτα.

[11] Μάλιστα, αὐτὴ τὴ διάκριση σημειώνει καὶ ὁ ἀπ. Παῦλος κατὰ τὴ διαφωνία του μὲ τὸν ἀπ. Πέτρο ὅταν τονίζει «ἡμεῖς φύσει Ἰουδαῖοι καὶ οὐκ ἐξ ἐθνῶν ἁμαρτωλοί» (Γαλ. 2:15).

[12] Στὴν Ἀντιόχεια παραδείγματος χάριν ὑπῆρχαν περισσότερες ἀπὸ εἴκοσι συναγωγές, οἱ ὁποῖες ἔφεραν διαφορετικὰ ὀνόματα καὶ ἀπευθύνονταν -ὄχι πάντοτε- σὲ διαφορετικὲς ὁμάδες ἀνθρώπων (ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΓΕΡ. ΜΟΥΣΤΑΚΗΣ, ὅπ. π., σ. 121, ὅπου καὶ σχετικὴ συζήτηση).

[13] Στὴν ἐπιστολὴ Β’ Πέτρου 3:15 ἔχουμε μία ἄμεση καὶ σαφὴ μαρτυρία τῶν καλῶν σχέσεων ποὺ εἶχαν οἱ δύο ἀπόστολοι μετὰ τὸ περιστατικὸ τῆς Ἀντιόχειας. Σὲ αὐτὴ τὴν περικοπὴ ὁ ἀπ. Πέτρος ἀποκαλεῖ τὸν ἀπ. Παῦλο «ἀγαπητὸ ἀδελφό».

 

Ο Άγιος Απόστολος Σίλας και η σχέση του με τον Απόστολο Παύλο

Ετικέτες

Αποστολική Σύνοδος, απ. Παύλος, απ. Σίλας, απ. Σιλουανός, ιουδαϊσμός

Στις 30 Ιουλίου τιμάται η μνήμη των Αγίων Αποστόλων Σίλα, Σιλουανού, Επαινετού, Κρήσκη και Ανδρονίκου εκ των Ο’.
Αναφέρονται στην Καινή Διαθήκη και ήταν συνεργάτες και συνοδοιπόροι του αποστόλου Παύλου. Ο απ. Σίλας αναφέρεται στα κεφάλαια 15-18 των Πράξεων Αποστόλων, ο απ. Σιλουανός στο Β΄ Κορινθίους 1:19, στον πρώτο στίχο των επιστολών Α΄ και Β΄ προς Θεσσαλονικείς (στους χαιρετισμούς που ο απ. Παύλος και οι συνεργάτες του απευθύνουν προς τους χριστιανούς της Θεσσαλονίκης) και στην Α΄ Πέτρου (5:12 στους χαιρετισμούς του τέλους, όπου ο άγιος Σιλουανός χαρακτηρίζεται «πιστός ἀδελφός» του απ. Πέτρου). Στην Β΄ Τιμοθέου ο απ. Κρήσκης (4:10, «Κρήσκης εἰς Γαλατίαν») και στην προς Ρωμαίους οι απόστολοι Επαινετός (16:5) και Ανδρόνικος (16:7). 
Ο απ. Σίλας εμφανίζεται για πρώτη φορά στο 15ο κεφάλαιο των Πράξεων. Σε αυτό περιγράφεται η Αποστολική Σύνοδος (Δεκέμβριος του 48 μ.Χ.) που ασχολήθηκε με το πολύ σημαντικό πρόβλημα της αναγκαιότητας ή όχι της διενέργειας περιτομής για τη σωτηρία. Η Σύνοδος, όπως ήταν αναμενόμενο, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι κάτι τέτοιο δεν είναι αναγκαίο και απέστειλε στους πιστούς της Αντιόχειας επιστολή στην οποία είχαν καταγράψει την απόφαση της συνόδου για να τους ενημερώσει σχετικά.
Ο απ. Σίλας, μαζί με τον απ. Ιούδα, ως απεσταλμένοι της Εκκλησίας της Ιερουσαλήμ, συνόδευσαν τους απ. Παύλο και Βαρνάβα στην Αντιόχεια για να μεταφέρουν, πέρα από την επιστολή, και την αγάπη και τη στήριξη των αποστόλων της Ιερουσαλήμ και των μελών της Εκκλησίας της Ιερουσαλήμ στους αδελφούς της Αντιόχειας. Πράγματι, οι πιστοί της Αντιόχειας τους δέχθηκαν με μεγάλη χαρά και ανακούφιση.
Στους τελευταίους στίχους του 15ου κεφαλαίου έχουμε μία μεγάλη ανατροπή στα σχέδια του απ. Παύλου. Ο απ. Παύλος, μετά από διαφωνία με τον απ. Βαρνάβα σχετικά με την αξιοπιστία του κοινού συνεργάτη τους του απ. Ιωάννη-Μάρκου, στράφηκε προς τον απ. Σίλα και, εκτιμώντας τις ικανότητές του, τον επέλεξε για συνεργάτη και συνοδοιπόρο του στην σχεδιαζόμενη ιεραποστολική εξόρμηση. Έτσι, Παύλος και Σίλας, την άνοιξη του 49 μ.Χ. ξεκίνησαν το ταξίδι, που είναι γνωστό με τον προσδιορισμό δεύτερη αποστολική περιοδεία, και κατέληξε, μετά από διέλευση από τη Συρία και την Κιλικία, στην Μικρά Ασία (Δέρβη και Λύστρα) σε περιοχές στις οποίες είχε κηρύξει ο απ. Παύλος κατά την πρώτη περιοδεία του. Εκεί, συνάντησαν τον απ. Τιμόθεο, τον οποίο πήραν μαζί τους για να τους βοηθήσει στην ιεραποστολή προς τους Ιουδαίους.
Σύντομα, έφτασαν στην Τρωάδα, όπου ο απ. Παύλος είχε το γνωστό όραμα με τον Μακεδόνα που τον κάλεσε να περάσει στη Μακεδονία για να τους βοηθήσει (Πράξεων 16:9), και δίχως δισταγμό πέρασαν στην Σαμοθράκη και από εκεί στην Νέα Πόλη, την Καβάλα, και εν συνεχείᾳ στους Φιλίππους.
Στην πόλη αυτή μπαίνουν οι βάσεις του χριστιανισμού στην Ευρώπη και βαπτίζεται η αγία Λυδία (Πράξεων 16:14-15).
Ένα άλλο θαύμα που έκαναν οι απόστολοι απελευθερώνοντας την παιδίσκη που κατεχόταν από πνεύμα πύθωνος (Πράξεων 16:16-21) εξαγρίωσε αυτούς που την εκμεταλλεύονταν οικονομικά, οι οποίοι οδήγησαν τους δύο αποστόλους στους στρατηγούς της πόλεως από εκεί στη φυλακή.
Ο απ. Σίλας, μαζί με τον απ. Παύλο, ρίχτηκαν στὴν «ἐσωτέρα φυλακή» (Πράξεων 16:24), δηλαδή στο πιο βαθύ κελλί και δέθηκαν στο όργανο καθηλώσεως και βασανισμού που καλείται «ξύλο» για να μην δραπετεύσουν (Πράξεων 16:24).
Με πνευματική χαρά οι δύο απόστολοι στράφηκαν στον Θεό προσευχόμενοι με πίστη. Γύρω στα μεσάνυκτα, σεισμός μεγάλος, αναστάτωσε τους πάντες και τα πάντα στη φυλακή και ο δεσμοφύλακας έντρομος, νομίζοντας ότι οι κρατούμενοι διέφυγαν, έκαναν κίνηση αυτοκτονίας για να αποφύγει τις συνέπειες από την απόδρασή τους. Με μεγάλη φωνή ο απ. Παύλος τον ενημέρωσε ότι όλοι ήταν εκεί και τότε εκείνος, εντυπωσιασμένος από την στάση των δύο καταδίκων, έπεσε στα πόδια τους και, αψηφώντας πλέον κάθε κίνδυνο, ζήτησε να του υποδείξουν το δρόμο που θα τον οδηγήσει στη σωτηρία.
Πράγματι, αυτός που πριν λίγο ήταν έτοιμος να αυτοκτονήσει παρέλαβε τους δύο αποστόλους και τους οδήγησε σε μέρος όπου υπήρχε νερό όπου βαπτίστηκε. Την επομένη οι στρατηγοί των Φιλίππων τους απελευθέρωσαν και τους ζήτησαν να εγκαταλείψουν την πόλη τους.
Οι δύο απόστολοι κατέφυγαν στη Θεσσαλονίκη, όπου, κατά τη συνήθεια του απ. Παύλου, πρώτα επισκέφθηκαν τη συναγωγή και κήρυξαν εκεί το λόγο του Θεού για τρία συνεχόμενα Σάββατα παρουσιάζοντας τους αποδείξεις από τις γραφές που δείχνουν ότι ο Χριστός ήταν ο αναμενόμενος Μεσσίας.
Πολλοί ήταν αυτοί που πίστεψαν και δέθηκαν πνευματικά με τους δύο αποστόλους. Κάποιοι Ιουδαίοι, όμως, νομίζοντας ότι απειλείται η πατρική τους πίστη τούς κατήγγειλαν στις αρχές ότι δημιουργούσαν προβλήματα. Γι’ αυτό τα μέλη της Εκκλησίας της Θεσσαλονίκης βοήθησαν τους αποστόλους Παύλο και Σίλα να καταφύγουν για περισσότερη ασφάλεια στη Βέροια. Οι εκεί ευρισκόμενοι Ιουδαίοι δέχθηκαν το λόγο του Θεού και περιέβαλαν με αγάπη τους δύο αποστόλους.
Στο σημείο αυτό άλλαξαν και πάλι τα σχέδια των αποστόλων: έμαθαν ότι οι Ιουδαίοι της Θεσσαλονίκης δεν εγκατέλειψαν τα σχέδιά τους για να συλλάβουν τον απ. Παύλο και γι᾿ αυτό τον φυγάδευσαν με πλοίο στην Αθήνα. Οι δύο συνεργάτες του, ο απ. Σίλας και ο απ. Τιμόθεος παρέμειναν στην πόλη μέχρι να στερεώσουν τους πιστούς της Βέροιας με την προοπτική να συναντήσουν τον απ. Παύλο στην Αθήνα.
Στο 18ο κεφ. των Πράξεων βρίσκουμε και πάλι την ομάδα των απ. Παύλου, Σίλα και Τιμοθέου ενωμένη. Είναι στην φιλόξενη, πολλά υποσχόμενη, μα και με πολλά προβλήματα Κόρινθο, όπου με πολύ κόπο και κινδύνους θα θεμελιώσουν την τοπική Εκκλησία.
Από το σημείο αυτό και έπειτα δεν ξανασυναντάμε τον απ. Σίλα. Δεν γνωρίζουμε από τις βιβλικές πηγές ποιά είναι η κατοπινή του πορεία. Από τις αναφορές των Β΄ Κορ. 1:19, Α΄ και Β΄ Θεσσαλονικείς μάλλον πρέπει να οδηγηθούμε στο συμπέρασμα ότι, αν και στην παράδοση της Εκκλησίας εορτάζονται ως διαφορετικές μορφές, οι απόστολοι Σίλας και Σιλουανός πιθανότατα ήταν το ίδιο πρόσωπο, καθώς ο Σιλουανός και ο Τιμόθεος παρουσιάζονται ως οι συνεργάτες του απ. Παύλου στην Θεσσαλονίκη και στην Κόρινθο, αν και από τις Πράξεις γνωρίζουμε ότι μαζί τους ήταν ο απ. Σίλας.
Εξάλλου, το όνομα Σίλας (που χρησιμοποιείται μόνο στο βιβλίο Πράξεις) αποτελεί συντομευμένο τύπο του ονόματος Σιλουανός (που χρησιμοποιείται μόνο στις επιστολές). Το Σιλουανός προέρχεται από το λατινικό Silvanus που σημαίνει αυτός που προέρχεται από το δάσος, το παιδί του δάσους (δάσος=silva).
Η παρουσία του απ. Σίλα δίπλα στον απ. Παύλο αποτελεί μία ιδιαίτερη περίπτωση στενής και αποδοτικής συνεργασίας. Οι δύο απόστολοι, παρότι δεν φαίνεται να τους συνδέει παλαιός δεσμός, ξεκινούν την κοινή τους πορεία μετά από μία ένταση ανάμεσα στους παλαιούς συνεργάτες Παύλο και Βαρνάβα. Κάθε ανάλογη αλλαγή είναι αναμφίβολα δύσκολη, αλλά η καλή συνεργασία και η πίστη στον κοινό σκοπό βοηθά στην υπέρβαση των προβλημάτων που προκύπτουν. Στη συγκεκριμένη περίπτωση φαίνεται ότι ο απ. Παύλος, με περίπου δεκαπενταετή ιεραποστολική εμπειρία τότε, εξετίμησε την ποιότητα του απ. Σίλα, ο οποίος έχαιρε της εμπιστοσύνης και των αποστόλων της Ιερουσαλήμ, και τον έκανε συνεργάτη του.
Για να αποσταλεί στην Αντιόχεια και να αναλάβει εκ παραλλήλου με τον απ. Παύλο και τον απ. Βαρνάβα, όπως και τον απ. Ιούδα, την παρουσίαση της αποφάσεως της Αποστολικής Συνόδου, θα πρέπει να είχε άνεση στο λόγο, ευστροφία, γερή θεολογική κατάρτιση και πίστη στο σκοπό του ευαγγελισμού, όχι μόνο των Ιουδαίων, αλλά και των εθνών. Αυτά τα χαρακτηριστικά προκάλεσαν και το ενδιαφέρον του απ. Παύλου και οδήγησαν στην επί σειρά ετών συμπόρευση των δύο αποστόλων.
Το ιεραποστολικό έργο, με τις συνθήκες μάλιστα που γινόταν εκείνη την εποχή απαιτούσε όλα τα χαρακτηριστικά που περιγράψαμε και πολλά άλλα ακόμη: αντοχή στις μετακινήσεις, δυνατότητα να αντιμετωπίζεις γρήγορα και με επιτυχία τα προκύπτοντα προβλήματα, υπομονή και επιμονή, εμπιστοσύνη στους συνεργάτες-συνοδοιπόρους, όπως και οικονομική ανεξαρτησία, καθώς οι περιπλανήσεις τους άφηναν μικρά περιθώρια να εργαστούν.
Οι απόστολοι που σήμερα τιμούμε έθεσαν τις βάσεις για την ανάπτυξη σε τοπικό πλέον επίπεδο των εκκλησιαστικών κοινοτήτων. Όντας μαθητές του απ. Παύλου με δική του πρωτοβουλία εγκαταστάθηκαν ως μόνιμοι ποιμένες σε διάφορες τοπικές εκκλησίες για να τις ποιμάνουν ως κεφαλές τους, ως επίσκοποι.
Με την παρουσία αυτών των αγίων μορφών, καθώς η Εκκλησία περνά σε φάση ενηλικιώσεως και η γενιά των Δώδεκα Αποστόλων σβήνει, οι μαθητές τους εγκαθίστανται στις έδρες των τοπικών εκκλησιών συνεχίζοντας το έργο τους, όχι πλέον ως περιοδεύοντες κήρυκες, αλλά ως μόνιμοι ποιμένες.

Η οικουμενικότητα του κηρύγματος του απ. Παύλου

Ετικέτες

Καινή Διαθήκη, Χριστός, απ. Πέτρος, απ. Παύλος, ιουδαϊσμός, οικουμενικότητα

Τις ρίζες του οικουμενικού πνεύματος, το οποίο χαρακτήριζε τον απόστολο Παύλο και τη θεολογία του, πρέπει να τις αναζητήσουμε σε πολλές αιτίες.

Κατά την ελληνιστική εποχή υπήρχε εντυπωσιακή μίξη λαών και πολιτισμών.

Ο απόστολος γεννημένος στην Ταρσό, σε ένα άκρως κοσμοπολίτικο περιβάλλον, έλαβε τη δέουσα ιουδαϊκή παιδεία, αλλά, καθώς στην γενέτειρά του είχαν συναντηθεί τα κυριότερα πνευματικά ρεύματα της εποχής: στωικισμός, κυνισμός, σκεπτικισμός και οι πνευματικοί απόγονοι του Πλάτωνος και της Ακαδημίας, γνώριζε με ικανοποιητικό βαθμό και την θύραθεν γνώση.

Με το πέρας της βασικής εκπαιδεύσεως στη γενέτειρά του, πήγε στην Ιερουσαλήμ όπου, «παρά τους πόδας Γαμαλιήλ», τελειοποίησε τη γνώση των ιερών γραφών του ιουδαϊσμού. Η αυστηρή ιουδαϊκή θρησκευτική εκπαίδευση δεν κατόρθωσε να απενεργοποιήσει τα στοιχεία της ελευθερίας και την πολυσυλλεκτική εκπαίδευση που είχε λάβει στα παιδικά του χρόνια.

Αν και φανατικός Ιουδαίος που ανήκε στην ομάδα των Φαρισαίων δέχτηκε το μήνυμα του Χριστού. Ήταν έξυπνος με ανοιχτό μυαλό και πιστός στις παραδόσεις του λαού του.

Το κύριο στοιχείο που διαμόρφωσε τη στάση του απ. Παύλου στο θέμα της οικουμενικότητας ή μη του κηρύγματός του ήταν αναμφίβολα το κήρυγμα του Χριστού, το οποίο ήταν από την αρχή μέχρι το τέλος οικουμενικό και ενωτικό. Πολλά παραδείγματα υπάρχουν στην Καινή Διαθήκη: η θεραπεία του δούλου του εκατοντάρχου, η θεραπεία του παιδιού της Συροφοινίκισσας, Ελληνίδας, «τῷ γένει», της θεραπείας των δέκα λεπρών, αλλά της μετ’ ευγνωμοσύνης επιστροφής του ενός, του μόνου που δεν ήταν Ιουδαίος.

Άλλα σημεία στα οποία φαίνεται σαφώς πως ο Χριστός με το κήρυγμά του σπάει τις διαχωριστικές γραμμές είναι ο διάλογός του με τη Σαμαρείτιδα, την αγία Φωτεινή την ισαπόστολο, η οποία αν και γυναίκα αμαρτωλή και ακάθαρτη, λόγῳ καταγωγής, ήταν το πρόσωπο που ο Κύριος επέλεξε για να αποκαλύψει το γεγονός ότι ήταν ο Μεσσίας.

Επίσης, δεν πρέπει να λησμονούμε την παραβολή του καλού Σαμαρείτη, όπου ο θεωρούμενος, λόγῳ εθνικής καταγωγής, εχθρός είναι ο εκφραστής της αγάπης.

Ο οικουμενικός λόγος του απ. Παύλου δεν είναι αυθύπαρκτος, δεν είναι δική του πρωτοτυπία. Δεν κηρύσσει δικό του λόγο, αλλά τον λόγο του Χριστού.

Ο απ. Παύλος μπροστά στη Δαμασκό, κατά τη στιγμή της μεταστροφής του, δεν παραμέρισε απλώς τη διδασκαλία του ιουδαϊσμού, αλλά εγκολπώθηκε, ενστερνίστηκε πλήρως τη διδασκαλία του Χριστού.
Μία από τις πτυχές της οικουμενικότητας της θεολογίας του απ. Παύλου σχετίζεται με την προσπάθειά του να αποδεσμεύσει τη νεόφυτη Εκκλησία από τα βάρη και τις δεσμεύσεις του νόμου.

Ο Νόμος -και η υποταγή σε αυτόν- εάν καθιερωνόταν στην Εκκλησία θα την κρατούσε δέσμια στο παρελθόν, ενώ αυτό πλέον είχε παρέλθει «τῆς χάριτος ἐλθούσης».

Ο αγώνας του ενάντια στις δεσμεύσεις του Νόμου ήταν διαρκής, σταθερός και του δημιούργησε πολλά προβλήματα από τους απεσταλμένους του Μεγάλου Συνεδρίου, οι οποίοι έβαζαν συνεχώς προσκόμματα στην πορεία του για να εμποδίσουν τις άοκνες προσπάθειές του για διάδοση της Αλήθειας του ευαγγελίου.

Χαρακτηριστική των προβλημάτων που προκαλούσαν στην Εκκλησία οι «απόστολοι» του Μεγάλου Συνεδρίου είναι η απαίτησή τους, όπως μαθαίνουμε από το 15ο κεφάλαιο των Πράξεων, να επιβάλουν τη διενέργεια της περιτομής ως αναγκαία συνθήκη και απαραίτητο μέσο για τη σωτηρία. Η απαίτηση αυτή οδήγησε στην Αποστολική Σύνοδο, όπου το πρόβλημα αντιμετωπίστηκε ριζικά.

Η διδασκαλία του Χριστού δεν στράφηκε ενάντια στον Νόμο αλλά κατέστησε σαφές ότι για να προχωρήσει η πορεία προς τη σωτηρία έπρεπε οι πιστοί να παραμερίσουν όχι τόσο τον Νόμο, όσο τις δεσμεύσεις που κρύβονταν πίσω από την ερμηνεία που του έδινε ο επίσημος ιουδαϊσμός.

Τα περιστατικά που οδήγησαν στην Αποστολική Σύνοδο δείχνουν την ευρύτητα του πνεύματός του και τον προσανατολισμό του πέρα από τις περιττές για τη σωτηρία δεσμεύσεις του Νόμου.
Πολύ σημαντικό για την κατανόηση της σκέψεως του αποστόλου είναι το περιστατικό  που περιγράφεται στο Γαλ. 2:11-14 και συνέβη στην Αντιόχεια. Σύμφωνα με αυτή την περιγραφή ο απ. Πέτρος, χωρίς να φαίνεται ότι το έκανε απολύτως συνειδητά, παρασύρθηκε από την σκληρή στάση και τις παράλογες υπέρ του νόμου απαιτήσεις των Ιουδαίων και απομακρύνθηκε από την κοινωνία με τους εξ εθνών για να αποφύγει να παραβιάσει τις μωσαϊκές διατάξεις περί καθαρότητος.

Μόλις ο απ. Παύλος κατάλαβε το σφάλμα και συνειδητοποίησε τις συνέπειές του για την ίδια τη ζωή και πορεία της Εκκλησίας τον αντιμετώπισε ευθέως, μπροστά σε όλους τους πιστούς τονίζοντας ότι δεν μπορεί ο νόμος να καθορίζει την πνευματική πορεία των χριστιανών και η σχέση τους με την πίστη και τα άλλα μέλη της Εκκλησίας να διαμορφώνεται από τις επιλογές του ιουδαϊσμού.

Με τη στάση του αυτή ο απ. Παύλος διεφύλαξε την «ἀλήθειαν τοῦ εὐαγγελίου» και ο απ. Πέτρος, με το να δεχθεί τον παύλειο έλεγχο και να αποκαταστήσει την τάξη (ως εμμέσως συνάγεται από την στάση και τη θεολογία της Εκκλησίας όπως τη γνωρίζουμε σήμερα), διεφύλαξε την ενότητα της Εκκλησίας, η οποία, σε περίπτωση που θα επικρατούσαν οι απόψεις των Ιουδαίων θα διχαζόταν ανεπανόρθωτα.

Οικουμενικότητα χωρίς ενότητα δεν υφίσταται.

Και ουσιαστική ενότητα δίχως οικουμενική συνείδηση δεν υπάρχει.

Το πρόβλημα της ενότητας ετέθη έντονα στην πρώτη Εκκλησία, καθώς η δράση των Ιουδαίων απεσταλμένων του Μεγάλου Συνεδρίου ως κύριο στόχο της είχε τη διάσπαση της Εκκλησίας και την πρόσδεσή της στο άρμα του Ιουδαϊσμού. Ακολουθούσαν το ιεραποστολικό πρόγραμμα του απ. Παύλου, άλλοτε προηγούμενοι και άλλοτε επόμενοι αυτού, ώστε να τον διαβάλλουν και να παρεμβαίνουν στις κοινότητες που είχε εργαστεί ιεραποστολικά.

Τα αποτελέσματα αυτής της δράσης τα διακρίνουμε στην Α΄ Κορινθίους όπου η ενότητα έχει τρωθεί. Οι έριδες ταλάνιζαν την εκεί χριστιανική κοινότητα και η τοπική Εκκλησία κλυδωνιζόταν. Το διασπαστικό πνεύμα του ιουδαϊσμού είχε χωρίσει τα μέλη της σε οπαδούς του Παύλου, του Απολλώ, του Κηφά, δηλαδή του απ. Πέτρου, και του Χριστού.

Η θεολογική τοποθέτηση του απ. Παύλου είναι ότι ο χριστιανός δεν συνδέεται με πρόσωπα, αλλά τα πρόσωπα, ο Πέτρος, ο Παύλος, ο Απολλώ και ο κάθε απόστολος πρέπει να προτρέπουν τους πιστούς να στραφούν προς τον Χριστό, ο οποίος είναι αυτός που προσφέρει τη Σωτηρία.
Τη σωτηρία δεν τη δίνει ο απόστολος που ευαγγελίζεται, αλλά ο Θεός που αγαπά, μέσα στα πλαίσια της πρόνοιάς του, τον πεπτωκότα άνθρωπο.

Ένα άλλο κεντρικό σημείο της διδασκαλίας του αποστόλου των εθνών αποτελεί το Γαλ. 3: 26-4:1.
Ας θυμηθούμε όμως λίγο αυτή τη σημαντική περικοπή: «πάντες γὰρ υἱοὶ Θεοῦ ἐστε διὰ τῆς πίστεως ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ ὅσοι γὰρ εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε, Χριστὸν ἐνεδύσασθε. οὐκ ἔνι ᾿Ιουδαῖος οὐδὲ ῞Ελλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ. εἰ δὲ ὑμεῖς Χριστοῦ, ἄρα τοῦ ᾿Αβραὰμ σπέρμα ἐστὲ καὶ κατ’ ἐπαγγελίαν κληρονόμοι».

Η περικοπή αυτή ξεκαθαρίζει ότι στη νέα, καινή κτίση που εγκαινιάστηκε με την Ανάσταση του Χριστού δεν χωρούν οι διακρίσεις τού παλαιού κόσμου. Το μήνυμα είναι άκρως επαναστατικό όχι μόνο για την ελληνιστική εποχή που εκφωνήθηκε, αλλά και για τη σύγχρονη, η οποία, αν και καυχάται για οικουμενικότητα και για παγκοσμιοποίηση, στην πραγματικότητα την οικουμενικότητα την εκλαμβάνει όχι μέσα από την προοπτική της ισότητας και της ενότητας, όπως θα μπορούσε να προσφέρει η πίστη στο πρόσωπο του Χριστού, αλλά ως μία προσπάθεια ομογενοποίησης σε έναν κόσμο χωρίς ελπίδα.

Η προσπάθεια του απ. Παύλου να επεκτείνει το προνόμιο της από Αβραάμ καταγωγής των Εβραίων σε όλους τους Χριστιανούς, μετατρέποντάς τους έτσι σε περιούσιο λαό, ήταν άκρως επαναστατική και ακουγόταν παράλογη. Και οι Έλληνες και οι Ιουδαίοι την εύρισκαν υποτιμητική, μάλλον αποκρουστική, απεχθή.

Παρά ταύτα ο απ. Παύλος επέμεινε να διδάσκει το σωτηριώδες μήνυμά του πρώτα στους Ιουδαίους και έπειτα σε όλους τους λαούς, ανεξάρτητα από την εθνική προέλευση και καταγωγή τους.

Ο Ανανίας μετά την μεταστροφή του είπε στον απ. Παύλο ότι ο Θεός των πατέρων τους τον διάλεξε, για να γίνει «μάρτυς αὐτῷ πρὸς πάντας ἀνθρώπους» (Πράξ. 22. 15). Η υπέρβαση των διακρίσεων αποτελεί βασικό στοιχείο της παύλειας διδασκαλίας και την εφαρμόζει με πιστότητα σε κάθε στιγμή της μακράς του πορείας.

Η οικουμενική προοπτική διαπιστώνεται ξεκάθαρα στον σχεδιασμό των ιεραποστολικών του εξορμήσεων, καθώς κινείται εξ ολοκλήρου σε περιοχές που πλειοψηφούν οι εθνικοί. Έχοντας σαφέστατη συνείδηση αυτού του ανοίγματός του στα έθνη, και για να μη στερήσει τη δυνατότητα σωτηρίας από τους συμπατριώτες του, όπου μπορούσε, ξεκινούσε το κήρυγμά του από την τοπική ιουδαϊκή κοινότητα.

Στους πρώτους στίχους της προς Ρωμαίους επιστολής διαπιστώνουμε το βάρος της ευθύνης που νιώθει απέναντι στα έθνη, στους Έλληνες και βαρβάρους. Στον 15ο στίχο του 1ου κεφαλαίου δηλώνει επί λέξει ότι «ὀφειλέτης εἰμί». Αυτή η φράση, όπως και η επόμενη, «οὐ γάρ ἐπαισχύνομαι τό εὐαγγέλιον, δύναμις γάρ θεοῦ ἐστίν εἰς σωτηρίαν παντί τῷ πιστεύοντι, Ἰουδαίῳ τε πρῶτον καί Ἕλληνι», μας δείχνουν ότι το κέντρο βάρους για την επίτευξη της σωτηρίας δεν βρίσκεται πλέον στο γένος, στην εθνική καταγωγή, αλλά προσφέρεται «παντί τῷ πιστεύοντι».

Η μετακίνηση αυτή ήταν αναπόφευκτη μετά το κήρυγμα του Χριστού, ο οποίος άνοιξε το δρόμο με τη διδασκαλία του.

Στο Γαλ. 1. 15-16 ο απόστολος δηλώνει ότι η χάρις του Θεού τον διάλεξε εκ κοιλίας μητρός «ἵνα εὐαγγελίζηται αυτόν ἐν τοῖς ἔθνεσιν».
Ξεκινώντας από αυτή την πεποίθηση και βεβαιότητα, το κήρυγμά του περιέλαβε όλους τους λαούς της αχανούς ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και έθεσε τον εαυτό του, χωρίς δισταγμό στην υπηρεσία Ελλήνων και Ιουδαίων, εθνικών και περιούσιου λαού στοχεύοντας σε μία οικουμενικότητα, η οποία δεν άφησε κανέναν εκτός και γι’ αυτό μεταμόρφωσε τον κόσμο.

Λίγες σκέψεις: Ο ποιμένας ελέγχων . . .

Ετικέτες

πραότητα, Γαλάτας, έλεγχος ποιμένων, απ. Πέτρος, απ. Παύλος, απ. Τιμόθεος

Ο έλεγχος των πιστών εκ μέρους του ποιμένα είναι ένα λεπτό και δύσκολο σημείο της ποιμαντικής και απαιτεί προσεκτικούς χειρισμούς και σωφροσύνη.

Επειδή λίγο πολύ όλοι μας είμαστε ακατήχητοι και χωρίς άξια λόγου μυστηριακή ζωή έχουμε απολέσει την επαφή μας με τη λατρεία και, δυστυχώς, κινούμαστε αναλόγως.

Παρά ταύτα δεν είναι απίθανο -το αντίθετο μάλιστα- να θεωρούμε τους εαυτούς μας ικανούς και άριστους γνώστες των σχετικών θεμάτων και να μην δεχόμαστε εύκολα τον έλεγχο όταν αυτός προέρχεται από την ποιμαίνουσα εκκλησία.

Ο έλεγχος αυτός συνήθως προκαλεί τις αντιδράσεις μας και όταν μάλιστα είναι άκομψος, αντί να οικοδομεί, όπως θα επιθυμούσε ο ελέγχων ποιμένας, γκρεμίζει και ενεργοποιεί τους μύδρους όσων στοχεύοντας με τα βέλη τους τον ποιμένα επιχαίρουν ότι βλάπτουν την Εκκλησία.

Με αυτές τις σκέψεις θα επιθυμούσαμε να επικεντρωθούμε σε δύο βιβλικές αναφορές. Και οι δύο προέρχονται από την επιστολή που ο απ. Παύλος στέλνει στην Εκκλησία της Γαλατίας.

Πρώτα θα αναφερθούμε στο Γαλ. 6:1 και έπειτα θα σχολιάσουμε τη στάση του απ. Παύλου στο Γαλ. 2:11-14, όπου ο δημόσιος έλεγχος που άσκησε προς τον απ. Πέτρο προκάλεσε και προκαλεί έντονη συζήτηση.

Στο πρώτο χωρίο, το οποίο βρίσκεται στους τελευταίους στίχους της επιστολής έχουμε αναφορά του αποστόλου στον τρόπο με τον οποίο οι πνευματικοί άνθρωποι πρέπει να οικοδομούν αυτόν που έχει πέσει σε κάποιο παράπτωμα: «Ἀδελφοί, ἐὰν καὶ προληφθῇ ἄνθρωπος ἔν τινι παραπτώματι, ὑμεῖς οἱ πνευματικοὶ καταρτίζετε τὸν τοιοῦτον ἐν πνεύματι πρᾳότητος, σκοπῶν σεαυτόν, μὴ καὶ σὺ πειρασθῇς». Οπωσδήποτε το χωρίο απαιτεί εκτενή ανάλυση, αλλά φρονούμε πως η κυρίαρχη ιδέα είναι ότι ο πνευματικός άνθρωπος πρέπει να καταρτίζει τον σφάλλοντα με πραότητα. Φυσικά δεν αναφέρεται μόνο σε ποιμένες αλλά πώς θα μπορούσε να εξαιρεθεί ο ποιμένας από την διόρθωση κάποιου που έσφαλε;

Ξεκινώντας από αυτή την παρατήρηση μπορούμε να αναφερθούμε στον τρόπο που ο ποιμένας οφείλει να καταρτίζει και να νουθετεί τους πιστούς. Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο ποιμένες να εκφράζουν την ποιμαντική τους μέριμνα με φωνές και βαρείς χαρακτηρισμούς, οι οποίοι απάδουν προς την ποιμαντική τους ευθύνη. Εξίσου θλιβερό και επικίνδυνο είναι ότι πολλοί είναι αυτοί που τους επικροτούν και επικροτούν την άσκηση τέτοιας ποιμαντικής υψώνοντας τις φωνές τους ώστε να γενικευτεί –όπως επιθυμούν- το φαινόμενο της ποιμαντικής των κραυγών. Οι κραυγές αυτές παρασύρουν τους ποιμένες και τους εγκλωβίζουν σε μία γενίκευση αυτής της στάσης με αποτέλεσμα τη βλάβη αμφοτέρων.

Ο απ. Παύλος, στην πιο σκληρή επιστολή του, στην οποία δεν διστάζει να αποκαλέσει τους Γαλάτες «ἀνόητους» (Γαλ. 3:1) για τη στάση τους, μας προτρέπει να δείχνουμε πραότητα. Από αυτό και μόνο αντιλαμβανόμαστε τη σπουδαιότητα της προτροπής του. Ο ποιμένας οφείλει να κοσμείται από την πραότητα, η οποία περιλαμβάνεται στα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος (Γαλ. 5:23) και αποτελεί βασικό στοιχείο της πνευματικής ζωής.

Φυσικά, αν και η Καινή Διαθήκη μας δίνει το μέτρο της επιλογής των ποιμένων τα κριτήρια της εκλογής των επτά διακόνων («ἄνδρες πλήρεις Πνεύματος Ἁγίου καὶ σοφίας» (Πρ. 6:3)) θα ήταν ίσως υπερβολικό να απαιτήσουμε από κάποιον να αποκτήσει πρώτα αυτά τα χαρίσματα και έπειτα να αναλάβει τα καθήκοντα του ποιμένα, αλλά νομίζω ότι είναι σημαντικό να μην επικροτούμε –ο καθένας για διαφορετικούς λόγους- μία συμπεριφορά έντονη με φωνές, χαρακτηρισμούς, απρεπείς εκφράσεις, εκφράσεις που προκαλούν θυμηδία και, δυστυχώς, κάποτε το γέλιο.

Ξεχωριστό ενδιαφέρον για την συζήτησή μας έχει και πάλι ο λόγος του απ. Παύλου προς τον ποιμένα, αυτή την φορά, όπως καταγράφεται στην πρώτη επιστολή που στέλνει προς τον απ. Τιμόθεο. Σε αυτή συμβουλεύει τον ποιμένα να είναι νηφάλιος, σώφρων, κόσμιος, φιλόξενος και διδακτικός, να μην είναι πλήκτης, αλλά να είναι επιεικής (Α’ Τιμ. 3:2-3). Προτρέπει τον ποιμένα να ελέγχει τους αμαρτάνοντας ενώπιον πάντων ώστε όλοι να ωφελούνται (Α’ Τιμ. 5:20). Αυτό το τελευταίο, όμως, σε μία σύναξη αδελφών που αγωνίζονται πνευματικά με αγάπη μεταξύ τους και από ποιμένα φορέα των χαρισμάτων που προανέφερε ο απόστολος.

Ωφελήθηκε άραγε κάποιος από τον δημόσιο έλεγχο, τον οποίο παίρνουν τα ΜΜΕ και τον παρουσιάζουν κατά την κρίση και επιθυμία του το καθένα, πείθοντας μας ότι «τό ἐνώπιον πάντων» του απ. Παύλου, ο οποίος προφανώς δεν ήθελε το διασυρμό ούτε του ελέγχοντος ούτε των ελεγχομένων, δεν ταιριάζει στις μέρες μας;

Η κάθε εποχή έχει τον τρόπο της ποιμαντικής της, αλλά ποιος θα μπορούσε να αμφισβητήσει ότι η πραότητα που ζητά ο απ. Παύλος είναι διαχρονική και ωφέλιμη στον καθένα;

Οι φωνές ταιριάζουν σε ποιμένα που προσπαθεί να επιβάλει την αλήθεια των λόγων του με την αύξηση της ένταση της φωνής του. Κύριο χαρακτηριστικό του ελέγχου είναι η αγάπη και ο πόνος για τη σωτηρία του αδελφού. Πάρα πολύ όμορφα και με διάκριση ο άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος στους Περί Ιερωσύνης Λόγους του συμβουλεύει τον ποιμένα λέγοντας ότι οι ασθενείς και προσκολλημένοι στις απολαύσεις του κόσμου τούτου πρέπει ελέγχονται με ηρεμία και σταδιακά. Με αυτόν τον τρόπο μόνο ωφέλεια μπορεί να προκύψει, γιατί ακόμη και αν δεν συνετιστεί ο ελεγχόμενος, τουλάχιστον δεν θα ζημιωθεί ο ελέγχων.

Ίσως περνά από τη σκέψη κάποιων ποιμένων ότι με μια έντονη στάση ομολογούν την πίστη τους. Συμβαίνει όμως κάτι τέτοιο; Απαιτείται ομολογία όταν δεν έχει ζητηθεί; Η ομολογία γίνεται μόνο για την ομολογία;

Ίσως ο έλεγχος θα μπορούσε να είναι πιο έντονος σε περιπτώσεις αιρέσεως, υπό την έννοια ότι σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται να κτυπήσει ένα ισχυρό «καμπανάκι» για να συνετίσει τον σφάλλοντα.

Σε αυτό το πνεύμα κινείται η στάση του απ. Παύλου στο περιστατικό που συνέβη στην Αντιόχεια και περιγράφεται στο Γαλ. 2:11-14. Εκεί ο απ. Πέτρος είχε απομακρυνθεί από την κοινωνία των γευμάτων τουλάχιστον με τους εξ εθνών αδελφούς και ο απ. Παύλος τον ήλεγξε ενώπιον όλων φοβούμενος ότι με τη στάση του βλάπτεται η αλήθεια του ευαγγελίου, δηλαδή η πίστη της Εκκλησίας.

Πράγματι, από τη μελέτη του περιστατικού και άλλων σχετικών βιβλικών αναφορών, φαίνεται ότι στόχος του Μεγάλου Συνεδρίου και των απεσταλμένων του ήταν η νόθευση της πίστεως της Εκκλησίας και η πρόσδεσή της στο άρμα του ιουδαϊσμού ως μίας ξεχωριστής ομάδας ανάμεσα σε πολλές άλλες.

Για το λόγο αυτό ο απ. Παύλος αντέδρασε με έντονο τρόπο και ενώπιον όλων στράφηκε προς τον απ. Πέτρο ελέγχοντας τον, γνωρίζοντας ότι μια τέτοια στάση του αποστόλου δεν ταίριαζε με την πίστη του, αλλά ούτε και με τα όσα είχαν συμφωνήσει στην Αποστολική Σύνοδο που, κατά τα φαινόμενα, είχε πραγματοποιηθεί λίγο πριν.

Αν η στάση του απ. Πέτρου και όσων τον ακολούθησαν δεν είχε διορθωθεί από τον απ. Παύλο θα είχε δημιουργηθεί ένα ιδιότυπο μόρφωμα χριστιανών που τηρούσαν το νόμο, ως καίριο στοιχείο της πνευματικής ζωής, αν και κάτι τέτοιο δεν ήταν αναγκαίο για τη σωτηρία.

Ευτυχώς, ο απ. Πέτρος δεν επέμεινε στην εσφαλμένη επιλογή του, αλλά με ταπείνωση και αγάπη δέχθηκε τον έλεγχο, ο οποίος και νόημα είχε και το πρόβλημα έλυσε.

Βέβαια, θα μου πείτε «μα ο απ. Πέτρος ήταν απόστολος, μαθητής του Χριστού, με αγιότητα βίου και φορέας των χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος, δε θα δεχόταν τον έλεγχο του συναποστόλου του;»

Ακριβώς γι᾿ αυτούς τους λόγους, επειδή εμείς σήμερα δεν έχουμε αγιότητα βίου, δεν είμαστε φορείς των χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος, δεν έχουμε ταπείνωση και αγάπη, δεν γνωρίζουμε την πίστη μας και πολλά άλλα «δεν» ο ποιμένας πρέπει με αγάπη, πραότητα, σεβασμό στην άγνοιά μας, λεπτότητα και φιλάδελφη διάθεση να μας πιάσει από το χέρι και να μας κατηχήσει στο λόγο της αλήθειας, αν το επιθυμούμε, ή να μας παρουσιάσει κατ᾿ ιδίαν την πίστη της Εκκλησίας με ηρεμία και σεβασμό στην άγνοιά μας, ώστε να μη χαθεί η ελπίδα να ωφεληθούμε από αντίδραση και μόνο.

Είναι τουλάχιστον θλιβερό να κυκλοφορούν στο διαδίκτυο βίντεο και κείμενα ποιμένων, οι οποίοι φέρονται ανοίκεια, όχι μόνο προς τις επιταγές της ευγένειας, αλλά και προς τη βιβλική διδασκαλία και προτροπή.

Πραότητα, λοιπόν, κατά την άσκηση της ποιμαντικής, ακόμη και του ελέγχου: ένα στοίχημα για όλους μας, αλλά μια υποχρέωση –επιτρέψτε μου τη χρήση αυτού του ουσιαστικού- για τον ποιμένα, και μάλιστα για τον ποιμένα μου πονά και νοιάζεται για το ποίμνιό του.

«Πίστει καλούμενος Ἀβραάμ . . .»

Ετικέτες

προς Εβραίους, πίστη, Αβραάμ, Κυριακή προ της Χριστού Γεννήσεως, Σάρρα, απ. Παύλος, επαγγελίες

Όπως κάθε χρόνο, έτσι και κατά την εφετινή χρονιά το ανάγνωσμα της Κυριακής που προηγείται της του Χριστού Γεννήσεως εστιάζει στην πίστη.
Πρόκειται για δύο αποσπάσματα από το 11ο κεφάλαιο της προς Εβραίους επιστολής (στίχοι 9-10 και 32-40) με τα οποία ο απόστολος Παύλος προβάλλει την πραγματικότητα της εμπιστοσύνης προς το Θεό.
Ποια σχέση, όμως, μπορεί να έχει η πίστη του Αβραάμ, της Σάρρας, των Κριτών και των Προφητών του Ισραήλ με το επερχόμενο γεγονός της Γεννήσεως;

Γιατί άραγε η εκκλησία μας όρισε αυτή την περικοπή ως αποστολικό ανάγνωσμα της Κυριακής πριν από τη Γέννηση του Χριστού;

Την απάντηση σε αυτή την απορία μας θα πρέπει να την αναζητήσουμε στο γεγονός της Γεννήσεως και στη σημασία του για τον κόσμο μας και τον άνθρωπο.
Το γεγονός αυτό αποτελεί μία τομή στην ανθρώπινη ιστορία και, επιτρέψτε μου να πω, στον χρόνο και στη σχέση του ανθρώπου με τον Θεό και τον συνάνθρωπό του. Δίχως άλλο η σημασία της εορτής της Χριστού Γεννήσεως πρέπει να εντοπιστεί στο ότι έδωσε σε κάθε άνθρωπο τη δυνατότητα να συμφιλιωθεί με τον Θεό και τον πλησίον. Πρόκειται για ένα γεγονός ύψιστης ταπείνωσης, και άκρας υπακοής, το οποίο προσφέρει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να αλλάξει πορεία να θέσει άλλες προτεραιότητες στη ζωή του.

Πώς το πέτυχε αυτό ο Θεός;

Εδώ, νομίζω ότι βρίσκεται το κλειδί για την κατανόηση της αποστολικής περικοπής της τελευταίας Κυριακής πριν από τα Χριστούγεννα:
Για να γίνουν πραγματικότητα όλα αυτά, για να μπορέσει και πάλι ο άνθρωπος να μπει στην αγκαλιά του Θεού έπρεπε να εισέλθει ο Θεός στην ιστορία με έναν τρόπο απλό να καθοριστικό, φιλικό προς το πλάσμα του, αλλά ταυτόχρονα συγκλονιστικό, κατανοητό, αλλά συνάμα απροσπέλαστο από τη λογική.

Ο τρόπος αυτός είναι η εκ Πνεύματος Αγίου σύλληψη και εκ Παρθένου γέννηση του Υιού και Λόγου του Θεού.

Μα θα πει ο άνθρωπος κάθε εποχής:

«ποιος πιστεύει στις μέρες μας τέτοια πράγματα;»

Στο σημείο αυτό η Αγία Γραφή, ως φορέας του λόγου του Θεού, μα και η Εκκλησία, ως ταμειούχος της χάριτός Του, μπορούν να πουν πολλά, τα οποία σε κάποιους δεν λένε τίποτα και σε άλλους τα πάντα.
Στο σημείο αυτό χρειάζεται να λειτουργήσει εντός μας η πίστη.
Η σχέση μας με το Θεό, όπως την γνωρίζουμε από την αποκάλυψή Του στον κόσμο μας, προσδιορίζεται από την απουσία λογικών αποδείξεων, οι οποίες θα μας έσυραν σε μία λογική αποδοχή Του, αλλά και την ύπαρξη πολλών και σημαντικών ενδείξεων, οι οποίες εν ελευθερίᾳ δείχνουν την πορεία της σχέσης μας μαζί Του και προκαλούν την πίστη μας.
Η πίστη αυτή δεν «πνίγει» τον άνθρωπο, αλλά του ανοίγει δρόμους σκέψης και δράσης που πριν δεν τους είχε φανταστεί.
Η πίστη αυτή δεν δεσμεύει τον πιστό, αλλά τον απελευθερώνει και του προσφέρει τη δυνατότητα να Τον αρνηθεί.
Η πίστη αυτή δεν σχετίζεται με βεβαιότητες, αλλά οδηγεί αυτόν που θα εμπιστευθεί το Θεό και τον λόγο Του στο χείλος του γκρεμού.

Κλασικό παράδειγμα πίστης-εμπιστοσύνης αποτελεί ο Αβραάμ, ο οποίος στο κέλευσμα του Θεού δε δίστασε να υπακούσει αλλάζοντας τη ζωή του και να πορευτεί σε άγνωστο-ξένο τόπο.
Με πίστη δέχθηκε η Σάρρα τον από Θεού σπόρο που, πέρα από κάθε λογική, άρχισε να βλασταίνει μέσα της.
Με πίστη έζησαν και πέθαναν οι απόγονοί τους.
Με παρόμοιο τρόπο ο Νώε (παλαιότερα αυτός) έγινε περίγελος στους γύρω του, καθώς έφτιαξε την κιβωτό επιμένοντας στην ακατανόητη, γι’ αυτούς, εντολή του Θεού.
Με πίστη κινήθηκαν οι Κριτές, οι Προφήτες, οι δίκαιοι της Παλαιάς διαθήκης.
Με πίστη στάθηκαν μπροστά στο μαρτύριο όλοι οι μάρτυρες, παλαιοί και νέοι, άνδρες και γυναίκες, ώριμοι και παιδιά.

Με τον τρόπο που θέτει μπροστά μας το θέμα της πίστης ο απ. Παύλος μας βοηθά να προετοιμαστούμε για την Γέννηση του Θεανθρώπου με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Μας οδηγεί στη διαπίστωση ότι ο καθένας μας πρέπει να πάρει μία θέση απέναντί Του. Ξεκαθαρίζει ότι η σχέση μας με το Θεό, όπως την εκφράζει η ορθόδοξη παράδοση, είναι ένα τόλμημα, το οποίο δοκιμάζει και δεν εξασφαλίζει, το οποίο ξεβολεύει και δεν σιγουρεύει. Η πίστη είναι αναγκαία για να νιώσουμε τι έγινε στη Βηθλεέμ. Αν το προσεγγίσουμε μέσα από το πρίσμα της λογικής θα απογοητευθούμε. Θα βρεθούμε μπροστά σε τοίχο και μάλιστα πριν καλά καλά το καταλάβουμε θα χάσουμε το δρόμο μας.
Όσοι, λοιπόν, προσεγγίζουν την Εκκλησία για να αποκτήσουν κάποια λογική -νοικοκυρίστικη- εξασφάλιση ή την αντιμετωπίζουν ως ένα ισχυρό ψυχολογικό άλλοθι για τον τρόπο ζωής τους ή αναζητούν κάποια ανθρώπινη βεβαιότητα ή ψάχνουν μια αμετακίνητη σιγουριά και επιθυμούν να βολευτούν στους κόλπους της και να εξασφαλίσουν τα γεράματά τους ή να «κλείσουν» μια θέση για τον Παράδεισο, με ένα σκεπτικό συναλλαγής, ας μην το κάνουν καλύτερα, γιατί είναι βέβαιο ότι γρήγορα θα απογοητευθούν . . .

Καλά Χριστούγεννα!!

Λίγες σκέψεις με αφορμή τη Σύναξη των Προκαθημένων στην Κωνσταντινούπολη

Ετικέτες

Αντιόχεια, Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος, απ. Πέτρος, απ. Παύλος, ενότητα Εκκλησίας, ιουδαϊσμός

Διαβάζοντας τις ειδήσεις που μας έρχονται από το σεβαστό Φανάρι για τη Σύναξη των Προκαθημένων των Ορθοδόξων Εκκλησιών και παρακολουθώντας ποικίλα σχόλια και ανάλογες αντιδράσεις στα ηλεκτρονικά μέσα γεννήθηκαν στο μυαλό μου λίγες σκέψεις τις οποίες επιθυμώ να μοιραστώ μαζί σας.

Ένα από τα θέματα που, εν παρόδῳ, ετέθη στη Σύναξη αυτή είναι αυτό των πολλών εθνικών δικαιοδοσιών σε μία πόλη.

Η αφορμή που δόθηκε από τη συζήτηση για τον τίτλο του επισκόπου του Πατριαρχείου Αντιοχείας, ο οποίος φέρει τον τίτλο «Μπουένος Άιρες», παρά την ύπαρξη επισκόπου του Οικουμενικού Πατριαρχείου για την πόλη αυτή με τον ίδιο τίτλο, μου θύμισε ένα παρόμοιο πρόβλημα που ξέσπασε στην Αντιόχεια το Μάρτιο του 49 μ.Χ., μόλις λίγους μήνες μετά την Αποστολική Σύνοδο, που μάλλον πρέπει να την τοποθετήσουμε το Δεκέμβριο του 48 μ.Χ.. Μετά την Αποστολική σύνοδο οι δύο απόστολοι, ο απ. Πέτρος και ο απ. Παύλος συναντήθηκαν στην μεγάλη πόλη της Αντιόχειας. Ο μεν απ. Παύλος πήγε σε αυτή αμέσως μετά τη Σύνοδο, καθώς αποτελούσε το κέντρο για τις ιεραποστολικές του εξορμήσεις, ο δε απ. Πέτρος την επισκέφθηκε, μάλλον περαστικός στο δρόμο του προς τη Μικρά Ασία, όπου γνωρίζουμε ότι άσκησε ιεραποστολικό έργο.

Όταν ο απ. Πέτρος έφθασε στην πόλη, διαμαρτυρήθηκαν οι χριστιανοί που προ της βαπτίσεώς τους ήταν Ιουδαίοι ως προς τη θρησκεία, ότι δεν μπορούν να συντρώγουν με απερίτμητους, καθώς οι τελευταίοι ήταν ακάθαρτοι σύμφωνα με το νόμο. Ο απ. Πέτρος παρασύρθηκε και τους επέτρεψε να τρώγουν μόνοι τους, για να μην δημιουργούνται προβλήματα στην Εκκλησία.

Μόλις το έμαθε ο απ. Παύλος αντέδρασε έντονα με ευθύτητα και παρρησία. Στην προς Γαλάτας επιστολή του και πιο συγκεκριμένα στους στίχους 11-14 του δευτέρου κεφαλαίου της επιστολής περιγράφει το περιστατικό:

Ο απ. Πέτρος από την έλευσή του στην Αντιόχεια μέχρι την άφιξη κάποιων Ιουδαίων από την Ιερουσαλήμ έτρωγε χωρίς πρόβλημα με τους εξ εθνών πιστούς. Μόλις έφτασαν οι Ιουδαίοι αναστάτωσαν την χριστιανική κοινότητα της Αντιόχειας επιμένοντας ότι δεν πρέπει να συνεχίσουν να συντρώγουν με απερίτμητους, αλλά να προχωρήσουν στη σύσταση δικής τους ομάδας. Ο απ. Παύλος μόλις διαπίστωσε αυτή την κατάσταση κατηγόρησε τον απ. Πέτρο και αυτούς που είχαν συστήσει τα ξεχωριστά γεύματα για υποκρισία λέγοντας ότι «οὐκ ὀρθοποδοῦσιν πρὸς τὴν ἀλήθειαν τοῦ εὐαγγελίου» (Γαλ. 2:14).

Η έντονη αντίδραση του απ. Παύλου εκ πρώτης όψεως φαίνεται ακατανόητη. Αν όμως μελετήσουμε αυτό και άλλα κείμενα θα διαπιστώσουμε ότι είναι πλήρως δικαιολογημένη. Η καθιέρωση ξεχωριστών γευμάτων θα σήμαινε ότι η Εκκλησία αποδεχόταν ανάμεσα στους ανθρώπους, και πιο συγκεκριμένα στους πιστούς της, αιτίες διάκρισης. Θα έκρινε κάποιους ανθρώπους ως καθαρούς και κάποιους ως ακάθαρτους. Θα ανεχόταν τη λογική του ιουδαϊσμού, ο οποίος δεχόταν την ύπαρξη αιρέσεων στους κόλπους του, αρκεί τα μέλη τους να αποδέχονταν την εξουσία του Μεγάλου Συνεδρίου και να τηρούσαν το Νόμο. Θα υπέκυπτε σε φυλετικές πιέσεις και θα προχωρούσε σε ανάλογες διακρίσεις.

Αν και το πρόβλημα φαίνεται δευτερεύον στην πραγματικότητα δεν ήταν. Αντιθέτως ήταν εξαιρετικά σημαντικό και είχε σχέση με την αυτόνομη ύπαρξη της Εκκλησίας και τη δυνατότητά της να λειτουργεί ως ταμειούχος της χάριτος του Αγίου Πνεύματος. Για το λόγο αυτό ο απ. Παύλος το συνδυάζει με την απομάκρυνση από την Αλήθεια του Ευαγγελίου.

Αν επικρατούσε η λογική των διαχωρισμών, η Εκκλησία θα μετατρεπόταν σε μία ενδοϊουδαϊκή ομάδα, η οποία θα είχε κάποιες διαφορετικές απόψεις, αλλά πάνω από όλα θα σεβόταν, θα τηρούσε και θα υποτασσόταν στο νόμο. Το «οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος καὶ Ἕλλην» θα είχε παραμεριστεί και θα είχε αχρηστευθεί.

Στην περίπτωση των εθνικών δικαιοδοσιών, ή της προτεραιότητας του έθνους έναντι της Εκκλησίας, όπως φέρεται ότι δήλωσε ο Πατριάρχης της Ρωσίας κ. Κύριλλος, το πρόβλημα είναι ανάλογο: ένα επιμέρους χαρακτηριστικό, η θρησκεία και η φυλετική καταγωγή, γίνεται αιτία διάσπασης του Σώματος των πιστών. Η διάσπαση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς διαλύει τον ιστό συνοχής των πιστών της Εκκλησίας που είναι η μία ευχαριστία υπό τον πρώτο, τον επίσκοπο της κάθε περιοχής.

Φανταστείτε, κατά την αποστολική εποχή, να είχαμε στην Αντιόχεια άλλον επίσκοπο για τους Έλληνες ως προς την καταγωγή πιστούς, άλλον για τους Συρίους, άλλον για τους Ιουδαίους, άλλον για τους Ρωμαίους και πάει λέγοντας . . .

Αυτή η πρακτική είχε καθιερωθεί στον ιουδαϊσμό, καθώς υπήρχαν διαφορετικές συναγωγές ανάλογα με την εθνική ή την κοινωνική προέλευση των μελών τους. Χαρακτηριστικό και διαφωτιστικό για τη λογική του ιουδαϊσμού είναι το χωρίο Πράξεων 6:9 στο οποίο περιγράφεται η σχετική κατάσταση, η οποία είχε καθιερωθεί ακόμη και στην Ιερουσαλήμ. Το χωρίο αυτό αναφέρεται σε κάποιους που προέρχονταν «ἐκ τῆς συναγωγῆς τῆς λεγομένης Λιβερτίνων (= των απελευθέρων) καὶ Κυρηναίων καὶ Ἀλεξανδρέων καὶ τῶν ἀπὸ Κιλικίας καὶ Ἀσίας». Οι απελεύθεροι, λοιπόν, πήγαιναν στη συναγωγή των «απελευθέρων», οι Κυρηναίοι στη συναγωγή των Κυρηναίων και ούτω καθ’ εξής.

Ας μην επιτρέψουμε αυτού του είδους τα κριτήρια να εισχωρήσουν στη λογική της ορθοδοξίας, καθώς γνωρίζουμε ότι οι απόστολοι χωρίς δισταγμό τα καταδίκαζαν. Ας θυμηθούμε τα λόγια του απ. Παύλου στην Κόρινθο, όταν η τοπική Εκκλησία αντιμετώπισε εσωτερικό πρόβλημα διαιρέσεως ανάλογα με το ποιος ήταν ο ποιμένας και ο κατηχητής του κάθε πιστού. Ας οραματισθούμε την ενότητα και όχι την προβολή των συμφερόντων μας. Ας επιμείνουμε στο κοινό ποτήριο και όχι στα εθνικά ή εθνικιστικά «συμφέροντά» μας.

Ας στηρίξουμε, τέλος, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο δίνει τον αγώνα του με ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες ευρισκόμενο «ἐν αἰχμαλωσίᾳ».

Επίκαιρες με την πνευματική ευκαιρία της επερχόμενης μεγάλης ημέρας της Κυριακής της Ορθοδοξίας σκέψεις. Ας την εορτάσουμε όπως ταιριάζει!

 Καλή υπόλοιπη Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή!

 Υ.Γ. Τα προβλήματα της περικοπής Γαλάτας 2:11-14 και τα σχετικά με τη στάση των δύο αποστόλων στο περιστατικό που περιγράφεται σε αυτή, τα οποία εδώ εθίγησαν με μεγάλη συντομία, αναλύονται και παρουσιάζονται στη διδακτορική μου διατριβή με τίτλο «Πέτρος και Παύλος στην Αντιόχεια. Ιστορική και ερμηνευτική προσέγγιση» (ΕΚΠΑ, 2011).

«Χύνει αίμα αυτός που αποστερεί το μισθό του εργάτη»

Ετικέτες

φράουλες, Αγία Γραφή, Μανωλάδα, Παλαιά Διαθήκη, απ. Ιάκωβος, απ. Παύλος, αίμα, αδικία, εργάτης, μισθός

«Ἐκχέων αἷμα ὁ ἀποστερῶν μισθὸν μισθίου»

(Σοφία Σειρὰχ 34:22)

 Με αφορμή το πρόσφατο έγκλημα της Μανωλάδας θέλησα να παρουσιάσω λίγες σχετικές σκέψεις με αφετηρία το λόγο της Αγίας Γραφής.

Το πρώτο χωρίο που πέρασε από το μυαλό μου ήταν το «οὐ φιμώσεις βοῦν ἀλοῶντα» του Δευτερονομίου (25:4) παρά το ότι εκ πρώτης όψεως το χωρίο μοιάζει κάπως άσχετο. Τι δουλειά έχουν οι εργάτες που υφίστανται τη βία των εργοδοτών και των επιστατών με τα βόδια που αλωνίζουν;

Απάντηση μάς προσφέρει ο απ. Παύλος όταν χρησιμοποιεί το χωρίο αυτό στην Α΄ Κορινθίους (9:9) και ξεκαθαρίζει ότι όταν ο Θεός με το νόμο Του αναφέρεται στα ζώα που αλωνίζουν το ενδιαφέρον του νόμου δεν εστιάζει σε αυτά, αλλά ότι αυτή η μεταφορά τον βοηθά να δηλώσει ότι δεν πρέπει να στερούμε από τον εργάτη το μισθό του. Ο απόστολος συνεχίζει τη σκέψη του στον επόμενο στίχο χρησιμοποιώντας μία αναφορά από το βιβλίο της Σοφίας Σειράχ (6:19), όπου γράφεται ότι αυτός που εργάζεται το κάνει με την ελπίδα ότι θα ζήσει από τον κόπο του. Λέει, λοιπόν, η Παλαιά Διαθήκη: «ὡς ὁ ἀροτριῶν καὶ ὁ σπείρων πρόσελθε αὐτῇ καὶ ἀνάμενε τοὺς ἀγαθοὺς καρποὺς αὐτῆς ἐν γὰρ ἐργασίᾳ αὐτῆς ὀλίγον κοπιάσεις καὶ ταχὺ φάγεσαι τῶν γενημάτων αὐτῆς».

Πολύ όμορφα όλα αυτά αλλά άραγε εμάς μας ενδιαφέρουν;

Τα εγκληματικά περιστατικά της Μανωλάδας, τα οποία, πρέπει να το σημειώσουμε, δεν είναι τα πρώτα ανάλογα, μας πείθουν για το αντίθετο. Δεν μας ενδιαφέρουν καθώς αποφασίσαμε να παρακάμψουμε το λόγο του Θεού και να εφαρμόσουμε το δικό μας: το νόμο του κέρδους και της αδικίας.

Θα μου πείτε «ποιος χρειάζεται το νόμο του Θεού όταν υπάρχει ο νόμος του κράτους;»

Εδώ ακριβώς βρίσκεται το λεπτό σημείο για τις ελαστικές, έως ξεχειλωμένες, συνειδήσεις όλων μας. Ο νόμος του κράτους μπορεί να υπάρχει αλλά η τήρησή του, δυστυχώς ή ευτυχώς, μάλλον επαφίεται στο φιλότιμο όχι μόνο των εργοδοτών, αλλά και των αρμοδίων υπηρεσιών. Σε αυτό, λοιπόν, το σημείο πρέπει να αντιμετωπίσουμε την αδυναμία της χριστιανικής (είναι άραγε;) πατρίδας μας. Το κράτος δεν μπορεί και δεν θέλει να εφαρμόσει το νόμο που καταστρατηγούν οι πολίτες.

Το αποτέλεσμα; Μιλούν τα όπλα.

Από μια πρόχειρη αναζήτηση κάποιων βιβλικών χωρίων σχετικά με το θέμα της αποστέρησης του μισθού του εργάτη βρέθηκα μπροστά σε μία σειρά ξεκάθαρων χωρίων από τα οποία θα σχολιάσω μόνο ένα.

Στην επιστολή του αγίου Ιακώβου ιδιαίτερα στο 5 κεφάλαιό της, από τον πρώτο μέχρι τον έκτο στίχο υπάρχει μία ολοκάθαρη τοποθέτηση απέναντι στους πλουσίους, οι οποίοι με τις πράξεις τους αποστερούν το μισθό των εργατών. Τι να πρωτοαναφέρουμε: την προειδοποίηση για τα επερχόμενα δεινά σε αυτούς που αδικούν; Την αναφορά στη σαπίλα που κυριεύει τον πλούτο, τα αγαθά και τα ρούχα τους; Το σχόλιο ότι το χρυσάφι και το ασήμι των πλουσίων θα αποτελέσει την αιτία της καταδίκης τους; Τη διαπίστωση ότι η κραυγή των στερημένων από το μισθό τους εργατών θα φθάσει μέχρι τα αυτιά του Θεού;

Η διδασκαλία της Εκκλησίας για την κοινωνική αδικία είναι ξεκάθαρη και σαφής χωρίς περιστροφές και υπεκφυγές. Η άγνοια και η αδιαφορία προς αυτή μας οδηγεί σε εγκλήματα όπως αυτό που συμβαίνει στη Μανωλάδα. Ένα έγκλημα που δεν έχει να κάνει μόνο με τους πρόσφατους πυροβολισμούς, αλλά κυρίως με την ανοχή όλων αυτών που γνωρίζουν και σιωπούν, όλων αυτών που βλέπουν και κλείνουν τα μάτια, όλων αυτών που μαθαίνουν για την αδικία και δεν ξέρουν τι γίνεται, όλων αυτών που πλουτίζουν έμμεσα ή άμεσα από την αποστέρηση των μισθών των εργατών και απολαμβάνουν τα κέρδη τους.

Δυστυχώς, όμως ευθύνη βαρύνει και εμάς που ενώ ακούγαμε τι συνέβαινε καταναλώναμε φθηνές φράουλες. Βαρύνει και όλους εμάς που πλέον μάθαμε χωρίς μισόλογα τι συμβαίνει και θα συνεχίσουμε να τις απολαμβάνουμε στο πιάτο, στα γλυκά και στα τραπέζια μας.

Οι πυροβολισμοί των επιστατών στους απλήρωτους εργάτες είναι η αναπόφευκτη συνέχεια ενός εγκλήματος. «Ἐκχέων αἷμα ὁ ἀποστερὼν μισθὸν μισθίου» λέει η Σοφία Σειράχ λειτουργώντας προφητικά.

Ναι! Αυτός που στερεί το μισθό του εργάτη χύνει αίμα. Το ωραίο είναι ότι η Αγία Γραφή το χρησιμοποιεί μεταφορικά, ως σχήμα λόγου για να τονίσει πόσο φοβερή είναι η κοινωνική αδικία.

Εμείς για μία ακόμη φορά κατορθώσαμε να ξεπεράσουμε τη φαντασία και να μετατρέψουμε το σχήμα λόγου σε πράξη:

Για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε να ιδιοποιούμαστε το μισθό του εργάτη χύσαμε και, μάλλον, θα ξαναχύσουμε αίμα!

«Σὺ ἱερεὺς εἰς τὸν αἰῶνα κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδέκ»

Ετικέτες

προς Εβραίους, Γρατσέας, Γένεσις, Γαλίτης, Μίρκο Τομάσοβιτς, Μελχισεδέκ, Χριστός, απ. Παύλος, ιεροσύνη

Το αποστολικό ανάγνωσμα της Γʹ Κυριακής των Νηστειών, της Κυριακής της Σταυροπροσκυνήσεως, ολοκληρώνεται με το χωρίο της προς Εβραίους επιστολής που χρησιμοποιήσαμε στον τίτλο αυτού του σημειώματός μας (Εβρ. 5:6).

Η φράση αυτή προέρχεται από τον 4^ο στίχο του 109^ου Ψαλμού, ο οποίος λέει τα εξής: «ὤμοσεν Κύριος καὶ οὐ μεταμεληθήσεται σὺ εἶ ἱερεὺς εἰς τὸν αἰῶνα κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδέκ».

Ο Μελχισεδέκ, ο οποίος στην Παλαιά Διαθήκη αναφέρεται για πρώτη φορά στο βιβλίο της Γενέσεως, στους στίχους 17 μέχρι 20 του 14^ου κεφαλαίου, ήταν ιερέας της πόλεως Σαλήμ. Η πόλη αυτή που το όνομά της σημαίνει «ειρήνη» είναι η Ιερουσαλήμ και ο Μελχισεδέκ θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο ιερέας της, με την έννοια αυτού που υπηρετεί το Θεό, αλλά ταυτόχρονα φροντίζει και διαφυλάττει το πολύτιμο αγαθό της ειρήνης.

Ο Μελχισεδέκ ως πρόσωπο παραμένει αρκετά σκοτεινό και μάλλον απροσδιόριστο ως προς την καταγωγή του. Περνά από τα κείμενα ως διάττων αστέρας αφήνοντας, όμως, έντονη τη σφραγίδα του, καθώς, ήδη από την αρχαιότητα είχε συσχετιστεί με το Χριστό.

Το όνομα Μελχισεδέκ σημαίνει «ο βασιλιάς μου είναι δίκαιος» ή όπως το μεταγράφει ο απ. Παύλος στην προς Εβραίους «βασιλεὺς δικαιοσύνης» και «βασιλεὺς εἰρήνης». Στο σημείο αυτό θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο βασιλιάς με τον οποίο σχετίζεται το όνομά του είναι ο Θεός που αποκαλύπτεται σε όλους μας μέσα από την Παλαιά Διαθήκη, ο Δημιουργός του κόσμου, καθώς στο Γεν. 14:18 σημειώνεται ότι ήταν ιερέας του Θεού του Υψίστου, χαρακτηρισμός που αποδίδεται από την Αγία Γραφή στον αληθινό Θεό (π.χ. Μρκ. 5:7, Λκ 1:32, 35, 6:35, Πρ 7:48, 16:17).

Ο Μελχισεδέκ αναφέρεται σε μεγάλο αριθμό κειμένων. Σύμφωνα με τον κ. Μόσχο Γκουτσιούδη υπάρχουν, εν συντομίᾳ, οι εξής αναφορές:

Μίας αιρετικής ομάδας, αυτής των Μελχισεδεκιανών

Στα γνωστικά κείμενα.

Στα χειρόγραφα του Κουμράν, όπου έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στη σωτηρία.

Στην πατερική γραμματεία, όπου είναι τύπος του Χριστού και η προσφορά του κατανοείται ως θυσία.

Στα λειτουργικά κείμενα της Ρώμης.

Στη ραβινική γραμματεία.

Στην απόκρυφη γραμματεία.

Στον Φίλωνα και στον Ιώσηπο.

Στην Καινή Διαθήκη.

Αναμφίβολα πρόκειται για μία μυστηριώδη προσωπικότητα, την οποία κάνει ακόμη πιο μυστηριώδη η αναφορά της προς Εβραίους ότι είναι «ἀπάτωρ, ἀμήτωρ, ἀγενεαλόγητος» και μάλιστα «μήτε ἀρχὴν ἡμερῶν μήτε ζωῆς τέλος ἔχων». Αυτή η παράδοξη αναφορά τον συνδέει άμεσα με το Χριστό, καθώς Αυτός είναι, κατά κυριολεξία, ο μόνος ο οποίος συγκεντρώνει όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά:

απάτωρ ως άνθρωπος,

αμήτωρ ως Θεός,

αγενεαλόγητος με την έννοια ότι, όπως δεν κατέχουμε τη γενεαλογία του Μελχισεδέκ, κατ᾿ ανάλογο τρόπο δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι γνωρίζουμε τη «γενεαλογία» δηλαδή τον τρόπο υπάρξεώς του Υιού και Λόγου του Θεού,

χωρίς αρχή και τέλος, ως Θεός.

Κατ’ επέκταση ο Ιησούς Χριστός «μένει ἱερεὺς εἰς τὸ διηνεκὲς» χωρίς η ιερωσύνη του να παρέλθει ή να φθαρεί ποτέ. Ο συγγραφέας της προς Εβραίους τον αντιμετωπίζει με μεγάλο σεβασμό και τον κατανοεί, όπως και η κατοπινή πατερική γραμματεία, ως τυπολογική παρουσίαση/προτύπωση του Χριστού στην Παλαιά Διαθήκη.

Μάλιστα, η (αρχ-)ιερωσύνη που κατέχει ο Χριστός συνδυάζεται με αυτή του ιερέα της Σαλήμ και θεωρείται ότι υπάρχει εις τον αιώνα ακολουθώντας την ίδια τάξη. Αναμφίβολα η αναφορά αυτή είναι από τις πλέον τιμητικές για άνθρωπο και εξηγεί τη συνήθεια των αγιογράφων να αγιογραφούν τον Μελχισεδέκ στο σκευοφυλάκιο, δηλαδή στο χώρο που, κατά την παράδοση ενδυόταν τα άμφιά του ο ιερέας (ή ο αρχιερέας), και σήμερα, καθώς δεν υπάρχει πλέον σκευοφυλάκιο, στα νότια της Αγίας Τράπεζας, σε μία κόγχη που βρίσκεται διαμετρικά με την πρόθεση, όπου πάλι υπάρχει χώρος για την ένδυση των κληρικών. Αυτή η εικόνα θύμιζε και θυμίζει στους κληρικούς το βάρος της ιερωσύνης που φέρουν στους ώμους τους.

Κλείνοντας το παρόν σημείωμα επιβάλλεται να αναφέρουμε τη σημαντικότατη για τη μελέτη των σχετικών με τον Μελχισεδέκ θεμάτων διδακτορική διατριβή του Μίρκο Τομάσοβιτς με τίτλο «Ο Μελχισεδέκ και το μυστήριο της ιερωσύνης του Ιησού Χριστού» (εισηγητής του θέματος ο Ομότιμος καθ. της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Γεώργιος Γαλίτης), καθώς και τις αναφορές του Γιώργου Γρατσέα στο υπόμνημά στην προς Εβραίους επιστολή και σε σχετικά άρθρα του.

Ὁ Ἅγιος Ἰγνάτιος καὶ ἡ ἀντιοχειανὴ Ἐκκλησία

Ετικέτες

Αντιόχεια, Εκκλησία, άγ. Ευόδιος, άγ. Ιγνάτιος, απ. Πέτρος, απ. Παύλος, επίσκοπος

Μὲ τὴν εὐκαιρία τῆς μνήμης τῆς ἀνακομιδῆς τοῦ ἱεροῦ λειψάνου τοῦ ἁγίου Ἰγνατίου τοῦ Θεοφόρου παραθέτουμε λίγα στοιχεῖα γιὰ τὴ σχέση του μὲ τὴν τοπικὴ Ἐκκλησία προσπαθώντας νὰ ἀπαντήσουμε στὰ παρακάτω ἐρωτήματα:

Ποιὸς ἦταν ὁ πρῶτος ἐπίσκοπος τῆς πόλεως; Ποιὰ θέση στὸν τοπικὸ ἐπισκοπικὸ κατάλογο κατέλαβε ὁ ἅγιος Ἰγνάτιος;

Σὲ κάποιες σωζόμενες μαρτυρίες σημειώνεται ὅτι πρῶτος ἐπίσκοπος τῆς Ἀντιόχειας ἦταν ὁ ἀπ. Πέτρος. Ἡ πληροφορία αὐτὴ ἀντιβαίνει στὴν πάγια πρακτικὴ τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας νὰ μὴν τοποθετεῖ ὡς ἐπισκόπους τοὺς ἀποστόλους, οἱ ὁποῖοι εἶχαν ἱδρύσει μία τοπικὴ Ἐκκλησία. Θὰ μποροῦσε, γιὰ παράδειγμα, ὁ ἀπ. Παῦλος νὰ θεωρηθεῖ πρῶτος ἐπίσκοπος τῆς πόλης τῶν Ἀθηνῶν ἢ τῆς Κορίνθου; Προφανῶς ὄχι. Ἱδρυτὴς ναι, ἐπίσκοπος, ὅμως, ὄχι.

Ἡ τελευταία βιβλικὴ μαρτυρία γιὰ τὴν παρουσία τοῦ ἀπ. Πέτρου στὴν Ἀντιόχεια ἐντοπίζεται στὴν πρὸς Γαλάτας ἐπιστολὴ στοὺς στίχους 11-14 τοῦ 2^ου κεφαλαίου, στοὺς ὁποίους περιγράφεται ἡ συνάντησή του μὲ τὸν ἀπ. Παῦλο. Αὐτὸ τὸ περιστατικὸ τοποθετεῖται στὴν ἀρχὴ τοῦ ἔτους 49, γύρω στὸ Μάρτιο. Ἀπὸ αὐτὸ τὸ χρονικὸ σημεῖο καὶ ἔπειτα καμία ἀξιόπιστη μαρτυρία δὲν συνδέει τὸν ἀπ. Πέτρο μὲ τὴν πόλη αὐτή. Ἄν ὁ ἅγ. Ἰγνάτιος διαδέχθηκε τὸν ἀπ. Πέτρο θὰ πρέπει, μέχρι τὸ μαρτύριό του, γύρω στὸ 115 μ.Χ., νὰ παρέμεινε ἐπίσκοπος στὴν πόλη γιὰ 65 περίπου χρόνια.

Στὸ σημεῖο αὐτό, ἐμφανίζεται ὁ ἅγ. Εὐόδιος, καθὼς κάποιες πηγὲς δέχονται τὴ διακονία του στὴ πόλη, ἀπὸ τὴν Ἀποστολικὴ Σύνοδο (τέλος 48 μ.Χ.) μέχρι τὸ 70 περίπου, γεγονὸς ποὺ ἐκλογικεύει τὸ χρονικὸ εὖρος τῆς ἐπισκοπικῆς παρουσίας τοῦ ἁγ. Ἰγνατίου σὲ αύτὴ στὸ διάστημα ἀπὸ τὸ 70 μέχρι τὸ 115 περίπου (45 ἔτη). Ὁ ἅγ. Ἱερώνυμος, μάλιστα, σημειώνει στὸ Χρονικό του, ὅτι ὁ ἅγ. Ἰγνάτιος ἔγινε ἐπίσκοπος τῆς πόλεως κατὰ τὸ ἔτος 68 μ.Χ..

Ἡ ἄνοδος τοῦ ἁγ. Εὐοδίου στὸ θρόνο τῆς Ἀντιόχειας δὲν μπορεῖ νὰ προσδιοριστεῖ μὲ ἀκρίβεια, ἀλλὰ φαίνεται ὅτι ἡ περίοδος τῆς ποιμαντορίας τοῦ ἁγ. Εὐοδίου στὴν Ἀντιόχεια ἐκτείνεται ἀπὸ τὸ μέσον τῆς δεκαετίας τοῦ 40 μέχρι τὸ τέλος τῆς δεκαετίας τοῦ 60. Σὲ αὐτὴ τὴν περίπτωση, γιὰ ἕνα χρονικὸ διάστημα, ὁ ἀπ. Πέτρος ἢ ἀκόμη καὶ ὁ ἀπ. Παῦλος, θὰ βρίσκονταν στὴν πόλη, ἐνῶ ὁ ἅγ. Εὐόδιος ἦταν ἐπίσκοπος.

Ὁ Εὐσέβιος Καισαρείας (Χρονικὰ Λόγος Β´, PG 19.540, ἀλλὰ καὶ Ἐκκλ. Ἱστ. ΙΙΙ.22, PG 20.256C) μᾶς πληροφορεῖ ὅτι ὁ ἅγ. Εὐόδιος ἦταν ὁ πρῶτος ἐπίσκοπος τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας, γύρω στὸ 44 μ.Χ., ἐνῶ ἀλλοῦ (Χρονικὰ Λόγος Β´, PG 19.545-6) τοποθετεῖ τὴν ἀνάδειξη τοῦ ἁγ. Ἰγνατίου στὸν ἐπισκοπικὸ θόνο τῆς πόλεως τὸ ἔτος 69 μ.Χ..

Στηριγμένοι σὲ αὐτὲς τὶς ἀποσπασματικὲς μαρτυρίες μποροῦμε, λοιπόν, νὰ ὑποστηρίξουμε ὅτι ὁ ἅγ. Ἰγνάτιος, παρέμεινε ἐπίσκοπος τῆς Ἀντιόχειας, διαδεχόμενος τὸν ἅγ. Εὐόδιο, ἀπὸ τὸ 69/70, περίπου, μέχρι τὸ 115, ὅταν τοποθετεῖται τὸ μαρτύριό του.

Οἱ ὑπάρχουσες μαρτυρίες, παρὰ τὴν ἰσχνότητά τους, δείχνουν ὅτι ἡ ὀρθὴ σειρὰ διαδοχῆς τῶν ποιμένων τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ ἀκόλουθη:

1) Ἀπ. Πέτρος, γιὰ τὸ χρονικὸ διάστημα ποὺ διέμενε στὴν πόλη, ἀλλὰ ὄχι ὡς ἐπίσκοπος,

2) Ἅγ. Εὐόδιος, ἀπὸ τὸ μέσον τῆς δεκαετίας τοῦ 40 μέχρι τὰ τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ 60,

3) Ἅγ. Ἰγνάτιος, ἀπὸ τὸ 70 μ.Χ., περίπου, ἕως τὸ ἔτος τοῦ μαρτυρίου του, κατὰ τὴν ἡγεμονία τοῦ Τραϊανοῦ (98-117) γύρω στὸ 115 μ.Χ..

Οι χριστιανοί της Γαλατίας, η πρακτική της περιτομής και ο απ. Παύλος

Ετικέτες

περιτομή, Γαλατία, Επιστολές, απ. Παύλος, εξ Ιουδαίων, εξ εθνών

Ἡ πρὸς Γαλάτας ἐπιστολὴ τοῦ ἀπ. Παύλου πρόκειται γιὰ ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ ἐνδιαφέροντα πρωτοχριστιανικὰ κείμενα, καθὼς στὶς γραμμές της συναντᾶμε βιογραφικὰ στοιχεῖα τοῦ ἀποστόλου, μαθαίνουμε τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιμετώπιζε διάφορα προβλήματα, τὴ διδασκαλία του γιὰ τὴ σχέση Χριστοῦ καὶ Νόμου, γιὰ τὴν ἐν Χριστῷ ἐλευθερία, παίρνουμε πληροφορίες γιὰ τὶς σχέσεις του μὲ τοὺς ἄλλους αποστόλους, διδασκόμαστε γιὰ τὶς σχέσεις μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων καὶ πολλὰ ἄλλα.

Τὸ ἀποστολικὸ ἀνάγνωσμα τῆς πέμπτης Κυριακῆς τοῦ Λουκᾶ προέρχεται ἀπὸ τὸ τελευταῖο κεφάλαιο τῆς ἐπιστολῆς. Ὁ ἀπ. Παῦλος γράφει τὶς τελευταῖες γραμμὲς μὲ τὸ χέρι του κάνοντας μία σύνοψη τοῦ προβλήματος καὶ τῆς θεραπείας ποὺ ἐπιβάλλεται.

Οἱ στίχοι 12 καὶ 13 τοῦ 6^ου κεφαλαίου, στοὺς ὁποίους θὰ ἀναφερθοῦμε, εἶναι ἀρκετὰ περίπλοκοι, καθὼς ὁ ἀπ. Παῦλος ἀναφέρεται σὲ διαφορετικὲς ὁμάδες πιστῶν καὶ μή.

Τὸ συγκεκριμένο χωρίο δὲν ἀπευθύνεται μόνο σὲ μία ὁμάδα ἀνθρώπων, ἀλλὰ κατὰ τὴν ἐκτίμησή μας στὶς ἑξῆς τρεῖς:

α) «ὅσοι θέλουσιν εὐπροσωπῆσαι ἐν σαρκί» (ὁ ἀπόστολος ἀναφέρεται στοὺς ἐξ Ἰουδαίων χριστιανούς),

β) «οὖτοι [δηλαδὴ οἱ ἐξ Ἰουδαίων πιστοὶ] ἀναγκάζουσιν ὑμᾶς (ἀναφέρεται σὲ αὐτοὺς ποὺ ἐξαναγκάζονται στὴν περιτομή, δηλαδὴ στοὺς ἐξ ἐθνῶν χριστιανοὺς) περιτέμνεσθαι, μόνον ἵνα τῷ σταυρῷ τοῦ Χριστοῦ μὴ διώκωνται (οἱ ἐξ Ἰουδαίων πιστοὶ)»,

γ) «οὐδὲ γὰρ οἱ περιτεμνόμενοι [μὴ χριστιανοὶ Ἰουδαῖοι] αὐτοὶ νόμον φυλάσσουσιν ἀλλὰ θέλουσιν ὑμᾶς περιτέμνεσθαι, ἵνα ἐν τῇ ὑμετέρα σαρκὶ καυχήσονται (οἱ μὴ χριστιανοὶ Ἰουδαῖοι, οἱ ὁποῖοι παρακίνησαν τοὺς ἐξ Ἰουδαίων πιστοὺς νὰ ἀπαιτήσουν ἀπὸ τοὺς ἐξ ἐθνῶν νὰ προχωρήσουν σὲ περιτομή)».

Κατὰ συνέπεια, τὸ νόημα τῶν δύο στίχων διαμορφώνεται ὡς ἑξῆς:

Μία ὁμάδα ἐξ Ἰουδαίων χριστιανῶν, ἡ ὁποία ἀποτελοῦνταν ἀπὸ ζηλωτὲς τοῦ νόμου (α), θέλοντας νὰ γίνει ἀρεστὴ στὴν ἡγεσία τοῦ ἰουδαϊσμοῦ, ἴσως γιὰ νὰ ἀποφύγει πιθανὲς διώξεις ἀπὸ τὸ Μεγάλο Συνέδριο ἢ γιὰ νὰ ἔχει βοήθεια (π.χ. πολιτικὴ ἢ οἰκονομικὴ) ἀπὸ τὸν ἰουδαϊσμό, ἐξανάγκαζε μέλη τῆς γαλατικῆς Ἐκκλησίας ποὺ προέρχονταν ἀπὸ τὸν χῶρο τῶν ἐθνικῶν (β) νὰ περιτέμνονται, ὥστε αὐτὴ ἡ πράξη τους νὰ προσμετρηθεῖ ὡς συνεισφορὰ στὴν ἐπικράτηση τοῦ ἰουδαϊσμοῦ καὶ νὰ ἀποφύγουν τὶς διώξεις ἐκ μέρους τοῦ Μεγάλου Συνεδρίου. Σχολιάζοντας τὴ στάση τους ὁ ἀπ. Παῦλος εἰσάγει μία 3η ὁμάδα ἀνθρώπων (γ), τοὺς Ἰουδαίους, οἱ ὁποῖοι δὲν εἶχαν ἐγκαταλείψει τὸ νόμο καὶ ἦταν αὐτοὶ ποὺ πίεζαν τοὺς α´ νὰ ἐξαναγκάσουν τοὺς β´ νὰ περιτμηθοῦν. Τονίζει, λοιπόν, ὁ ἀπόστολος, ὅτι, παρὰ τὸ γεγονός, πὼς δὲν τηροῦν τὸ νόμο οὔτε αὐτοὶ ποὺ περιτέμνονται ἀπὸ παιδιά, πιέζουν τοὺς ἄλλους νὰ περιτμηθοῦν, ὥστε μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο νὰ σύρουν τὴν Ἐκκλησία στὸ ἅρμα τοῦ ἰουδαϊσμοῦ, στερώντας τὴν αὐτοτέλειά της.

Σὲ αὐτὴ την τρίτη ὁμάδα εἶναι πολὺ πιθανὸ νὰ περιλαμβάνει ὁ ἀπόστολος τοὺς ἀπεσταλμένους τοῦ Μεγάλου Συνεδρίου, οἱ ὁποῖοι ὅπως τοὺς κατηγορεῖ ὁ Χριστὸς γύριζαν τὴ γῆ ὁλόκληρη γιὰ νὰ κάνουν ἔστω καὶ ἕναν προσήλυτο καὶ ὅταν γίνει καταλήγει «υἱὸς γεέννης διπλότερος» αὐτῶν (Ματθαίου 23:15). Αὐτοὶ ὀνομαζόταν «ἀπόστολοι» καὶ ἐπισκέπτονταν τὶς Ἐκκλησίες ποὺ εἶχε ἱδρύσει ὁ ἀπ. Παῦλος μὲ σκοπὸ νὰ ἀλλοιώσουν καὶ νὰ καταστρέψουν τὸ ἔργο τοῦ εὐαγγελισμοῦ τῶν ἐθνῶν.

Τὸ νόημα τοῦ χωρίου μᾶς ὁδηγεῖ στὸ ὅτι αὐτοὶ ποὺ ἀνήκουν στὴν α´ ὁμάδα δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι Ἰουδαῖοι, γιατὶ σὲ αὐτὴ τὴν περίπτωση δὲν θὰ κινδύνευαν νὰ διωχθοῦν «τῷ σταυρῷ τοῦ Χριστοῦ», ἀλλὰ ἐξ Ἰουδαίων πιστοί, οἱ ὁποῖοι κατηγοροῦνταν ἀπὸ τὴν ἰουδαϊκὴ ἡγεσία γιὰ τὴ μεταστροφή τους στὸ χριστιανισμό.

Αὐτοὶ ποὺ ἐξαναγκάζονται νὰ περιτμηθοῦν δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι Ἰουδαῖοι ἢ ἐξ Ἰουδαίων χριστιανοί, γιατὶ τότε θὰ ἦταν ἤδη περιτετμημένοι καὶ δὲν ὑπῆρχε λόγος νὰ πιέζονται νὰ τὸ κάνουν. Κατὰ συνέπεια ἦταν ἐξ ἐθνῶν χριστιανοί. Ἡ ἑπόμενη ὁμάδα (γ´) εἶναι οἱ ἠθικοὶ αὐτουργοὶ τῆς πιέσεως διενέργειας περιτομῆς στοὺς β´. Πρόκειται γιὰ Ἰουδαίους ποὺ δὲν ἀνήκουν στὴν Ἐκκλησία, ἀλλὰ ἀποτελοῦν ὄργανα τοῦ Μεγάλου Συνεδρίου.

 Οἱ παραπάνω διαπιστώσεις μᾶς πείθουν ὅτι στὶς Ἐκκλησίες ποὺ ἐργαζόταν ἱεραποστολικὰ ὁ ἀπ. Παῦλος δροῦσαν καὶ πολλοὶ ἀντίπαλοί του (ἰουδαΐζοντες ἐξ Ἰουδαίων πιστοί), οἱ ὁποῖοι προσπαθοῦσαν νὰ ἀκυρώσουν τὸ ἱεραποστολικὸ ἔργο του.

Ἀπὸ πίσω τους κρύβονταν ἡ δράση μὴ χριστιανῶν Ἰουδαίων, οἱ ὁποῖοι ἦταν ὄργανα τοῦ Μεγάλου Συνεδρίου, καὶ εἶχαν σκοπὸ νὰ διαβρώσουν τὴν πίστη τῶν Γαλατῶν καὶ νὰ κλονίσουν τὴν Ἐκκλησία.

Οἱ συγκεκριμένοι στίχοι τοῦ 6^ου κεφαλαίου τῆς πρὸς Γαλάτας ἐπιστολῆς εἶναι πολὺ σημαντικοὶ γιατὶ μᾶς παρέχουν μία πλήρη εἰκόνα τῶν ἐχθρῶν τοῦ ἀποστόλου τῶν ἐθνῶν, οἱ ὁποῖοι μετέρχονταν κάθε μέσο γιὰ νὰ καταστρέψουν τὸ ἔργο του καὶ νὰ μετατρέψουν τὴν Ἐκκλησία σὲ μία ἀπὸ τὶς πολλὲς ἰουδαϊκὲς αἱρέσεις.