Ο απόστολος Παύλος πριν από τη μεταστροφή του

Ετικέτες

Εκκλησία, Ιερουσαλήμ, Μέγα Συνέδριο, Σαύλος, Ταρσός της Κιλικίας, απόστολος Παύλος, διώκτης, ιουδαϊσμος

Ο απ. Παύλος γεννήθηκε στην Ταρσό της Κιλικίας. Η γενέθλια πόλη του ήταν ένα σημαντικό μορφωτικό κέντρο της εποχής. Σύμφωνα με τον αρχαίο γεωγράφο Στράβωνα «ὑπερβέβληνται καὶ Ἀθήνας καὶ Ἀλεξάνδρειαν καὶ εἴ τινα ἄλλον τόπον δυνατὸν εἰπεῖν» (« θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Ταρσός ξεπερνούσε και την Αθήνα και την Αλεξάνδρεια και κάθε άλλον τόπο»). Η παρατήρηση αυτή δείχνει τη σπουδαιότητα της Ταρσού κατά την εποχή που εξετάζουμε ιδιαίτερα στους τομείς της φιλοσοφίας και της «εγκυκλίου παιδείας». Πλήθος φιλοσόφων, όπως ο Αθηνόδωρος (φίλος του Στράβωνος, του Κικέρωνος και της Οκταβίας, αδελφής του Αυγούστου, μαθητής του Ποσειδωνίου, δάσκαλος και μέλος του κύκλου του Αυγούστου), οι περιπατητικοί Αθηναίος από τη Σελεύκεια και Αρίστων από την Αλεξάνδρεια, ο ακαδημαϊκός Νέστωρ από την Ταρσό, ο στωικός Αντίπατρος από την Τύρο και ο εκλεκτικός Εύδωρος ο Αλεξανδρινός έζησαν και δίδαξαν στην Ταρσό.

 

Ο νεαρός Σαύλος (ο μετέπειτα απόστολος Παύλος) διδάχθηκε στη γενέτειρά του την εγκύκλια εβραϊκή παιδεία και στοιχεία φιλοσοφίας. Ο Στράβων σημειώνει ότι «ἐνταῦθα μὲν οἱ φιλομαθοῦντες ἐπιχώριοι πάντες εἰσί, ξένοι δ’ οὐκ ἐπιδημοῦσι ῥᾳδίως· οὐδ’ αὐτοὶ οὗτοι μένουσιν αὐτόθι, ἀλλὰ καὶ τελειοῦνται ἐκδημήσαντες καὶ τελειωθέντες ξενιτεύουσιν ἡδέως», δηλαδή ότι παρά τη δόξα της πόλεως αυτοί που διδάσκονται στις σχολές της είναι μόνο οι ντόπιοι. Και αυτοί μόλις καλύψουν τη βασική παιδεία φεύγουν για να συνεχίσουν αλλού τις σπουδές τους και να τελειοποιήσουν τις γνώσεις τους.

Έτσι έχουμε το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινήθηκε ο απ. Παύλος:

πρώτα έλαβε τις βασικές γνώσεις στη γενέτειρά του και

έπειτα επισκέφθηκε την Ιερουσαλήμ, το κέντρο του ιουδαϊσμού, ώστε να πλουτίσει τις γνώσεις του «παρὰ τοὺς πόδας» μεγάλων δασκάλων του Νόμου, όπως ο Γαμαλιήλ (Πρ. 22:3) και να γίνει και αυτός μέλος της ομάδας των σοφών φαρισαίων και νομοδιδασκάλων.

Διοικητικά η περιοχή της Κιλικίας ήταν προσαρτημένη στην επαρχία της Συρίας, περίπου όπως η Ιουδαία, και η Ταρσός ανήκε στις ελεύθερες πόλεις («civitas libera»), δηλαδή, μπορούσε να διευθετεί με κάποια αυτονομία τις εσωτερικές της υποθέσεις και εξαιρείτο από τις παρεμβάσεις του τοπικού διοικητή.

Το έτος γέννησης του αποστόλου δεν μπορεί να προσδιορισθεί με ακρίβεια. Από έμμεσες αναφορές της Καινής Διαθήκης συμπεραίνουμε ότι θα μπορούσε να τοποθετηθεί ανάμεσα στο 5 και 15 π.Χ. και με μεγαλύτερη ακρίβεια γύρω στο 8 με 10 μ.Χ. Οι πρόγονοί του, σύμφωνα με μαρτυρία του αγίου Ιερωνύμου, μετανάστευσαν στην Ταρσό από την πόλη Γίσχαλα της Γαλιλαίας. Ο ίδιος φαίνεται ότι ήταν καλά ενσωματωμένος στην ελληνιστική κοινωνία. Αισθάνεται περήφανος που πατρίδα του ήταν μία σημαντική πόλη της εποχής «ἐγὼ ἄνθρωπος μέν εἰμι Ἰουδαῖος, Ταρσεὺς τῆς Κιλικίας, οὐκ ἀσήμου πόλεως πολίτης»: «είμαι Ιουδαίος, πολίτης της διάσημης και σπουδαίας Ταρσού της Κιλικίας» (Πρ. 21:39).

Ο απ. Παύλος σε ψηφιδωτό στον Καθεδρικό Ναό του Μονρεάλε στη Σικελία

Δεν γνωρίζουμε πως οι πρόγονοί του έγιναν Ρωμαίοι πολίτες και πως το προνόμιο της ρωμαϊκής πολιτείας πέρασε και σε εκείνον. Φαίνεται απίθανο ένας ευσεβής Ιουδαίος, όπως υποθέτουμε ότι ήταν ο πατέρας του απ. Παύλου, να έλαβε τη ρωμαϊκή πολιτεία μετά από υπηρεσία σε βοηθητικό σώμα του ρωμαϊκού στρατού, όπου θα ήταν πρακτικά αδύνατο να διατηρηθεί καθαρός από τη σχέση με μη Ιουδαίους. Εξίσου απίθανο είναι να ήταν Ρωμαίος πολίτης τρίτης η παραπάνω γενεάς, καθώς πολύ λίγοι γηγενείς κάτοικοι των ανατολικών περιοχών έλαβαν το προνόμιο αυτό προ του 1ου π.Χ. αιώνα. Ίσως να έλαβε τη ρωμαϊκή πολιτεία μαζί με άλλα ηγετικά μέλη της κοινωνίας της Ταρσού. Πάντως, ο πιο συνηθισμένος τρόπος για την απόκτηση αυτού του προνομίου ήταν η απελευθέρωση σκλάβων από κυρίους, οι οποίοι ήταν Ρωμαίοι πολίτες και κληροδοτούσαν αυτό το προνόμιο στους απελεύθερούς τους.

Ο αγ. Ιωάννης Χρυσόστομος συμπεραίνει ότι καθώς ο απ. Παύλος είχε μάθει την τέχνη του σκηνοποιού για βιοπορισμό, δεν καταγόταν από μεγάλη γενιά: «οὐχ ἀπὸ προγόνων ἐπίσημος», θεωρώντας ότι κανένα επάγγελμα δεν είναι «σκηνορράφου εὐτελέστερον» (Πρὸς τοὺς σκανδαλιζομένους …, SC 79.20.10.2-3, PG 52.522). Ίσως αυτή η παρατήρηση του αγίου να αποτελεί μία ένδειξη ότι οι πρόγονοί του ήταν απελεύθεροι που απέκτησαν τη ρωμαϊκή πολιτεία με την απελευθέρωσή τους.

Η εκπαίδευση του αποστόλου φαίνεται ότι περιλάμβανε τα βασικά στοιχεία του ελληνιστικού πολιτισμού που μπορούσε να προσλάβει ένας Ιουδαίος στις ελληνόφωνες συναγωγές και από μέσα από την καθημερινή κοινωνική επαφή με μη Ιουδαίους συμπολίτες του. Τα παιδιά πήγαιναν για πρώτη φορά στο σχολείο στην ηλικία των έξι ετών. Εκεί διδάσκονταν  ανάγνωση, γραφή και αριθμητική και στοιχεία των πολιτειακών και θρησκευτικών θεσμών που αφορούσαν την κοινότητά τους και την επιβίωσή τους σε ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον.

Η μετάφραση των Ο´ χρησίμευε ως αναγνωστικό, στην αρχή, ενώ στη συνέχεια ο μαθητής απομνημόνευε τμήματά της. Η πρακτική αυτή διακρίνεται στις επιστολές του απ. Παύλου, καθώς μπορούμε να εντοπίσουμε σε αυτές σχεδόν 90 χωρία που μεταφέρονται κατά λέξη. Φαίνεται ότι ο απ. Παύλος γνώριζε εβραϊκά και αραμαϊκά. Η γνώση των πρώτων ήταν σπάνια στη διασπορά, σε αντίθεση με τα αραμαϊκά που μιλούσαν οι Εβραίοι της Συρίας και της ανατολικής Μικράς Ασίας. Τα παιδιά μάθαιναν τη γλώσσα στο σπίτι η σε σχολεία. Στην Ταρσό τα παιδιά μάθαιναν Ευριπίδη και Όμηρο, ο οποίος εθεωρείτο κατάλληλος και για την εκπαίδευση των φαρισαίων της Παλαιστίνης. Επίσης μάθαιναν να συντάσσουν επιστολές και να γράφουν, καθώς και να εκφράζουν με σήματα των χεριών κάθε αριθμό από το 1 μέχρι το 1.000.000.

Ο δεύτερος κύκλος σπουδών ξεκινούσε μόλις ο μαθητής μπορούσε να διαβάζει και να γράφει με άνεση, γύρω στα ένδεκα, με σκοπό τη μετάδοση του ελληνικού πολιτισμού, και διαρκούσε μέχρι την ηλικία των δώδεκα η δεκατριών χρόνων. Ζώντας στην Ταρσό, έναν τόπο όπου ερχόταν σε επαφή ο ελληνικός με τον συριακό πολιτισμό, και μέσα στα πλαίσια της περαιτέρω εκπαιδεύσεώς του, ο απόστολος είχε αποκτήσει αρκετές γνώσεις γύρω από την ελληνική φιλοσοφία, με έμφαση στον στωικισμό, που ήταν αρκετά διαδεδομένος εκείνη την εποχή. Ενδείξεις της φιλοσοφικής του παιδείας μας δίνει στην ομιλία του στην Πνύκα (Πράξεις 17:28), στην προς Εφεσίους επιστολή του, όπου στο 5ο κεφάλαιο χρησιμοποιεί λεξιλόγιο που προσιδιάζει προς αυτό των στωικών, ενώ οικείες στον ελληνικό φιλοσοφικό χώρο είναι οι παρομοιώσεις της Εκκλησίας με σώμα, στο οποίο όλα τα μέλη συνεργάζονται.

Οι επιστολές του είναι πολύ λιγότερο επηρεασμένες από την τεχνική ορολογία των ρητόρων. Μάλιστα, φανερώνουν αντίστοιχες επιδράσεις σε μικρότερο βαθμό από τα βιβλία Β´, Γ´ και Δ´ Μακκαβαίων, την επιστολή Αριστέα, τη Σοφία Σολομώντος, τον Αριστόβουλο, τον Ιώσηπο και τον Φίλωνα. Προφανώς, το ύφος στο οποίο γράφει είναι αυτό που είχε διδαχθεί στην πατρίδα του ως μαθητής.

Κατά την περίοδο της εφηβείας του όντας μέλος μίας συναγωγής της Ταρσού, θα πλούτισε τις γνώσεις του για την πατρώα θρησκεία. Μεγαλώνοντας έγινε πιστός τηρητής των πατρικών παραδόσεων.

Οι Ιουδαίοι της Ταρσού αποτελούσαν ένα ποσοστό γύρω στο 10% του συνολικού πληθυσμού των 75.000 κατοίκων της πόλεως. Ήταν δηλαδή μία αρκετά σημαντική μερίδα των κατοίκων ώστε να έχουν τη δυνατότητα να τηρούν τους νόμους και τις διατάξεις της πίστεώς τους, να διατηρούν τα προνόμια που είχαν επιτύχει και να λειτουργούν με σχετική ανεξαρτησία. Η παρουσία των Ιουδαίων στις ελληνιστικές πόλεις λειτούργησε ως μία από τις γέφυρες ανάμεσα στον ελληνικό πολιτισμό και στον χριστιανισμό. Η μακρά αυτή σχέση απέδωσε πολλούς και σημαντικούς καρπούς.

Έχοντας ανατραφεί σε αυτό το περιβάλλον ο απ. Παύλος πήγε στην Ιερουσαλήμ, η οποία προφανώς αποτελούσε το ιδεατό κέντρο του ιουδαϊσμού και ιδανικό προορισμό για όποιον Ιουδαίο επιθυμούσε να εντρυφήσει σε βάθος στην πίστη του. Χωρίς να μπορούμε να υπολογίσουμε το πότε ακριβώς έφθασε στην πόλη πρέπει να ήταν περίπου στην ηλικία των 15-17 ετών, δηλαδή λίγα χρόνια πριν ξεκινήσει τη δημόσια δράση του ο Χριστός. Εκεί μαθήτευσε «παρὰ τοὺς πόδας Γαμαλιὴλ» (Πρ. 22:3) και με την ευσέβεια και τον ζήλο του για την τήρηση των πατρικών παραδόσεων έγινε γρήγορα γνωστός στους κύκλους των ευσεβών Ιουδαίων. Η αναγνώρισή του αυτή και η εκτίμηση που έχαιρε στους σχετικούς κύκλους διαπιστώνεται και από την έμμεση συμμετοχή του στον λιθοβολισμό του αγ. Στεφάνου (Πρ. 7:58).

Η εξέλιξή του ήταν πολύ γρήγορη. Στην περίπτωση του αγ. Στεφάνου έχει έναν δευτερεύοντα ρόλο, προφανώς λόγω της νεαρής ηλικίας του, αλλά στη συνέχεια αναλαμβάνει πρωτοβουλία να χτυπήσει τους οπαδούς του Ιησού και εκτός της Παλαιστίνης. Κατά την εποχή που εξετάζουμε το Μεγάλο Συνέδριο δεν είχε εξουσία να επιβάλει την πολιτική και τις αποφάσεις του πέρα από τις ένδεκα τοπαρχίες της Ιουδαίας. Συνεπώς δεν είχε εξουσία να επέμβει στις συναγωγές της Δαμασκού. Στην πραγματικότητα, όμως, φαίνεται ότι οι ρωμαϊκές αρχές επέτρεπαν στον αρχιερέα να ζητήσει την έκδοση κάθε επικίνδυνου για τον ιουδαϊσμό προσώπου, το οποίο δημιουργούσε προβλήματα η παρέβαινε τον Νόμο. Οι κατά τόπους ρωμαϊκές αρχές επέτρεπαν στους απεσταλμένους του αρχιερέα την ελεύθερη μετακίνηση ώστε να εκτελέσουν την αποστολή τους. Ο αρχιερέας εφοδίασε τον νεαρό Σαύλο με συστατικά γράμματα, προς τη διοίκηση των συναγωγών της Δαμασκού. Αν και θεωρητικά οι χριστιανοί της πόλεως είχαν τη δυνατότητα να καταφύγουν στις ρωμαϊκές αρχές για να αποφύγουν υπέρβαση αρμοδιοτήτων από μέρους του Συνεδρίου, ουσιαστικά, ως Ιουδαίοι, ήταν εκτεθειμένοι στο μένος των απεσταλμένων και των εντόπιων ομοθρήσκων τους, οι οποίοι θα τους παρέδιδαν στο απόσπασμα από την Ιουδαία. Η κατοχή επιστολών, πέρα από νομική ισχύ, έδινε ιδιαίτερο κύρος στον κάτοχό τους και συντελούσε στην επιτυχή έκβαση της αποστολής του. Ο Ιώσηπος σημειώνει ότι ο Ιούλιος Καίσαρας και ο Οκταβιανός Αύγουστος είχαν αναγνωρίσει στον βασιλέα Υρκανό Β´ (Ιουδ. Αρχ. 14.190-195) και στον Ηρώδη τον Μέγα (Ιουδ. Πολ. 1.474) θρησκευτική δικαιοδοσία επάνω σε όλους τους Ιουδαίους, μέσα και έξω από την Παλαιστίνη.

Φαίνεται ότι ο Σαούλ εστάλη στη Δαμασκό ως απεσταλμένος του αρχιερέα για να περιορίσει η να εξαλείψει την πίεση που δέχονταν τα μέλη της ιουδαικής κοινότητας της πόλης εξαιτίας του επιτυχούς έργου των χριστιανών ιεραποστόλων. Από το κείμενο των Πράξεων διαπιστώνουμε ότι η αποστολή του Σαύλου προήλθε από δική του πρωτοβουλία (Πρ. 9:1-2). Απευθύνθηκε στον αρχιερέα Καϊάφα, ο οποίος τον εφοδίασε με επιστολές που του έδιναν το δικαίωμα να συλλάβει και να φέρει δεμένους στην Ιερουσαλήμ τους Ιουδαίους που είχαν γίνει χριστιανοί.

Ο Απόστολος ομολογεί τον ζήλο του για την τήρηση των πατρώων παραδόσεων και για την εξάλειψη των οπαδών του Χριστού πράξη που ο νεαρός φαρισαίος Σαούλ θεωρούσε θεάρεστη και σύμφωνη προς τον Μωσαικό Νόμο.

Οι διωγμοί των μελών της Εκκλησίας από τον απ. Παύλο και τους συνεργάτες του εντασσόταν στο σωφρονιστικό πλαίσιο των συναγωγών της Διασποράς. Αυτό ήταν σκληρό και εκτός από αυστηρή τήρηση πλήθους διατάξεων περιελάμβανε απομάκρυνση από την κοινότητα και εφαρμογή σωματικών ποινών με γνωστότερη τη μαστίγωση με 39 κτυπήματα, σύμφωνα με τη διάταξη του Δευτερονομίου (25:3), τη σκληρότητα της οποίας δοκίμασε «πεντάκις» (Β´ Κορ. 11:24) και ο ίδιος. Καθώς οι τοπικές αρχές της συναγωγής επέβαλαν αυτές τις ποινές οι επιστολές του Καιάφα έδωσαν κύρος στον Σαούλ ενημερώνοντας τους προϊσταμένους των συναγωγών της Δαμασκού για τη στάση που πρέπει να τηρήσουν απέναντι στο πρόβλημα που είχε προκύψει. Ακόμη και αν δεχθούμε ότι νομικά δεν είχε ο αρχιερέας δικαίωμα να παρεμβαίνει στη λειτουργία των συναγωγών της Διασποράς, στην πραγματικότητα οι δεσμοί των δύο αυτών χώρων ήταν ιδιαίτερα στενοί, καθώς η Διασπορά ήταν υποχρεωμένη να τηρεί τις πρακτικές και τις αποφάσεις του Συνεδρίου. Έτσι η αποστολή ενός ζηλωτή φαρισαίου με γράμματα από τον ίδιο τον αρχιερέα, σε μία κοινότητα της Διασποράς, ήταν ένα δεδομένο που δεν μπορούσε να αγνοηθεί. Αυτή η υπακοή στο θέλημα της Ιερουσαλήμ δεν θα ήταν παράλογο να φθάσει μέχρι του σημείου να αποστείλουν μέλη των κοινοτήτων τους δεμένα για να δικαστούν από το Συνέδριο.

Ο απ. Παύλος σε ψηφιδωτό της Μονής της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη

Εξάλλου είναι πολύ πιθανό τα υποψήφια θύματα του Σαούλ να ανήκαν, προ της ένταξής τους στην Εκκλησία, σε συναγωγές της Ιερουσαλήμ και, κατά συνέπεια, ο διώκτης να τα έβλεπε ως μία αιρετική κίνηση, η οποία αλλοίωνε τον «γνήσιο» ιουδαϊσμό.

Οι ενέργειες του Σαούλ, πριν από τη μεταστροφή του, ήταν πράξεις ενός ορθόδοξου Ιουδαίου, ο οποίος εναντιωνόταν στον καταδικασμένο από το Συνέδριο Ιησού. Η ύπαρξη της Εκκλησίας, και μάλιστα της ελληνιστικής, ήταν μία κίνηση ενάντια στον ιουδαϊσμό, καθώς πρέσβευε τη σωτηρία εκτός του Νόμου, με αποτέλεσμα να τον καθιστά περιττό. Ο Σαούλ πίστευε στη σωτηρία μόνο μέσα από την πιστή τήρηση του Νόμου.

Μόνο μετά την κλήση του συνειδητοποίησε το σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία του Ισραήλ και ολόκληρης της ανθρωπότητας μέσα από την Εκκλησία.

Το γεγονός της κλήσεώς του τον κατέστησε ικανό να υπερβεί τις δεσμεύσεις του Μωσαϊκού Νόμου και βιώνοντας την εν Χριστώ ελευθερία να επιτύχει τη σωτηρία.

(Με υλικό από τη διδακτορική διατριβή μου με τίτλο «Πέτρος και Παύλος στην Αντιόχεια, Ιστορική και Ερμηνευτική προσέγγιση«)

ΟΙ «ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ» ΣΤΑ ΠΡΩΤΑ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ

Ετικέτες

Ἀπόστολος Βαρνάβας, Ἀπόστολος Παῦλος, Ἀγρίππας, Ἀντιόχεια, Ἰερουσαλήμ, ὄνομα Χριστιανοί, Καλιγούλας, Φῆστος, Χριστός

Στὴν Ἀντιόχεια ὀνομαστήκαμε γιὰ πρώτη φορὰ «χριστιανοὶ» (Δ΄ μέρος)

Στὸ κείμενο τῶν Πράξεων ὡς αἰτία γιὰ τὴν καθιέρωση τοῦ ὀνόματος «χριστιανοὶ» προβάλλεται ἡ μεγάλη αὔξηση τοῦ πλήθους τῶν πιστῶν μετὰ ἀπὸ τὸ ἐπιτυχημένο ἱεραποστολικὸ ἔργο τῶν Ἀποστόλων Παύλου καὶ Βαρνάβα στὴν Ἀντιόχεια καὶ τὴν ἐνίσχυση τῆς αὐτοπεποίθησης καὶ τῆς αὐτοσυνειδησίας τῶν πιστῶν.

Οἱ ἀπόψεις γιὰ τὸ πότε ἀποδόθηκε τὸ ὄνομα ποικίλουν. Ὁ Elias J. Bickermann ἐκτιμᾶ ὅτι συνδέθηκε μὲ τοὺς πιστοὺς γύρω στὸ 46 μ.Χ., ἂν καὶ οἱ ἴδιοι ἄρχισαν νὰ τὸ χρησιμοποιοῦν στὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας αὐτῆς, ἐνῶ ἄλλοι τοποθετοῦν τὴ σύνδεση πολὺ νωρίτερα υἱοθετώντας χρονολόγιες ἀπὸ τὸ τέλος τῆς δεκαετίας τοῦ 30 καὶ ἔπειτα.

Κάποιοι ταυτίζουν τὴν ἐμφάνιση τοῦ ὀνόματος «χριστ-iani» μὲ τὴν ἐπίσκεψη τὸ 60 μ.Χ. ἑνὸς στρατηγοῦ τοῦ Νέρωνα στὴν Ἀντιόχεια, ἀπὸ τὴν ὁποία ἐκτιμοῦν ὅτι πέρασε στὴ Ρώμη, ὅπου τὸ 64 μ.Χ. ἔχουμε τὴν ἀναφορὰ τοῦ Τάκιτου στὸ ἔργο του Annals (15.44) ποὺ ἀναφέρεται στὸ ξέσπασμα ταραχῶν στὴ Ρώμη ἐξαιτίας τῆς δράσεως τῶν «Christianos». Ἡ συσχέτιση ἀνάμεσα στοὺς Augustales καὶ στὴ δημιουργία τοῦ ὀνόματος «χριστιανοὶ» εἶναι ἐνδιαφέρουσα, ἀλλὰ δὲν μπορεῖ νὰ θεωρηθεῖ ἐπαρκὴς καθὼς οἱ μαρτυρίες ὑποδεικνύουν ὅτι ἡ χρήση τοῦ «χριστιανοὶ» προηγεῖται χρονικὰ τουλάχιστον 30 χρόνια ἀπὸ τοὺς «Augustales» τοῦ Νέρωνα.

Ἀρκετὰ διαδεδομένη εἶναι ἡ ἄποψη ὅτι ἡ ἀπόδοση τοῦ ὀνόματος πρέπει νὰ συσχετιστεῖ μὲ τὰ ἐπεισόδια ποὺ ἀναστάτωσαν τὴ Ρώμη τὸ 39-40 μ.Χ. ΚΑῚ στηρίζεται κυρίως σὲ μαρτυρίες τοῦ λόγιου Ἰωάννου Μαλάλα (PG 97.373-375) καὶ τοῦ Ἰωσήπου (Ἰουδ. Ἀρχ. 18.261-309, Ἰουδ. Πόλ. 2.184-7, 192-203) γιὰ ἀναστάτωση τοῦ ἰουδαϊκοῦ στοιχείου τῆς πόλεως καὶ πρόκληση ταραχῶν μετὰ τὴν ἀπόφαση τοῦ αὐτοκράτορα Γαΐου Καλιγούλα νὰ τοποθετήσει ἄγαλμά του στὸν χῶρο τοῦ Ναοῦ τῆς Ἰερουσαλήμ. Τὸ εὐαγγελικὸ κήρυγμα συνδυάστηκε ἀπὸ τὶς ρωμαϊκὲς ἀρχὲς μὲ αὐτὲς τὶς ταραχὲς καὶ θεωρήθηκε ὅτι προτρέπει σὲ ἐξέγερση ἐνάντια στὴ Ρώμη, συνδυασμὸς ποὺ κληροδότησε στὰ μέλη τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας ἕνα ὄνομα ποὺ τοὺς ὑποδείκνυε ὡς πιθανοὺς ταραχοποιούς.

Μία ἄλλη ἄποψη εἶναι αὐτὴ ποὺ ὑποδεικνύει ὅτι ἡ μεγάλη αὔξηση τῶν πιστῶν στὴν Ἀντιόχεια προκάλεσε τὸ ἐνδιαφέρον τῶν ἀρχῶν καὶ τὶς ὁδήγησε στὸ νὰ τοὺς ὀνομάσουν «χριστιανούς», δηλαδή, ὀπαδοὺς τοῦ Χριστοῦ. Αὐτὴ ἡ πορεία σχετίζεται μὲ τὸ δεύτερο κύμα ἱεραποστόλων, ὅπως παρουσιάζεται στὶς Πράξεις καὶ θὰ μποροῦσε νὰ τοποθετηθεῖ στὸ τέλος τῆς δεκαετίας τοῦ 30.

Ὁ Rainer Riesner ἐκτιμᾶ ὅτι εἶναι πιθανὸ ἡ πρώτη χρήση τοῦ προσδιορισμοῦ νὰ σχετίζεται μὲ τὴν ἄφιξη τοῦ στρατηγοῦ Vitellius (ἔγινε αὐτοκράτορας γιὰ ὀκτὼ μῆνες τὸ 69 μ.Χ.) στὴ Συρία, κατὰ τὰ ἔτη 36/37 μ.Χ., καὶ τὴν προσπάθειά του νὰ ἀποκτήσει μία πληρέστερη καὶ σαφέστερη εἰκόνα τῶν ὁμάδων ποὺ ὑπῆρχαν στὴν περιοχὴ εὐθύνης του, μὲ σκοπὸ νὰ εἶναι καλύτερα προετοιμασμένος γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση πιθανῶν προβλημάτων, καθὼς ὁ ἀριθμὸς τῶν πιστῶν, μετὰ τὴ δράση τῶν Ἀπ. Βαρνάβα καὶ Παύλου, εἶχε αὐξηθεῖ τόσο ὥστε ἡ παρουσία τους νὰ τραβήξει τὴν προσοχὴ τῶν ρωμαϊκῶν ἀρχῶν.

Τέλος, ὁ Martin Hengel θεωρεῖ ὅτι τὸ ἀντιϊουδαϊκὸ κλίμα τῆς περιόδου 37-41 στὴν πόλη τῆς Ἀντιόχειας ἐπιτάχυνε τὴν ἀνεξαρτητοποίηση τῆς νεόφυτης Ἐκκλησίας ἀπὸ τὸν ἰουδαϊσμό. Οἱ συγκεκριμένες ἐντάσεις ἔκαναν ἰδιαίτερα ἐπιτακτικὴ τὴν ἀνάγκη γιὰ προβολὴ τῆς ἰδιοπροσωπίας τῆς χριστιανικῆς Ἐκκλησίας ἔναντι τοῦ ἰουδαϊσμοῦ, κατὰ τέτοιον τρόπο ὥστε νὰ μὴν ἀποτελεῖ καὶ αὐτὴ στόχο τῶν ἐχθρῶν του. Ἡ θρησκεία τῶν Ἰουδαίων ἦταν μία ἀπὸ τὶς παλαιὲς λατρεῖες τῆς αὐτοκρατορίας καὶ ὡς τέτοια ἀπολάμβανε ξεχωριστὰ προνόμια, τὰ ὁποῖα συχνὰ ἐπιβεβαίωναν οἱ ἴδιοι οἱ αὐτοκράτορες. Ἔτσι, ἡ Ἐκκλησία, ὅσο θεωροῦνταν ἐνδοϊουδαϊκὴ ὁμάδα, δὲν εἶχε προβλήματα μὲ τὶς ρωμαϊκὲς ἀρχές. Ἀπὸ τὴ στιγμή, ὅμως, ποὺ οἱ τελευταῖες ἀντελήφθησαν ὅτι πρόκειται γιὰ διακεκριμένη ἀπὸ τὸν ἰουδαϊσμὸ πραγματικότητα ἔπρεπε νὰ τὴν ἀντιμετωπίζουν ὡς πιθανὸ κίνδυνο γιὰ τὴν αὐτοκρατορία, καθὼς τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας δὲν εἶχαν κάποιου εἴδους ἐπίσημη ἀναγνώριση ἀπὸ τὸ ρωμαϊκὸ κράτος. Μία τέτοια ἀναγνώριση θὰ σήμαινε ὅτι ἡ Ἐκκλησία ἦταν religio licita (=νόμιμη θρησκεία) καὶ θὰ ἐπιτρεπόταν ἡ ἐλεύθερη λειτουργία της. Ἀπὸ τὴ στιγμή, ὅμως, ποὺ ξεκίνησαν οἱ διώξεις ἐνάντια στὸν ἰουδαϊσμὸ καὶ κορυφώθηκε ἡ ἐχθρότητα πρὸς τοὺς Ἰουδαίους τὸ νὰ συνδυάζεται ἡ Ἐκκλησία μὲ τὸν ἰουδαϊσμὸ ἦταν ἕνα σοβαρότατο πρόβλημα.

Οἱ μαθητὲς τοῦ Χριστοῦ δὲν μποροῦσαν νὰ λάβουν ἐπίσημη ἀναγνώριση ἀπὸ τὸ ρωμαϊκὸ κράτος, καθὼς δὲν ἀποδεχόταν τὴ θεοποίηση καὶ τὴ λατρεία τοῦ αὐτοκράτορα. Βέβαια, εἶναι πιθανὸ σὲ κάποιες περιπτώσεις νὰ πῆραν ἄδεια λειτουργίας ὡς collegia funeraticia (= δηλαδὴ σύλλογοι ποὺ συγκροτοῦνταν γιὰ νὰ μποροῦν νὰ θάπτονται ἀξιοπρεπῶς οἱ πτωχοί), ἀλλὰ αὐτὸ δὲν ἄλλαξε τὴ συνολικὴ ἐχθρικὴ στάση τῆς ρωμαϊκῆς ἐξουσίας ἀπέναντί τους.

Τὸ κείμενο τῶν Πράξεων, γραμμένο ἀπὸ τὸν Εὐαγγελιστὴ Λουκᾶ μὲ προσοχὴ καὶ σεβασμὸ στὰ ἱστορικὰ στοιχεῖα, μᾶς προσφέρει πολλὲς πληροφορίες γιὰ τὰ πρῶτα στάδια ἀνάπτυξης τῆς Ἐκκλησίας. Ἐνδιαφέρουσα εἶναι ἡ σύνδεση τῆς χρήσεως τοῦ ὀνόματος μὲ τὴν Ἀντιόχεια, κάτι ποὺ ἐπιβεβαιώνεται καὶ ἀπὸ τὴν λοιπὴ πρώιμη χριστιανικὴ γραμματεία.

Ψηφιακή ἀναπαράσταση τῆς Ἀντιόχειας. Τή διασχίζει ὁ ποταμός Ὀρόντης. Στό νησάκι διακρίνονται τά ἀνάκτορα καί ὁ Ἱππόδρομος. Στό βάθος τό Σίλπιον Ὄρος.

Ξεχωριστὴ προσοχὴ ἀπαιτεῖ ἡ μελέτη τῶν σχέσεων τῆς χριστιανικῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἀντιόχειας μὲ τὴν ἰουδαϊκὴ συναγωγή. Ἤδη ἀπὸ τὶς πρῶτες ἡμέρες συγκεκριμένες πρακτικὲς λατρείας καὶ ζωῆς τῶν πιστῶν τοὺς διαφοροποιοῦσαν ἀπὸ τὸν ἰουδαϊσμὸ καὶ τὴ συναγωγή. Τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας ἔκαναν ξεχωριστὰ δεῖπνα, δὲν ἐφήρμοζαν τὴν περιτομή, προτιμοῦσαν τὸ βάπτισμα, δὲν ἀναγνώριζαν τὴν ἐξουσία τῶν ἰουδαϊκῶν ἀρχῶν τῆς Ἰερουσαλήμ, δὲν ἀπέδιδαν τὸν φόρο τοῦ Ναοῦ, δὲν τηροῦσαν τὶς νομικὲς ἀπαγορεύσεις γιὰ τὴν κοινωνικὴ ἐπαφὴ καὶ τὰ γεύματα κ.ἄ.. Στὴν Ἀντιόχεια ἔχουμε οὐσιαστικὰ τὴν πρώτη χριστιανικὴ κοινότητα σὲ ἀστικὸ περιβάλλον πέρα ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἰερουσαλήμ. Στὴν Ἀντιόχεια οἱ πιστοὶ ἀντιμετωπίσθηκαν γιὰ πρώτη φορὰ ἀπὸ τὶς ρωμαϊκὲς ἀρχὲς ὡς μία άνεξάρτητη ἀπὸ τὸν ἰουδαϊσμὸ ὁμάδα. Ἡ ἀπουσία τοῦ Ναοῦ, ὡς κέντρου ἰουδαϊκῆς λατρείας, ὑποχρέωσε τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας νὰ διαφοροποιηθοῦν πλήρως ἀπὸ τὸν ἰουδαϊκὸ πνευματικὸ χῶρο.

Μέχρι νὰ καταστεῖ σαφὴς ἡ διαφοροποίηση τῆς Ἐκκλησίας ἀπὸ τὴ συναγωγή, χαρακτηρισμοί, ὅπως «Ναζωραῖοι» ἢ «Ναζιραῖοι», «μαθητὲς» καὶ «κλητοί», ἦταν ἀρκετοὶ γιὰ νὰ μποροῦν τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας νὰ συνεννοοῦνται μεταξύ τους. Ὁ προσδιορισμὸς «χριστιανοὶ» ἔγινε ἀναγκαῖος ὅταν κατέστη σαφὲς ὅτι οἱ πιστοὶ εἶχαν ἀφήσει τὸν τρόπο ζωῆς τῶν ἐθνικῶν ἀλλὰ δὲν εἶχαν ἐνταχθεῖ στὴν ὁμάδα τῶν Ἰουδαίων, ὅπως ἔπρατταν οἱ μέχρι τότε προσήλυτοι. Ἄνθρωποι ποὺ πρὶν ἦταν ἐθνικοὶ καὶ Ἰουδαῖοι ἑνώθηκαν στὴν Ἐκκλησία ἀποτελώντας μία νέα θρησκευτικὴ μονάδα μὲ δική της λατρεία, κοινὴ πίστη καὶ μὲ δική της ταυτότητα καὶ αὐτονομία δράσεως. Στὴν Ἀντιόχεια ἡ ὁμάδα τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας ἦταν ἀρκετὰ μεγάλη, ὥστε νὰ καταδείξει στοὺς ἄλλους κατοίκους τῆς πόλεως ὅτι διέφεραν ἀπὸ τοὺς Ἰουδαίους, ἀκόμη καὶ στὶς περιπτώσεις ποὺ ἡ φυλετικὴ καταγωγή τους ἦταν κοινή. Στὴν πόλη αὐτή, λοιπόν, οἱ πιστοὶ διακρίθηκαν ἀπὸ τοὺς Ἰουδαίους, οἱ ὁποῖοι ἤδη ἀπὸ τὰ μέσα τοῦ 2^ου π.Χ. αἰῶνα ἦταν ἀναγνωρισμένοι ὡς ξεχωριστὴ ἐθνολογικὴ καὶ θρησκευτικὴ ὁμάδα μὲ τὴ δυνατότητα νὰ τηροῦν τὰ ἔθιμά τους καὶ νὰ λατρεύουν τὸν Θεὸ κατὰ τὴν πίστη τους.

Ἂν καὶ τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας ἤδη ἀπὸ τὰ πρῶτα βήματά τους στὴν Ἰερουσαλὴμ εἶχαν σαφὴ συνείδηση τῆς διαφορᾶς τους ἀπὸ τὴ συναγωγή, στὴν πρωτεύουσα τῆς Συρίας αὐτὸ ἔγινε ἐμφανὲς καὶ πρὸς τοὺς ἐκτός. Οἱ Πράξεις μᾶς πληροφοροῦν ὅτι οἱ πιστοὶ τῆς Ἰερουσαλήμ, ἤδη ἀπὸ τὶς πρῶτες μέρες μετὰ τὴν Πεντηκοστή, πήγαιναν στὸν Ναὸ γιὰ νὰ προσευχηθοῦν, ὅπως ἔκανε καὶ ὁ Χριστός, ἀλλὰ μὲ μία σαφὴ διαφορὰ ἀπὸ τοὺς Ἰουδαίους: τὸ ἔκαναν ὡς ἕνα ἑνιαῖο σῶμα, «προσκαρτεροῦντες ὁμοθυμαδὸν ἐν τῷ ἱερῷ» (Πρ. 2:46). Ταυτόχρονα, ὅπως μᾶς πληροφορεῖ ὁ ἴδιος στίχος, προχωροῦσαν στὴν ὑπέρβαση τῶν ὁρίων τοῦ Νόμου, σύμφωνα μὲ τὴν κυριακὴ διδαχή, καὶ «κλῶντές τε κατ᾿ οἶκον ἄρτον μετελάμβανον τροφῆς ἐν ἀγαλλιάσει καὶ ἀφελότητι καρδίας». Μὲ αὐτὲς τὶς προϋποθέσεις ποὺ θέτουν οἱ Πράξεις εἶναι σαφὲς ὅτι οἱ χριστιανοὶ ἐξ ἀρχῆς εἶδαν τὴν ὑπέρβαση καὶ ὁλοκλήρωση τοῦ Νόμου στὸ μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας ποὺ εἶναι τὸ ζωντανὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ («ὁμοθυμαδὸν») καὶ στὴ χάρη τῆς Θείας Εὐχαριστίας (τὴν κλάση τοῦ Ἄρτου τῆς Ζωῆς: «κλῶντές τε κατ᾿ οἶκον ἄρτον»).

Τὸ ὄνομα «χριστιανοὶ» ἀρχικὰ χρησιμοποιήθηκε μὲ χλευαστικὴ χροιὰ ποὺ εἶναι ἰδιαίτερα ἐμφανὴς μετὰ τὴν περίοδο τοῦ Νέρωνα. Θετικὴ χροιὰ πῆρε ἀφότου ἄρχισε νὰ χρησιμοποιεῖται ἀπὸ τοὺς πιστούς.

Ἡ πρώτη χρήση του στὶς Πράξεις (Πράξεων 11:26 «χρηματίσαι τε πρῶτον ἐν Ἀντιοχείᾳ τοὺς μαθητὰς Χριστιανούς») εἶναι μετὰ τὴν ἀναφορὰ στὸ ἀπολύτως ἐπιτυχὲς ἱεραποστολικὸ ἔργο τῶν Ἀποστόλων Βαρνάβα καὶ Παύλου στὴν Ἀντιόχεια καὶ παρουσιάζεται μὲ ὑπερηφάνεια ἀπὸ τὸν συγγραφέα.

Τὴ δεύτερη φορὰ χρησιμοποιεῖται ἀπὸ τὸν βασιλέα Ἀγρίππα Β´ μετὰ τὴ συζήτηση ποὺ εἶχε μὲ τὸν ἀπ. Παῦλο (Πρ. 26:28 «ὁ δὲ Ἀγρίππας πρὸς τὸν Παῦλον ἔφη· Ἐν ὀλίγῳ με πείθεις Χριστιανὸν γενέσθαι») καὶ φαίνεται νὰ ἐμπεριέχει, ὄχι χλευαστικὴ διάθεση, ἀλλά, ἴσως, κάποια εἰρωνικὴ χροιά, ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ ὑποδηλώνει τὴ διστακτικότητα τοῦ Ἀγρίππα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸν Χριστό. Πάντως, δὲν δηλώνει ἀσέβεια. Ὁ εὐαγγ. Λουκᾶς τὸ χρησιμοποιεῖ ὡς ἕναν θετικὸ προσδιορισμό. Στὸ 26^ο κεφάλαιο τῶν Πράξεων διαπιστώνουμε, ἀπὸ τὰ λεγόμενα τοῦ ἀπ. Παύλου, ὅτι ἡ διάθεση τῶν ἡγεμόνων ἦταν θετικὴ πρὸς τὸ πρόσωπό του. Ἡ σκηνὴ ξεκίνησε ἀπὸ τὸ στίχο Πρ. 25:23 μὲ τὴν προκαταρκτικὴ συζήτηση τοῦ Φήστου καὶ τοῦ Ἀγρίππα, ἡ ὁποία ὁδήγησε τὸν ἀπ. Παῦλο σὲ μία ἀρκετὰ μακρὰ ἀπολογία, στὴν ὁποία παραθέτει κυρίως τὰ περιστατικὰ τῆς μεταστροφῆς καὶ τῆς ζωῆς του πρὶν ἀπὸ αὐτή. Ὁ Ἀγρίππας ἀκούει προσεκτικὰ τὴν ἀπολογία τοῦ ἀποστόλου, ἡ ὁποία κορυφώνεται μὲ θαρραλέα ὁμολογία τῆς πίστεώς του στὸν Χριστὸ καὶ ἀντιδρᾶ λέγοντας ὅτι ὁ Παῦλος ἔχει χάσει τὸ μυαλό του. Κατηγορία τὴν ὁποία ὁ ἀπολογούμενος ἀπορρίπτει ἀμέσως.

Τὸ ὅτι ἡ χρήση τοῦ ὅρου «χριστιανός» δὲν ἦταν χλευαστική, ἀλλὰ εἰλικρινὴς καὶ ἀποδεκτὴ διαπιστώνεται καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι ὁ ἀπόστολος τονίζει σὲ δύο σημεῖα (Πρ. 25:3 καὶ 26:27) ὅτι ὁ Ἀγρίππας εἶχε εὐσέβεια καὶ ἐπαρκὴ γνώση τοῦ ἰουδαϊκοῦ Νόμου καὶ πίστευε στὸ κήρυγμα τῶν προφητῶν, οἱ ὁποῖοι εἶχαν προαναγγείλει τὴν ἔλευση τοῦ Μεσσία. Αὐτὸ δείχνει ὅτι περιμένει ἀπὸ αὐτὸν νὰ διακρίνει τὴ σημασία τοῦ προσώπου τοῦ Χριστοῦ γιὰ τὸν Ἰσραήλ, καί, βάσει τῶν γεγονότων τῆς ζωῆς, τοῦ θανάτου καὶ τῆς ἀναστάσεώς του, νὰ τὸν ταυτίσει μὲ τὸν ἀναμενόμενο Μεσσία. Ἡ ἀπολογία τοῦ Ἀποστόλου τῶν Ἐθνῶν ἔχει ὡς κέντρο της τὸ πρόσωπο καὶ τὴ θυσία τοῦ Κυρίου. Πράγματι, ἡ ἀνταπόκριση τοῦ Ἀγρίππα εἶναι ἡ ἐπιθυμητὴ γιὰ τὸν ἀπόστολο. Μόλις ἀναφέρθηκε στὴν ἀνάσταση, ὁ βασιλιᾶς ἀντέδρασε, μᾶλλον ἔντονα, ἀλλὰ ὁ ἀπολογούμενος ἐκμεταλλεύθηκε τὴν εὐκαιρία γιὰ νὰ συσχετίσει τὸν Χριστὸ μὲ τὸν ἀναμενόμενο Μεσσία.

Στὸ στίχο Πρ. 26:9 ὁ ἀπόστολος τονίζει ὅτι ὅταν ἐδίωκε τὴν Ἐκκλησία, οὐσιαστικὰ στρεφόταν ἐνάντια στὸ ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ τοῦ Ναζωραίου, τοῦ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ. Ἂν καὶ πουθενὰ δὲν ἀναφέρεται ἄμεσα σὲ αὐτὸν τὸν χριστολογικὸ τίτλο τὸ συμπέρασμα ἀπὸ τὴν ἀπολογία του εἶναι ὅτι ὁ Ναζωραῖος εἶναι ὁ Χριστός. Ἐντυπωσιασμένος ὁ Ἀγρίππας Β´ ἀπὸ αὐτὲς τὶς θέσεις τοῦ Παύλου, μὲ ἔκπληξη, ἐκφραζόμενος παρορμητικά, ἀναφωνεῖ «ἐν ὀλίγῳ μὲ πείθεις Χριστιανὸν ποιῆσαι». Ὁ ἀπόστολος, αὐτὴ τὴ στάση τὴν ἐκλαμβάνει ὡς αὐθεντικὴ διάθεση γιὰ μεταστροφή του στὸν χριστιανισμὸ καὶ διατυπώνει τὴν εὐχὴ νὰ στρέφονταν στὴν ἀληθινὴ πίστη «πάντες οἱ ἀκούοντες» δίχως κάτι στὴ στάση του νὰ δηλώνει ἢ νὰ ὑπονοεῖ ὅτι αἰσθάνεται προσβεβλημένος. Ἀντιθέτως, θεωρεῖ ὅτι πρόκειται γιὰ θετικὴ ἔκφραση, ἡ ὁποία ἴσως νὰ ὑποκρύπτει καὶ κάποιου βαθμοῦ φιλικὴ στάση ἀπέναντι στὴν πίστη.

Στὴν τρίτη ἀναφορὰ τοῦ ὅρου στὴν Καινὴ Διαθήκη, στὸ χωρίο Α´ Πέτρου 4:16, ἡ χρήση εἶναι παρόμοια «εἰ δὲ ὡς Χριστιανός, μὴ αἰσχυνέσθω, δοξαζέτω δὲ τὸν Θεὸν ἐν τῷ μέρει τούτῳ»: «ἐὰν κάποιος ὀνειδίζεται ὡς χριστιανὸς νὰ μὴν νιώθει ντροπὴ γι᾿ αὐτό, ἀλλὰ νὰ δοξάζει τὸν Θεό». Ὁ ὀνειδισμός, ἀπὸ τοὺς ἐθνικοὺς καὶ τοὺς Ἰουδαίους, στὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου ἀποτελεῖ τίτλο τιμῆς καὶ ἀφορμὴ κατὰ Θεὸν καυχήσεως γιὰ τὸν ἀπόστολο καὶ γιὰ κάθε μέλος τῆς Ἐκκλησίας. Ἀπὸ τὸν στίχο 14 τοῦ ἰδίου κεφαλαίου ἀντιλαμβανόμαστε ὅτι τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ ἀποτελοῦσε αἰτία ὀνειδισμοῦ τῶν πιστῶν καὶ γινόταν μὲ ὑβριστικὴ καὶ χλευαστικὴ διάθεση, ὅπως φαίνεται καὶ στὶς ἐξωχριστιανικὲς πηγὲς τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. ^[1]

Τό χλευαστικό σχέδιο τοῦ Παλατινοῦ Λόφου στή Ρώμη (ἐκτιμᾶται ὅτι χαράχθηκε γύρω στό 200 μ.Χ.). Διαβάζουμε: «Ἀλεξάμενος σέβετε Θεόν». Παρουσιάζει τόν Ἀλεξάμενο νά λατρεύει μία σταυρωμένη μορφή (προφανῶς τόν Ἰησοῦ Χριστό), ἡ ὁποία ἔχει κεφάλι ὄνου.

Ὅπως διαπιστώνουμε ἐκεῖνα τὰ πρῶτα χρόνια μετὰ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας θεωροῦν ὅτι εἶναι μεγάλη τιμὴ γι᾿ αὐτοὺς νὰ φέρουν ὡς προσηγορία τους τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ κάτι ποὺ ἐπεκράτησε, ἂν καὶ πάντοτε θὰ ὑπάρχουν αὐτοὶ ποὺ δὲν σέβονται τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ καὶ τὸ χρησιμοποιοῦν γιὰ νὰ χλευάσουν αὐτοὺς ποὺ μὲ ὑπερηφάνεια καὶ τιμὴ τὸ φέρουν.

[1] Αὐτὸ φαίνεται καὶ στὸ σκαρίφημα ποὺ ἀποκαλύφθηκε στὸν Παλατινὸ λόφο, στὴ Ρώμη, ὅπου χλευάζεται κάποιος χριστιανός, ὁ Ἀλεξάμενος, ἐπειδή, σύμφωνα μὲ τὴν ἔμπνευση τοῦ σχεδιαστῆ, λάτρευε κάποιον θεὸ μὲ κεφάλι ὄνου.

Ἡ ἐτυμολογία τοῦ ὀνόματος «χριστιανοί».

Ετικέτες

Κλαύδιος, Νέρων, Ρώμη, Τάκιτος, Φλάβιος Ἰώσηπος, Χριστός, Χριστιανοί

Στὴν Ἀντιόχεια ὀνομαστήκαμε γιὰ πρώτη φορὰ «χριστιανοὶ» (Γ΄ μέρος)

Ἡ λέξη «χριστιανοὶ» ἀποτελεῖται ἀπὸ ἀπὸ δύο διαφορετικὰ μεταξύ τους μέρη:

(α) τὸ θέμα «χριστ-», ποὺ προφανῶς προέρχεται ἀπὸ τὸν πολὺ γνωστὸ τίτλο «Χριστός», ὁ ὁποῖος ἀποδόθηκε στὸν Ἰησοῦ καὶ προέρχεται ἀπὸ τὴ μετοχὴ παρακειμένου, «κεχρισμένος», τοῦ ρήματος «χρίω» καὶ ὑποδηλώνει αὐτὸν ποὺ ἔχει λάβει εἰδικὴ χρίση γιὰ νὰ ἐπιτελέσει κάποιο ἔργο. Ἐν προκειμένῳ ὁ τίτλος ὑποδεικνύει αὐτὸν ποὺ ἔχει χρισθεῖ ἀπὸ τὸ Θεὸ γιὰ νὰ ἐπιτελέσει τὸ ἔργο τῆς σωτηρίας τῶν ἀνθρώπων. Ὁ τίτλος μαρτυρεῖται περισσότερες ἀπὸ 530 φορὲς στὴν Καινὴ Διαθήκη. Γιὰ τὴν ἀκρίβεια ἐντοπίζεται σὲ ὅλα τὰ κείμενά της, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν τρίτη ἐπιστολὴ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου, ποὺ εἶναι ἰδιαίτερα σύντομο κείμενο καὶ δὲν περιλαμβάνει καμμία ἀναφορὰ στὸν Ἰησοῦ. Ἤδη ἀπὸ τὴν περίοδο αὐτὴ ὁ ἐπιθετικὸς προσδιορισμὸς ἔχει μετατραπεῖ σὲ ὄνομα τὸ ὁποῖο, συνήθως, συνδυάζεται μὲ τὸ ἑβραϊκὸ «Ἰησοῦς», ποὺ ἀποτελεῖ τὸ κύριο ὄνομα τοῦ Σωτήρα.

(β) ἀπὸ τὴν κατάληξη «-ιανοι» ποὺ εἶναι λατινικὸ ἐπίθεμα (–ianus/-iani) ποὺ δημιουργεῖ ἐπίθετο καὶ φανερώνει μὴ χριστιανικὴ προέλευση. Ἡ ἀντίστοιχη ἑλληνικὴ κατάληξη θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι τὸ «Χρισταῖοι» ἢ τὸ «Χριστηνοί». Ἡ προσθήκη της σὲ ὀνόματα ἐξέφραζε οἰκογενειακὴ σχέση, γεωγραφικὴ προέλευση, πελατειακή, ἀλλὰ καὶ εὐρύτερη πολιτικὴ ἢ κοινωνικὴ σχέση. Γνωστὸ παράδειγμα οἱ Caesariani, οἱ ὁποῖοι θὰ μποροῦσαν νὰ εἶναι εἴτε ἀπελεύθεροι εἴτε πελάτες^[1] εἴτε πολιτικοὶ ὀπαδοὶ τοῦ Καίσαρα εἴτε καὶ τὰ τρία ταυτόχρονα. Ἄλλα γνωστὰ ὀνόματα μὲ αὐτὴ τὴν κατάληξη εἶναι τὰ Galbiani (ὀπαδοὶ τοῦ Γάλβα), Pompeiani (ὀπαδοὶ τοῦ Πομπήιου), Augustiani (ὀπαδοὶ τοῦ Ὀκταβιανοῦ Αὐγούστου) ἀλλὰ καὶ Ciceroniani (ὀπαδοὶ τοῦ Κικέρωνα).

Στὴν Καινὴ Διαθήκη συναντᾶμε τοὺς «Ἡρωδιανούς». Ἐμφανίζονται μία φορὰ στὸ εὐαγγέλιο τοῦ Ματθαίου (22:16) καὶ δύο φορὲς στὸ εὐαγγέλιο τοῦ Μάρκου (3:6 καὶ 12:13). Πιθανότατα, ἦταν ὀπαδοὶ τοῦ οἴκου τῶν Ἡρωδῶν (κυρίως τοῦ Ἡρώδη Ἀντίπα καὶ ἴσως τοῦ Ἡρώδη Ἀγρίππα Α´). Ἴσως νὰ ἦταν πελᾶτες, μὲ τὴ ρωμαϊκὴ ἔννοια, τῶν δύο βασιλέων. Ἐπίσης, εἶναι πιθανὸ νὰ ἦταν παλαιοὶ ἀπελεύθεροι ἢ ἀξιωματοῦχοι τοῦ βασιλικοῦ οἴκου τοῦ Ἡρώδη. Θὰ μποροῦσαν νὰ εἶναι οἱ ἄνθρωποι τοῦ Ἀντύπα στὴν Ἰερουσαλήμ, καθὼς ἡ πόλη αὐτὴ ἦταν ὑπὸ ρωμαϊκὴ κατοχὴ καὶ ὁ ἴδιος περιορισμένος στὴ Γαλιλαία καὶ τὴν Περαία. Μάλιστα, ὑπάρχουν μαρτυρίες γιὰ παρουσία τους στὴ Ρώμη καὶ στὴν Ἀντιόχεια.

Ἦταν μία πολιτικὴ ὁμάδα μὲ συμφέροντα ποὺ φαίνεται ὅτι σὲ κάποιες περιπτώσεις συνδυάζονταν μὲ αὐτὰ τῶν Φαρισαίων. Ὁ Ἡρώδης Ἀγρίππας Α΄ ἔζησε γιὰ μεγάλο χρονικὸ διάστημα στὴ Ρώμη, ὅπου δέθηκε μὲ στενὴ φιλία μὲ τοὺς μετέπειτα αὐτοκράτορες Γάιο Καλιγούλα καὶ Κλαύδιο. Εἶναι πιθανό, λοιπόν, μὲ τὴν ἐπιστροφή του στὴν πατρίδα νὰ δημιούργησε ἕναν κύκλο πολιτικῶν ὑποστηρικτῶν, κατὰ τὰ πρότυπα τοῦ συστήματος τῆς ρωμαϊκῆς πελατείας, οἱ ὁποῖοι ὀνομάστηκαν ἀπὸ τὸ οἰκογενειακό, καὶ ὄχι τὸ προσωπικό του, ὄνομα.

Σύμφωνα μὲ τὸν Ὠριγένη αὐτοὶ ποὺ ἦταν νομιμόφρονες πρὸς τὴ ρωμαϊκὴ ἐξουσία καὶ προέτρεπαν τοὺς Ἰουδαίους νὰ ἀποδίδουν φόρο στὸν Καίσαρα «ἐκαλοῦντο Ἡρωδιανοὶ ὑπὸ τῶν μὴ θελόντων τοῦτο γίνεσθαι». Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης Χρυσόστομος τοὺς προσδιορίζει ὡς «Ἡρώδου στρατιώτας», ἐνῶ ὁ Θεόδωρος Μοψουεστίας ἐκτιμᾶ ὅτι εἴτε ἐννοεῖ «τοὺς Ἡρώδου στρατιώτας» εἴτε «τοὺς ἀπαιτητὰς τῶν τελῶν τῶν ἐπιβληθέντων τοῖς Ἰουδαίοις ὑπὸ Ῥωμαίων». Πρὸς τὴ δεύτερη ἐκτίμηση κλίνει καὶ ὁ Ἅγ. Κύριλλος Ἀλεξανδρείας, ὁ ὁποῖος τοὺς χαρακτηρίζει ὡς δασμολόγους («δασμολόγοι δὲ οὗτοι»), ἐνῶ στὸ ὑπόμνημά του στὸν προφήτη Ἠσαΐα τοὺς χαρακτηρίζει «πράκτορες … τελωνῶν». Ἀπὸ αὐτὲς τὶς ἀναφορὲς διαπιστώνουμε ὅτι οἱ πατέρες τῆς Ἐκκλησίας θεωροῦσαν βέβαιο ὅτι εἶχαν στενὴ σχέση μὲ τὸν Ἡρώδη καὶ τὴ διοικητική του μηχανή. Ἡ εἰκόνα αὐτὴ ὁμοιάζει μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ ἔχουμε σήμερα γιὰ τοὺς ὀπαδοὺς/ἀκολούθους διαφόρων προσώπων, ἀλλὰ περιλαμβάνει περισσότερες δραστηριότητες, ὅπως τὴ συλλογὴ φόρων ἢ τὴ στρατιωτικὴ ὑπηρεσία.

Πολὺ καλὰ μὲ αὐτὴ τὴν εἰκόνα ταιριάζει ἡ ἀναφορὰ τοῦ Ἀπ. Παύλου στοὺς «ἐκ τῆς Καίσαρος οἰκίας» (Φιλ. 4:22) ποὺ περιλαμβάνει μία μεγάλη ὁμάδα πιστῶν ποὺ διέμεναν καὶ δραστηριοποιοῦνταν στὸ παλάτι, διατηρώντας ποικίλες σχέσεις μὲ τὴν αὐτοκρατορικὴ οἰκογένεια, συμμετέχοντας στὴ λειτουργία τοῦ παλατιοῦ καὶ τὴ διοίκηση τῆς αὐτοκρατορίας (π.χ. παλαιοὶ ἀπελεύθεροι τοῦ αὐτοκράτορα ἢ πελάτες τῆς οἰκογένειάς του).

Συνεπῶς, τὸ ὄνομα Ἡρωδιανοί, σὲ ἀντίθεση μὲ τὸ ὄνομα «χριστιανοί», ἀποκαλύπτει πολιτικὲς σχέσεις. Μία ἀκόμη διαφορά εἶναι ὅτι στὶς περιπτώσεις τῶν προσδιορισμῶν ὀνομάτων ὅπως Caesariani, Pompeiani καὶ Ἡρωδιανοὶ τὸ ὄνομα γίνεται προσηγορικό, ἐνῶ στὴν περίπτωση τῶν χριστιανῶν, ὁ τίτλος καὶ ὄχι τὸ ὄνομα μετατρέπεται σὲ προσηγορικό.

Μιὰ ἰδιαίτερη πτυχὴ τῆς χρήσεως τοῦ ἐπιθέματος –iani ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὴν προηγούμενη εἶναι ὁ προσδιορισμὸς μὲ αὐτὸ τῶν δούλων καὶ ἄλλων μελῶν τοῦ οἴκου κάποιου, ὅπως ἀκριβῶς ἐντοπίζεται στὸ 4:22 τῆς πρὸς Φιλιππησίους ἐπιστολῆς. Αὐτὴ ἡ ἐπιμέρους χρήση εἶναι πολὺ πιὸ ταιριαστὴ στὴ σχέση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ μὲ τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας. Ὅλοι οἱ βαπτισμένοι ἀποκτοῦν τὴν ἐλευθερία τους, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὰ κοινωνικὰ δεδομένα (ἐλεύθεροι, ἀπελεύθεροι, δοῦλοι), μόνο ἐφ᾿ ὅσον τὴν δεσμεύσουν ἐν Χριστῷ. Θυσιάζοντας τὴν κατὰ κόσμον ἐλευθερία λαμβάνουμε τὴ δυνατότητα νὰ ἀποκτήσουμε τὴν πραγματικὴ ἐλευθερία ποὺ μᾶς ἀπελευθερώνει ἀπὸ τὴ φθορὰ τῆς ἁμαρτίας καὶ μᾶς ὁδηγεῖ σὲ κοινωνία μὲ τὸν Θεό. Οἱ κατ’ ἐξοχὴν ἐλεύθεροι ἄνθρωποι εἶναι οἱ δοῦλοι τοῦ Θεοῦ. Αὐτὸ συμβαίνει διότι δεσμεύονται μόνο ἀπὸ τὴ σχέση τους μὲ τὴν πηγὴ τῆς ἐλευθερίας, τὸν Θεό, καὶ ὄχι ἀπὸ τὰ πάθη καὶ τὶς ἀδυναμίες τους. Στὴν Καινὴ Διαθήκη ὁ προσδιορισμὸς τοῦ πιστοῦ ὡς «δούλου Θεοῦ» ἐμφανίζεται ἀρκετὲς φορές. Στὴν πρὸς Ρωμαίους ἔρχεται σὲ ἀντιπαραβολὴ μὲ τὴν ἔννοια τοῦ δούλου τῆς ἁμαρτίας (Ρωμαίους 6:6, 16, 17, 19, 20), ὁ ὁποῖος σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν δοῦλο τοῦ Θεοῦ δὲν ἔχει καμμία ἐλευθερία, ἀκόμη καὶ ἂν ὁ ἴδιος φρονεῖ τὸ ἀντίθετο. Καθὼς ἡ κατάληξη –iani φανερώνει τὸν δοῦλο κάποιου, τὸ ὄνομα χριστιανοί δηλώνει ὅτι πρόκειται γιὰ τοὺς δούλους τοῦ Χριστοῦ ποὺ ζοῦν τὴν ἐν Χριστῷ ἐλευθερία.

Στὶς ἀρχὲς τοῦ 1^ου μ.Χ. αἰῶνα οἱ στρατιῶτες στὴν Ἀντιόχεια ἦταν χωρισμένοι σὲ Caesariani (ὀπαδοὶ τοῦ Γερμανικοῦ) καὶ Pisoniani (ὀπαδοὶ τοῦ Πίσωνα). Ἀπὸ αὐτὴ τὴ μαρτυρία διαπιστώνουμε ὅτι ἡ κατάληξη –iani ἦταν σὲ χρήση καὶ στὴν Ἀνατολή· πάντως, ἐντὸς τῶν ρωμαϊκῶν πολιτικῶν πλαισίων.

Μία συναφὴς περίπτωση εἶναι ἡ ὕπαρξη κατὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ Αὐγούστου τοῦ θεσμοῦ τῶν «Seviri Augustales» ἢ «Augustales», τὸν ὁποῖο ἐνεθάρρυνε ὁ Αὔγουστος. Ἐπρόκειτο γιὰ συλλόγους κατωτέρων ἀξιωματικῶν, συχνὰ ἀπελευθέρων, οἱ ὁποῖοι ἐπέβλεπαν τὴν σωστὴ διεκπεραίωση θεμάτων ποὺ σχετίζονταν μὲ τὴ λατρεία. Συχνά, ἔπρεπε νὰ συνεισφέρουν ἀπὸ τὴν προσωπική τους περιουσία γιὰ τὴ διεξαγωγὴ αὐτῶν τῶν τελετῶν. Μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο κέρδιζαν τὴν ἀναγκαία, γιὰ τὴν ἄνοδό τους στὴν κοινωνικὴ κλίμακα, κοινωνικὴ ἀναγνώριση. Ἰδιαίτερη ἀκμὴ γνώρισαν κατὰ τὴν περίοδο τοῦ Νέρωνα ὡς στελέχη τῆς ὀργανωμένης προπαγάνδας τοῦ αὐτοκράτορα, ὑποστηρίζοντας τὶς ἀθλητικὲς καὶ καλλιτεχνικές του ἐπιτυχίες καὶ ἐκφράζοντας τὸ θαυμασμό τους γιὰ τὸν «θεῖο» ἄνδρα.

Ὁ Ρωμαῖος ἱστορικὸς Τάκιτος

Ἡ σύνθεση τοῦ ὀνόματος, ἀπὸ ἑλληνικὸ θέμα καὶ λατινικὸ ἐπίθεμα, ἴσως μᾶς δείχνει ὅτι προέρχεται ἀπὸ λαϊκὴ καὶ καθομιλουμένη γλῶσσα. Παρόμοιοι συνδυασμοὶ ἐμφανίζονται καὶ στὶς μέρες μας σὲ περιοχὲς ποὺ συνυπάρχουν ἄνθρωποι διαφορετικῆς ἐθνικῆς καὶ πολιτιστικῆς προέλευσης. Μάλιστα, ἡ τάση αὐτὴ εἶναι ἐντονότερη ὅταν πρόκειται γιὰ γλῶσσες ποὺ εἶναι διαδεδομένες σὲ ἄλλους λαούς, οἱ ὁποῖοι δὲν τὶς μιλοῦν ὡς μητρικές.

Κλείνοντας νὰ σημειώσουμε ὅτι ὁ σημιτικὸς καὶ ὁ ἀραβικὸς κόσμος διατήρησε ὡς γενικὸ προσδιορισμὸ τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας «Ναζωραῖοι» ἢ «Ναζαρινοί», ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸ ἂν πρὶν ἀπὸ τὴν ἔνταξή τους σὲ αὐτὴ ἦταν Ἰουδαῖοι ἢ ἐθνικοί. Στὸ Κοράνι ὀνομάζονται «Nasrāni» ἀπὸ τὴ λέξη «ansar» ποὺ σημαίνει «βοηθοὶ» καὶ ἔχει τὴν ἔννοια τῶν ἀκολούθων.

Ὁ Νέρων

Μία ἀπὸ τὶς πρῶτες περιπτώσεις ποὺ χρησιμοποιεῖται ἡ λέξη «Χριστιανοὶ» εἶναι στὸ ἔργο τοῦ Ρωμαίου ἱστορικοῦ Σουετώνιου «Βίοι τῶν Καισάρων: Nέρων». Στὴν ὑποτιμητικὴ αὐτὴ ἀναφορὰ«Afflicti suppliciis, Christiani, genus hominum superstitionis nove et maleficae» (= ἐπιβλήθηκε τιμωρία στοὺς Χριστιανούς, γένος ἀνθρώπων δεισιδαιμόνων καὶ πονηρῶν) ποὺ συμπληρώνεται ἀπὸ μία ἄλλη ἐξίζου ὑποτιμητικὴ ἀναφορὰ ἀπὸ τὸν Βίο τοῦ Κλαυδίου ἀναφέρεται τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ ὡς ἐξῆς: «Iudaeos impulsore Chresto assidue tumultuantis Roma expulit» (= οἱ Ἰουδαῖοι ἐπειδὴ μὲ τὴν παρακίνηση κάποιου Χριστοῦ προκαλοῦσαν συνεχῶς ταραχὲς ἐκδιώχθηκαν ἀπὸ τὴ Ρώμη). Ἀπὸ τὸν συνδυασμὸ αὐτῶν τῶν δύο χωρίων διαπιστώνουμε ὅτι οἱ Χριστιανοί, ὡς ὀπαδοὶ τοῦ Χριστοῦ θεωροῦνται ὑπαίτιοι γιὰ ἀναστατώσεις ποὺ ἐμφανίζονταν στὴν ἰουδαϊκὴ κοινότητα τῆς Ρώμης καὶ γιὰ τὴν τελικὴ ἀπομάκρυνση τῶν μελῶν της ἀπὸ τὴν πόλη ἐπὶ αὐτοκράτορα Κλαυδίου τὸ 49 μ.Χ.

Παρόμοια χρήση γιὰ τὸ «Χριστός», ὑπάρχει στὸν Τάκιτο, στὸ ἔργο του, Annales «ergo abolendo rumori Nero subdidit reos et quaesitissimis poenis adfecit, quos per flagitia invisos vulgus Chrestianos appellabat. auctor nominis eius Christus», δηλαδὴ «ὁ Νέρων ὑπέδειξε ἄλλους ὡς ἐνόχους καὶ ὑπέβαλε σὲ ἰδιαίτερες τιμωρίες ἐκείνους τοὺς ὁποίους ὁ λαός, νιώθοντας μίσος γιὰ τὶς παρανομίες τους, ὀνόμαζε χριστιανούς. Ἐκεῖνος ἀπὸ τὸν ὁποῖο προῆλθε τὸ ὄνομα εἶναι ὁ Χριστός» (15.44). Οἱ Χριστιανοί, στὸ κείμενο αὐτὸ τοῦ Τακίτου[2] μνημονεύονται ὡς δράστες τοῦ ἐμπρησμοῦ τῆς Ρώμης, ἐνῶ στὴ συνέχεια τοῦ συγκεκριμένου χωρίου ὁ Χριστὸς προσδιορίζεται ὡς κάποιος ποὺ ἐκτελέσθηκε ἐπὶ τῶν ἡμερῶν τοῦ Τιβερίου. Ὁ μεσσιανικὸς τίτλος Χριστὸς φαίνεται ὅτι κυριαρχοῦσε καὶ ξεχώριζε στὶς ἐκφράσεις τῶν πιστῶν, ἰδιαίτερα ὅσων εἶχαν σχέση μὲ τὸ ἑλληνικὸ πνεῦμα καὶ τὸν ἀντίστοιχο πολιτισμό.

Ὁ Κλαύδιος

Κατ᾿ ἀντίστοιχο τρόπο ὁ Φλάβιος Ἰώσηπος (Ἰουδ. Ἀρχ. 20.199.200, γύρω στὸ 93-94 μ.Χ.) ἀναφερόμενος στὸν λιθοβολισμὸ τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου τοῦ Ἀδελφοθέου τὸν προσδιορίζει ὡς ἀδελφὸ τοῦ Ἰησοῦ, τὸν ὁποῖο πάλι προσδιορίζει ὡς τὸν «καλούμενον Χριστόν» διότι προφανῶς, ὁ Χριστὸς ἦταν τόσο πολὺ γνωστὸς ποὺ ἀκόμη καὶ ἕνας μὴ χριστιανός, ὅπως ὁ Ἰώσηπος, μποροῦσε νὰ ἀντιληφθεῖ τὴ σημασία Του γιὰ τοὺς πιστούς.

Θὰ ἀκολουθήσει τὸ τέταρτο μέρος μὲ προσπάθεια χρονικοῦ προσδιορισμοῦ τῆς δημιουργίας τοῦ ὀνόματος «Χριστιανοί».

[1] Ἡ «πελατεία» ἀποτελοῦσε ἕναν ἰδιότυπο θεσμὸ τῆς ρωμαϊκῆς πολιτικῆς καὶ κοινωνικῆς ζωῆς. Μὲ πυραμιδωτὴ διάταξη ὅλοι οἱ Ρωμαῖοι ἦταν προσκολλημένοι σὲ κάποια ἄλλη ἰσχυρότερη οἰκογένεια, τὴν ὁποία ὑποστήριζαν στὶς πολιτικές της φιλοδοξίες καὶ ἡ ὁποία, μὲ τὴ σειρά της, τοὺς παρεῖχε ἀντίστοιχη στήριξη. Οἱ ἀσθενέστερες οἰκογένειες δέχονταν τοὺς πελάτες τους πολὺ νωρὶς τὸ πρωὶ καὶ στὴ συνέχεια πήγαιναν ὅλοι μαζὶ νὰ ἐπισκεφθοῦν τοὺς δικούς τους πάτρωνες. Ἀντιλαμβανόμαστε ὅτι ἡ καθημερινὴ αὐτὴ πολιτικὴ καὶ κοινωνικὴ ἐπαφὴ ἀποτελοῦσε τὴν ἀποτελεσματικότερη μέθοδο, ὄχι μόνο γιὰ ἐπίδειξη, ἀλλὰ καὶ γιὰ καταμέτρηση τῆς δύναμης κάποιου. Οἱ ἀσθενέστεροι πολίτες ἔβρισκαν σὲ αὐτὸ τὸ πλέγμα τῶν σχέσεων τὴ δυνατότητα νὰ λύσουν κάποια προσωπικὰ ἢ οἰκογενειακὰ προβλήματα, νὰ ἔχουν προστασία ἀπὸ τοὺς πολιτικούς τους ἀντιπάλους καὶ νὰ προωθήσουν τὶς φιλοδοξίες τους.

[2] Πολλοὶ θεωροῦν ὅτι εἶναι μεταγενέστερη χριστιανικὴ παρεμβολή, ἀλλὰ καὶ σὲ αὐτὴ τὴν περίπτωση διατηρεῖ ἕνα μέρος τῆς ἀξίας του, καθὼς σὲ μιὰ πρώιμη ἐποχὴ χρησιμοποιεῖ τὴν λέξη «Χριστιανοί».

Τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας «Οἱ ἐπικαλούμενοι τὸ ὄνομα»

Ετικέτες

Ἀπόστολος Παῦλος, Ἀνανίας, ὄνομα Χριστιανοί, πρώτη Ἐκκλησία, Δαμασκός, οἱ ἐπικαλούμενοι τό ὄνομα, οἱ τῆς ὁδοῦ

Στὴν Ἀντιόχεια ὀνομαστήκαμε γιὰ πρώτη φορὰ «χριστιανοὶ» (Β΄ μέρος)

Σὲ προηγούμενη ἀνάρτησή μας μὲ τίτλο «Πῶς ἀποκαλοῦνται τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας στὴν Καινὴ Διαθήκη. Στὴν Ἀντιόχεια ὀνομαστήκαμε γιὰ πρώτη φορὰ «χριστιανοὶ» (Α΄ μέρος)» ἀναφερθήκαμε σὲ διάφορους προσδιορισμοὺς μὲ τοὺς ὁποίους ἀποκαλοῦσαν τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας στὴν Καινὴ Διαθήκη.

Ἀφήσαμε τελευταῖο τὸν προσδιορισμὸ οἱ «ἐπικαλούμενοι τὸ ὄνομα» ποὺ χρησιμοποιεῖται στὶς Πράξεις (Πρ. 9:14, 21), στὴν πρὸς Ρωμαίους Ἐπιστολὴ (Ρωμ. 10:12), στὴν Α´ Κορινθίους (Α´ Κορ. 1:2) καὶ στὴ Β´ πρὸς Τιμόθεον (Β´ Τιμ. 2:22), διότι φρονοῦμε ὅτι ἀποτελεῖ ἕναν συνδετικὸ κρίκο ἀνάμεσα στοὺς διαφόρους ἄλλους καὶ σὲ αὐτὸν ποὺ τελικὰ ἐπεκράτησε καὶ καθιερώθηκε.

Ὅπως θα δοῦμε στὴ συνέχεια καὶ στὶς τέσσερεις περιπτώσεις ποὺ ἐμφανίζεται στὴν Καινὴ Διαθήκη τὸ ὄνομα ποὺ ἐπικαλοῦνται οἱ «ἐπικαλούμενοι» εἶναι τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἐπίκληση αὐτὴ ἀποκαλύπτει ὅτι, ἤδη ἀπὸ τὶς πρῶτες στιγμὲς τῆς Ἐκκλησίας, οἱ πιστοὶ εἶχαν σαφὴ συνείδηση τῆς διαφορετικότητάς τους ἀπὸ τὴ συναγωγὴ καὶ ὅτι εἶχαν ἀποκοπεῖ ἀπὸ αὐτή, καθὼς ἐὰν παρέμεναν μέλη της δὲν θὰ ἦταν δυνατὸ νὰ ἐπικαλοῦνται αὐτὸν ποὺ οἱ ἡγέτες τῆς συναγωγῆς θανάτωσαν ἀτιμωτικά. Αὐτὴ ἡ σαφὴς ἀντίθεση καὶ ἀποκοπή τους ἀπὸ τὴν Συναγωγὴ τοὺς δημιούργησε πολλὰ προβλήματα και προκάλεσε τὸ μένος τῶν ἀρχῶν τοῦ ἰουδαϊσμοῦ, οἱ ὁποῖες μὲ διάφορους ἄμεσους καὶ ἔμμεσους προσπάθησαν νὰ ἀλλοιώσουν τὴ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας.

Ὅσο καὶ ἂν σήμερα μᾶς φαίνεται αὐτονόητο, εἶναι ἰδιαιτέρως σημαντικὸ ὅτι οἱ πιστοὶ δὲν ἐπικαλοῦνταν γενικῶς καὶ ἀορίστως κάποια θεία δύναμη ἀλλὰ τὸν κεχρισμένο καὶ σαρκωμένο Υἱὸ καὶ Λόγο τοῦ Θεοῦ, Ἰησοῦ Χριστό, ὁ ὁποῖος μὲ τὴν ἔλευσή Του στὸν κόσμο καὶ τὴν εἴσοδό Του στὴν ἱστορία μεταμόρφωσε τὰ δεδομένα τῆς φθαρτῆς φύσεώς μας, ἀποκαθιστώντας τὴν στὸ ἀρχαῖο κάλλος της καὶ ὁδηγώντας την στὴν ἁγιότητα καὶ στὴ σωτηρία.

Ἡ ἔκφραση αὐτὴ ἀποτελεῖ τὴν πρώτη ἔνδειξη γιὰ χρήση ἑνὸς ὀνόματος, ἐν προκειμένῳ τοῦ ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ, ὡς προσδιορισμοῦ τῶν πιστῶν καὶ συνδέεται ἄμεσα μὲ τὴν κυριαρχία τοῦ Χριστοῦ στὴ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας, στὴ διδασκαλία τῶν Ἀποστόλων καὶ στὴν καθημερινὴ λατρευτικὴ πρακτικὴ τῶν πιστῶν. Ὁ Χριστὸς ἀποτελοῦσε τὴ ζωογόνο δύναμη, τὸ κέντρο τῆς διδασκαλίας τῆς Ἐκκλησίας ποὺ μεταμόρφωσε τὰ πάντα καὶ ἄλλαξε τὴ ροὴ τῆς ἱστορίας καὶ τὴν πορεία τοῦ κόσμου.

Ἡ βεβαιότητα αὐτὴ τῶν πιστῶν (κάθε ἐποχῆς) διαπιστώνεται ἀπὸ τὴ συχνὴ χρήση τοῦ ὀνόματός του στὴ λατρεία καὶ τὴ διδαχή, καθὼς οἱ πρῶτοι χριστιανοί, ἀλλὰ καὶ ἐμεῖς σήμερα, ἐπικαλούμαστε τὸ ὄνομά Του σὲ κάθε στιγμὴ τῆς ζωῆς μας, καλὴ ἢ κακή, ἰδιαιτέρως δὲ κατὰ τὴν προσευχὴ καὶ τὴ συμμετοχή μας στὴν κοινὴ λατρεία.

Ἀπὸ τὶς τέσσερεις αὐτὲς ἀναφορὲς δὲν μποροῦμε νὰ προσδιορίσουμε ποιὰ ἀκριβῶς μορφὴ τοῦ ὀνόματος χρησιμοποιοῦσαν, ἀλλὰ ἀπὸ τὴ γραμματεία τὴν περιόδου καὶ ὅπως ὑπονοεῖται ἀπὸ τὴν τέταρτη ἀναφορά, πιθανότατα κυριαρχοῦσαν οἱ ἐκφράσεις «κύριος», «Χριστός», «Ἰησοῦς» καὶ συνδυασμοί τους, ὅπως γίνεται καὶ σήμερα.

Οἱ δύο χρήσεις τῆς φράσης αὐτῆς στὸ ἔνατο κεφάλαιο τῶν Πράξεων συνδυάζονται μὲ τὴν πρώτη διήγηση γιὰ τὴ μεταστροφὴ τοῦ Ἀποστόλου Παύλου. Αὐτὸ μᾶς δείχνει ὅτι πρόκειται γιὰ πολὺ πρώιμη ἐπίκληση ποὺ ἦταν σὲ χρήση ἤδη ἀπὸ τὸν πρῶτο-δεύτερο χρόνο τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας.

Τὴν πρώτη φορὰ χρησιμοποιεῖται ἀπὸ τὸν ἀπόστολο Ἀνανία γιὰ νὰ διαμαρτυρηθεῖ πρὸς τὸν Θεὸ γιὰ τὴν ἐντολή Του νὰ ἀναλάβει τὸν Ἀπόστολο Παῦλο, ὁ ὁποῖος μόλις εἶχε δεχθεῖ τὴν κλήση ἀπὸ τὸν Χριστό.

Τὴ δεύτερη φορὰ χρησιμοποιεῖται λίγο παρακάτω, μὲ τὴν ἴδια ἔννοια, ἀπὸ τὰ ἄλλα μέλη τῆς Ἐκκλησίας, τὰ ὁποῖα μὲ τρόμο καὶ ἔκπληξη ἄκουγαν τὸν ἀπόστολο Παῦλο νὰ κηρύττει τὸ ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ μὲ παρρησία στὶς συναγωγὲς τῆς Δαμασκοῦ καὶ ἔλεγαν: «οὐχ οὗτός ἐστιν ὁ πορθήσας εἰς Ἰερουσαλὴμ τοὺς ἐπικαλουμένους τὸ ὄνομα τοῦτο, καὶ ὧδε εἰς τοῦτο ἐληλύθει ἵνα δεδεμένους αὐτοὺς ἀγάγῃ ἐπὶ τοὺς ἀρχιερεῖς;»

Ἡ τρίτη χρήση εἶναι στὸ προοίμιο τῆς Α΄ πρὸς Κορινθίους Ἐπιστολῆς ὅπου τὴν ἔκφραση χρησιμοποιεῖ, κατὰ τὸν χαιρετισμό του, ὁ ἴδιος ὁ Ἀπόστολος Παῦλος γιὰ τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κορίνθου.

Ἡ τελευταία φορὰ ποὺ χρησιμοποιεῖται ἡ ἔκφραση διαφέρει λίγο. Στὴν Β΄ Ἐπιστολὴ πρὸς τὸν μαθητή του τὸν Τιμόθεο ὁ ἀπόστολος Παῦλος χρησιμοποιεῖ τὴ φράση «μετὰ τῶν ἐπικαλουμένων τὸν Κύριον ἐκ καθαρᾶς καρδίας». Σὲ αὐτὴ φαίνεται ξεκάθαρα ὅτι «οἱ ἐπικαλούμενοι» ἐπικαλοῦνται τὸν ἴδιο τὸν Κύριο. Ἡ ἐπίκληση αὐτὴ προσδιορίζει τὸν χαρακτῆρα τους καὶ ἀποτελεῖ τὸ κύριο καὶ μοναδικὸ διακριτικό τους.

Ἡ ἔκφραση «οἱ ἐπικαλούμενοι τὸν Κύριον» εἶναι πολὺ παλαιά. Πιθανότατα προηγεῖται κατὰ πολλὰ ἔτη τοῦ ὀνόματος «χριστιανοὶ» ποὺ ὄπως θὰ δοῦμε ἀποδόθηκε στὴν Ἀντιόχεια. Οἱ χρήσεις της ἀποκαλύπτουν ἕνα χρονικὸ εὖρος τουλάχιστον 30-35 ἐτῶν: ἡ πρώτη πρέπει νὰ τοποθετηθεῖ γύρω στὸ 32-34 μ.Χ. καὶ ἡ τελευταία (Β΄ Τιμόθεον) στὸ τέλος τοῦ 66 ἢ στὶς ἀρχὲς τοῦ 67 μ.Χ., λίγο πρὶν τὸ μαρτύριο τοῦ Ἀποστόλου τῶν Ἐθνῶν. Αὐτὸ μᾶς πείθει ὅτι εἶχε μακρὰ χρονικὴ χρήση, καθὼς ἐξέφραζε μὲ τὸν καλύτερο τρόπο τὴ σχέση τῶν πιστῶν μὲ τὸν Χριστό.

Συνοψίζοντας, μποροῦμε νὰ ἐντοπίσουμε κάποια κοινὰ χαρακτηριστικὰ τῶν διαφόρων προσδιορισμῶν τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας, κάποιους ἀπὸ τοὺς ὁποίους εἴδαμε σὲ προηγούμενη ἀνάρτησή μας, πρὶν ἀπὸ τὴν καθιέρωση τοῦ ὀνόματος «Χριστιανοί»:

1) Σχετίζονται στενὰ μὲ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη καὶ ὑπάρχουν σὲ αὐτὴ παράλληλα χωρία, κάποια ἀπὸ τὰ ὁποῖα εἶναι ἐξαιρετικὰ ἀκριβῆ (ἐκτὸς ἴσως ἀπὸ τὸν προσδιορισμὸ «μαθηταί»).

2) Ὅπως εἶναι φυσιολογικὸ καὶ ἀναμενόμενο προέρχονται ἀπὸ τὸν εὐρύτερο πνευματικὸ χῶρο τοῦ ἰουδαϊσμοῦ, μέσα στὸν ὁποῖο εἶχαν ἀνδρωθεῖ πνευματικὰ οἱ πρῶτοι πιστοὶ καὶ ἀπὸ τὸν ὁποῖο προέρχονταν ἐθνικὰ καὶ θρησκευτικά.

3) Εἶναι σημαντικὸ ὅτι αὐτοὶ οἱ προσδιορισμοὶ ποὺ μᾶλλον ἀποτελοῦν αὐτοχαρακτηρισμοὺς δὲν ἔχουν συγκρουσιακὸ περιεχόμενο καὶ χαρακτῆρα καὶ δὲν ὑποδηλώνουν ρήξη μὲ τὸν Μωσαϊκὸ Νόμο, ἀλλὰ ὑπέρβασή του.

4) Χωρὶς νὰ ἀναφέρονται ἄμεσα στὸν Χριστὸ (ἐκτὸς ἴσως ἀπὸ τὸν τελευταῖο) σαφῶς παραπέμπουν σὲ Αὐτὸν καὶ δείχνουν ὅτι Αὐτὸς εἶναι τὸ κέντρο τῆς πίστεώς τους ὑποδηλώνοντας ταυτόχρονα καὶ τὴ στενὴ σχέση του μὲ τὸν Θεὸ Πατέρα.

5) Ἡ στενὴ σύνδεση τῶν χαρακτηρισμῶν αὐτῶν μὲ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη καὶ οἱ ἄμεσες ἢ ἔμμεσες ἀναφορὲς σὲ αὐτὴ συσχετίζουν τοὺς πιστοὺς μὲ τὸν Θεὸ ὅπως ἀποκαλύφθηκε σὲ αὐτή.

6) Ἐκτὸς ἀπὸ τὸν χαρακτηρισμὸ «αἵρεση τῶν Ναζωραίων» (ποὺ ἀποδόθηκε ἀπὸ τοὺς Ἰουδαίους) προέρχονται ἀπὸ τοὺς ἴδιους τοὺς πιστούς, οἱ ὁποῖοι μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο δείχνουν ὅτι ἀντιλαμβάνονται τὸν ἑαυτό τους ὡς συνέχεια τοῦ παλαιοῦ Ἰσραήλ, ἀλλὰ μὲ ἐντελῶς διαφορετικὲς προϋποθέσεις καὶ μέσα σὲ πλήρως ἀνακαινισμένο καὶ ἀνανεωμένο πλαίσιο.

7) Ἰδιαίτερα συχνοὶ εἶναι κάποιοι χαρακτηρισμοὶ ποὺ τονίζουν τὴν αἴσθηση τῆς ἑνότητας ἀνάμεσα στοὺς πιστοὺς («ἀδελφοί»), τῆς ἁγιότητας τοῦ σώματος τῆς Ἐκκλησίας («ἅγιοι») καὶ τῆς πορείας ὅλων τῶν πιστῶν πρὸς τὰ ἔσχατα («οἱ τῆς ὁδοῦ»).

Παρόλα αὐτὰ φαίνεται ὅτι αὐτοὶ οἱ τόσο ὄμορφοι καὶ θεολογικὰ θεμελιωμένοι προσδιορισμοὶ δὲν κάλυπταν τοὺς πιστοὺς καὶ τοὺς ἐκτὸς τῆς Ἐκκλησίας καὶ τελικὰ κυριάρχησε ἕνας ἄλλος προσδιορισμὸς γιὰ τὸν ὁποῖο θὰ μιλήσουμε σὲ ἑπόμενη ἀνάρτησή μας μὲ τίτλο «Ἡ ἐτυμολογία τοῦ ὀνόματος Χριστιανοί».

Πῶς ἀποκαλοῦνται τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας στὴν Καινὴ Διαθήκη

Ετικέτες

Ἀπόστολος Παῦλος, Ἀντιόχεια, ὄνομα Χριστιανοί, πρώτη Ἐκκλησία, Καινὴ Διαθήκη, οἱ τῆς ὁδοῦ

Στὴν Ἀντιόχεια ὀνομαστήκαμε γιὰ πρώτη φορὰ «χριστιανοὶ» (Α΄ μέρος)

Μία πολὺ ἐνδιαφέρουσα στιγμὴ τῆς χριστιανικῆς ζωῆς τῆς Ἀντιόχειας εἶναι ἡ μαρτυρία τοῦ Πράξεων 11:26 ὅτι ἐκεῖ ἀποδόθηκε γιὰ πρώτη φορὰ στοὺς πιστοὺς τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ὁ χαρακτηρισμὸς «χριστιανοί». Ἐπιπλέον, στὴν πόλη αὐτὴ ἡ Ἐκκλησία ὀνομάσθηκε γιὰ πρώτη φορὰ «χριστιανισμός», ὅπως μαθαίνουμε ἀπὸ τὴν Ἐπιστολὴ ποὺ ἔστειλε ὁ Ἅγιος Ἰγνάτιος ὁ Θεοφόρος στὴν ἐκκλησία τῆς Μαγνησίας τῆς Μικρᾶς Ἀσίας.

Πρὶν ἐξετάσουμε τὸ πῶς δόθηκε αὐτὸς ὁ προσδιορισμὸς στὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας θὰ δοῦμε μὲ συντομία πῶς ἀποκαλοῦνταν τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας μέχρι τότε.

Τὰ πρῶτα χρόνια ὁ πιὸ διαδεδομένος χαρακτηρισμὸς ποὺ ἐμφανίζεται στὰ περισσότερα βιβλία τῆς Καινῆς Διαθήκης εἶναι «ἅγιοι». Στὰ ἑβραϊκά, μάλιστα, ἡ λέξη ἅγιος συνοδεύεται ἀπὸ τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ Ἀδωνάι ὡς μία ἔκφραση «Ἅγιος τῷ Θεῷ». Παραλλαγές της εἶναι τὸ «κλητοὶ ἅγιοι» (Ρωμ. 1:7, Α´ Κορ. 1:2) καὶ τὸ «Θεοῦ ἅγιοι καὶ ἠγαπημένοι» (Κολ. 3:12).

Ἕνας ἄλλος ἰδιαίτερα συχνὸς χαρακτηρισμὸς εἶναι τὸ «ἀδελφοί», τὸ ὁποῖο ἀπαντᾶται πάρα πολλὲς φορὲς στὰ περισσότερα βιβλία τῆς Καινῆς Διαθήκης. Χρησιμοποιεῖται ἀπὸ ὅλους τοὺς ἀποστόλους ὡς προσφώνηση τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας ὑποδηλώνοντας τὴν ἑνότητά τους. Ἐτυμολογεῖται ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ λέξη γιὰ τὴ μήτρα, «δελφύς», καὶ ἐννοεῖ αὐτοὺς ποὺ προέρχονται ἀπὸ τὴν ἴδια μήτρα. Κατ’ ἐπέκταση ἀναφέρεται στοὺς πιστούς, οἱ ὁποῖοι ἀναγεννήθηκαν ἀπὸ τὸ κοινὸ ποτήριο ἐν Χριστῷ καί, πλέον, εἶναι μέλη μίας οἰκογένειας. Ὁ χαρακτηρισμὸς αὐτὸς ἀποτελεῖ μία διαχρονικὴ προσφώνηση τῶν χριστιανῶν καθὼς τονίζει περισσότερο ἀπὸ κάθε ἄλλο τὴν αἴσθηση τῆς ἑνότητας τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας μεταξύ τους καὶ μὲ τὸν Χριστό.

Ἀποκλειστικὰ στὶς Πράξεις ἐμφανίζεται σὲ τριάντα περιπτώσεις ὁ χαρακτηρισμὸς «μαθηταὶ» ποὺ τονίζει τὴ σχέση τῶν πιστῶν μὲ τὸν Χριστό. Μπορεῖ οἱ ἀπόστολοι νὰ εἶχαν κατηχήσει τὰ περισσότερα μέλη τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ ὅλοι εἶχαν τὴ συνείδηση ὅτι ἦταν μαθητὲς τοῦ Κυρίου. Γι’ αὐτὸν τὸν λόγο ὁ ὅρος αὐτὸς χρησιμοποιεῖται στὸ συγκεκριμένο βιβλίο, τὸ ὁποῖο ἀναφέρεται συχνὰ στὴν κοινότητα τῶν μαθητῶν-μελῶν τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ. Πρόκειται γιὰ ἔκφραση ποὺ χρησιμοποιεῖ ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς.

Ἄλλοι ὅροι ποὺ χρησιμοποιοῦνται στὴν Καινὴ Διαθήκη γιὰ νὰ προσδιορίσουν τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας εἶναι «κλητοὶ» (Ἐπιστολὴ Ἰούδα 1:1), «υἱοὶ Θεοῦ ζῶντος» (Πρὸς Ρωμαίους 9:26), «οἰκεῖοι τοῦ Θεοῦ» (Πρὸς Ἐφεσίους 2:19), «ἠγαπημένοι ὑπὸ τοῦ Θεοῦ» (Α´ Θεσσαλονικεῖς 1:4) καὶ «ἠγαπημένοι ὑπὸ τοῦ Κυρίου» (Β´ Θεσσαλονικεῖς 2:13) ποὺ δείχνουν τὴν σαφὴ πεποίθηση τῶν πιστῶν ὅτι τοὺς εἶχε ἐκλέξει ὁ Θεός. Οἱ χαρακτηρισμοὶ αὐτοὶ φανερώνουν τὴ βεβαιότητά τους γιὰ τὴν ἀμεσότητα τῆς σχέσης τους μὲ Αὐτὸν καὶ τὴ δυνατότητα νὰ κληρονομήσουν τὴ βασιλεία Του. Ἡ χρήση τους ἀποκαλύπτει ὅτι τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας ἀπὸ τὶς πρῶτες στιγμὲς τῆς ἐπὶ γῆς πορείας της εἶχαν συνείδηση τῆς διακρίσεώς τους ἀπὸ τὸν ἰουδαϊσμό. Αὐτὸ δείχνει καὶ ὁ χαρακτηρισμὸς «αἵρεση τῶν Ναζωραίων» (Πράξεις 24:5) ποὺ χρησιμοποιεῖται ἀπὸ Ἰουδαίους γιὰ τοὺς Χριστιανοὺς καὶ φανερώνει ὅτι ἡ διάκριση τῆς Ἐκκλησίας ἀπὸ τὸν ἰουδαϊσμὸ ἦταν ἀντιληπτὴ καὶ ἀπὸ τοὺς ἐκτὸς τοῦ σώματός της. Ἐπίσης δείχνει ὅτι τὰ μέλη της ἀποτελοῦσαν ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ μία ἑνιαία ὁμάδα, ἡ ὁποία ἂν καὶ ἀρχικὰ ξεπήδησε ἀπὸ τὸν ἰουδαϊκὸ θρησκευτικὸ χῶρο σύντομα διαφοροποιήθηκε ἀπὸ αὐτόν. Ὁ προσδιορισμὸς αὐτὸς θὰ μποροῦσε νὰ χρησιμοποιηθεῖ καὶ ἀπὸ Ἰουδαίους, καθὼς ἡ παρουσία διαφορετικῶν ὁμάδων στὸν ἰουδαϊκὸ χῶρο ἦταν θεμιτὴ καὶ ἀποδεκτή. Παράλληλα δὲν προσβάλλει τὸ ἰουδαϊκὸ αἴσθημα μὲ τὴ χρήση τοῦ ὅρου «Χριστὸς» ποὺ θὰ ἀποτελοῦσε «κόκκινο πανὶ» γιὰ κάθε πιστὸ Ἰουδαῖο.

Ἐνδιαφέρον ἔχει ἡ φράση τοῦ Ἀπ. Παύλου στὸ χωρίο Ἐφεσίους 3:8, στὴν ὁποία χαρακτηρίζει τὸν ἑαυτό του ὡς τὸν «ἐλαχιστότερο πάντων τῶν ἁγίων». Μία παρόμοια χρήση δὲ θὰ μποροῦσε νὰ γίνει στὶς μέρες μας, καθὼς κανεὶς δὲ θὰ κατέτασσε τὸν ἑαυτό του στὴν χορεία τῶν ἁγίων, ἀλλὰ κατὰ τὴν ἐποχὴ τῆς Καινῆς Διαθήκης ὁλόκληρη ἡ πιστεύουσα κοινότητα εἶχε τὴ συνείδηση τῆς συλλογικῆς ἁγιότητας, ἡ ὁποία πήγαζε ἀπὸ τὴ συμμετοχὴ στὸν ἅγιο λαὸ τοῦ Θεοῦ, στὸ ἱερὸ λῆμμα, τὸ ὁποῖο ἦταν φορέας τῆς χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἡ ἁγιότητα δὲν ἦταν καρπὸς προσωπικῆς εὐσέβειας οὔτε ἀτομικῆς ἠθικῆς τελείωσης, ἀλλὰ καρπὸς τῆς συμμετοχῆς στὸν χῶρο τῆς χάριτος, στὸ μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας ὡς Σῶμα Χριστοῦ καὶ σὲ ὅ,τι αὐτὴ ἀντιπροσώπευε.

Ἕνας σημαντικὸς γιὰ τὰ χρόνια τῆς Καινῆς Διαθήκης χαρακτηρισμὸς ποὺ δὲν χρησιμοποιεῖται πλέον, καὶ γι᾿ αὐτὸ εἶναι ἴσως λίγο δυσνόητος γιὰ ἐμᾶς, εἶναι «οἱ τῆς ὁδοῦ» ποὺ τὸν συναντᾶμε στὶς Πράξεις (9:2, 19:9, 23, 22:4, 24:14, 22) καὶ στὴν Α´ Θεσσαλονικεῖς (3:11). Ἡ προσφώνηση αὐτὴ συνδέεται μὲ τὴν πίστη τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας ὅτι πορεύονται ἀπὸ τὴν ἐπίγεια καὶ φθαρτὴ πραγματικότητα σὲ μία ἀνακαινισμένη καὶ ἐξαγιασμένη ζωὴ (Πρ. 16:17, ὅπου χαρακτηρίζεται ὡς «ὁδὸς σωτηρίας»). Ἡ συγκεκριμένη ἔκφραση τονίζει τὴν ἑνότητα τῶν μαθητῶν μεταξύ τους καὶ μὲ τὸν Χριστό, ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ ὁδοδείκτης καὶ ὁ ὁδηγός τους καὶ προϋποθέτει μία δυναμικὴ κατανόηση τοῦ εὐαγγελικοῦ κηρύγματος, καθὼς τονίζει τὴ διαρκὴ πορεία τοῦ χριστιανισμοῦ πρὸς τὴν τελείωση διὰ τῆς κοινωνίας μὲ τὸν Χριστό. Ἡ κατανόηση αὐτὴ ἦταν ἰδιαίτερα ἔντονη κατὰ τοὺς πρώτους αἰῶνες τῆς Ἐκκλησίας ὅταν ἡ ἀναμονὴ τῶν ἐσχάτων ἀποτελοῦσε ἄμεση προσδοκία τῶν πιστῶν. Οἱ μαθητὲς εἶχαν τὴν πεποίθηση ὅτι διαρκῶς βρίσκονται σὲ μία πορεία, ἡ ὁποία τέλος καὶ ὁλοκλήρωση θὰ ἔχει τὴ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν.

Τὸ χωρίο Πράξεων 24:14 ἀποκαλύπτει τὴ διαφορετικὴ προσέγγιση τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῶν Ἰουδαίων πρὸς τὴ διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ. Οἱ πιστοὶ αὐτοχαρακτηρίζονταν ὡς «οἱ τῆς ὁδοῦ», ἐνῶ οἱ ἀντίπαλοί τους, στὴ συγκεκριμένη περίπτωση οἱ Ἰουδαῖοι, ἀποκαλοῦσαν τὴν πίστη τους «αἵρεση»: «κατὰ τὴν ὁδὸν ἣν λέγουσιν αἵρεσιν, οὕτως λατρεύω τῷ πατρώῳ Θεῷ πιστεύων πᾶσι τοὶς κατὰ τὸν νόμον καὶ τοῖς ἐν τοῖς προφήταις γεγραμμένοις» λέει ὁ Ἀπ. Παῦλος πρὸς τὸν Ρωμαῖο Ἐπίτροπο τῆς Ἰουδαίας Φήλικα (52-59 μ.Χ.).

Ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς γιὰ νὰ περιγράψει τὴ χριστιανικὴ κοινότητα τῆς Δαμασκοῦ υἱοθετεῖ τὴν ἔκφραση «οἱ τῆς ὁδοῦ» (Πρ. 9:2).  Ἡ χρήση τῆς ἔννοιας «ὁδὸς» γιὰ τοὺς Ἰουδαίους ἦταν ἰδιαίτερα οἰκεία καὶ σαφής, καθὼς εἶναι πολὺ συνηθισμένη ἤδη ἀπὸ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη. Δεκάδες φορὲς συσχετίζεται μὲ τὸν Θεό, ὡς «οἱ ὁδοὶ Κυρίου» (Γεν. 18:19), ἐνῶ σὲ ἄλλες περιπτώσεις ἀναφέρεται στὶς «ὁδοὺς τῶν ἀσεβῶν» (Ἰερ. 12:1), οἱ ὁποῖες πρέπει νὰ ἀποφεύγονται. Σχετικὴ εἶναι ἡ ἔκφραση «ὁδοὶ ἐθνῶν» (Ἰερ. 10:2) ποὺ ὁ προφήτης Ἰερεμίας ταυτίζει μὲ τὴν ἀσέβεια καὶ τὴν παραθεώρηση τοῦ Νόμου. Σὲ ἄλλο σημεῖο (Ἰερ. 25:5) ὁ Θεὸς διὰ τοῦ στόματος τοῦ ἴδιου προφήτη προτρέπει τοὺς Ἰσραηλίτες νὰ ἀπομακρυνθοῦν ἀπὸ τὶς «πονηρὲς ὁδοὺς» καὶ νὰ ἐπιστρέψουν στὴ γῆ ποὺ παραχώρησε στοὺς πατέρες τους.

Στὴν Παλαιὰ Διαθήκη συναντοῦμε ἐκφράσεις ποὺ ἐντοπίσαμε καὶ στὴν Καινή, ὅπως ὁδὸς «ἀληθείας» (Ψλμ. 118:30) καὶ «δικαιοσύνης» (Παρ. 16:17). Παράλληλα ἐμφανίζονται καὶ ἄλλες, ὅπως «ὁδοὶ ἀμώμων» (Ψλμ. 36:18), «ὁδοὶ εὐθεῖαι» (Δαν. 3:27). Στὴν ἀρχὴ τοῦ 127^ου Ψαλμοῦ μακαρίζονται «οἱ πορευόμενοι ἐν ταῖς ὁδοῖς αὐτοῦ» μὲ τρόπο ποὺ προσεγγίζει πολὺ τὴ χρήση τῆς ἔκφρασης στὴν Καινὴ Διαθήκη. Ὅπως οἱ μαθητὲς τοῦ Κυρίου χαρακτηρίζονται ὡς «οἱ τῆς ὁδοῦ» ἔτσι καὶ ὅσοι τηροῦν τὸ θέλημα τοῦ Κυρίου, ἀκόμη καὶ στὴν Παλαιὰ Διαθήκη, θεωρεῖται ὅτι πορεύονται τὴν ὁδό Του. Μὲ αὐτὴ τὴν προετοιμασία, ἤδη ἀπὸ τὴν προχριστιανικὴ ἐποχή, δὲ θὰ ἦταν παράδοξο γιὰ τοὺς ἐξ Ἰουδαίων πιστοὺς νὰ ἀποδεχθοῦν εὔκολα αὐτὸν τὸν χαρακτηρισμό, ὁ ὁποῖος ἂν καὶ συνδεόταν εὐθέως μὲ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη ἔδειχνε τὴν ὑπακοὴ τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας στὸν Νόμο τοῦ Θεοῦ, ὅπως αὐτὸς διαμορφώθηκε ἀπὸ τὴ Σάρκωση καὶ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ.

(Θὰ ἀκολουθήσει Β΄ μέρος μὲ τίτλο

«Τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας «Οἱ ἐπικαλούμενοι τὸ ὄνομα»«)

Οἱ Μυροφόρες φθάνουν στὸν κενὸ τάφο

Ετικέτες

Ἀνάσταση, Ἰερουσαλήμ, σταύρωση, Μυροφόρες, Χριστός, εὐαγγελιστές, κενός τάφος

Χριστὸς ἀνέστη!

Σύμφωνα μὲ τὴν ἐπικρατοῦσα στὸν ἰουδαϊσμὸ συνήθεια κατὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ Χριστοῦ ἕνα νεκρὸ σῶμα ἔπρεπε νὰ ἀλειφθεῖ μὲ πολύτιμα μύρα ὥστε νὰ εἶναι ἕτοιμο γιὰ νὰ παραδοθεῖ στὴ φθορὰ τοῦ θανάτου. Ἀπὸ αὐτὴ τὴν πρακτικὴ δὲν ἐξαιρέθηκε οὔτε τὸ σῶμα τοῦ Κυρίου, ἀλλὰ ὁμάδα μυροφόρων γυναικῶν ἐπισκέφθηκε τὸν τάφο γιὰ νὰ πράξει τὸ καθῆκον κάθε εὐσεβοῦς Ἰουδαίου ἀπέναντι σὲ ἕναν νεκρό.

Κανονικὰ οἱ τιμὲς αὐτὲς ἀποδιδόταν κατὰ τὴ στιγμὴ τῆς ταφῆς καὶ ἔπειτα ὁ τάφος σφραγιζόταν. Στὴν περίπτωση τοῦ Κυρίου δὲν ἔγινε ἡ ἐπάλειψη κατὰ τὴ στιγμὴ τῆς ταφῆς, καθὼς ἡ ὥρα εἶχε παρέλθει καὶ λόγῳ τῆς αὐστηρῆς ἀργίας τοῦ Σαββάτου, ποὺ εἶχε ξεκινήσει κατὰ τὴν ὥρα τῆς ἀποκαθηλώσεως (ἡ ὁποία προφανῶς ἔγινε νωρὶς τὰ ξημερώματα τοῦ Σαββάτου), δὲν ἦταν δυνατὸ νὰ ἀγοράσουν τὰ ἀπαραίτητα οὔτε νὰ παραμείνουν στὴν περιοχὴ τῆς ταφῆς ποὺ ἦταν ἔξω ἀπὸ τὶς πύλες τῆς Ἰερουσαλήμ.

Ἕνας ἀπὸ τοὺς πολλοὺς καὶ αὐστηροὺς περιορισμοὺς ποὺ ἴσχυαν κατὰ τὸ Σάββατο ἦταν ἡ ἀπαγόρευση νὰ βαδίσουν περισσότερο ἀπὸ «Σαββάτου ὁδὸν» ποὺ σύμφωνα μὲ τὴ μία σχολὴ ἑρμηνευτῶν τοῦ νόμου ἦταν χίλια (περίπου 500 μέτρα) καὶ σύμφωνα μὲ τὴν ἄλλη δύο χιλιάδες βήματα (περίπου 1.000 μέτρα). Γι᾿ αὐτὸ οἱ μυροφόρες κατόρθωσαν νὰ ἀγοράσουν τὰ μύρα, ἀλλὰ δὲν εἶχαν τὴ δυνατότητα νὰ ἐπισκεφθοῦν τὸν τάφο καί, φυσικά, δὲν ἐπιτρεπόταν νὰ κυλίσουν τὸν λίθο ποὺ κάλυπτε τὴ θύρα τοῦ μνημείου.

Ἐνδιαφέρον παρουσιάζουν τὰ βιβλικὰ χωρία, τὰ ὁποῖα χρησιμοποιοῦν τὸ ρωμαϊκὸ σύστημα χρονολόγησης καὶ δέχονται ὅτι τὸ Σάββατο ἔληγε τὰ ξημερώματα τῆς ἑπομένης ἡμέρας: τῆς μίας τῶν Σαββάτων, δηλαδὴ τῆς πρώτης μετὰ τὸ Σάββατο. Στὸ χωρίο Ματθαίου 28:1 παραδείγματος χάριν διαβάζουμε «ὀψὲ δὲ σαββάτων, τῇ ἐπιφωσκούσῃ εἰς μίαν σαββάτων». Αὐτὸ πρέπει νὰ ἀποδοθεῖ «πολὺ ἀργὰ τὸ Σάββατο, ἐνῶ χάραζε ἡ πρώτη ἡμέρα μετὰ τὸ Σάββατο», δηλώνοντας ὅτι μέχρι τὰ ξημερώματα τοῦ Σαββάτου ἴσχυε τὸ Σάββατο καὶ ἡ ἑπόμενη ἡμέρα ξεκινοῦσε μὲ τὴν πρώτη ὑποψία τῆς ἀνατολῆς τοῦ ἡλίου.

Ὁ μόνος ποὺ φαίνεται νὰ μένει πιστὸς στὸ ἰουδαϊκὸ σύστημα χρονολόγησης τῶν τμημάτων τῆς ἡμέρας εἶναι ὁ εὐαγγελιστὴς Μᾶρκος. Τὸ χωρίο Μάρκου 16:1 δηλώνει ὅτι ἀγόρασαν ἀρώματα μόλις πέρασε ἡ ἀργία τοῦ Σαββάτου (ἀργὰ τὸ ἀπόγευμα τοῦ Σαββάτου) καὶ τὸ πρωῒ τῆς μίας τῶν σαββάτων, τῆς ἑπομένης ἡμέρας μετὰ τὸ Σάββατο, ὅταν εἶχε λήξει ἡ ἀργία τοῦ Σαββάτου ἐπισκέφθηκαν τὸ μνῆμα τοῦ Κυρίου: «καὶ διαγενομένου τοῦ Σαββάτου Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ Μαρία ἡ τοῦ Ἰακώβου καὶ Σαλώμη ἠγόρασαν ἀρώματα ἵνα ἐλθοῦσαι ἀλείψωσιν αὐτόν. καὶ λίαν πρωῒ τῇ μιᾷ τῶν σαββάτων ἔρχονται ἐπὶ τὸ μνημεῖο ἀνατείλαντος τοῦ ἡλίου». Προφανῶς ξεκίνησαν ἀξημέρωτα ἀπὸ τὶς κατοικίες τους καὶ μόλις βγῆκαν ἔξω ἀπὸ τὴν πόλη ἄρχιζε νὰ ἀχνοφαίνεται ἡ αὐγή. Πιθανότατα αὐτὸ συμβαίνει διότι εἶναι ὁ μόνος ποὺ περιγράφει μία πράξη ποὺ ἔγινε ἀπὸ τὶς Μυροφόρες ἐντὸς τῆς πόλεως. Ἡ ἐνέργεια αὐτή, ἡ ἀγορὰ ἀρωμάτων, πραγματοποιήθηκε σύμφωνα μὲ τὸ ἰουδαϊκὸ τυπικὸ τῆς ἀργίας τοῦ Σαββάτου.

Βέβαια, μὲ μία λίγο διαφορετικὴ ἑρμηνεία θὰ μποροῦσε καὶ αὐτὴ ἡ ἀναφορὰ τοῦ εὐαγγελιστοῦ Μάρκου νὰ ταιριάζει μὲ τὸ ρωμαϊκὸ σύστημα χρονολόγησης ἐὰν δεχθοῦμε ὅτι τὸ «διαγενομένου τοῦ Σαββάτου» ἀναφέρεται στὸ πρωὶ τοῦ Σαββάτου (ὅπως στοὺς ἄλλους εὐαγγελιστὲς) καὶ κατὰ συνέπεια οἱ Μυροφόρες ἀγόρασαν τὰ ἀρώματα λίγο πρὶν τὰ ξημερώματα (προφανῶς τὰ καταστήματα ἦταν ἀπὸ πολὺ νωρὶς ἀνοικτὰ στὴν Ἰερουσαλὴμ γιὰ νὰ ἐξυπηρετήσουν τὶς δεκάδες χιλιάδες τῶν ἐπισκεπτῶν τοῦ Πάσχα) καὶ μὲ τὴν ἀνατολὴ τοῦ ἡλίου ἔφτασαν στὸ μνημεῖο.

Ὁ εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς σημειώνει ὅτι ἡ ἀποκαθήλωση ἔγινε πολὺ ἀργὰ τὴν Παρασκευή, ἐνῶ ξημέρωνε τὸ Σάββατο, ὅμως πρὶν ἀνατείλει ὁ ἥλιος, ὁ ὁποῖος θὰ δήλωνε τὴν ἔναρξη τοῦ Σαββάτου (Λκ. 23:54) «καὶ ἡμέρα ἦν παρασκευῆς καὶ σάββατον ἐπέφωσκεν». Συνεπῶς, ὁ εὐαγγελιστὴς δὲν θεωρεῖ ὅτι ἡ ἀργία τοῦ Σαββάτου εἶχε ξεκινήσει τὸ ἀπόγευμα τῆς Παρασκευῆς, ἀλλὰ μὲ τὴν ἀνατολὴ τὸ πρωὶ τοῦ Σαββάτου.

Οἱ μυροφόρες γυναῖκες ἑτοίμασαν τὰ ἀρώματα γιὰ νὰ ὁλοκληρώσουν τὴ νεκρικὴ φροντίδα τοῦ σώματος τοῦ Κυρίου καὶ ἐπισκέφθηκαν τὸ μνῆμα ἀμέσως μόλις τελείωσε ἡ ἀργία του Σαββάτου, πολὺ νωρὶς τὸ πρωὶ τὴν ὥρα ποὺ χάραζε ἡ ἑπόμενη ἡμέρα ἀπὸ τὸ Σάββατο (ἡ Κυριακὴ): «τὸ μὲν σάββατον ἡσύχασαν κατὰ τὴν ἐντολήν, τῇ δὲ μιᾷ τῶν σαββάτων ὄρθρου βαθέως ἐπὶ τὸ μνῆμα ἦλθον» (Λκ. 23:56-24:1).

Ἀντιστοίχως, ὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης τονίζει καὶ αὐτὸς ὅτι ἡ Ἁγία Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ «ἔρχεται πρωῒ σκοτίας ἔτι οὔσης εἰς τὸ μνημεῖον καὶ βλέπει τὸν λίθον ἠρμένον ἐκ τοῦ μνημείου» (Ἰωάννου 20:1) ἔφθασε στὸν τάφο πολὺ πρωΐ. Μάλιστα, σημειώνει ὅτι ἦταν ἀκόμη σκοτάδι.

Ἀπὸ τὴ μελέτη αὐτῶν τῶν χωρίων διαπιστώνουμε ὅτι οἱ μυροφόρες ἔφθασαν στὸν τάφο πολὺ νωρὶς τὸ πρωὶ τῆς Κυριακῆς, μόλις ἡ μετακίνησή τους ἔξω ἀπὸ τὴν πόλη ἦταν ἐπιτρεπτή. Τὸ σύστημα αὐτὸ ἦταν σύμφωνο μὲ τὸ ρωμαϊκὸ ἡμερήσιο πρόγραμμα ποὺ δεχόταν ὅτι ἡ 1^η ὥρα τῆς ἡμέρας ξεκινοῦσε μὲ τὴν ἀνατολὴ τοῦ ἡλίου. Σύμφωνα μὲ αὐτὸ τὸ σύστημα ἡ κάθε ἡμέρα χωριζόταν σὲ 12 ὧρες τῆς ἡμέρας καὶ 12 ὧρες τῆς νύκτας. Ἀνάλογα μὲ τὴν ἐποχὴ τοῦ χρόνου καὶ τὴν περιοχὴ τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας ποὺ γινόταν ἡ μέτρηση ὑπῆρχαν σημαντικὲς διαφορές.

Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο ὁρίζουν τὸν χρόνο οἱ εὐαγγελιστὲς στὶς διηγήσεις τοῦ πάθους καὶ τῆς σταυρώσεως:

α) «ἀπὸ δὲ ἕκτης ὥρας σκότος ἐγένετο ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἕως ὥρας ἐνάτης. περὶ δὲ τὴν ἐνάτην ὥραν ἀνεβόησεν ο Ἰησοῦς φωνῇ μεγάλῃ λέγων …». Σὲ μετάφραση τὸ χωρίο αὐτὸ ἔχει ὡς ἐξῆς: «ἀπὸ τὶς 12 τὸ μεσημέρι μέχρι τὶς 3.00 μ.μ. ἔγινε σκοτάδι σὲ ὁλόκληρη τὴ γῆ. Γύρω στὶς 3.00 μ.μ. ὁ Ἰησοῦς κραύγασε μὲ δυνατὴ φωνὴ …» (Ματθαίου 27:45-46).

β) ἀκριβῶς τὸ ἴδιο εἶναι τὸ χωρίο 15:33-34 τοῦ εὐαγγελιστοῦ Μάρκου

γ) καὶ τὸ χωρίο 23:44 τοῦ εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ, τὸ ὁποῖο ὅμως δὲν ἀναφέρει τὴν ὥρα ποὺ ἐξέπνευσε ὁ Κύριος.

δ) Ἀνάλογο προσδιορισμὸ ἔχει καὶ ὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης: «ἦν δὲ παρασκευὴ τοῦ πάσχα, ὥρα ἦν ὡς ἕκτη. καὶ λέγει [ὁ Πιλᾶτος] τοῖς Ἰουδαίοις…» (Ἰωάννου 19:14) μὲ τὴ διαφορὰ ὅτι δίνει μόνο τὸ ἀρχικὸ χρονικὸ ὅριο καὶ ξεκινᾶ ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ τελείωσε ἡ δίκη τοῦ Ἰησοῦ ἐνώπιον τοῦ Πιλάτου, γύρω στὶς 12.00 τὸ μεσημέρι.

Σύμφωνα μὲ αὐτὸ τὸ σύστημα προσδιορισμοῦ τοῦ χρόνου τῆς ἡμέρας, ποὺ σημειωτέον ἦταν σὲ χρήση καὶ στὸ Βυζάντιο, φαίνεται ὅτι οἱ μυροφόρες ξεκίνησαν ἀπὸ τὶς κατοικίες τους μετὰ τὴν 11^η ὥρα τῆς νυκτὸς καὶ ἔφτασαν στὸ μνημεῖο κατὰ τὴν 1^η ὥρα τῆς ἡμέρας ἢ πρὸς τὸ τέλος τῆς 11^ης ὥρας τῆς νυκτός, δηλαδὴ ὅσο νωρίτερα τοὺς ἐπιτρεπόταν νὰ πᾶνε στὸν τάφο.

Καθοριστικὸ ρόλο στὴν ἀπόφαση τῶν Μυροφόρων νὰ ἐπισκεφθοῦν νωρὶς τὸ πρωί, καὶ ὄχι τὸ ἀπόγευμα τοῦ Σαββάτου, τὸν τάφο τοῦ Κυρίου, ἀλλὰ καὶ στὴν χρήση ἀπὸ τοὺς εὐαγγελιστὲς τοῦ ρωμαϊκοῦ ἡμερησίου προγράμματος ἔπαιξε προφανῶς τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ τόπος τῆς Σταυρώσεως καὶ τὸ μνημεῖο τοῦ Κυρίου ἦταν ἔξω ἀπὸ τὶς πύλες τῆς Ἰερουσαλήμ. Τὸ βράδυ, μὲ τὴ δύση τοῦ ἡλίου, ὅπως σὲ ὅλες τὶς πόλεις τοῦ ἀρχαίου κόσμου, οἱ πύλες ἔκλειναν καὶ ἄνοιγαν καὶ πάλι μὲ τὴν ἀνατολή. Μάλιστα, ἐκεῖνες τὶς ἡμέρες ποὺ χιλιάδες προσκυνητὲς καὶ ὁ ρωμαῖος ἐπίτροπος Πόντιος Πιλᾶτος ἦταν στὴν πόλη τὰ μέτρα ἀσφαλείας θὰ ἦταν αὐστηρότερα καὶ οἱ φρουροὶ πιὸ προσεκτικοί. Ἐπειδὴ ἡ Ἀποκαθήλωση καὶ ἡ γρήγορη ταφὴ ἔγιναν μὲ ἄδεια τοῦ Πιλάτου κατέστη δυνατὸ ὅσοι συμμετεῖχαν σὲ αὐτὲς τὶς ἐνέργειες νὰ παραμείνουν ἔξω ἀπὸ τὶς πύλες μετὰ τὴ δύση. Ἔτσι, τὸ πρόγραμμα μετακινήσεων τῶν μαθητῶν καὶ τῶν Μυροφόρων, ὅπως τὸ καταγράφουν οἱ εὐαγγελιστές, ἔπρεπε νὰ καθοριστεῖ βάσει τῶν ρωμαϊκῶν καὶ ὄχι βάσει τῶν ἰουδαϊκῶν μεθόδων μέτρησης τοῦ χρόνου.

«Μεῖνον μεθ᾿ ἡμῶν, ὅτι πρός ἑσπέραν ἤδη ἡ ἡμέρα …»

Ετικέτες

Ἀνάσταση, πρώτη Ἐκκλησία, συναισθήματα μαθητῶν μετά τήν Ἀνάσταση, τολμήσας, μεῖνον μεθ᾿ ἡμῶν

Πολλά σημεῖα γύρω ἀπό τό μεγάλο γεγονός τῆς Ἀναστάσεως μένουν ἄγνωστα καί ἀκατανόητα ἀπό τούς ἀνθρώπους, πιστούς καί μη. Πρῶτα καί κύρια τό γεγονός καθ᾿ ἑαυτό. Ὁ φιλοπερίεργος νοῦς μας συχνά ἀνατρέχει σέ αὐτές τίς μοναδικές στιγμές καί ἐρευνώντας προσπαθεῖ νά ἀποκαλύψει τόν μυστικό τρόπο μέ τόν ὁποῖο ἐξελίχθηκαν τά πράγματα.Στήν πραγματικότητα πολύ λίγα γνωρίζουμε γιά τό πότε ἀκριβῶς ἔγινε, πῶς ἔγινε, τί εἶδαν ἤ τί ἔνιωσαν οἱ φυλάσσοντες τόν τάφο στρατιῶτες, ποιά ἦταν ἡ πρώτη ἀντίδραση τῶν μυροφόρων καί τῶν μαθητῶν μπροστά στόν κενό τάφο καί ἄλλα παρόμοια.

Λίγα γνωρίζουμε γιά τίς ἐμφανίσεις τοῦ Κυρίου, τήν ψηλάφιση τοῦ Ἀποστόλου Θωμᾶ, τίς συζητήσεις μέ τόν Ἀναστημένο Χριστό, τή συναναστροφή μέ Αὐτόν γιά σαράντα ἡμέρες.

Πολλά τά ἐρωτήματα λίγες οἱ ἀπαντήσεις καί βέβαια ὄχι κατ᾿ ἀνάγκην ἀναγκαῖες …

Ἀπό ὅλα αὐτά τό ἐνδιαφέρον μου τραβᾶ —ὡς μία προσωπική περιέργεια, ἀδυναμία καλύτερα πεῖτε τη— τό ἐρώτημα πῶς αἰσθάνονταν οἱ μαθητές ἐκεῖνες τίς ἡμέρες.

Ἀρχικά ἀμέσως μετά τήν Ἀποκαθήλωση καί τήν Ταφή τοῦ Διδασκάλου. Παρά τό ὅτι ὁ Χριστός τούς εἶχε μιλήσει κατά τήν περίοδο πού ἦταν μαζί τους γιά τά ὅσα θά συνέβαιναν μετά τό θάνατό Του ἦταν πολύ δύσκολο νά προετοιμαστοῦν γιά τά ὅσα συνέβαιναν καί γιά τά ὅσα θά ἀκολουθοῦσαν. Καλύτερα ἀπό κάθε δική μας προσπάθεια νά περιγράψουμε τά συναισθήματα τῶν μαθητῶν τά ἀποδίδει ἡ φράση τοῦ Εὑαγγελιστοῦ Μάρκου πού ἀναφέρεται στόν Ἰωσήφ ἀπό τήν Ἁριμαθαία, τόν εὐσχήμονα βουλευτή καί μέλος τοῦ Μεγάλου Συνεδρίου. Αὐτός, παρά τήν ἡγετική του θέση στήν ἰουδαϊκή κοινωνία, γιά νά πλησιάσει τόν Πιλᾶτο καί νά ζητήσει τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ χρειάστηκε τόσο θᾶρρος πού τό καταγράφει ὁ Εὐαγγελιστής Μᾶρκος στόν 43 στίχο τοῦ 15^ου κεφαλαίου τοῦ Εὐαγγελίου του: «τολμήσας εἰσῆλθεν πρός τόν Πιλᾶτον καί ᾐττήσατο τό σῶμα τοῦ Ἰησοῦ». Προφανῶς, γιά νά προχωρᾶ σέ αὐτήν τήν παρατήρηση, θά γνώριζε ὅτι ὅλοι οἱ ἄλλοι μαθητές θά εἶχαν καταληφθεῖ ἀπό τρόμο καί κανείς δέν θά τολμοῦσε νά πάει στόν Πιλᾶτο καί νά ζητήσει τό σῶμα τοῦ κεκοιμημένου.

Ἡ στάση αὐτή τῶν ἀποστόλων νομίζω ὅτι εἶναι ἀπολύτως κατανοητή καί, δεδομένων τῶν συνθηκῶν, ἀναπόφευκτη…

Αὐτές οἱ τρεῖς πρῶτες ἡμέρες θά πρέπει νά ἦταν πολύ δύσκολες, ὄχι μόνο λόγῳ τῆς βαθειᾶς θλίψεώς τους γιά τήν ἀπώλεια τοῦ ἀγαπημένου τους δασκάλου, ἀλλά καί τῆς συνοχῆς καί τοῦ φόβου γιά ὅσα θά ἀκολουθοῦσαν καί τά ὁποῖα, ἐκεῖνες τίς πρῶτες ἡμέρες, ἦταν παντελῶς ἄγνωστα.

Ἡ πρώτη ἀλλαγή συναισθημάτων καί διαθέσεως καταγράφεται ἀπό τή στιγμή πού οἱ μυροφόρες μετέφεραν τό μήνυμα τοῦ κενοῦ τάφου στούς μαθητές. Αὐτή ἡ συναισθηματική μετάπτωση περιγράφεται ἐξαιρετικά στό κατά Μᾶρκον Εὐαγγέλιο: «καί ἐξελθοῦσαι ἔφυγον ἀπό τοῦ μνημείου, εἶχεν γάρ αὐτάς τρόμος καί ἔκστασις· καί οὐδενί οὐδέν εἶπαν ἐφοβοῦντο γάρ» (Μάρκου 16:8).

Ὁ καθαρός τρόμος τῶν πρώτων ἡμερῶν ἔδωσε τή θέση του σέ ἕνα ἄλλο μεικτό συναίσθημα: τρόμος, γιά τά ὅσα εἶχαν γίνει πρίν ἀπό τρεῖς ἡμέρες, ἀλλά καί ἔκστασις, γιά ὅσα ἀντίκρισαν τά μάτια τῶν ἐπισκεπτῶν τοῦ κενοῦ τάφου μά καί γιά ὅσα ἐπρόκειτο νά συμβοῦν στό μέλλον.

Τό «ἐφοβοῦντο γάρ» δέν δείχνει μόνο φόβο, ὅπως συμβαίνει σήμερα. Γιά νά κατανοήσουμε ὀρθά τήν ἔννοιά του θά πρέπει νά ἀναμείξουμε τίς ἔννοιες τοῦ σεβασμοῦ μπροστά στό ἄγνωστο, τῆς συνοχῆς τῆς καρδιᾶς μπροστά στό μυστήριο, τῆς συστολῆς ἀπέναντι στό ἄγνωστο, μπροστά στά ἐπερχόμενα…

Νομίζω ὅτι ἡ λέξη «φόβος», μία πολύ δυνατή λέξη, χρησιμοποιεῖται περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλη γιά νά περιγράψει τήν ψυχική κατάσταση τῶν μαθητῶν ἀμέσως μετά τήν διαπίστωση ὅτι κάτι περίεργο, ἀναμενόμενο μέν ἀπίστευτο δέ, εἶχε συμβεῖ.

Αὐτόν τόν φόβο διέρρηξε ὁ Χριστός μέ τήν Ἀνάστασή Του. Χαρακτηριστική εἶναι ἡ περιγραφή τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου ὅταν οἱ μαθητές εἶναι συγκεντρωμένοι «διά τόν φόβον τῶν Ἰουδαίων» καί «ἦλθεν ὁ Ἰησοῦς καί ἔστη εἰς τό μέσον καί λέγει αὐτοῖς· εἰρήνη ὑμῖν» (Ἰωάννου 20:19). Ἡ παρουσία καί ἡ εὐλογία τοῦ Χριστοῦ προσφέρει τήν Εἰρήνη πού ξεπερνᾶ κάθε χωρισμό καί διαλύει κάθε διάκριση. Εἶναι τό ἀντίδοτο στό φόβο, στό μίσος, στή μοναξιά.

Στήν ἀπορία μου πῶς νά ἔνιωθαν οἱ μαθητές ἀπαντᾶ ἄριστα ἡ φράση τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ πού προέρχεται ἀπό τή διήγηση τῆς πορείας πρός Ἐμμαούς: «μεῖνον μεθ᾿ ἡμῶν, ὅτι πρός ἑσπέραν ἤδη ἡ ἡμέρα…».

Ἀποδίδει τή χαρά καί τήν προσδοκία τῆς συναναστροφῆς τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Κύριο, ἀκόμη καί ὅταν, ὅπως ἀκριβῶς οἱ μαθητές, δέν ἔχει σαφή συνείδηση ὅτι δίπλα του εἶναι ὁ Χριστός. Ἡ πρόσκληση αὐτή περιγράφει τή συναισθηματική κατάσταση τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας ἐκεῖνες τίς δύσκολες πρῶτες ἡμέρες. Θά ἔνιωθαν μία γλυκειά μοναξιά πού θά τήν θεράπευε ἡ ἐν ἀπουσίᾳ παρουσία τοῦ Κυρίου καί ἡ ἔντονη προσμονή τῶν ἐσχάτων. Ὁ Χριστός ἦταν δίπλα τους, τόν εἶχαν ζήσει καί τόν ἀγαποῦσαν. Ἤθελαν νά μείνει κοντά τους, ὄχι μόνο γιατί ἔνιωθαν φόβο, ἀλλά νομίζω κυρίως διότι ἡ παρουσία Του γέμιζε τίς καρδιές τους μέ τή χαρά τῆς Ἀναστάσεως καί τήν ἐλπίδα τῆς σωτηρίας. Ἔκεῖνες τίς πρῶτες ἡμέρες οἱ πιστοί περισσότερο ζοῦσαν καί λιγότερο ἐπεξεργάζονταν νοητικά τήν παρουσία του Κυρίου.Ἡ πορεία πρός Ἐμμαούς μᾶς προσφέρει μία πραγματικά ἐντυπωσιακή σκηνή. Φανταστεῖτε τούς δύο Ἰουδαίους νά περπατοῦν καί νά συνομιλοῦν μέ τόν Κύριο. Ἐκεῖνος νά τούς ἐξηγεῖ τίς Γραφές καί νά ἀναλύει θεολογικά τά γεγονότα πού μόλις πρίν ἀπό λίγο οἱ μαθητές εἶχαν ζήσει καί αὐτοί νά ἀρχίζουν νά νιώθουν τή ζεστασία πού τούς κάνει νά τόν παρακαλέσουν νά μείνει μαζί τους.

Ἡ πρώτη μας σκέψη νομίζω ὅτι εἶναι «ἄχ καί νά ἤμουν καί ἐγώ ἐκεῖ…». Μια σκέψη περιττή, μάταιη θά ἔλεγα, γιατί ὁ καθένας ἀπό ἐμᾶς εἶναι μαζί Του καί Ἐκεῖνος μένει μαζί μας «ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος», ὅπως ἀκριβῶς μᾶς τό ὑποσχέθηκε. Δέν μᾶς ἄφησε, δέν μᾶς ἀφήνει καί δέν πρόκειται νά μᾶς ἀφήσει ποτέ μόνους μας.

Εἶναι ὁ Λυτρωτής μας, ὁ συμπαραστάτης, τό στήριγμα καί ἡ ἐλπίδα μας!

Καί ὅλα αὐτά εἶναι πραγματικότητα γιά κάθε ἄνθρωπο ἀφοῦ ὁ Χριστός Ἀνέστη!