Ναοδομία: τά πρῶτα βήματα, μέ ἀναφορά στήν Κῶ

Τό κείμενο πού ἀκολουθεῖ δημοσιεύθηκε στίς σελίδες 22-25 τοῦ 48ου τεύχους τοῦ ἠλεκτρονικοῦ (πλέον) περιοδικοῦ τοῦ Ζαχαρία Κουζούκα (e-Nήσος Κως), ὁ ὁποῖος μέ τήν ἐργατικότητα πού τόν διακρίνει ξεπερνᾶ πολλές δυσκολίες καί μέ τό φιλοπρόοδο πνεῦμα του χαράσσει νέους δρόμους στήν ἐνημέρωση.

Οἱ φωτογραφίες εἶναι τοῦ Δαβίδ Μουστάκη καί δικές μου.

Ἡ Κῶς εἶναι ἕνα νησί μέ πλούσια ἱστορία καί ζωντανή παράδοση καί ἀποτελεῖ ἕναν μικρό παράδεισο γιά τόν ἀρχαιολόγο καί ἰδιαίτερα τόν θεράποντα τοῦ κλάδου τῆς χριστιανικῆς ἀρχαιολογίας.

Στό νησί ὑπάρχει πλῆθος μνημείων! Ὅπου καί νά σκάψεις θά βρεῖς κάτι ἐνδιαφέρον. Τό νησί γνώρισε μεγάλη ἀκμή κατά τήν ἑλληνιστική καί τή ρωμαϊκή περίοδο, ἀλλά καί κατά τήν παλαιοχριστιανική καί ἰδιαιτέρως ἀνάμεσα στούς δύο μεγάλους σεισμούς τοῦ 469 καί 556 μ.Χ., οἱ ὁποῖοι κατέστρεψαν τά περισσότερα παλαιοχριστιανικά μνημεῖα του. Ἀνάμεσα σέ αὐτά πρέπει νά ἀναφέρουμε δεκάδες βασιλικές, πολλά βαπτιστήρια, βοηθητικά κτήρια, πολυτελές ἐπισκοπεῖο κ.ἄ.

Παρόμοιες στιγμές μέ αὐτές πού ἔζησαν οἱ πρόγονοί μας, ζήσαμε καί ἐμεῖς πρίν ἀπό λίγους μῆνες ἐξαιτίας τοῦ καταστρεπτικοῦ σεισμοῦ τῆς 21^ης Ἰουλίου 2017, ὁ ὁποῖος προκάλεσε πολλά προβλήματα στό νησί, σέ σύγχρονα καί παλαιά κτίσματα, σέ μνημεῖα καί κατοικίες, στό λιμάνι καί σέ ἐπιχειρήσεις, στό Κάστρο τῆς Νεραντζιᾶς, σέ νεώτερους καί παλαιότερους ναούς.

Ἀπό τήν ἑπομένη τοῦ σεισμοῦ ἡ Ἱερά Μητρόπολις Κώου καί Νισύρου, μέ τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Κώου καί Νισύρου κ. Ναθαναήλ ἐπικεφαλής, ξεκίνησε τό ἐργῶδες καί δυσχερές ἔργο τῆς ἀποκαταστάσεως τῶν ζημιῶν στούς ἱερούς ναούς, ὥστε νά ἐπαναλειτουργήσουν τό συντομότερο δυνατό καί τά προβλήματα νά ἀντιμετωπιστοῦν κατά τόν ἀρτιότερο τρόπο. Αὐτή ἡ μεγάλη καί δυναμική προσπάθεια ἔστρεψε τή σκέψη μας σέ μία ἀναδρομή στήν ἐξέλιξη τῶν ναῶν στήν χριστιανική παράδοση.

Ὁ πρῶτος ναός θά μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι εἶναι τό δωμάτιο πού τελέστηκε τό Μυστικό Δεῖπνο, τό λεγόμενο ἀπό τούς Εὐαγγελιστές «ὑπερῶο» πού βρισκόταν στήν Ἰερουσαλήμ καί ἦταν τό ἐπίσημο δωμάτιο μιᾶς διώροφης κατοικίας κάποιου εὐκατάστατου μαθητή τοῦ Χριστοῦ. Σέ αὐτόν τόν χῶρο ὁ Χριστός καί οἱ μαθητές συγκεντρώθηκαν γιά νά τελέσουν τό Πασχαλινό Δεῖπνο καί ὁ Κύριος παρέδωσε τό Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Σέ αὐτό τό δωμάτιο ὁ Χριστός ἔπλυνε τά πόδια τῶν μαθητῶν, ἀπό αὐτό τό δωμάτιο ξεκίνησε ὁ Ἰούδας γιά νά προδώσει τόν διδάσκαλό του καί ἀπό αὐτό βάδισαν ὁ Χριστός καί οἱ λοιποί μαθητές πρός τή Γεθσημανή ὅπου προσευχήθηκε πρός τόν Πατέρα Του.

Σέ αὐτό βρισκόταν συγκεντρωμένοι οἱ μαθητές ὅταν πληροφορήθηκαν τό γεγονός τῆς Ἀναστάσεως καί σέ αὐτό ἐμφανίστηκε πολλές φορές ὁ ἀναστημένος Χριστός. Ἐπίσης, ἐκεῖ ἔγινε ἡ Ψηλάφιση τοῦ Θωμᾶ καί ἡ Πεντηκοστή.

Βέβαια, στήν Ἰερουσαλήμ ὑπῆρχε καί ὁ Ναός πού ἔκτισε γιά πρώτη φορά ὁ βασιλιάς Σολομών, ξαναέκτισε ὁ Ζοροβάβελ καί, τέλος, στά χρόνια τοῦ Χριστοῦ ἔκτισε γιά τρίτη φορά ὁ Ἡρώδης ὁ Μέγας. Σέ αὐτόν δίδασκε ὁ Χριστός καί συνέβησαν πολλά περιστατικά πού περιγράφονται στά εὐαγγέλια. Οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ πρῶτοι χριστιανοί πήγαιναν συχνά νά προσευχηθοῦν σέ αὐτόν, ἀλλά τό μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας τό τελοῦσαν ἀρχικά στό «ὑπερῶο» καί ἐν συνεχείᾳ, ὅταν ἄρχισαν νά πληθαίνουν οἱ πιστοί, καί σέ ἄλλα σπίτια μελῶν τῆς Ἐκκλησίας. Ἄν καί ἔδειχναν σεβασμό στόν Ναό τῶν Ἱεροσολύμων εἶναι σαφές ὅτι σέ αὐτόν πήγαιναν «ὁμοθυμαδόν», ὅλοι μαζί, ὡς μία ἑνιαία ὁμάδα πού διέφερε ἀπό τούς Ἰουδαίους εἶχε διαφορετική πίστη καί δέν συμμετεῖχε στήν καθιερωμένη ἰουδαϊκή λατρεία.

Σπίτια χρησιμοποιοῦνταν ὡς ναοί καί στίς πόλεις (π.χ. Δαμασκός, Ἰόππη, Ἀντιόχεια, Ἔφεσος, Ἀντιόχεια Πισιδίας, Πάφος καί Σαλαμίνα στήν Κύπρο, Θεσσαλονίκη, Βέροια, Ἀθήνα Κόρινθος, Ρώμη) στίς ὁποῖες σέ λίγα χρόνια ἐξαπλώθηκε ὁ χριστιανισμός.

Ἀπό τόν 2^ο αἰῶνα καί ἔπειτα, ἰδιαίτερα στίς περιοχές τῆς Ἰταλίας, ὡς τόποι συγκέντρωσης τῶν πιστῶν καί τελέσεως τῶν μυστηρίων ἄρχισαν νά χρησιμοποιοῦνται οἱ κατακόμβες καί τά λεγόμενα «μαρτύρια», ὀκταγωνικά πολυτελῆ ταφικά μνημεῖα, πού βρίσκονταν κοντά στίς πόλεις καί στά ὁποῖα ἦταν ἐνταφιασμένοι μάρτυρες τῆς πίστεως.

Μέ κέντρο τόν τάφο τοῦ μάρτυρος ἀναπτύχθηκε σιγά σιγά τό ἐτήσιο πρόγραμμα τιμῆς καί μνήμης του μέ τόν ἑορτασμό τῆς ἡμέρας τοῦ μαρτυρίου καί τήν τέλεση τῆς Θείας Εὐχαριστίας ἐπάνω σέ αὐτόν, περίπου ὅπως σήμερα χρησιμοποιοῦμε τήν Ἁγία Τράπεζα.

Παράλληλα, καθώς μέχρι καί τόν 3^ο αἰῶνα συνεχίζονταν οἱ διωγμοί, οἱ πιστοί συγκεντρώνονταν σέ μεγαλύτερα ἤ μικρότερα κτήρια, στίς πόλεις ἤ στήν ὕπαιθρο ἀκούγοντας τή διδαχή τῶν Ἀποστόλων καί ἀργότερα τῶν ποιμένων, διαβάζοντας κείμενα ἀπό τίς Γραφές, προσευχόμενοι καί δοξολογώντας τόν Θεό μέ ὕμνους καί, φυσικά, τελώντας τά μυστήρια.

Τό κεντρικό δωμάτιο αὐτῶν τῶν κατοικιῶν ἦταν εὐρύχωρο, ἰδιαίτερα ὅταν οἱ ἰδιοκτῆτες ἦταν εὐκατάστατοι, εἶχε σχῆμα ὀρθογωνίου παραλληλογράμμου καί ἀποτελεῖ, κατά κάποιον τρόπο τόν πρόγονο τοῦ ρυθμοῦ τῆς βασιλικῆς, πού κυριαρχεῖ κατά τήν παλαιοχριστιανική ἐποχή (4^ος-7^ος αἰ.).

Ἀπό τήν λήξη τῶν διωγμῶν καί ἔπειτα οἱ τόποι συγκεντρώσεως τῶν πιστῶν ἄρχισαν νά οἰκοδομοῦνται ἀποκλειστικά γι᾿ αὐτόν τόν σκοπό. Διατηρήθηκε τό μακρόστενο σχῆμα (ἄν καί συναντᾶμε καί περίκεντρα κτήρια ὅπως τό Πάνθεο στή Ρώμη καί ἡ Ροτόντα τοῦ Ἁγίου Γεωργίου στή Θεσσαλονίκη), χωρίστηκαν σέ τρία κλίτη μέ κολῶνες καί στό ἀνατολικό τμῆμα τους διαμορφώθηκε σιγά σιγά αὐτό πού σήμερα καλοῦμε Ἱερό Βῆμα, δηλαδή ὁ χῶρος πού βρισκόταν ὁ κλῆρος.

Ἐπειδή ἐκείνη τήν ἐποχή πολλοί προσέρχονταν στόν χριστιανισμό σέ μεγάλη ἡλικία, δίπλα στόν ναό οἰκοδομοῦνταν τό Βαπτιστήριο, ἀπό τό ὁποῖο οἱ νεοφώτιστοι, κυρίως τό βράδυ τῆς Ἀναστάσεως καί τίς ἄλλες ἡμέρες πού πραγματοποιοῦνταν βαπτίσεις, μέ ἐπικεφαλής τόν ἐπίσκοπο, περνοῦσαν στόν κυρίως ναό γιά νά συμμετάσχουν γιά πρώτη φορά στή Θεία Εὐχαριστία.

Σιγά σιγά γύρω ἀπό τόν ναό ἄρχισαν νά προστίθενται καί ἄλλα βοηθητικά κτίσματα, ὅπως στόν Δυτικό Ἀρχαιολογικό χῶρο τῆς πόλεως τῆς Κῶ πού σέ μία ἔκταση 150 ἐπί 50 μέτρων, περίπου, συναντᾶμε πολυτελές Ἐπισκοπεῖο, Βαπτιστήριο, δύο μεγάλες βασιλικές μέ ἀξιόλογα ψηφιδωτά καί χῶρο ἑστιάσεως καί φιλοξενίας τῶν πιστῶν (οἱ φωτογραφίες πού ἀκολουθοῦν εἶναι ἀπό ἐκεῖ).

ΤΟ ΙΕΡΟ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΩ

Ο ΧΩΡΟΣ ΕΣΤΙΑΣΗΣ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΩ

ΚΛΙΜΑΚΑ ΠΟΥ ΟΔΗΓΟΥΣΕ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΩ

ΟΙ ΒΑΣΙΛΙΚΕΣ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΩ

ΨΗΦΙΔΩΤΟ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΩ

ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΤΗΡΙΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΩ

 

Η ΚΟΛΥΜΒΗΘΡΑ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΤΗΡΙΟΥ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΜΕ ΔΥΟ ΒΟΗΘΗΤΙΚΕΣ ΛΕΚΑΝΕΣ ΔΕΞΙΑ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΕΡΑ

 

Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΕΙΟΥ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΩ

Πολλές βασιλικές σέ ὅλη τή Μεσόγειο ἀποτελοῦν ὁλόκληρα οἰκοδομικά συγκροτήματα καθώς ἐκτός από τόν ναό καί το Βαπτιστήριο περιλαμβάνουν αἴθριο, στοές, φιάλη καί βοηθητικούς χώρους.

Ὁ ρυθμός τῆς βασιλικῆς, πού εἶναι σέ χρήση μέχρι σήμερα, σύντομα πλουτίστηκε μέ περισσότερα στοιχεῖα, ὅπως τροῦλο, γυναικωνίτη, νάρθηκα, ἐνῶ τό Ἱερό Βῆμα αὐτονομήθηκε ἀποτελώντας ξεχωριστό τμῆμα, τό ὁποῖο ἀρχικά ὁριοθετοῦνταν μέ χαμηλό κιγκλίδωμα ἤ θωράκια καί ἀργότερα μέ τό γνωστό μας εἰκονοστάσι (τέμπλο), τό ὁποῖο ἔχει μερικά μέτρα ὕψος καί ξεχωρίζει πλήρως τόν κυρίως ναό ἀπό τό Ἱερό.

Σκιαγραφώντας, μέ κάθε συντομία, τά πρῶτα βήματα τῆς ἐξελίξεως τῆς ναοδομίας διαπιστώνουμε ἀφ᾿ ἑνός πόσο σημαντικό θεωρήθηκε ἀπό τίς πρῶτες ἡμέρες τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας νά ὑπάρχει ἰδιαίτερος χῶρος γιά νά τελοῦνται τά μυστήρια καί νά γίνεται ἡ κοινή προσευχή καί ἀφ᾿ ἑτέρου πόσο ἁπλή, ἀνάλογη μέ τίς δυνατότητες καί τίς ἀνάγκες τῶν πιστῶν, ἦταν αὐτή ἡ ἐξέλιξη.

Ἡ Ἐκκλησία, πάντοτε πρακτική, ἀξιοποιεῖ τήν ὕλη, τήν παράδοση κάθε τόπου, τά ὑλικά πού ὑπάρχουν, τίς καλλιτεχνικές τάσεις καί τήν οἰκοδομική ἐμπειρία γιά ὅ,τι χρειάζεται γιά τή λατρεία.

Ἡ διαμόρφωση τῶν χώρων τοῦ ναοῦ βασίζεται στίς ὑπάρχουσες ἀνάγκες: π.χ. ὁ τριμερής χωρισμός τοῦ ναοῦ (νάρθηκας – κυρίως ναός – ἱερό) προέκυψε ἀπό τό σχῆμα κατηχούμενοι – πιστοί – ἱερεῖς. Ἡ προσθήκη κτισμάτων ἀπό τίς ἀνάγκες τῆς λατρείας: π.χ. στό σκευοφυλάκιο φυλάσσονταν τά σκεύη, στό διακονικό τά ἄμφια. Τό Βαπτιστήριο ἔπρεπε νά εἶναι δίπλα στόν ναό διότι ἀμέσως μετά τή βάπτιση οἱ νεόφυτοι συμμετεῖχαν στή Θεία Εὐχαριστία. Ἡ φιάλη κάλυπτε τίς ἀνάγκες σέ νερό καί ἐξασφάλιζε τήν καθαριότητα, στόν χῶρο ἑστιάσεως καί φιλοξενίας μποροῦσαν νά μείνουν γιά λίγο οἱ πιστοί πού ἔφθαναν ἀπό μακριά, στό αἴθριο καί στίς στοές μποροῦσαν νά συγκεντρωθοῦν, νά συζητήσουν, νά μελετήσουν, φύλασσαν διάφορα ἀντικείμενα τοῦ ναοῦ, ἀρχεῖα, βιβλία κ.λπ.

Μέ τήν πάροδο τῶν ἐτῶν ἡ μορφή τῶν ναῶν ἄρχισε νά παγιώνεται καί νά τυποποιεῖται σέ διάφορους ρυθμούς, ἡ λατρεία κατεγράφη καί ἔλαβε μία συγκεκριμένη μορφή καί τά τελούμενα στόν ναό, γιά ποιμαντικούς καί διδακτικούς κυρίως λόγους ἔλαβαν διάφορους ἐνδιαφέροντες συμβολισμούς, οἱ ὁποῖοι, σέ περιόδους πού τά βιβλία ἦταν σπάνια καί οἱ ἐγγράμματοι ἐλάχιστοι, βοηθοῦσαν τούς πιστούς νά κατανοοῦν πολλά ἀπό αὐτά πού τελοῦνταν στή λατρεία καί νά συμμετέχουν σέ αὐτή.

Ἡ Ἐκκλησία ζώντας στόν κόσμο, ἀλλά χωρίς νά περιορίζει τήν ὑπαρξή της στήν κτίση, φροντίζει, χωρίς νά ἐγκλωβίζεται ἀπό τήν ὕλη καί τά δεδομένα της, νά ἀξιοποιεῖ κάθε δυνατότητα ὥστε οἱ πιστοί κάθε ἐποχῆς νά λατρεύουν καί νά ὑμνοῦν τόν Θεό πού μέ τή σάρκωση ἔλαβε καί τήν ἀνθρώπινη φύση καί μέ τά μυστήρια νά ἀνακαινίζεται ἡ Δημιουργία.

Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ ΣΤΟ ΨΑΛΙΔΙ ΤΗΣ ΚΩ

Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ ΣΤΟ ΨΑΛΙΔΙ ΤΗΣ ΚΩ

ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ ΣΤΟ ΨΑΛΙΔΙ ΤΗΣ ΚΩ

ΚΙΟΝΑΣ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ ΣΤΟ ΨΑΛΙΔΙ ΤΗΣ ΚΩ

Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ ΣΤΟ ΨΑΛΙΔΙ ΤΗΣ ΚΩ

Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ ΣΤΟ ΨΑΛΙΔΙ ΤΗΣ ΚΩ

Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟ ΜΑΣΤΙΧΑΡΙ ΤΗΣ ΚΩ

ΤΟ ΣΥΝΘΡΟΝΟ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟ ΜΑΣΤΙΧΑΡΙ ΤΗΣ ΚΩ

ΚΙΟΝΑΣ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟ ΜΑΣΤΙΧΑΡΙ ΤΗΣ ΚΩ

ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟ ΜΑΣΤΙΧΑΡΙ ΤΗΣ ΚΩ

ΨΗΦΙΔΩΤΟ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟ ΜΑΣΤΙΧΑΡΙ ΤΗΣ ΚΩ

ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΩ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΩΔΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΚΤΕΙΝΕΤΑΙ ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΠΑΛΑΙΟ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ. ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΩΣ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΑΚΟΣ ΝΑΟΣ

 

 

Advertisements

Στοιχεία από την ιστορία της Κω κατά την τουρκοκρατία

Ετικέτες

τουρκοκρατία, Αρχιεπίσκοπος Γεράσιμος, Αρχιεπίσκοπος Ζαχαρίας, Ιωαννίτες Ιππότες, Κως, ιπποτοκρατία, ορλοφικά

Με αφορμή την 68η Επέτειο της Ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα, που εορτάσαμε σήμερα, μία σύντομη αναφορά σε γεγονότα από την περίοδο της τουρκοκρατίας. Ξεκινώ από την οθωμανική κατάληψη και φτάνω μέχρι τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης. Ο σύντομος-ενημερωτικός χαρακτήρας του άρθρου με απέτρεψε από ακριβείς βιβλιογραφικές αναφορές, καθώς όλα όσα σημειώνω είναι ήδη δημοσιευμένα από άλλους. Θα ήθελα να αναφέρω μόνο το έργο του κ. Βασ. Χατζηβασιλείου «Ιστορία της νήσου Κω. Αρχαία-Μεσαιωνική-Νεότερη» που απετέλεσε το βασικό βοήθημά μου.

Στις 22 Δεκεμβρίου του 1522 κατελήφθη η Ρόδος από τους Τούρκους επί σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς (περίοδος εξουσίας 1520-1566). Λίγες μέρες μετά, στις 3 Ιανουαρίου του 1523, κατέλαβαν το Πετρούμι, δηλαδή την αρχαία Αλικαρνασσό, και την παραμονή των Θεοφανείων του 1523 έγιναν κύριοι της Κω. Σύμφωνα με τον Βενετσιάνο χρονικογράφο που μας παραδίδει τα γεγονότα, η Κως ήταν το τελευταίο από τα νησιά που έπεσε στα χέρια των Τούρκων.

Οι Ιππότες της Κω που εξουσίαζαν το νησί για δύο περίπου αιώνες κατέφυγαν, όπως και οι ιππότες της Ρόδου στην Κρήτη που έμελε να κρατήσει για 150 περίπου χρόνια ακόμη.
Ήδη από τα πρώτα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας στο νησί, που στέναζε κάτω από σκληρό ζυγό, οι Ιππότες προσπάθησαν να επανακτήσουν τον έλεγχο. Σε συνεργασία με τον επαναστάτη Πασά της Αιγύπτου, πήγαν στη Ρόδο, όπου πρώτα μύησαν τον Μητροπολίτη Ρόδου Ευθύμιο. Αυτός χρησιμοποιώντας ως έτοιμο επαναστατικό δίκτυο τους κληρικούς του νησιού μύησε τους προκρίτους των πόλεων και των χωριών. Δύο από αυτούς, ο Ιωάννης Φανής και ο Ιωάννης Ψακής, ανέλαβαν να περάσουν στην Κω για να καταλάβουν το κάστρο του (Παλαιού) Πυλιού και τουλάχιστον ένα ακόμη φρούριο.
Στη συνέχεια οι Ιππότες έφεραν στο νησί όπλα που τα έκρυψαν με τη βοήθεια του Μητροπολίτη Ευθυμίου. Ο απεσταλμένος των ιπποτών και ο γαμπρός του Ευθυμίου, Θωμάς Συμεώνης, ήρθαν στην Κω, για να συνεννοηθούν με τους μυημένους στο κίνημα και να ορίσουν τη μέρα του ξεσηκωμού. Αυτή ορίσθηκε για τον Αύγουστο του 1525.
Δυστυχώς, όμως, οι Ιππότες δίσταζαν μόνοι, χωρίς ενίσχυση από τη Δύση να ξεκινήσουν την εκστρατεία απέναντι στους Τούρκους. Το αποτέλεσμα ήταν να αντιληφθούν οι κατακτητές το κίνημα και να προχωρήσουν σε συλλήψεις. Το 1531 συνελήφθησαν και μαρτύρησαν ο Μητροπολίτης Ευθύμιος, ο εξωμότης Αγάς των Γενιτσάρων του νησιού, ο οποίος είχε εισχωρήσει στο κίνημα, καθώς και πολλοί από τους μυημένους.
Ο απεσταλμένος των Ιπποτών, Bosio, μόλις που πρόλαβε να διαφύγει, απογοητευμένος από τη στάση της Δύσης. Μετά από αυτή την αποτυχία οι Ιππότες έφυγαν από την Κρήτη, αποδεχόμενοι το γεγονός ότι δεν πρόκειται να καταλάβουν πάλι τα νησιά και αποσύρθηκαν στη Μάλτα που ο αυτοκράτορας Κάρολος ο 5ος τους είχε παραχωρήσει ήδη από το 1530.

Οι Ιππότες της Μάλτας επανεμφανίζονται το 1603 λεηλατώντας την Κω και παίρνοντας 165 αιχμαλώτους, ενώ το ίδιο συμβαίνει το 1616. Πολιορκούν το Κάστρο, αλλά δεν μπορούν να το καταλάβουν και αρκούνται στο να λεηλατήσουν την πόλη.
Στα ίδια χρόνια η Κως υφίσταται και άλλη λεηλασία από Φλωρεντινούς επιδρομείς, οι οποίοι καταλαμβάνουν το κάστρο και παίρνουν πλήθος αιχμαλώτων. Η ιστορία επαναλαμβάνεται το 1648, όταν οι Βενετοί προσπαθούν να κυριεύσουν το νησί και να το απαλλάξουν από τον τουρκικό ζυγό.
Το νησί παραμένει σχετικά ήσυχο για περισσότερα από 120 χρόνια. Η νέα δύναμη που προσπαθεί να το απελευθερώσει, για να εξυπηρετήσει και αυτή τα δικά της συμφέροντα, είναι η Ρωσία της Μεγάλης Αικατερίνης, η οποία προσέβλεπε στο Αιγαίο και στην ίδρυση μιας Βαλκανικής Αυτοκρατορίας που θα λειτουργούσε ως διάδοχη κατάσταση της Βυζαντινής.
Έτσι, έφθασαν στο Αιγαίο οι αδελφοί, Αλέξιος και Θεόδωρος Ορλόφ. Στις 5 Αυγούστου του 1773 προσπάθησαν να καταλάβουν το νησί. Αγκυροβόλησαν μπροστά στο Κάστρο και επεχείρησαν νυκτερινή απόβαση. Το αποβατικό σώμα υπέστη μεγάλη φθορά και αναγκάσθηκε σε υποχώρηση. Στις 7 Αυγούστου οι Ρώσοι, αν και είχαν καταλάβει το τουρκικό στρατόπεδο κοντά στο Κάστρο, έφυγαν αφήνοντας στο νησί 88 Έλληνες, οι οποίοι είχαν να αντιμετωπίσουν 2.000 περίπου Τούρκους. Παρά τη γενναιότητα με την οποία αγωνίσθηκαν πέθαναν όλοι.

Στα αμέσως επόμενα χρόνια, με την έναρξη του δεύτερου ρωσοτουρκικού πολέμου το νησί υπέστη κατ’ επανάληψιν σφαγές και λεηλασίες. Φαίνεται ότι οι ντόπιοι δεν έχαναν ευκαιρία να ενισχύσουν όσους πολεμούσαν τους Οθωμανούς με αποτέλεσμα τις συχνές σφαγές. Μάλιστα, σύμφωνα με μαρτυρία του Ιακώβου Ζαρράφτη, μετά τη συντριβή του τουρκικού στόλου στη ναυμαχία του Τσεσμέ οι Κώοι τόλμησαν και έστειλαν συγχαρητήρια στους νικητές Ρώσους.
Μια μορφή που ξεχωρίζει για τους αγώνες της για την απελευθέρωση του νησιού είναι ο Αρχιεπίσκοπος Ζαχαρίας Β΄(1790-1798), ο οποίος ανέβηκε στον αρχιερατικό θρόνο του νησιού τον Απρίλιο του 1790. Αμέσως ξεκίνησε προσπάθειες για ενίσχυση όσων εργάζονταν για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Το αποτέλεσμα ήταν να αντιληφθούν οι κατακτητές τη δράση του. Την άνοιξη του 1798 τον κάλεσαν με δόλο στη ναυαρχίδα τους και αφού τον αποκεφάλισαν τεμάχισαν το σώμα του και το πέταξαν στη θάλασσα.
Ο Κώος Εμμανουήλ Παπαδόπουλος εκπαιδεύθηκε από τους Ρώσους μετά τα ορλοφικά ως στρατηγός των ελληνικών ταγμάτων που είχαν εγκατασταθεί στα Επτάνησα και θα πολεμούσαν για την απελευθέρωση της Ελλάδας. Οι Κώοι πατριώτες δεν έλειψαν ούτε από τη Φιλική Εταιρεία. Ο Ιάκωβος Ζαρράφτης μνημονεύει τα ονόματα του Σοφιανού από το Ασφενδιού, του Σκενδέρη Χατζηγεώργη από το Πυλί και του Ζουλούφη από την Αντιμάχεια.

Με την έναρξη της Επαναστάσεως οι Κώοι για μία ακόμη φορά έγιναν θύματα της θηριωδίας των Τούρκων. Υπάρχουν μαρτυρίες για κρέμασμα 1.000 Κώων στον Πλάτανο ως αντίποινα για την συμμετοχή κατοίκων του νησιού σε επαναστατικά κινήματα. Λέγεται ότι τρεις Κώοι ναύτες ήταν αυτοί που, τη νύκτα της 6ης Ιουνίου του 1822, υπέδειξαν στον Κανάρη ποια ήταν η τουρκική ναυαρχίδα. Οι ναύτες αυτοί ήταν οι Κεφαλιανοί Γιάννης Σεβαστάκης και Γιώργης και ο Πυλιώτης Λαζαρής.
Οι σφαγές συνεχίσθηκαν σε όλη την περίοδο της Επανάστασης με αμείωτη ένταση με αποτέλεσμα να μειωθεί πάρα πολύ ο πληθυσμός του νησιού. Χαρακτηριστική είναι η αυτοθυσία του Αρχιεπισκόπου Γερασίμου Β΄ (1801-1838), ο οποίος με κίνδυνο της ζωής του και χάρη στην μεγάλη του ταπείνωση έπεισε τον οθωμανό διοικητή του νησιού να σταματήσει τις σφαγές που είχαν ξεσπάσει μετά τη νίκη των Ελλήνων στη ναυμαχία του Γέροντα (29 Αυγούστου 1824).

 

Πανηγυρικός της 28ης Οκτωβρίου στην Κω

Ετικέτες

28η Οκτωβρίου 1940, Ζαχαρίας Γιαννακάς, αλβανικό έπος, ελληνοϊταλικός πόλεμος

Μετά από σχετική παράκληση ο κ. Ζαχαρίας Γιαννακάς, φιλόλογος καθηγητής στο 1ο Γυμνάσιο Κω, μου απέστειλε το κείμενο του πανηγυρικού που εκφώνησε στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό Αγίου Νικολάου Κω κατά την Δοξολογία για την 28η Οκτωβρίου 1940.Σεβαστοί πατέρες,
Εντιμότατοι άρχοντες,
Ενδοξότατοι αξιωματικοί,
Κυρίες και Κύριοι,
Αγαπητά μας παιδιά,
Μεγάλη ευθύνη συνεπάγεται η εκφώνηση πανηγυρικού λόγου σε μία τέτοια ημέρα, όπως η σημερινή. Ιδιαίτερα μεγάλη τιμή είναι και για τον ομιλητή, ο οποίος δεν βίωσε τα γεγονότα της περιόδου εκείνης, αλλά καλείται σε σύντομο χρονικό διάστημα να τα ανασυνθέσει, σεβόμενος το ακροατήριο και την ιστορική αλήθεια. Η 28η Οκτωβρίου είναι διπλή εορτή με εθνικό και θρησκευτικό χαρακτήρα. Τιμάμε και μνημονεύουμε το ιστορικό «ΟΧΙ» που βροντοφώναξαν οι Έλληνες στους επίδοξους Ιταλούς κατακτητές το 1940, μα παράλληλα εορτάζουμε και την Αγία Σκέπη, την Παναγία, που τότε, τώρα και πάντοτε στέκει προστάτιδα των Ελλήνων στους δίκαιους αγώνες τους για την ελευθερία.
Ήταν 15 Αυγούστου του 1940, εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όταν οι Έλληνες δέχθηκαν το πρώτο προειδοποιητικό χτύπημα που τους προϊδέαζε γι’ αυτά που επρόκειτο σε λίγους μήνες ν’ ακολουθήσουν. Το καταδρομικό πλοίο «ΕΛΛΗ», αγκυροβολημένο στο λιμάνι της Τήνου για τον εορτασμό της Μεγαλόχαρης, δέχεται ύπουλο και άνανδρο τορπιλισμό από ιταλικό υποβρύχιο. Όλα δείχνουν ότι η Ελλάδα δεν θα αργήσει να εισέλθει και αυτή με τη σειρά της στη δραματική περιπέτεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, που λίγο καιρό πριν είχε ξεκινήσει.
Ήταν ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου του ιδίου έτους, όταν ο Ιταλός πρέσβης στην Ελλάδα, Εμμανουέλε Γκράτσι, επιδίδει τελεσίγραφο στον τότε πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά και του ζητά την παράδοση της χώρας με την απειλή ότι ενδεχόμενη άρνηση της ελληνικής κυβέρνησης, θα σημάνει αιτία πολέμου. Ο Μεταξάς, παρά την αρχική του επιθυμία για ουδετερότητα της Ελλάδας, απορρίπτει το ιταλικό τελεσίγραφο και απαντά αρνητικά. Στο διάγγελμα του προς τον Ελληνικό λαό τονίζει μεταξύ άλλων: « Τώρα θα αποδείξωμεν εάν πράγματι είμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας, την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Όλον το έθνος ας εγερθή σύσσωμον. Αγωνισθήτε δια την Πατρίδα, τας γυναίκας, τα παιδιά σας και τας ιεράς μας παραδόσεις. Νυν υπέρ πάντων ο αγών».
Το «ΟΧΙ» της ελληνικής κυβέρνησης, είναι ένα δυνατό ράπισμα προς τον φασίστα πρωθυπουργό της Ιταλίας Μπενίτο Μουσολίνι, μα παράλληλα και ένα ηχηρό μήνυμα προς εχθρούς και συμμάχους ότι η Ελλάδα δεν είναι αμελητέα δύναμη, αλλά θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην έκβαση του πολέμου. Ο ελληνικός λαός ξεσηκώνεται, κηρύσσεται γενική επιστράτευση και όλοι βγαίνουν στους δρόμους σε ένα ξέφρενο πανηγύρι που μοιάζει περισσότερο με γιορτή παρά με πολεμική προετοιμασία. Μητέρες, σύζυγοι και συγγενείς ξεπροβοδίζουν τους αγαπημένους τους στους σταθμούς των τραίνων. Οι φωτογραφίες από τις στιγμές εκείνες είναι συγκλονιστικές και ιδιαίτερα συγκινητική είναι αυτή που απεικονίζει έναν στρατιώτη να ασπάζεται την εικόνα από τα χέρια μιας ηλικιωμένης γυναίκας, πιθανώς της μητέρας του. Έτσι, λοιπόν «με το χαμόγελο στα χείλη», όπως λέει και το γνωστό τραγούδι, ξεκινούν οι φαντάροι για τον πόλεμο. Αρχίζει η εποποιία του αλβανικού μετώπου.
Δίκαια χαρακτηρίστηκε από τους ιστορικούς ως έπος, γιατί ο ελληνικός στρατός κάτω από εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες, μέσα στα χιόνια, με ελάχιστα πολεμοφόδια, με μουλάρια αντί για τροχοφόρα και πολλές άλλες στερήσεις κατάφερε όχι απλά ν’ απωθήσει τον ιταλικό στρατό, αλλά να τον κατατροπώσει. Κοντά στην προσπάθεια αυτή και οι Ελληνίδες της Πίνδου, ηρωικές μορφές του αγώνα, που η συμβολή τους υπήρξε ανεκτίμητη και απέδειξαν πως δεν υπάρχει ασθενές φύλο, αλλά η πραγματική δύναμη πηγάζει από την καρδιά του ανθρώπου.
Άγιοι Σαράντα, Τεπελένι, Κορυτσά, Αργυρόκαστρο, είναι ενδεικτικά μόνο κάποια από τα μέρη, όπου ο ελληνικός στρατός προελαύνει και γράφει ιστορία. Οι Ιταλοί συνεχώς ανασυντάσσονται και επιτίθενται, με αποκορύφωμα την εαρινή επίθεση τον Μάρτιο του 1941, την οποία παρακολουθεί και συντονίζει προσωπικά ο ίδιος ο Μουσολίνι. Τότε είναι που θα επιστρατευθεί και η περίφημη ιταλική μεραρχία «Οι Λύκοι της Τοσκάνης», αλλά όλες οι προσπάθειες τους απέβησαν άκαρπες και τελικά υπέστησαν συντριπτική ήττα στο ύψωμα 731, που τους ανάγκασε σε ταπεινωτική υποχώρηση.
Αν θέλει κάποιος ποιητικά ν’ αποδώσει το μεγαλείο της ελληνικής αντίστασης στο αλβανικό μέτωπο, δεν έχει παρά να προστρέξει στον Οδυσσέα Ελύτη, τον βραβευμένο με Νόμπελ Έλληνα λογοτέχνη, όπου στο περίφημο έργο του «Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας» λέει σε κάποιους στίχους:
Τώρα χτυπάει πιο γρήγορα τ’ όνειρο μες στο αίμα
Tου κόσμου η πιο σωστή στιγμή σημαίνει:
Ελευθερία
Έλληνες μες στα σκοτεινά δείχνουν το δρόμο:
EΛEYΘEPIA
Για σένα θα δακρύσει από χαρά ο ήλιος

Ενώ η Ελλάδα γευόταν τους καρπούς των επιτυχιών της και υπήρχε ένα κλίμα διάχυτης αισιοδοξίας, τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά. Η ναζιστική Γερμανία του Χίτλερ με την πανίσχυρη στρατιωτική της μηχανή επιτίθεται στις 6 Απριλίου του 1941 από τα Γιουγκοσλαβικά και Βουλγαρικά σύνορα και παρά τη σθεναρή αντίσταση των Ελλήνων, τελικά επικρατεί. Στις 21 Απριλίου ο Γεώργιος Τσολάκογλου, διοικητής της ελληνικής στρατιάς Ηπείρου και Μακεδονίας, υπέγραψε την άνευ όρων παράδοση του ελληνικού στρατού στους Γερμανούς. Λίγες ημέρες αργότερα οι κατακτητές εισέρχονται στην Αθήνα και υψώνουν τη ναζιστική σημαία με τη σβάστικα στην Ακρόπολη.
Ο τελευταίος θύλακας αντίστασης είναι η Κρήτη, η οποία κρατά σθεναρή άμυνα και προκαλεί μεγάλες απώλειες στους κατακτητές ακυρώνοντας τους αρχικούς τους υπολογισμούς. Αποτέλεσμα : η εμπλοκή των γερμανικών δυνάμεων στο νησί θα καθυστερήσει τη μετάβασή τους στο μέτωπο της Σοβιετικής Ένωσης, γεγονός που, σύμφωνα με τους ιστορικούς, καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία του πολέμου, καθώς ο ρωσικός χειμώνας θα αποβεί ολέθριος για του Γερμανούς. Η αντίσταση των Κρητών κάμπτεται, ο βασιλιάς και η ελληνική κυβέρνηση εγκαταλείπουν το νησί και φεύγουν στην Αίγυπτο, ενώ οι Γερμανοί γίνονται πλέον οι απόλυτοι κυρίαρχοι στην Ελλάδα συνεπικουρούμενοι από τους Ιταλούς και τους Βούλγαρους. Αρχίζει η περίοδος της γερμανικής κατοχής.
Για την ηρωική αντίσταση των Δωδεκανήσων και ιδιαίτερα της Κω απέναντι στους Γερμανούς, θα ήταν αδύνατο να μιλήσει κάποιος επαρκώς στα πλαίσια ενός επετειακού λόγου, καθώς κινδυνεύει να αφήσει έξω από την περιγραφή του σημαντικές πτυχές της περιόδου εκείνης. Η Κως βρέθηκε κάτω από τον γερμανικό ζυγό τον Οκτώβριο του 1943 και πλήρωσε το δικό της τίμημα στον συλλογικό αγώνα του ελληνικού λαού για ελευθερία. Εκτελέσεις, βασανιστήρια, απαγχονισμοί δεν στάθηκαν ικανά να κάμψουν το φρόνημα των κατοίκων και έτσι τον Μάιο του 1945 οι κατακτητές αποχωρούν από το νησί παραδίδοντας τη διοίκηση στους Βρετανούς. Ο δρόμος για την οριστική ενσωμάτωση στην αγκαλιά της μητέρας Ελλάδας είχε πλέον ανοίξει.
Σύσσωμος ο ελληνικός λαός κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής ανεβαίνει τον δικό του «Γολγοθά». Τα χρόνια αυτά αποτελούν μία από τις σκοτεινότερες περιόδους, τις πιο βάρβαρες και αποκρουστικές όχι μόνο της ελληνικής, αλλά και της παγκόσμιας ιστορίας. Ακόμα και σήμερα πολλοί αδυνατούν να εξηγήσουν πως οι Γερμανοί, λαός με κουλτούρα, κλασικές σπουδές, παράδοση στη μουσική και πρωτοπόροι στις επιστήμες, επέδειξαν τέτοια φρικαλεότητα!
Η εξήγηση που μπορεί να δοθεί είναι πως, όταν ο άνθρωπος επιδιώκει να γίνει υπεράνθρωπος, τότε καταντά υπάνθρωπος, ομοιούμενος με τα άλογα κτήνη, και μάλιστα τα αγριότερα εξ αυτών. Αν είχαν στόμα να μιλήσουν το σκοπευτήριο της Καισαριανής και το στρατόπεδο Χαϊδαρίου στην Αθήνα, το Δοξάτο στη βουλγαροκρατούμενη τότε Δράμα, τα Καλάβρυτα, το Δίστομο, το Άουσβιτς και το Νταχάου, τα κρατητήρια της Γκεστάπο και τόσοι άλλοι τόποι μαρτυρίου για εκατομμύρια ανθρώπους, τότε σίγουρα οι περισσότεροι από εμάς δεν θα μπορούσαν να συγκρατήσουν τα δάκρυα τους.
Στην Ελλάδα η σκληρότητα των κατακτητών έφτανε, αν δεν ξεπερνούσε, τα όρια της κτηνωδίας. Χιλιάδες άμαχοι εκτελέστηκαν, βασανίστηκαν, και πάρα πολλοί πέθαναν από την πείνα. Είναι συγκλονιστικές οι εικόνες που προβάλλονται από επετειακά αφιερώματα και δείχνουν σκελετωμένα πτώματα να μεταφέρονται με κάρα σε τόπους μαζικής ταφής.
Από τη βαρβαρότητα αυτή δεν γλίτωσαν ούτε ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες, όπως οι ηλικιωμένοι και τα παιδιά, ενώ προκαλούν οργή οι περιγραφές πολλών ανθρώπων που έζησαν την κατοχή και μαρτυρούν, πως οι κατακτητές περιέλουζαν με πετρέλαιο και έβαζαν φωτιά ακόμα και στα σκουπίδια, προκειμένου να μην υπάρχει ούτε υπόλειμμα τροφής.
Τη δίωξη και το μαρτύριο βίωσαν στο πετσί τους και οι Έλληνες εβραίοι στο θρήσκευμα κάτοικοι της Θεσσαλονίκης, αλλά και άλλων περιοχών, όπως της Κω, θύματα και αυτοί του φυλετικού ρατσισμού που χαρακτηρίζει τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Βέβαια, όπως παντού και πάντοτε συμβαίνει σε τέτοιες περιστάσεις, δεν έλειψαν και οι δωσίλογοι, οι προδότες της πατρίδας. Αυτοί προτίμησαν όχι μόνο να συμβιβαστούν, αλλά και να συνεργαστούν με τον κατακτητή, υπολογίζοντας μόνο το συμφέρον τους και προδίδοντας τους συμπατριώτες τους. Πολλοί που συνελήφθησαν μετά τη λήξη του πολέμου, είχαν το τέλος που τους άξιζε.
Η Ελλάδα μπορεί να ηττήθηκε στρατιωτικά , όμως ο λαός κάθε άλλο παρά εγκατέλειψε τη μάχη. Συγκροτήθηκαν αντιστασιακές ομάδες που πολεμούσαν τον εχθρό στα βουνά και προέβαιναν σε δολιοφθορές στις πόλεις, ενώ, παράλληλα, γεγονότα όπως η κηδεία του Κωστή Παλαμά και η υποστολή της ναζιστικής σημαίας από δυο νεαρούς φοιτητές, τον Μανόλη Γλέζο και τον Απόστολο Σάντα, λειτουργούσαν αφυπνιστικά για τη συνείδηση των Ελλήνων που αρνούνταν να συμβιβαστούν με την υποτέλεια και την κατοχή. Για τη συμμετοχή δε του ιερού κλήρου στον αγώνα θα μπορούσε κάποιος να γράψει και να αφηγηθεί πάρα πολλά.
Η Εκκλησία απέδειξε τότε για άλλη μια φορά, ότι δεν είναι ένας φιλανθρωπικός οργανισμός που ο ρόλος του περιορίζεται στα συσσίτια, όπως κάποιοι λανθασμένα θεωρούν σήμερα, αλλά συμμετέχει στον πόνο και τις θυσίες του λαού ευλογώντας, όταν χρειαστεί, ακόμα και τα όπλα, χάριν των δικαίων και ιερών αγώνων του Έθνους. Όλες αυτές οι επαναστατικές κινήσεις σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στα πολεμικά μέτωπα έφεραν το ποθούμενο για τη χώρα μας. Στις 12 Οκτωβρίου του 1944 οι Γερμανοί αποχωρούν από την Αθήνα δίδοντας τη σκυτάλη της εξουσίας στην πρώτη ελεύθερη μετακατοχική κυβέρνηση.
Οι ελπίδες για ένα καλύτερο «αύριο» όμως γρήγορα θα διαψευσθούν. Το αιώνιο σαράκι που «τρώει τα σπλάχνα της ελληνικής φυλής», η διχόνοια, θα κάνει πάλι την εμφάνισή του. Η Ελλάδα παραδίδεται στη δίνη του εμφυλίου πολέμου, μια περίοδος ντροπής για την ελληνική ιστορία, που χύθηκε αίμα αδελφικό στο βωμό κομματικών συμφερόντων και δημιούργησε μετεμφυλιακά σύνδρομα χωρίζοντας τους Έλληνες σε δεξιούς και αριστερούς, με ολέθριες συνέπειες για την ανάπτυξη και την πολιτική σταθερότητα της χώρας. Ας παραδειγματιστούμε εμείς οι νεώτεροι από την περίοδο εκείνη, ας αποφύγουμε τις παγίδες που κάποια παρασκηνιακά κέντρα προσπαθούν να μας στήσουν, και ας μην επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος.
Η σημερινή πολιτική συγκυρία στην πατρίδα μας είναι πολύ δύσκολη και προσφέρεται για προπαγάνδα, εκμετάλλευση και καπηλεία από ακραίες ομάδες διαφορετικών και αντιτιθέμενων ιδεολογικών χώρων. Αλίμονο όμως στο λαό που λησμονεί την ιστορία του. Είναι καταδικασμένος να την ξαναζήσει και μάλιστα τις μελανότερες σελίδες αυτής.
Ο αρχαίος ρήτορας Δημοσθένης « φωνάζει» μέσα από τα βάθη των αιώνων : «Πόλεμος ένδοξος, ειρήνης αισχράς αιρετώτερος». Πράγματι, είναι προτιμότερος ο πόλεμος από μια ειρήνη εξευτελιστική. Είναι καλύτερο να πολεμάς και να πέφτεις όρθιος, παρά να συμβιβάζεσαι και να υποδουλώνεσαι, γιατί αργά ή γρήγορα θα νιώθεις ντροπή για την πράξη σου αυτή και η ντροπή θα μεταβιβαστεί στα παιδιά σου, στα παιδιά των παιδιών σου και σε όλες τις επερχόμενες γενιές. Αυτό φαίνεται ότι το είχαν αντιληφθεί πολύ καλά οι ήρωες του 40 και το έκαναν πράξη, όταν οι καιροί και οι συνθήκες το απαίτησαν. Ας παραδειγματιστούν και οι σύγχρονοι Έλληνες από τα πρότυπα αυτά και ιδιαίτερα εκείνοι που ασκούν εξουσία και ζητούν την ψήφο και την εμπιστοσύνη του ελληνικού λαού. Ας καταλάβουν επιτέλους ότι οι συνεχείς υποχωρήσεις στις παράλογες απαιτήσεις των ξένων βυθίζουν τη χώρα στην ανυποληψία και επιδεινώνουν την κρίση. Απαιτείται στοιχειώδης γνώση της Ιστορίας, για να συνειδητοποιήσουν ότι κανένας λαός ποτέ και πουθενά δεν κέρδισε τη συμπάθεια και την υποστήριξη των άλλων γυρνώντας σαν ζητιάνος και παρακαλώντας σαν δούλος για βοήθεια.
Όταν σέβεσαι τον εαυτό σου και υπερασπίζεσαι τα νόμιμα δικαιώματά σου, ορθώνοντας το ανάστημά σου και λέγοντας «όχι» εκεί που πρέπει, τότε κερδίζεις την εκτίμηση και το σεβασμό των άλλων. Τότε ακόμα και οι αντίπαλοί σου αναγνωρίζουν το ήθος και το μεγαλείο των επιλογών σου. Για του λόγου το αληθές ας θυμηθούμε τι είπε ο Χίτλερ για τους Έλληνες στο γερμανικό κοινοβούλιο τον Μάιο του 1941:
«Χάριν της ιστορικής αληθείας οφείλω να διαπιστώσω ότι μόνον οι Ελληνες, εξ᾿ όλων των αντιπάλων οι οποίοι με αντιμετώπισαν, επολέμησαν με παράτολμον θάρρος και υψίστην περιφρόνησιν προς τον θάνατον…»
Αν ανατρέξουμε στη νεκρώσιμη ακολουθία της ορθόδοξης Εκκλησίας θα δούμε μεταξύ άλλων τους εξής συγκλονιστικούς στίχους: πάντα σκιάς ασθενέστερα, πάντα ονείρων απατηλότερα. Μία ροπή και ταύτα πάντα θάνατος διαδέχεται. Ομολογουμένως, η ζωή του ανθρώπου και τα πράγματα του κόσμου τούτου είναι πιο αδύναμα και από τη σκιά, πιο απατηλά και από τα όνειρα. Μια μικρή μεταβολή των καταστάσεων αρκεί, για να οδηγηθεί ο άνθρωπος στο θάνατο. Η Εκκλησία όμως εύχεται και κάτι άλλο για τους κεκοιμημένους: αιωνία η μνήμη. Αυτό ας ευχηθούμε και εμείς για τους ήρωες του 40 και ας υποσχεθούμε πως, αν δεν μπορούμε να τους μιμηθούμε, τουλάχιστον δεν θα τους ντροπιάσουμε. Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τους σκεπάζει. Αιωνία τους η μνήμη!

«Ἡ ἀνθρωπολογία τοῦ κακοῦ» ἀπό τόν Ἰωάννη Γρ. Πλεξίδα

Ετικέτες

Ιωάννης Πλεξίδας, άγιος Γρηγόριος Νύσσης, ανθρωπολογία του κακού., εκδόσεις Λογείον

Τό κείμενό μου αὐτό δημοσιεύθηκε στίς σελίδες 102-103 τοῦ τεύχους 135 τοῦ περιοδικοῦ «Σύναξη» μέ γενικό τίτλο Μαρτυρίες καί διλήμματα.

Ὁ Ἰωάννης Γρ. Πλεξίδας στὸ βιβλίο «Ἡ ἀνθρωπολογία τοῦ κακοῦ. Μία ἀνάγνωση τοῦ Γρηγορίου Νύσσης» (Τρίκαλα: Ἐκδόσεις Λογεῖον, 2013, σελ. 232, ἤδη κυκλοφορεῖ ἡ 3^η ἀνατύπωση), τὸ ὁποῖο ἀποτελεῖ ἐπεξεργασμένη μορφὴ τῆς διδακτορικῆς διατριβῆς μὲ τὴν ὁποία ἔλαβε τὸ 2010 τὸν τίτλο τοῦ διδάκτορα τῆς Φιλοσοφίας, προσεγγίζει τὸ πρόβλημα τοῦ κακοῦ στὸ ἔργο τοῦ μεγάλου πατρός.

Ὁ τόμος, στὸν ὁποῖο προτάσσεται Πρόλογος τοῦ Νευρολόγου-Ψυχιάτρου Δρα Δημητρίου Γερούκαλη καὶ Εἰσαγωγὴ τοῦ συγγραφέα, συγκροτούμενος ἀπὸ τέσσερα κεφάλαια διακρίνεται γιὰ τὴν ἁπλὴ δομή του. Στὸ πρῶτο κεφάλαιο παρουσιάζεται ἡ φιλοσοφικὴ σκέψη τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης ὑπὸ τὸ πρίσμα τῆς ἀριστοτελικῆς φιλοσοφίας (διάκριση οὐσίας συμβεβηκότων καὶ ἀριστοτελικὲς κατηγορίες) μὲ ἔμφαση στὶς ἔννοιες ἀγαθό-κακό. Στὸ δεύτερο κεφάλαιο ἀναλύεται ἡ φύση τοῦ κακοῦ καὶ ὁ τρόπος ποὺ αὐτὸ εἰσχώρησε στὴν ἀνθρώπινη ἱστορία, ἐνῶ στὸ τρίτο μελετᾶται ἡ καθ᾿ ἑαυτὸ ἀνθρωπολογία του καὶ στὸ τέταρτο, καὶ τελευταῖο, μᾶς προσφέρεται μία -ἂν ἐπιτρέπεται ὁ ὅρος- ἐσχατολογία του.

Ὁ ἰσχυρὸς φιλοσοφικὸς ὁπλισμὸς τοῦ συγγραφέα ἀξιοποιεῖται, καθὼς ἡ σκέψη τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης, παρὰ τὰ ἀδιαμφισβήτητα θεολογικά της στοιχεῖα, κινεῖται ἐντὸς τῶν ὁρίων τοῦ φιλοσοφικοῦ στοχασμοῦ. Τὸ ἐγχείρημα εἶναι ἀναμφίβολα δυσχερές. Παρὰ ταῦτα, σὲ ὅλο τὸ εὖρος τοῦ πονήματος ἀποφεύγεται κάθε σύγχυση ἀνάμεσα στοὺς δύο τρόπους σκέψης καὶ ἔκφρασης καὶ ὁ ἀναγνώστης, ἀνὰ πᾶσα στιγμὴ μπορεῖ νὰ ἀνιχνεύσει μὲ σαφήνεια τὸ χῶρο στὸν ὁποῖο κινεῖται.

Ἀξιοσημείωτη εἶναι ἡ ἱκανότητα τοῦ συντάκτη νὰ ἐντοπίζει στό, διόλου εὐκαταφρόνητο ἐξ ἐπόψεως ἐκτάσεως, πατερικὸ ἔργο τὶς ἐνυπάρχουσες φιλοσοφικὲς ἔννοιες ἀκόμη καὶ ὅταν αὐτὲς ἀποτελοῦν ἀναπόσπαστο μέρος τοῦ θεολογικοῦ λόγου κρυπτόμενες κάτω ἀπὸ ἀνάλογο μανδύα.

Ὁ συγγραφέας, ὅπως ἐξάλλου δηλώνει καὶ ὁ ἴδιος στὴν Εἰσαγωγή του, δὲν διστάζει νὰ θέτει ἐρωτήματα καὶ νὰ ἀναζητᾶ ἀπαντήσεις, ἐνῶ ὁ διεισδυτικὰ κριτικὸς λόγος του δὲν παραλείπει νὰ ἀναφερθεῖ σὲ ὅποια ἀσάφεια σὲ διατύπωση ἢ ἔννοια, ἀνολοκλήρωτο στοχασμὸ ἢ ὑπεκφυγὴ ἐντοπίζει στὰ κείμενα του Γρηγορίου.

Ἡ ἀνάδειξη τῆς φιλοσοφικῆς καὶ θεολογικῆς σκέψης του καὶ ἡ μὲ σαφήνεια ἐστίαση στὰ σημεῖα ποὺ ἐνδιαφέρουν τὸν Ἰωάννη Πλεξίδα ὑποβοηθοῦν τὸν ἀναγνώστη νὰ παρακολουθήσει τὴ σκέψη τοῦ ἁγίου.

Μὲ ἐπιστημονικὴ εὐσυνειδησία ὁ συγγραφέας προσδιορίζει τὴ φιλοσοφικὴ προέλευση σημείων τοῦ πατερικοῦ κειμένου προσφέροντας ἐναργέστερη καὶ πληρέστερη εἰκόνα τῆς γρηγοριανῆς σκέψης. Ἡ ἐπιλογὴ αὐτὴ δείχνει ὅτι διαθέτει ἀξιοπρόσεκτη ἐξοικείωση μὲ τὰ φιλοσοφικὰ ρεύματα ποὺ ἐπηρέασαν τὸν Νύσσης (κυρίως πλατωνισμός, στωικισμὸς καὶ νεοπλατωνισμός, ἀλλὰ καὶ ἀριστοτελισμός), ἡ ὁποία σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν εὑρύτατη καὶ πλουσιότατη χρήση τοῦ γρηγοριανοῦ corpus τὸν καθιστᾶ ἱκανὸ νὰ ἐντοπίζει ἐνδιαφέρουσες συγγένειες ἀνάμεσα στὸν πατέρα καὶ διδάσκαλο τῆς Ἐκκλησίας καὶ στὶς πηγές του.

Ἡ πυκνότητα τῶν νοημάτων καὶ ἡ στιβαρὴ διατύπωση τῶν ἐννοιῶν ὑπογραμμίζουν τὸν προσανατολισμὸ τοῦ ἔργου πρὸς ἕνα πεπαιδευμένο κοινό, χωρὶς ὅμως νὰ ἀποκλείουν τὸν μέσο ἀναγνώστη, ὁ ὁποῖος μὲ προσεκτικὴ μελέτη θὰ γνωρίσει τὶς ἀπόψεις τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης γιὰ τὸ κακό.

Ὁ τονισμὸς τῆς σημασίας τοῦ σώματος στὴ συγκρότηση τοῦ ἀνθρωπίνου ὅλου εἶναι βασικότατος θεολογικὰ καὶ σημαντικότατος κατηχητικά, καθὼς ἡ ποιμαντικὴ ἀντιμετώπιση ποὺ κυριαρχεῖ -ἴσως λιγότερο στὶς μέρες μας- συχνὰ ὁδηγεῖ σὲ μία μανιχαϊστικὴ καὶ δυαρχικὴ ἀντιμετώπιση τοῦ ἀνθρώπου μὲ ὑποτίμηση τοῦ σώματος ἐξαντλούμενη ὄχι σὲ θεολογικὸ ἀλλὰ σὲ ἠθικιστικὸ λόγο.

Παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι στόχος τοῦ ἔργου εἶναι νὰ μᾶς προσφέρει μία φιλοσοφικὴ ἀνάλυση τῆς σκέψης τοῦ Νύσσης σχετικὰ μὲ τὸ κακό –κάτι ποὺ ἀναμφίβολα τὸ ἐπιτυγχάνει- ἡ ροὴ τῆς παρουσίασης ὁδηγεῖ σὲ μία κορύφωση στά, κατὰ τὴν κρίση μας, «θεολογικὰ» κεφάλαια τρίτο καὶ τέταρτο, στὰ ὁποῖα παρουσιάζεται ἡ «ἐμφάνειά» του στὴ δημιουργία καὶ ἀναλύεται μὲ ἐμβρίθεια τὸ θέμα τοῦ ὁριστικοῦ ἀφανισμοῦ του. Ὁ λόγος τοῦ συγγραφέα κατὰ τὴν παρουσίαση τῆς σχέσης σώματος καὶ ψυχῆς καθὼς καὶ τῆς συζήτησης γιὰ τὴν ἀποκατάσταση τῶν πάντων εἶναι τόσο συναρπαστικὸς ὅσο καὶ ἀκριβής.

Τὸ πλῆθος τῶν χωρίων θὰ μποροῦσε, ἴσως, νὰ ὑποστηρίξει ἀμεσότερα τὸ κείμενο ἐὰν τὰ σημαντικότερα καὶ πλέον καίρια ἀπὸ αὐτὰ ἐντάσσονταν στὴ ροὴ τοῦ λόγου, δεδομένου ὅτι ὁ, δίχως ἄλλο ἐπιστημονικὰ θεμιτός, καταιγισμὸς ὑποσημειώσεων προκαλεῖ τὸν ἀναγνώστη εἴτε νὰ διακόψει τὴ ροὴ τοῦ κειμένου εἴτε νὰ παραβλέψει τὴν ὑποσημείωση.

Ἐνδεικτικὴ τοῦ σεβασμοῦ ποὺ ὁ Ἰωάννης Πλεξίδας τρέφει πρὸς τὸν ἀναγνώστη εἶναι ἡ ἐπιλογή του νὰ μεταφέρει στὴν νεοελληνικὴ τὰ ξενόγλωσσα παραθέματα καὶ νὰ υἱοθετήσει γλῶσσα ἁπλὴ πλούσια καὶ ὕφος ἐπιμελῶς ἐπεξεργασμένο, τὸ ὁποῖο ὑποστηρίζει ἐπιτυχῶς τὴν παρουσίαση τῆς ἔρευνάς του.

Ἐν κατακλείδι, τὸ βιβλίο «Ἡ ἀνθρωπολογία τοῦ κακοῦ. Μία ἀνάγνωση τοῦ Γρηγορίου Νύσσης» ποὺ ἔχει καὶ τὴν ἰδιαιτερότητα νὰ ὑποστηρίζεται ἐκδοτικὰ ἀπὸ τὸν συγγραφέα, ὁ ὁποῖος διατηρεῖ τὶς ἐκδόσεις «Λογεῖον» ὑπηρετώντας μὲ συνέπεια τὸ χῶρο τῆς ἐπιστήμης καὶ τοῦ βιβλίου, ἀποτελεῖ σημαντικὴ καὶ διεισδυτικὴ ἀνάγνωση τοῦ ἔργου τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης προσφέροντας ὁλόγλυφη τὴν περὶ τῆς ἀνθρωπολογίας τοῦ κακοῦ διδασκαλία του.

«Πίστει καλούμενος Ἀβραάμ . . .»

Ετικέτες

προς Εβραίους, πίστη, Αβραάμ, Κυριακή προ της Χριστού Γεννήσεως, Σάρρα, απ. Παύλος, επαγγελίες

Όπως κάθε χρόνο, έτσι και κατά την εφετινή χρονιά το ανάγνωσμα της Κυριακής που προηγείται της του Χριστού Γεννήσεως εστιάζει στην πίστη.
Πρόκειται για δύο αποσπάσματα από το 11ο κεφάλαιο της προς Εβραίους επιστολής (στίχοι 9-10 και 32-40) με τα οποία ο απόστολος Παύλος προβάλλει την πραγματικότητα της εμπιστοσύνης προς το Θεό.
Ποια σχέση, όμως, μπορεί να έχει η πίστη του Αβραάμ, της Σάρρας, των Κριτών και των Προφητών του Ισραήλ με το επερχόμενο γεγονός της Γεννήσεως;

Γιατί άραγε η εκκλησία μας όρισε αυτή την περικοπή ως αποστολικό ανάγνωσμα της Κυριακής πριν από τη Γέννηση του Χριστού;

Την απάντηση σε αυτή την απορία μας θα πρέπει να την αναζητήσουμε στο γεγονός της Γεννήσεως και στη σημασία του για τον κόσμο μας και τον άνθρωπο.
Το γεγονός αυτό αποτελεί μία τομή στην ανθρώπινη ιστορία και, επιτρέψτε μου να πω, στον χρόνο και στη σχέση του ανθρώπου με τον Θεό και τον συνάνθρωπό του. Δίχως άλλο η σημασία της εορτής της Χριστού Γεννήσεως πρέπει να εντοπιστεί στο ότι έδωσε σε κάθε άνθρωπο τη δυνατότητα να συμφιλιωθεί με τον Θεό και τον πλησίον. Πρόκειται για ένα γεγονός ύψιστης ταπείνωσης, και άκρας υπακοής, το οποίο προσφέρει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να αλλάξει πορεία να θέσει άλλες προτεραιότητες στη ζωή του.

Πώς το πέτυχε αυτό ο Θεός;

Εδώ, νομίζω ότι βρίσκεται το κλειδί για την κατανόηση της αποστολικής περικοπής της τελευταίας Κυριακής πριν από τα Χριστούγεννα:
Για να γίνουν πραγματικότητα όλα αυτά, για να μπορέσει και πάλι ο άνθρωπος να μπει στην αγκαλιά του Θεού έπρεπε να εισέλθει ο Θεός στην ιστορία με έναν τρόπο απλό να καθοριστικό, φιλικό προς το πλάσμα του, αλλά ταυτόχρονα συγκλονιστικό, κατανοητό, αλλά συνάμα απροσπέλαστο από τη λογική.

Ο τρόπος αυτός είναι η εκ Πνεύματος Αγίου σύλληψη και εκ Παρθένου γέννηση του Υιού και Λόγου του Θεού.

Μα θα πει ο άνθρωπος κάθε εποχής:

«ποιος πιστεύει στις μέρες μας τέτοια πράγματα;»

Στο σημείο αυτό η Αγία Γραφή, ως φορέας του λόγου του Θεού, μα και η Εκκλησία, ως ταμειούχος της χάριτός Του, μπορούν να πουν πολλά, τα οποία σε κάποιους δεν λένε τίποτα και σε άλλους τα πάντα.
Στο σημείο αυτό χρειάζεται να λειτουργήσει εντός μας η πίστη.
Η σχέση μας με το Θεό, όπως την γνωρίζουμε από την αποκάλυψή Του στον κόσμο μας, προσδιορίζεται από την απουσία λογικών αποδείξεων, οι οποίες θα μας έσυραν σε μία λογική αποδοχή Του, αλλά και την ύπαρξη πολλών και σημαντικών ενδείξεων, οι οποίες εν ελευθερίᾳ δείχνουν την πορεία της σχέσης μας μαζί Του και προκαλούν την πίστη μας.
Η πίστη αυτή δεν «πνίγει» τον άνθρωπο, αλλά του ανοίγει δρόμους σκέψης και δράσης που πριν δεν τους είχε φανταστεί.
Η πίστη αυτή δεν δεσμεύει τον πιστό, αλλά τον απελευθερώνει και του προσφέρει τη δυνατότητα να Τον αρνηθεί.
Η πίστη αυτή δεν σχετίζεται με βεβαιότητες, αλλά οδηγεί αυτόν που θα εμπιστευθεί το Θεό και τον λόγο Του στο χείλος του γκρεμού.

Κλασικό παράδειγμα πίστης-εμπιστοσύνης αποτελεί ο Αβραάμ, ο οποίος στο κέλευσμα του Θεού δε δίστασε να υπακούσει αλλάζοντας τη ζωή του και να πορευτεί σε άγνωστο-ξένο τόπο.
Με πίστη δέχθηκε η Σάρρα τον από Θεού σπόρο που, πέρα από κάθε λογική, άρχισε να βλασταίνει μέσα της.
Με πίστη έζησαν και πέθαναν οι απόγονοί τους.
Με παρόμοιο τρόπο ο Νώε (παλαιότερα αυτός) έγινε περίγελος στους γύρω του, καθώς έφτιαξε την κιβωτό επιμένοντας στην ακατανόητη, γι’ αυτούς, εντολή του Θεού.
Με πίστη κινήθηκαν οι Κριτές, οι Προφήτες, οι δίκαιοι της Παλαιάς διαθήκης.
Με πίστη στάθηκαν μπροστά στο μαρτύριο όλοι οι μάρτυρες, παλαιοί και νέοι, άνδρες και γυναίκες, ώριμοι και παιδιά.

Με τον τρόπο που θέτει μπροστά μας το θέμα της πίστης ο απ. Παύλος μας βοηθά να προετοιμαστούμε για την Γέννηση του Θεανθρώπου με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Μας οδηγεί στη διαπίστωση ότι ο καθένας μας πρέπει να πάρει μία θέση απέναντί Του. Ξεκαθαρίζει ότι η σχέση μας με το Θεό, όπως την εκφράζει η ορθόδοξη παράδοση, είναι ένα τόλμημα, το οποίο δοκιμάζει και δεν εξασφαλίζει, το οποίο ξεβολεύει και δεν σιγουρεύει. Η πίστη είναι αναγκαία για να νιώσουμε τι έγινε στη Βηθλεέμ. Αν το προσεγγίσουμε μέσα από το πρίσμα της λογικής θα απογοητευθούμε. Θα βρεθούμε μπροστά σε τοίχο και μάλιστα πριν καλά καλά το καταλάβουμε θα χάσουμε το δρόμο μας.
Όσοι, λοιπόν, προσεγγίζουν την Εκκλησία για να αποκτήσουν κάποια λογική -νοικοκυρίστικη- εξασφάλιση ή την αντιμετωπίζουν ως ένα ισχυρό ψυχολογικό άλλοθι για τον τρόπο ζωής τους ή αναζητούν κάποια ανθρώπινη βεβαιότητα ή ψάχνουν μια αμετακίνητη σιγουριά και επιθυμούν να βολευτούν στους κόλπους της και να εξασφαλίσουν τα γεράματά τους ή να «κλείσουν» μια θέση για τον Παράδεισο, με ένα σκεπτικό συναλλαγής, ας μην το κάνουν καλύτερα, γιατί είναι βέβαιο ότι γρήγορα θα απογοητευθούν . . .

Καλά Χριστούγεννα!!

Φωτογραφίες από τον Εσπερινό της Ζωοδόχου Πηγής στο Λινοπότι

Ετικέτες

Ζωοδόχος Πήγη, Λινοπότι

Χριστός ανέστη!
Διανύοντας τη Διακαινήσιμο Εβδομάδα υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για εκκλησιασμό και συμμετοχή στη Θεία Ευχαριστία, καθώς αυτή η μεγάλη μέρα, η όγδοη μέρα, η Αναστάσιμη μέρα ζει, κατά κυριολεξία, στο φως της Αναστάσεως.
Στην Κω υπάρχουν έξι ναοί αφιερωμένοι στη Ζωοδόχο Πηγή. Ένας από αυτούς βρίσκεται στη θέση Λίμνη στο Λινοπότι. Είναι νέος ναός στη θέση παλαιού που γκρέμισαν οι Ιταλοί. Τα τελευταία χρόνια έχει ανακαινιστεί και αγιογραφηθεί πλήρως με τη φροντίδα του Πρωτοσυγκέλλου της Ιεράς Μητροπόλεως Κώου και Νισύρου Πανοσ. Αρχιμ. π. Χρυσοστόμου Πίτση και ευσεβών ενοριτών. Η αγιογράφηση έγινε από τον αγιογράφο Εμμανουήλ Καρογιάννη.
Στο εσπερινό και στην αρτοκλασία έλαβαν μέρος, πέρα από τον π. Χρυσόστομο Πίτση, οι π. Αντώνιος Κασσιώτης, π. Αναστάσιος Τσουκνιάς και π. Νικήτας Παπανικολάου.
Ακολούθησε πλούσιο κέρασμα σε όλους τους προσκυνητές με τη φροντίδα των κυριών της περιοχής.

Μία σύντομη αναφορά στην ιστορία της αλληγορίας

Ετικέτες

προσωκρατικοί, Αλεξάνδρεια, Φίλων, αλληγορία, αλληγορική ερμηνεία, κατηχητική σχολή

Ήδη από την εποχή του Ομήρου εμφανίζονται προσπάθειες αλληγορικής ερμηνείας και κατανόησης των φυσικών φαινομένων, αλλά και των ηθικών εκτροπών που ο προαναφερθείς και άλλοι ποιητές απέδιδαν στους θεούς. Τα κείμενα του παρελθόντος είτε έπρεπε να παραμεριστούν ως ανήθικα είτε έπρεπε να προσεγγιστούν με έναν διαφορετικό τρόπο.

Η ερμηνευτική αυτή μέθοδος είχε ένα πολύ σημαντικό πλεονέκτημα, έδινε τη δυνατότητα στους σοφούς να μεταφέρουν την παλαιά σοφία με ωφέλιμο τρόπο στους συγχρόνους τους, αλλά και ένα σοβαρό μειονέκτημα, τους επέτρεπε να ερμηνεύουν το κάθε τι κατά το δοκούν.

Έτσι σιγά σιγά έφθασαν να αναζητούν κάτω από κάθε κείμενο, την «ὑπόνοιαν», την κρυμμένη έννοια, την αφανή αλήθεια, η οποία περνούσε απαρατήρητη από το μη ικανό νου. Για τους κλασικούς συγγραφείς ο μύθος είναι το ένδυμα κάτω από το οποίο κρύβεται η αλήθεια, την οποία σκοπεύουν να αποκαλύψουν.

Για να καταλάβουμε τι εννοούμε αναφερόμενοι στην αλληγορία, θα μπορούσαμε να μνημονεύσουμε την ταύτιση του Δία με τον πλανήτη Ουρανό, του Απόλλωνα με τον Ήλιο, της καταστροφής του Φαέθοντα με ένα ηλιοβασίλεμα, του Διονύσου με τον οίνο. Τα πάθη του Διονύσου συνδυάζονται με την πορεία και τις διαδικασλιες της παραγωγής του κρασιού. Ενώ παράλληλα οι αρχαίοι συγγραφείς χρησιμοποιούσαν αριθμητικούς συμβολισμούς, ευφάνταστες ετυμολογικές αναλύσεις αλλά και αξιοποίηση «επιστημονικών» στοιχείων της εποχής.

Η «αλληγορία» ως μέθοδος προσέγγισης της πραγματικότητας περιλαμβάνει δύο διαδικασίες: τη συγγραφή κειμένων γραμμένων αλληγορικά και τη αλληγορική ερμηνεία άλλων προγενεστέρων, ώστε να αποκαλυφθεί το πραγματικό τους νόημα.

Κατά την προσωκρατική περίοδο η αλληγορία υπήρξε μία δυνατότητα που απελευθέρωνε τους σοφούς και τους αναγνώστες τους από την παράνοια και την ανηθικότητα του μύθου και τους προσέφερε μία πιο επιστημονική προσέγγιση.

Ανάμεσα στους σοφούς που χρησιμοποίησαν την αλληγορία ή το έργο τους ερμηνεύτηκε από τους κατοπινούς αλληγορικά είναι και οι ποιητές Ησίοδος, Αλκμάν και Θέογνις, αλλά και ο Φερεκύδης και ο ραψωδός Θεαγένης, ο ιστοριογράφος Εκαταίος ο Μιλήσιος, οι φιλόσοφοι Ξενοφάνης, Ηράκλειτος, Παρμενίδης, Εμπεδοκλής, Αναξαγόρας, Δημόκριτος, καθώς και ο γιατρός Αλκμαίων.

Η ερμηνευτική αυτή μέθοδος δεν χάθηκε με την παρέλευση της κλασικής εποχής, αλλά επιβίωσε και κατά την ελληνιστική περίοδο, καθώς υπήρχε μεγάλη ανάγκη να εκλογικευτούν πολλά από τα παλαιότερα κείμενα. Μάλιστα έλαβε νέα ώθηση από τη στωική έννοια του σοφού, στον οποίο αποδίδονταν όλα τα αγαθά και τα καλά, ενώ συχνά οι πράξεις του ερμηνεύονταν αλληγορικά.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην ιστορική πορεία της αλληγορίας παρουσιάζει η περίπτωση του Ιουδαίου σοφού και ερμηνευτή των Γραφών, Φίλωνα, ο οποίος μας παρέδωσε πλήθος αλληγορικών κειμένων. Σε αυτά προσπαθεί να παρουσιάσει τον ιουδαϊκό νόμο στους συγχρόνους του μη Ιουδαίους και Ιουδαίους, οι οποίοι πλέον δεν τον γνωρίζαν. Η προσπάθεια αυτή του αλεξανδρινού σοφού ήταν επιτυχής και τον έκανε ιδιαίτερα δημοφιλή όχι μόνο κατά την εποχή του, αλλά και στους κατοπινούς αιώνες.

Κάποια από αυτά είναι τα εξής: «Νόμων ἱερῶν ἀλληγορίας τῶν μετὰ τὴν ἑξαήμερον τὸ πρῶτον», «Περὶ τῶν Χερουβὶμ καὶ τῆς φλογίνης ρομφαίας καὶ τοῦ κτισθέντος πρώτου ἐξ ἀνθρώπου Κάιν», «Περὶ γενέσεως Ἄβελ καὶ ὧν αὐτὸς τε καὶ ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ Κάιν ἱερουργοῦσιν», «Περὶ τῶν μετονομαζομένων καὶ ὧν ἔνεκα μετονομάζονται», «Περὶ ἀρετῶν ἃς σὺν ἄλλαις ἀνέγραψε Μωυσὴς ἤτοι περὶ ἀνδρείας καὶ εὐσεβείας καὶ φιλανθρωπίας καὶ μετανοίας», αν και αλληγορικά στοιχεία υπάρχουν σε όλα τα κείμενα του Φίλωνος.

Κλείνοντας αυτή τη σύντομη παρουσίαση της ιστορίας της αλληγορίας θα πρέπει να πούμε ότι η κατηχητική σχολή της Αλεξάνδρειας, χρησιμοποίησε ιδιαίτερα το Φίλωνα και την ερμηνευτική μέθοδο της αλληγορίας καταφεύγοντας σε πολλές αλληγορικές προσεγγίσεις, κάποιες από τις οποίες (π.χ. διάφορες ερμηνείες του Ωριγένη, αλλά και του Κλήμεντα του Αλεξανδρέα και των Ψευδοκλημεντείων) καλό είναι να αντιμετωπίζονται με σκεπτικισμό, καθώς δεν στηρίζονται στην παράδοση της Εκκλησίας και είναι πιθανό να οδηγήσουν σε ερμηνευτικές ακρότητες και σε παρανοήσεις της ακρίβειας και της αλήθειας του ευαγγελίου.

«. . . για τέτοιους μαθητές μάλλον αξίζει να είσαι μόνο δάσκαλος και τίποτε άλλο . . .»

Ετικέτες

Ιωάννης Τοπαλίδης, Σταύρος Παπασταύρου, Τρεις Ιεράρχες, αγάπη, δάσκαλος, μαθητής

Αυτές τις μέρες που είναι αφιερωμένες στην παιδεία, στους Τρεις Ιεράρχες, στους μεγάλους αυτούς προστάτες και εμπνευστές της πολλά γράφονται, πολλά λέγονται, πολλά διαβάσαμε, όμορφα και σημαντικά για την πολύπλευρη προσφορά τους.

Παρόλα αυτά κάποιες φορές νιώθεις ότι η αποτύπωση της ποιότητας του έργου των αγίων, όλων των αγίων, δεν μπορεί να εξαντληθεί με λόγια, με αναλύσεις, με παρουσιάσεις, με καταγραφή απόψεων, με παράθεση κειμένων και τα σχετικά.

Οι Τρεις Ιεράρχες είχαν κάτι παραπάνω, κάτι ξεχωριστό, κάτι διαφορετικό που δεν τεμαχίζεται στο αναλυτικό γραφείο ενός επιστήμονα, ενός μελετητή, ενός συγγραφέα.

Αλλά τότε τι;

Από την άλλη γιατί οι Τρεις Ιεράρχες χαρακτηρίζονται προστάτες της παιδείας; Στο κάτω κάτω ήταν δάσκαλοι;

Όχι!

Κληρικοί, ασκητές, αγωνιστές κι άγιοι ήταν!

Κι όμως δεν μας παραξενεύει αυτή η σύνδεση!

Γιατί;

Ποιο είναι το σημείο που τους συνδέει με την παιδεία και το δάσκαλο;

Βρισκόμαστε στην Πνευματική εστία της Ιεράς Μητροπόλεως Κώου και Νισύρου προς το τέλος της εκδήλωσης με την ευκαιρία της εορτής των Τριών Ιεραρχών. Στο βήμα ανεβαίνει ο συνάδελφος μουσικός (και όχι μόνο) Γιάννης Τοπαλίδης και παρουσιάζει τα παιδιά και τους άλλους συνεργάτες του μαζί με τους οποίους έντυσαν καλλιτεχνικά την εκδήλωση. Αφού με μεγάλη ευαισθησία παρουσίασε τα παιδιά που έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους είπε τα εξής:

«Συγχωρέστε με σ’ αυτό το σημείο μια λίγο πιο προσωπική αναφορά. Πρωτομπήκα στην τάξη ως δάσκαλος πριν 13 χρόνια. Ανήμερα του Αγίου Δημητρίου ήταν του 2000, όταν πολύ νωρίς το πρωί κυριολεκτικά με ξύπνησε τηλεφώνημα της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Σερρών που ζητούσε καθηγητή Ελληνικής Παραδοσιακής Μουσικής στο μουσικό σχολείο Σερρών, για θεωρία και χορωδία. Πήγα, κάνοντας μια σκέψη ότι αν δεν μ’ αρέσει το δασκαλίκι, μπορεί και να παραιτηθώ αμέσως. Την ίδια μέρα υπέγραψα… και ο διευθυντής του σχολείου μου ζήτησε να μπω στο πρώτο πρώτο τμήμα που είχα για να μην έχει κενό. Ήταν τμήμα της β΄ τάξης. Η έκπληξη μεγάλη όπως και η αμηχανία. Αυτή η αμείλικτη αμηχανία του πρωτάρη, μπροστά στα περίεργα και διψασμένα μάτια των εφήβων.  Ένα ψηλό για την ηλικία του παιδί, ξανθός και πρασινομάτης περιφερόταν μονίμως κρατώντας ένα λαούτο. Δεν είχα συνειδητοποιήσει τι σημαίνει μουσικό γυμνάσιο και λύκειο … Αυτά τα σχολεία είναι κυριολεκτικά ένα ολοήμερο πανηγύρι, μια διαρκής γιορτή. Μετά δυο τρεις μέρες ο διευθυντής μου ανέθεσε τη σύσταση μουσικού συνόλου παραδοσιακής μουσικής με μαθητές της β΄ τάξης. Πάλι ο ξανθός ψηλός πρασινομάτης λαουτιέρης, μαζί με μια εκπληκτική τσακαλοπαρέα… Τους ζήτησα να δοκιμάσουμε να παίξουμε το «Θαλασσάκι» και το «Μήλο μου κόκκινο»… Ξεκίνησαν… Ο λαουτιέρης ήταν ο ηγέτης της ομάδας… Καθώς λέει ο Οδυσσέας Ελύτης «Είδα κι αγάλλιασα και χυθήκαν τα σπλάχνα μου». Ναι, για τέτοιους μαθητές μάλλον αξίζει να είσαι μόνο δάσκαλος και τίποτε άλλο, είπα μέσα μου… Κυρίες και κύριοι, μετά δεκατρία χρόνια, έχω την τιμή να σας παρουσιάσω τον ψηλό ξανθό πρασινομάτη λαουτιέρη, τον αξιότιμο κύριο Σταύρο Παπασταύρου από το Νέο Σκοπό Σερρών, ως συνάδελφο πλέον καθηγητή μουσικής στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Απόφοιτος του τμήματος Μουσικής Επιστήμης και τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας με ειδίκευση στο λαούτο και την παραδοσιακή μουσική. Διπλωματούχος Βυζαντινής μουσικής, μεταπτυχιακός φοιτητής σε μουσική ακαδημία του εξωτερικού… Τον συνάντησα ξαφνικά πέρυσι σε μια εκκλησιά εδώ στην Κω! Λεβέντης. Ήρθε εθελοντικά και έφτιαξε μια εξαιρετική ορχήστρα με τα υλικά που του προσφέρθηκαν. Τον ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου. Τον ευχαριστούν και τα παιδιά της ορχήστρας που είναι αλήθεια πως δέθηκαν μαζί του».

Τελικά γιατί οι Τρεις Ιεράρχες αποτελούν πρότυπα για το δάσκαλο, αν και δεν ήταν δάσκαλοι με τη στενή έννοια; 

Μα γιατί αγάπησαν το ποίμνιό τους, γιατί αγάλλονταν για τις επιτυχίες του και ευφραίνονταν από την πρόοδό του.

Με τον ίδιο τρόπο, με τον τρόπο που μας παρουσιάζει αυτή τη σχέση ο Γιάννης Τοπαλίδης: ο δάσκαλος απέναντι στον μαθητή. Αυτό που ορίζει τη σχέση είναι η αγάπη -έτσι απλά- και ο σεβασμός. Τίποτα λιγότερο, αλλά ίσως πολλά περισσότερα από όσα φανερώνουν οι λέξεις.

Αυτό που, μεταξύ άλλων, μας προσέφεραν και μας προσφέρουν οι άγιοι Τρεις Ιεράρχες είναι η βοήθειά τους ώστε να συνειδητοποιήσουμε την αξία της αγάπης στην εκπαίδευση. Την αξία της παιδαγωγούσας αγάπης που πολλές φορές οδηγεί το δάσκαλο στην ταπείνωση και στον πόνο, που τον βοηθά να παραμερίσει την απαξίωση που υφίσταται σε ένα τιμοκρατικό κοινωνικό περιβάλλον, που τον καθιστά ικανό να αγαπήσει και να στηρίξει ακόμη και το μαθητή που από άγνοια ή αδυναμία, τον προσβάλλει και τον ειρωνεύεται.

Πρόκειται για έργο δύσκολο από τη φύση του, που το κάνει ακόμη δυσχερέστερο η συνείδηση ότι το παράδειγμα των Τριών Ιεραρχών με τις διώξεις που υπέστησαν κρύβει ένα αβέβαιο μέλλον.

Παρόλα αυτά το τολμά και δικαιώνεται, παρά τα λάθη και τις αδυναμίες του, όχι από τους λεγόμενους θεσμικούς παράγοντες, αλλά από κάποιους μαθητές του.

28η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ ΣΤΗΝ ΚΩ: Ο πανηγυρικός της ημέρας από τον κ. Δημήτρη Βλάχο

Με πολλή χαρά δημοσιεύουμε τον πανηγυρικό της 28ης Οκτωβρίου, ο οποίος εκφωνήθηκε από το Διευθυντή του 1ου Γυμνασίου Κω κ. Δημήτρη Βλάχο.

Από τη θέση αυτή θέλουμε να ευχαριστήσουμε ιδιαίτερα τον ομιλητή, ο οποίος, μετά από σχετικό αίτημα, μας απέστειλε το κείμενο.

Πανοσιολογιότατε

Κύριε εκπρόσωπε της Κυβέρνησης

Σεβαστές Πολιτικές και Στρατιωτικές αρχές του Νησιού μας

 

       Η 28η Οκτωβρίου είναι ένα από τα νήματα που συνδέουν το παρόν με το παρελθόν, το «είναι» με το «γίγνεσθαι», και σηματοδοτεί τη συνείδηση της ιστορικής μας παρουσίας. Είναι λοιπόν σαφής η απαίτηση να τιμήσουμε τη μέρα αυτή τις γενιές εκείνες που αποδεικνύονται ισάξιες των προγόνων μας και κατέχουν ισότιμη μ’ αυτούς θέση.

      Ιδιαίτερα σήμερα, που η  Χώρα μας έχει να αντιμετωπίσει πολιτικές και οικονομικές δυνάμεις συμφερόντων και ανταγωνισμού, που οι θεσμοί αποδυναμώνονται και οι αξίες φθείρονται, σήμερα που οι καιροσκόποι, οι δημαγωγοί και οι έμποροι ιδεών και εθνικών ταυτοτήτων λυμαίνονται την ψυχή των λαών στο όνομα της ελευθερίας και της δημοκρατίας, την ώρα που η πατρίδα μας μετέρχεται δύσκολο αγώνα για την κατοχύρωση και διασφάλιση των εθνικών μας δικαίων και των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων, καλό είναι να σκεφτούμε πως τη μέρα αυτή δεν γίνεται συμβατικά μια γιορτή, που μπορούμε αβασάνιστα να προσπεράσουμε, αλλά είναι εσωτερική επιταγή να σεβαστούμε τουλάχιστον ό,τι είναι εκείνο που συγκρατεί και συγκροτεί ακόμα την κοινωνία, με σύμβολα τις αξίες και τις ιδέες, όπως αυτές παραδόθηκαν και συντηρήθηκαν στους αιώνες. Οι ηθικοί ορίζοντες της ιστορίας μας είναι η πηγή πανάρχαιων συμβόλων για την καταξίωση του δικαίου, την παγίωση της ειρήνης και την προαγωγή του πολιτισμού.

       Οφείλουμε λοιπόν να βιώνουμε  στην καθημερινότητα τη σημασία τους και να φέρουμε στη σκέψη μας ό,τι υψηλό και ωραίο έδωσε το παρελθόν στη διαδρομή του εθνικού μας βίου. Αξίζει επομένως να ταξιδέψουμε μέσα στο χρόνο και να παρακολουθήσουμε τη «γενιά του  40»  και τα φοβερά εκείνα γεγονότα που δίκαια την κατατάσσουν στις δημιουργικές γενιές της ιστορίας μας.

       Με τα χαράματα της 28ης Οκτωβρίου του 1940, που επιδόθηκε το Ιταλικό τελεσίγραφο, γεμάτο δολιότητες, σκηνοθετημένες κατηγορίες και αξιώσεις για εδαφικές διαρρυθμίσεις, δεν διαφεύγει από κανένα ότι οι ηθικοί ορίζοντες της ιστορίας μας πλατύνανε απροσμέτρητα, όχι για μας μονάχα, αλλά και για όλους τους λαούς της γης.

      Η Ελλάδα γίνεται άξονας μιας φωτεινής, καθολικής δικαιοσύνης, άξια του γνήσιου πνεύματος σ’ ολόκληρη την ανθρωπότητα.

Το γιγαντιαίο υποσυνείδητο ολόκληρου του Ελληνικού λαού, συσσωρευμένο μυστικά από αιώνες κι αιώνες, περίμενε να φωτίσει την κολοσσιαία ευθύνη, που αναλάμβανε απέναντι στην ιστορία. Την ώρα αυτή η αιχμή απ’ τις λόγχες του Έλληνα στρατιώτη, χαράζει τα ψυχικά και ηθικά τρόπαιά μας. Τότε αντιλαμβανόμαστε καθαρά την απροσμέτρητη ευθύνη όλων μας απέναντι σ’ αυτούς, απ’ τους οποίους εξαρτούμε την ηθική μας ύπαρξη.

Ο Ελληνικός λαός αντιμετώπισε το Μεγάλο κίνδυνο και τον άνισο αγώνα, χωρίς να σκεφτεί, να ταλαντευτεί να κάμει εκλογή. Μόνο είπε: «έτσι πρέπει» και τράβηξε μπρός.

Ο νυχτερινός υβριστής, εκπρόσωπος της φασιστικής αυτοκρατορίας εζήτησε να του παραδώσουμε την Ελευθερία μας. Το αποφασιστικό ΟΧΙ που είπε ο Ελληνικός λαός στους Ιταλούς φασίστες εισβολείς, ο ηρωικός αγώνας στρατού και λαού στα βουνά πρώτα της Ελλάδας και της Αλβανίας, η νικηφόρα απόκρουση της Ιταλικής επίθεσης και το διώξιμο των επιδρομέων έξω από τα Ελληνικά εδάφη, η αντίσταση ύστερα στη Γερμανική εισβολή και η γενναία αντιμετώπιση της γιγαντιαίας χιτλερικής αερομαχίας, που υπήρξε ουσιαστικά η μάχη της Κρήτης, αποτελούν μεγάλους και ιστορικούς εθνικούς τίτλους τιμής και δόξας. Χάρη σ’ αυτόν τον τιτάνιο αγώνα που κράτησε πάνω από 7 μήνες μπόρεσε ο Ελληνικός λαός να διατηρήσει το ψυχικό σθένος του, να αντλήσει καινούργιες δυνάμεις από τη συμφορά της κατοχής και να αντιμετωπίσει τον πάνοπλο κατακτητή, άτρομος κι ανυπότακτος ως την απελευθέρωση.

Γιατί ένοιωθε στρατευμένος σ’ ένα εθνικό αγώνα. Αλλά συνάμα, ο πολυαίμακτος και πολύτροπος αυτός αγώνας, όσο κι αν έγινε για εθνικούς σκοπούς κι όσο κι αν εμπνεύστηκε από ένα βαθύ δημοκρατικό πάθος για την ελευθερία της Ελλάδας και την ελεύθερη ανάπτυξη του λαού της, ήταν συνάμα μια μεγάλη συνεισφορά στον αγώνα των φιλελεύθερων  λαών και όσων είχαν υποταχτεί στους κατακτητές και εκείνων που θα τους αντιπάλευαν. Ακατάβλητη λοιπόν δύναμη και θέληση τρέχει στο αίμα της φυλής, για να μπορέσει να επαναλάβει το θαύμα των Μηδικών και του 21.

Χαρακτηρίζει τους αγώνες της Αλβανίας, το γεγονός ότι η Ελλάδα επετέλεσε άθλο πραγματικό, όταν απέκρουε τους πολιτισμένους βαρβάρους της σύγχρονης ιστορίας, με ανεπαρκή πολεμικά μέσα, έχοντας μόνο ν’ αντιτάξει την ευψυχία των παιδιών της στα Μακεδονικά οχυρά, στα Αλβανικά βουνά, στην Κρήτη. «Τιμή σ’ εκείνους όπου στη ζωή των όρισαν να φυλάγουν Θερμοπύλες» θα πει στοχαστικά ο ποιητής.

Κι όταν αργότερα αντιστάθηκε σθεναρά στην τρομερή μηχανή της κραταιάς Γερμανίας, η Ελλάδα έδειξε ζωτικότητα, αξιοσύνη και αντοχή τέτοια, που έγινε άξια θαυμασμού από τους ισχυρούς της γης. Ήταν βέβαια ο αγώνας αυτός μια πράξη παράλογη στα μάτια ενός ορθολογιζόμενου ξένου λαού, που θ’ αναμετρούσε τις δυνάμεις. Αλλά ό,τι φαίνεται παράλογο δεν είναι αναγκαστικά και αλόγιστο, αρκεί η λογική να εμπνέεται από υψηλότερα ιδανικά, όταν κρίνει.

Τούτο δεν υπολόγισε ο βάρβαρος κι αστόχησε στις λογιστικές του πράξεις. Ο αντίπαλος είχε στηρίξει τους υπολογισμούς του μόνο στο νόμο της ύλης κι αγνόησε τον παράγοντα της ψυχής. Αλλά τέτοια μέσα, είναι ανίσχυρα να παραλύσουν ένα λαό σαν τον Ελληνικό που έβγαινε σ’ ένα πόλεμο χωρίς προσωπικό συμφέρον άλλο, παρά σαν διεκδικητής των ιδανικών του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, που είχε καθιερώσει να σέβεται την ελευθερία του ανθρώπου. Αυτή η κατάκτηση της Ευρωπαϊκής συνείδησης και η δικαίωση της βαθύτερης αξιοπρέπειας του Έλληνα, αποτελούν και το μεγάλο κέρδος της Ελλάδας για τις θυσίες που έκανε.

Όλοι γνωρίζουμε τα ονόματα που πέρασαν στην αθανασία και που η γή τους βάφτισε με το αίμα του έθνους. Όλοι είναι ανάγκη να μνημονεύομε την Πρεμετή, την Κορυτσά, το Αργυρόκαστρο, τη Χειμάρα, το Πόγραδετς, το Ρούπελ.

Αποδίδει σαφώς η εποποιία του 40 τη «σοφή και μεγαλουργή νεότητα της Ελληνικής φυλής» λέει ο Παλαμάς. Εξηγεί καθαρά το ήθος των νέων μας και δικαιολογεί την Εθνική τους ωριμότητα. Και οι λόγοι είναι πολλοί. Δεν είναι μόνο γιατί η Ελληνική ψυχή είναι επιρρεπής στα νέα και τα θαυμαστά, αλλά κυρίως γιατί είναι ιδεολογικά ανυπότακτη και πολιτικά «αχειροήθης». Και έχει μάθει να τολμά. «τολμάν και ευλογίζεσθαι» όπως λέει ο Περικλής, «θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία» όπως αξιώνει ο Κάλβος.

        Γι’ αυτό  στρέφουμε τη σκέψη μας προς τη  λαμπρή εκείνη εθνική πράξη σε κάθε επέτειο  της 28ης  Οκτωβρίου. Κι εξετάζοντας προσεκτικά τη συμβολή των Ελλήνων στις αποφασιστικές ιστορικές στιγμές της πατρίδας μας, αποκτά σημασία τώρα να  βιώσουμε την ανάγκη  του συνεχούς αγώνα σ’ έναν άλλο πόλεμο, Οικονομικό, που δεν είναι ίσως ορατός και δεν έχει τη μορφή του πολέμου που έζησαν οι γενιές του 40. Ίσως  γι΄ αυτό και να είναι πιο επικίνδυνος.  Οφείλουμε λοιπόν να αντιμετωπίσουμε ξανά την ισχυρή Γερμανία, που θέλει να φαντάζει «Κραταιά» και θέλει να καθυποτάξει το λαό που  έδωσε το «φως του πολιτισμού» στην Ευρώπη.

72 χρόνια μετά πυκνά σύννεφα βρίσκονται πάνω από τη χώρα μας. Ζούμε τη μεγαλύτερη  οικονομική αλλά και ηθική κρίση. Από επίσημα χείλη πολιτικών μας, δηλώνεται, ότι έχει περιοριστεί η εθνική μας ανεξαρτησία. Υποδεχόμαστε την Καγκελάριο της Γερμανίας ως λυτρωτή. Καμία κουβέντα δε γίνεται για τις υποχρεώσεις της Γερμανίας προς την Ελλάδα, το κατοχικό δάνειο και τις επανορθώσεις. Η τρόικα, ρυθμίζει τις τύχες της πατρίδας μας. Ξένο και ντόπιο κεφάλαιο στοιχηματίζει υπέρ της χρεωκοπίας της πατρίδας μας και ενώ ο εργαζόμενος και συνταξιούχος γονατίζει υπό την πίεση των δυσβάσταχτων μέτρων, αυτοί κερδοσκοπούν σε βάρος τους. Την ίδια ώρα εκείνοι που αυτοαποκαλούνταν πατριώτες βγάζουν τα χρήματά τους στο εξωτερικό για να σωθούν, αδιαφορώντας για την τύχη της πατρίδας μας. Μήπως αργότερα οι ίδιοι, όταν αρχίσει να ανακάμπτει η χώρα μας, θα επιστρέψουν ως λυτρωτές, ως οι μεγάλοι επενδυτές και ίσως ως μεγάλοι ευεργέτες;  Χιλιάδες άνθρωποι αυτοκτονούν, χιλιάδες νέοι, κυρίως επιστήμονες, εγκαταλείπουν την πατρίδα μας για να προσφέρουν ως μετανάστες στην Αμερική, στην Αυστραλία, στη Γερμανία, στη Γαλλία, τις πολύτιμες υπηρεσίες τους. Την ίδια στιγμή διογκώνεται στην Ελλάδα ένα κύμα ρατσιστικό, με φασιστικά και Ναζιστικά χαρακτηριστικά, ξένο με την πολιτική κουλτούρα και την ιστορία της πατρίδας μας. Ας μην ξεχάσουμε ποτέ τις θηριωδίες του Ναζισμού στα Καλάβρυτα, στο    Δίστομο, στην Κρήτη.

   Γι’ αυτό, η αναζήτηση και η διαφύλαξη των αξιών που καλλιέργησαν οι πρόγονοί μας, ας αποτελέσουν τα «όπλα» για τη διατήρηση της Ελευθερίας και της αξιοπρέπειας των Ελλήνων.

Σας ευχαριστώ

 

Ο ΟΣΙΟΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΚΩ

Ετικέτες

όσιος Χριστόδουλος, Κως, Μονή των Καστριανών, Μονή αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, Πάτμος, Στρόβιλο

Ὁ πλέον ἐπιφανὴς μοναχὸς τοῦ 11^ου αἰῶνα εἶναι ὁ Ὅσιος Χριστόδουλος, ἡ μνήμη τοῦ ὁποίου τιμᾶται στὶς 16 Μαρτίου (κοίμησή του) καὶ στὶς 21 Ὀκτωβρίου (ἀνακομιδὴ τοῦ Ἱεροῦ Λεψάνου του).

Ὁ Ὅσιος προῆλθε ἀπὸ τὴν μικρασιατικὴ περιοχὴ τοῦ Ὄρους Λάτρος καί, μετὰ ἀπὸ ὀκταετή παραμονή στὴν Κῶ, κατέληξε στὴ νῆσο Πάτμο, ὅταν ὁ Ἀλέξιος Α΄ Κομνηνὸς συμφώνησε στὴν ἀνταλλαγή τῶν κτημάτων ποὺ τοῦ εἶχε παραχωρήσει ὁ Κῶος μοναχὸς Ἀρσένιος Σκηνούρης (ἢ Σκηνούριος) στὴν Κῶ καὶ τὴ Στρόβιλο, μὲ τὸ ἄγονο καὶ ἔρημο νησί.

Ἂς δοῦμε, ὅμως κάποια στοιχεῖα ἀπὸ τὸ βίο τοῦ Ὁσίου ποὺ δηλώνουν τη σχέση του μὲ τὸ νησὶ τῆς Κῶ.

 Ὁ μοναχὸς Ἀρσένιος Σκηνούρης, φιλοξένησε τὸν διωκόμενο Ὅσιο Χριστόδουλο σὲ Μονή του στὴ Στρόβιλο -ἡ Στρόβιλος βρίσκεται  ἀπέναντι καὶ βόρεια ὰπό τὴν πόλη τῆς Κῶ- ὅπου κατεῖχε ἐκτάσεις ἡ οικογένειά του. Μὲ τὴν ἄφιξη τοῦ Ὁσίου Χριστοδούλου στὴν περιοχὴ τὴν παραχώρησε σὲ αὐτὸν παραιτούμενος ἀπὸ κάθε δικαίωμα, καὶ ὁ Ὅσιος ἀσκήθηκε ἐκεῖ ἀνάμεσα στὸν Μάρτιο τοῦ 1079 καὶ πρὶν ἀπὸ τὸν Μάρτιο τοῦ 1080, ὅταν πῆγε στὴν Κῶ, ὅπου κατέφυγε γιὰ νὰ γλιτώσει ἀπὸ τὶς ἐπιδρομὲς τῶν Τούρκων. Ἐπιθυμώντας ὁ Κῶος μοναχὸς τὴν ἐνίσχυση τοῦ μοναχισμοῦ στὸ νησὶ τῆς Κῶ, προσκάλεσε τὸν Ὅσιο Χριστόδουλο στὸ νησὶ καὶ τοῦ παραχώρησε μεγάλη ἀκίνητη περιουσία μὲ σκοπὸ νὰ ὀργανώσει ἕνα μοναστήρι. Ἡ ἄφιξη τοῦ Ὁσίου στὸ νησὶ πρέπει νὰ τοποθετηθεῖ ἀπὸ τὰ τέλη Ὀκτωβρίου 1079 μέχρι τὶς ἀρχὲς τοῦ 1080 τὸ ἀργότερο. Ὁ μοναχὸς Ἀρσένιος εἶχε ἤδη ὀργανώσει μικρὰ μοναστήρια («κελλία δύο ἐδήματο») στὸ ὄρος Δίκαιος, τὰ ὁποῖα εἶχε ἐνισχύσει μὲ φοροαπαλλαγὲς καὶ κρατικὴ ἐνίσχυση («σολέμνιο«) ὁ αὐτοκράτορας Νικηφόρος Γ΄ Βοτανειάτης (χρυσόβουλλος λόγος τοῦ Ὀκτωβρίου τοῦ ἔτους 1079).

 

Ἀφοῦ ὁ Ὅσιος ἐπισκέφθηκε τὰ κτήματα τοῦ μοναχοῦ Ἀρσενίου Σκηνούρη, καὶ περιηγήθηκε σὲ αὐτὰ ἀναζητώντας κατάλληλη περιοχή, κατέληξε στὸν λόφο τοῦ Παλαιοῦ Πυλίου, ὅπου ἔκτισε μοναστήρι στὸ ὄνομα τῆς Θεοτόκου. Τὸ μοναστήρι αὐτὸ ὀνομάστηκε Μονὴ τῶν Καστριανῶν, ἐπειδή βρισκόταν δίπλα σὲ βυζαντινὸ Κάστρο, ἀνέπτυξε πλούσια δράση καὶ λειτούργησε ὡς πνευματικὸς πόλος ἕλξης γιὰ ὁλόκληρο τὸ νησί.

Σύντομα, πρὶν ἀπὸ τὸν Μάρτιο τοῦ 1080, ὁ μοναχὸς Ἀρσένιος Σκηνούρης, «νύκτωρ», δηλαδὴ νύκτα, ἀνεχώρησε γιὰ τὴν Ἰερουσαλήμ, χωρὶς νὰ ἐπιστρέψει πλέον στὴν Κῶ ἀφήνοντας τὰ κτήματά του στὸν Ὅσιο Χριστόδουλο.

Παρὰ τὴ φυγὴ τοῦ Ἀρσενίου ἀπὸ τὴ Μονὴ τῶν Καστριανῶν, ὁ Ὅσιος Χριστόδουλος, ὁ ὁποῖος τὸν ἐκτιμοῦσε ἰδιαίτερα, περίμενε νὰ ἐπιστρέψει καί, μάλιστα, μετὰ ἀπὸ χρόνια, ὅταν συνέταξε τὴ διαθήκη του, τὸν ὅρισε διάδοχό του στὴν ἡγουμενία τῆς μονῆς τῆς Πάτμου δηλώνοντας μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο τὴ μεγάλη ἐκτίμηση, τὴν εὐγνωμοσύνη καὶ τὸ σεβασμό του πρὸς αὐτόν.

 Ἡ σχέση τοῦ Ὁσίου Χριστοδούλου μὲ τὸ νησὶ τῆς Κῶ κατὰ τὴν τελευταία δεκαετία τοῦ βίου του παρουσιάζεται στενή, καθὼς τὰ μοναστήρια ποὺ ἵδρυσε, κατ᾿ αὐτὴ τὴν περίοδο (Παναγία Καστριανῶν καὶ Μονὴ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου), σχετίζονται ἄμεσα μὲ τὴ νῆσο αὐτή. Ἡ μὲν πρώτη βρίσκεται στὴν Κῶ ἡ δὲ δεύτερη ἔγινε πραγματικότητα χάρη στὰ κτήματα ποὺ τοῦ εἶχαν παραχωρηθεῖ στὴν Κῶ. Ἡ παράδοση τοῦ ἀποδίδει τὴ δημιουργία καὶ ἄλλων μονῶν στὴν Κῶ, ὄπως τῆς μονῆς τῶν Σπονδῶν στὴ Ζιά, τοῦ Ἀλσους στὸ Ἀσκληπιεῖο, στὸ Μονάγρι κ.ἄ.

Τὰ σημαντικότερα κείμενα τοῦ Ὁσίου, τὰ ὁποῖα συντάχθηκαν πρὸς τὸ τέλος τῆς ζωῆς του, μᾶς διαβεβαιώνουν γιὰ τὴν ἄριστη σχέση ποὺ εἶχε μὲ τὸν μον. Ἀρσένιο Σκηνούρη, ὁ ὁποῖος, ἂν καὶ ἀφανής, εἶχε ἀνυπολόγιστη προσφορὰ στὴν ὀργάνωση τοῦ μοναχισμοῦ τοῦ νοτιοανατολικοῦ Αἰγαίου καὶ τῶν ἀπέναντι μικρασιατικῶν παραλίων, καθὼς ἵδρυσε ὁ ἴδιος σειρὰ μοναστικῶν ἱδρυμάτων καὶ παραχώρησε τὴν μεγάλη πατρική του περιουσία γιὰ τὸν ἴδιο λόγο στὸν Ὅσιο Χριστόδουλο. Ἡ ἀνταλλαγὴ τῆς ἔρημης Πάτμου ἔγινε μὲ δικά του κτήματα, τὰ ὁποῖα ὁ αὐτοκράτορας Ἀλέξιος Αʹ ὁ Κομνηνὸς θεώρησε ὅτι εἶχαν ἴση ἀξία μὲ τὸ νησί, ὥστε νὰ προχωρήσει στὴν ἀνταλλαγή (τὰ κτήματα τοῦ Ἀρσενίου μεταβιβάστηκαν στὸ δημόσιο ταμεῖο τῆς αὐτοκρατορίας).

Στὸν Κωδίκελλο, ὁ ὁποῖος ἀκολούθησε τὴ Διαθήκη του, συντασσόμενος κατὰ τὴν παραμονὴ τῆς κοιμήσεώς του (15 Μαρτίου 1093), κάνει συγκεκριμένη ἀναφορὰ στὴ Μονὴ τῆς Θεοτόκου τῶν Καστριανῶν (στὸ Παλαιὸ Πυλὶ τῆς Κῶ) καὶ τονίζει στοὺς μοναχούς του τὶς ὑποχρεώσεις ποὺ ἔχουν ἀπέναντί της. Ὑπογραμμίζει δὲ τοὺς δεσμούς του μὲ τὰ μοναστικὰ ἱδρύματα τοῦ νησιοῦ.

 

Κλείνοντας αὐτὸ τὸ σύντομο σημείωμα ἐπιθυμοῦμε νὰ τονίσουμε ὅτι ἀκόμη καὶ σήμερα ὑπάρχουν τοπικὲς παραδόσεις ποὺ φέρουν τὸν Ὅσιο νὰ ἀσκήτευσε καὶ σὲ ἄλλες περιοχὲς τοῦ νησιοῦ, πέρα ἀπὸ τὸ Παλαιὸ Πυλί, ὅπως στὴν Παναγία τῆς Ζιᾶς καὶ στὸ Μονάγρι, ἀφήνοντας ἀγαθὴ μνήμη στοὺς κατοίκους τῆς Κῶ.

Ἂς ἔχουμε, λοιπόν, τὶς εὐχὲς τοῦ στύλου τοῦ μοναχισμοῦ τοῦ 11^ου αἰῶνα Ὁσίου Χριστοδούλου, ὁ ὁποῖος σκέπει τὴν Πάτμο, ἀλλὰ καὶ τὴ λοιπὴ Δωδεκάνησο.

Χρόνια Πολλά!

ΟΣΙΑ ΜΕΛΩ ΣΤΗ ΒΟΥΡΡΙΝΑ ΤΗΣ ΚΩ

Στὴν περιοχὴ νοτιοδυτικὰ τοῦ Ἀσκληπιείου καὶ περίπου 150 μέτρα δυτικὰ ἀπὸ τὴ θέση Κοκκινόνερο (ἰαματικὲς πηγές) βρίσκεται τὸ παλαιότατο ἐκκλησάκι («μοναστηράκι») τῆς Ὁσίας Μελοῦς. Ἡ ὁσία εἶναι ἡ μοναδικὴ ἁγιασμένη γυναικεία μορφὴ ποὺ φαίνεται ὅτι ἦταν ντόπια, ἂν καὶ ἀκόμη δὲν γνωρίζουμε τὴν καταγωγή της.

Εἶναι πολὺ σημαντικὸ ὅτι παρὰ τὴν ἔλλειψη ἱστορικῶν στοιχείων ἡ μνήμη τῆς Ὁσίας διατηρήθηκε στὴ συνείδηση τοῦ λαοῦ καὶ ἡ λατρεία της φθάνει σὲ ἐμᾶς ἀδιάκοπη ἀπὸ τὰ βάθη τῶν αἰώνων.

Παρὰ ταῦτα ἡ ἀβέβαιη ἐτυμολογικὴ προέλευση τοῦ ὀνόματός της ὁδήγησε σὲ ἀμφισβήτηση τῆς ἱστορικότητας τῆς Ὁσίας, ἡ ὁποία, τελικά, ἐπιβεβαιώνεται ἀπὸ τὴ δημοσίευση κατὰ τὸ ἔτος 1972/3 ἑνὸς χειρογράφου τοῦ τέλους τοῦ 15^ου αἰώνα (Παρισινὸς Κώδικας μὲ ἀριθμὸ 1362) μὲ στιχηρὰ γραμμένα πρὸς τιμήν της.

Ὁ Ἰάκωβος Ζαρράφτης παραθέτει τὴ μαρτυρία ὅτι κατὰ τὸ ἔτος 1018 κάποιος ἀσκητὴς ἔκτισε μοναστήρι πλησίον τοῦ Ἱ. Ναοῦ τῆς Ὁσίας Μελοῦς καὶ ζοῦσε ἐκεῖ θεραπεύοντας τοὺς πιστοὺς ποὺ ἔφθαναν κοντά του ὑποδεικνύοντάς τους τὰ ἰαματικὰ ὕδατα. Μάλιστα, μέχρι τὶς μέρες μας σώζονται τὰ ἐρείπια τοῦ κελλιοῦ τοῦ ἀσκητῆ περίπου 50 μέτρα ὑψηλότερα ἀπὸ τὸ ναΐσκο (πρὸς νότον).

Ξένοι ἀρχαιολόγοι ποὺ ἐπισκέφθηκαν τὸ ἐκκλησάκι, κατὰ τὸ ἔτος 1933, ἐξέφρασαν τὴ γνώμη ὅτι προέρχεται ἀπὸ τοὺς πρώτους χριστιανικοὺς χρόνους.

Τὰ λίγα στοιχεῖα ποὺ κατέχουμε ἀπὸ τὸ βίο τῆς Ὁσίας προέρχονται ἀπὸ τοὺς ὕμνους τοῦ μητροπολίτη Μητροφάνη. Σύμφωνα μὲ μελέτη τοῦ καθηγ. Ζαχαρία Τσιρπανλῆ ὁ συγγραφέας τους κατεῖχε τὸν ἀρχιερατικὸ θρόνο τῆς μητροπόλεως Ρόδου, κατὰ τὴν περίοδο τῆς Ἱπποτοκρατίας στὴ Δωδεκάνησο, καὶ εἶχε ὑπὸ τὴν ποιμαντική του εὐθύνη καὶ τὴν Κῶ, καθὼς οἱ ἱππότες δὲν ἐπέτρεπαν τὴ χειροτονία ἀρχιερέων στὰ ἄλλα νησιά. Ἡ πρόσφατη μεταπτυχιακὴ ἐργασία τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Κώου καὶ Νισύρου κ. Ναθαναήλ, στὴν ὁποία δημοσιεύεται καὶ ἡ ἐπιγραφὴ τοῦ Ναοῦ ἐπιβεβαιώνει αὐτὰ τὰ συμπεράσματα, καθώς δίνει τη χρονολογία «1483 μηνί Ἰουλίῳ «.

Ἀπὸ τὰ στιχηρὰ τοῦ Μητροπολίτου Μητροφάνη διαπιστώνουμε ὅτι πρὶν ἀπὸ τὴν ἀναχώρησή της ἀπὸ τὸν κόσμο γιὰ νὰ ἐπιδοθεῖ στὴ ζωὴ τῆς ἀσσήσεως, ἡ Ὁσία μοίρασε τὰ ὑπάρχοντά της σὲ ὅσους εἶχαν ἀνάγκη. Ἀμέσως μετὰ ἀποτραβήχθηκε σὲ ὀρεινὸ τόπο, ὅπου, στερούμενη ἀκόμη καὶ τὰ ἀναγκαῖα, ἀφιερώθηκε στὴν ἄσκηση. Μέσα σὲ συνθῆκες ψύχους, λόγῳ τοῦ ὑψομέτρου, κατόρθωσε νὰ λιώσει τὸ σώμα καὶ τὰ πάθη της. Γιὰ τὴν ἐπιλογή της νὰ ἀπομονωθεῖ στὸ δύσβατο τόπο τῆς Βουρρίνας ὁ Μητροπολίτης Μητροφάνης παρομοιάζει τὴν Ὁσία μὲ ἐρημικὸ πελεκάνο, ὁ ὁποῖος ἀπομακρύνεται ἀπὸ τὴν ἐπαφὴ μὲ τοὺς πολλοὺς γιὰ νὰ ἐπικοινωνήσει μὲ τὸ Θεό.

Ἐνδιαφέρον ἔχει ἡ παρατήρησή του ὅτι ἀφοῦ, ἀπὸ τὴ μεγάλη της ταπείνωση, ἐκοιμήθη ἀνάμεσα στοὺς βράχους, ὁ τόπος ἔγινε προσκύνημα τοῦ λαοῦ μὲ συνέπεια νὰ οἰκοδομηθεῖ ναὸς («τέμενος») τῆς Ὁσίας. Αὐτὸ τὸ σχόλιο ταιριάζει μὲ τὴ μορφολογία τοῦ ἐδάφους στὴν περιοχὴ ποὺ ἔχει ἀνεγερθεῖ τὸ ἐκκλησάκι. Στὴ νότια πλευρὰ βρίσκεται βράχος, πάνω στὸν ὁποῖο εἶναι στερεωμένος ὁ νότιος τοῖχος τοῦ ναοῦ. Ὁ βράχος αὐτὸς θὰ μποροῦσε νὰ ταυτίζεται μὲ τὴν κατοικία της, ἀλλὰ καὶ τὸ σημεῖο στὸ ὁποῖο ἐκοιμήθη καὶ ἐτάφη. Στὸ ἐκκλησάκι σώζονται ἴχνη τοιχογραφιῶν.

Ἡ Ὁσία ἐμφανίζεται συχνὰ σὲ Κώους, κοντὰ στὸ ναό της, ἀνάμεσα σὲ τριαντάφυλλα δηλώνοντας τὴν εὐαισθησία καὶ τὴν ἁγνότητά της. Ἡ παρουσία τῆς Ὁσίας Μελοῦς ἀποτελεῖ μία ξεχωριστὴ εὐλογία γιὰ τὸ νησί ἤδη τὸ ὄνομά της άρχισε νὰ δίνεται σὲ παιδάκια καὶ ἡ λατρεία της γίνεται ὅλο καὶ πιὸ γνωστή.

 

Ἡ Ἱερὰ Μητρόπολη Κώου καὶ Νισύρου ὅρισε ἡ μνήμη τῆς Ὁσίας νὰ ἑορτάζεται κάθε χρόνο τὸ πρῶτο Σάββατο τοῦ Ἰουλίου, δηλαδὴ ἐφέτος ὁ ἑορτασμός θὰ τελεστεῖ τὸ Σάββατο 7 Ἰουλίου μὲ Θεία Λειτουργία ἡ ὁποία θὰ ξεκινήσει νωρὶς τὸ πρωί.

 

Παραθέτουμε τὸ ἀπολυτίκιο τῆς Ὁσίας ποίημα τοῦ Μητροπολίτου Κώου καὶ Νισύρου Ναθαναήλ.

 

Ἀπολυτίκιον. Ἦχος Πλ. Α΄ «Τὸν συνάναρχον»

 

Τὴν φιλέρημον κόρην, ὕμνοις τιμήσωμεν,

Μελὼ τὴν Ὁσίαν, Κώου τὸ καύχημα,

πόνοις διαλάμψασαν,

καὶ χάριν λαβοῦσα ἄνωθεν∙

τὴν Ἐκκλησίαν Χριστοῦ φαιδρύνασαν,

τοῖς δὲ πιστοῖς, τοῖς προσιοῦσιν αὐτῇ,

προχέουσαν εὐωδίας ἰάσεων∙

αἰτουμένην δὲ πᾶσιν εἰρήνην,

καὶ τὸ μέγα ἔλεος.

«Δάσκαλος και μαθητής»

Ετικέτες

Antonio Scurati, σχέσεις, σχολείο, Δάσκαλος και μαθητής, Εκδόσεις Πόλις, δολοφονία

 Μετά από προτροπή αγαπητής συναδέλφου διάβασα το βιβλίο του Antonio Scurati «Δάσκαλος και μαθητής», το οποίο ετέθη σε κυκλοφορία για πρώτη φορά στην Ιταλία το 2007, ενώ στην Ελλάδα μεταφράσθηκε το Μάιο του 2010 από τις Εκδόσεις Πόλις.

Πραγματεύεται ένα από τα πλέον δύσκολα θέματα (με πλήθος παραμέτρων) αυτό των σχέσεων δασκάλου και μαθητή. Επιστήμονες, πολιτικοί, γελοιογράφοι, συγγραφείς, εκπαιδευτικοί που αγωνίζονται μέσα σε τάξεις και στοχαστές το έχουν προσεγγίσει προσφέροντας μας μία ποικιλία απόψεων και θέσεων που συχνότατα περιπλέκουν το πρόβλημα και επιτείνουν το χάος.

 

Ο Antonio Scurati το προσεγγίζει εντελώς πρωτότυπα. Η αφορμή για την προσέγγισή του είναι ένα έγκλημα. Ένας μαθητής του, ο Βιταλιάνο Κάτσα, την ημέρα των απολυτηρίων εξετάσεων δολοφονεί επτά καθηγητές του Λυκείου επιτρέποντας μόνο στον πρωταγωνιστή, Αντρέα Μαρεσκάλκι, καθηγητή ιστορίας και φιλοσοφίας, να συνεχίσει να ζει.

Ο Μαρεσκάλκι ήταν, κατά κάποιον τρόπο, ο αγαπημένος καθηγητής του Βιταλιάνο καθώς τους συνέδεαν μία σειρά κοινές εμπειρίες, αλλά και ευκαιρίες για αντιπαράθεση, κατά τις οποίες ο ένας δοκίμαζε την αντοχή του άλλου.

Όνειρο κοινό, ένα ταξίδι στο Μεξικό. Αφετηρία η αγάπη του Μαρεσκάλκι, όχι για το επάγγελμά του, αλλά για τους μαθητές του. Ο Scurati μας προσφέρει μία παρακμιακή εικόνα του ιταλικού λυκείου, όπου οι καθηγητές είναι αλλοτριωμένοι, κουρασμένοι, αποπροσανατολισμένοι και η μόνη αγωνία τους είναι πότε θα πάρουν σύνταξη. Ο πρωταγωνιστής και μία ομάδα συναδέλφων του που διατηρούν κάποιες αντιστάσεις προσπαθούν να αντισταθούν, μάλλον παθητικά σε αυτό το νοσηρό κλίμα, το οποίο αυτοτροφοδοτούμενο οδηγεί σε εκφυλλισμό όχι μόνο τη μαθησιακή διαδικασία, αλλά και τις ίδιες τις ζωές τους.

 Η πράξη του μαθητή και όσα ακολούθησαν λειτουργεί καταλυτικά για τον Μαρεσκάλκι. Μετά το πρώτο σοκ και την υπέρβασή του, υφίσταται την περιττή πίεση των «ειδικών» και της αστυνομίας, οι οποίοι θέλουν να τον προστατεύσουν, αλλά στην πραγματικότητα τον στραγγαλίζουν και προσπαθούν να τον χρησιμοποιήσουν για να συλλάβουν το Βιταλιάνο, ο οποίος διαφεύγει.

Στη συνέχεια κάνει την αυτοκριτική του -βαθιά και πλατιά- με την βοήθεια του ημερολογίου και των αναμνήσεών του, ξαναζώντας την επί «ξυρού ακμής» πορευόμενη σχέση τους. Για να οδηγηθεί τελικά στη λύτρωση μέσα από την επιστροφή στην καθημερινότητα μίας νέας σχολικής χρονιάς.

 

Η αγωνία του δασκάλου για το μαθητή του κυριαρχεί σε όλο το μυθιστόρημα. Ο καθηγητής δεν μπορεί να αποστασιοποιηθεί από αυτόν, αλλά ούτε και να δικαιολογήσει την πράξη του. Δεν μπορεί να πιστέψει ότι κινδυνεύει από αυτόν, αλλά ούτε και να αποδεχθεί ότι ο τελευταίος πέθανε. Αισθάνεται περήφανος που ανέπτυξε μία ισχυρή σχέση μαζί του, αλλά και υπεύθυνος για τα όσα του είχε πει στο παρελθόν.

 

Από το μυαλό του Μαρεσκάλκι περνούν, με τη βοήθεια των ημερολογίων του, όλα όσα είχαν ζήσει μαζί, καθώς αναζητά στοιχεία που θα τον πείσουν ότι έφταιγε είτε όχι για την κατάληξη την οποία πήραν τα πράγματα. Στο σημείο αυτό αναδύεται η τεράστια ευθύνη ημών των εκπαιδευτικών για όσα λέμε και πράττουμε είτε στην τάξη είτε «γύρω» από αυτή. Τα λόγια, οι πράξεις και οι επιλογές μας έχουν μεγάλη βαρύτητα στη διαμόρφωση των επιλογών των μαθητών μας. Τους επηρεάζουν πολύ σε μία περίοδο της ζωής τους που είναι ευαίσθητοι δέκτες των εξωτερικών μηνυμάτων αναζητώντας στηρίγματα για την πορεία τους στον κόσμο. Ένας αστόχαστος λόγος, μία στιγμή παρορμητικής συμπεριφοράς, μία ειρωνική αντιμετώπιση είναι πιθανό να σημαδεύσει για πάντα την ψυχή τους. Όπως και στην περίπτωση του πρωταγωνιστή, είναι αδύνατο να αποφύγουμε εντελώς κάτι τέτοιο. Ευθύνη μας όμως είναι να αγωνιζόμαστε όσο είναι δυνατό για να περιορίζουμε τέτοιες αστοχίες.

 

Ο Antonio Scurati διαχειρίζεται με τέχνη το θέμα του, αν και το πρώτο μέρος του βιβλίου, όπου ο καθηγητής παλεύει με τους «ειδικούς» (ανακριτές, αστυνομικούς, γιατρούς, ψυχολόγους κτλ.) πλατιάζει κάπως, σε αντίθεση με το κομμάτι όπου διαβάζει τα ημερολόγια, το οποίο είναι νευρώδες και η εναλλαγή του σκηνικού γίνεται χωρίς να μεσολαβούν σημεία χαλαρής διήγησης. Αν το πρώτο μέρος ήταν συντομότερο το συνολικό αποτέλεσμα θα ήταν ικανοποιητικότερο και θα απέδιδε τον αγώνα του Μαρεσκάλκι με τους γύρω του και τη συνείδησή του καλύτερα.

 

Πάντως, το βιβλίο του Scurati παραμένει μία ακραία, αλλά ενδιαφέρουσα προσέγγιση του θέματος. Μάλιστα, ακριβώς το ότι είναι ακραία, βοηθά να αποκαλυφθούν πτυχές του προβλήματος που σε μία πιο συμβατική αντιμετώπιση θα περνούσαν απαρατήρητες. Η μεγαλύτερη αρετή του έργου είναι η διεισδυτικότητα της ματιάς του συγγραφέα και η ειλικρίνεια με την οποία παρουσιάζεται η αμφίπλευρη σχέση δασκάλου και μαθητή.

Ο Όσιος Εφραίμ του όρους των Αμώμων

Ετικέτες

5 Μαΐου, Όρος Αμώμων, Όσιος εφραίμ, Μοναχός, Νέα Μάκρη, μαρτύριο

Στις 5 Μαΐου, πέρα από τη γνωστή και μεγάλη γιορτή της αγίας Ειρήνης, υπάρχει και μία άλλη γιορτή, ενός αγίου, ο οποίος πολύ πρόσφατα (11 Μαρτίου 2011) κατατάχθηκε στις τάξεις των Αγίων από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Πρόκειται για τον Όσιο Εφραίμ του Όρους των Αμώμων (βρίσκεται δυτικά από τη Νέα Μάκρη).

Έζησε κατά τον 15^ο αιώνα. Οι γονείς του τον έστειλαν από μικρό παιδί στη Μονή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου του Πεντελικού Όρους, πάνω από τη σημερινή Νέα Μάκρη, για να γλιτώσει το παιδομάζωμα και τον εξισλαμισμό. Σε ηλικία 18 ετών έγινε μοναχός και αργότερα ιερέας. Πέρασε όλη τη ζωή του στη Μονή της Μετανοίας του, η οποία καταστράφηκε δύο φορές από τους κατακτητές της Αθήνας.

Τη δεύτερη φορά το 1425 τον συνέλαβαν και τον βασάνισαν με ιδιαίτερη αγριότητα, μέχρι τις 5 Μαΐου του 1426, όταν παρέδωσε το πνεύμα του στα χέρια του Θεού.

 

Ο άγιος Εφραίμ είναι ένας από τους νεοφανείς αγίους, καθώς δεν γνωρίζαμε τίποτα γι’ αυτόν μέχρι το 1950, όταν με σειρά οραμάτων εμφανίστηκε στη μοναχή Μακαρία, η οποία με πολλές δυσκολίες κατόρθωσε να κάνει την ανακομιδή των οστών του που στη συνέχεια, με πολύ ευλάβεια, συνέδεσε με κερί. Έτσι, ο σημερινός προσκυνητής προσκυνά τα οστά του αγίου σε λάρνακα, όπως στους αγίους που τα λείψανά τους σώζονται άφθαρτα.

Είναι ιδιαίτερα αγαπητός, καθώς με τις μεσιτείες του επιτελούνται πλήθος θαυμάτων. Οι περισσότεροι πιστοί τον τιμούσαν ως άγιο πολύ πριν από την επίσημη πράξη της κατάταξής του στις τάξεις των Αγίων. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’80 η λάρνακα με το λείψανό του φυλασσόταν στο ημιϋπόγειο κελλί της μοναχής Μακαρίας, ενώ στη συνέχεια, μεταφέρθηκε, κατά τη διάρκεια αγρυπνίας στον νεόδμητο Ναό του.

Η Μονή του από το 1995 μέχρι το 2005, περίπου, ταλαιπωρήθηκε από εξωτερικές παρεμβάσεις, οι οποίες προκάλεσαν πολλά προβλήματα και έντονο σκανδαλισμό στους πιστούς. Αποτελεί προσφιλέστατο προσκύνημα και σε αυτή καταφθάνουν πλήθη πιστών, ενώ στον περίβολό της υπάρχει ο τάφος του Φώτη Κόντογλου, ο οποίος κοιμήθηκε το 1960.

 

Ἀπολυτίκιον.
Ηχος α΄. Της ερήμου πολίτης.
«Εν όρει των Αμώμων ώσπερ ήλιος έλαμψας, και μαρτυρικώς, θεοφόρε, προς θεόν εξεδήμησας, βαρβάρων υποστάς επιδρομάς, Εφραίμ Μεγαλομάρτυς του Χριστού, δια τούτο αναβλύζεις χάριν αεί, τοις ευλαβώς βοώσι σοι, δόξα τῳ δεδωκότι σοι ισχύν, δόξα τῳ σε θαυμαστώσαντι, δόξα τῳ ενεργούντι δια σου, πάσιν ιάματα»

Ἐνα εντυπωσιακό βίντεο για το Άγιο Φως

Ετικέτες

Άγιο Φως, Ιερουσαλήμ, Ναός της Αναστάσεως, Πανάγιος Τάφος, θαύμα

Κάθε χρόνο το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου στον Ιερό Ναό της Αναστάσεως, όπου εκτός από τον Πανάγιο Τάφο υπάρχει και το σημείο της Σταυρώσεως, ο Γολγοθάς, συμβαίνει ένα επαναλαμβανόμενο θαύμα: το άναμα του καντηλιού του Παναγίου Τάφου, χωρίς να χρησιμοποιηθεί κάποια πηγή φωτιάς.

Πολλά έχουν γραφτεί για αυτό το διαρκές θαύμα. Κάποιοι προσπαθούν να το αρνηθούν, πολλοί το αποδέχονται και το πιστεύουν. Σε αυτή την ανάρτηση θα παρουσιάσουμε μόνο ένα σύντομο βίντεο χωρίς να ασχοληθούμε ούτε με το ιστορικό της αφής ούτε με την τελετή όπως γίνεται σήμερα.

Η αρχική ακαΐα, οι λάμψεις που μοιάζουν με αστραπές προ και κατά τη διάρκεια της αφής, η πύρινη μπάλα που περιφέρεται στο ναό, το άναμα των καντηλιών που είναι κρεμασμένες σε μεγάλο ύψος, αλλά και το άναμα πολλών λαμπάδων χωρίς να χρησιμοποιηθεί κάποια πηγή φωτιάς είναι κάποια από τα θαυμαστά σημεία που συνοδεύουν το συγκλονιστικό αυτό θαύμα.

Το θαύμα αυτό έχει αποτυπωθεί σε αρκετά βίντεο που έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο. Από αυτά διαλέξαμε ένα που παρουσιάζει το Άγιο Φως με τη μορφή πύρινης σφαίρας να κυκλοφορεί ανάμεσα στους πιστούς.

Η σφαίρα αυτή είναι κυκλωμένη στο βίντεο και είναι πολύ εύκολο να εντοπιστεί. Ενώ όλοι είναι ακίνητοι αυτή προχωρά για μερικά δευτερόλεπτα ταχύτατα ανάμεσα στους πιστούς και έπειτα χάνεται.

Με παρόμοιο τρόπο το θαύμα αποτυπώνεται και σε άλλα βίντεο.

Πώς γιορτάζουν το Πάσχα στη Νίσυρο;

Ετικέτες

Ιερά Μητρόπολις Κώου και Νισύρου, Κυριακή των Βαΐων, Λαμπροβδομάδα, Νίσυρος, Ναθαναήλ, Πάσχα, Παρασκευή της Λαμπρής, Παναγία Σπηλιανή, Σάββατο του Λαζάρου, έθιμα, επιτάφιος

Ρεπορτάζ-φωτογραφίες των

Σταύρου Ν. Ορσάρη και Βασιλείου Δ. Γεωργιοπούλου

 

Το Πάσχα είναι από τις πιο σημαντικές αν όχι η σημαντικότερη εορτή των Χριστιανών και όπως είναι λογικό πολλά ήθη, έθιμα και παραδόσεις έχουν δημιουργηθεί γύρω του. Σε κάθε περιοχή, σε κάθε χωριό της Χώρας μας έχουν δημιουργηθεί στο πέρασμα των αιώνων διάφορες συνήθειες που σχετίζονται με όλα όσα διαδραματίζονται την περίοδο της Μεγάλης Σαρακοστής και κορυφώνονται στη διάρκεια της Εβδομάδας των Παθών καταλήγοντας στην Ανάσταση του Κυρίου.

Η Νίσυρος είναι ένα μικρό νησί των Δωδεκανήσων νοτιότερα από την Κω. Εκκλησιαστικά ανήκει στην πνευματική ευθύνη του Οικουμενικού Πατριαρχείου και δέχεται την διαρκή φροντίδα του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου, όπως συμβαίνει με όλα τα Δωδεκάνησα.

Από το 2004 αποτελεί τμήμα της Ιεράς Μητροπόλεως Κώου και Νισύρου, η οποία από το 2009 ποιμαίνεται από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Κώου και Νισύρου, ο οποίος φροντίζει να το επισκέπτεται συχνότατα και να είναι παρών στην πνευματική ζωή του νησιού.

Ας δούμε, λοιπόν, τις ξεχωριστές παραδόσεις, ήθη και έθιμα που επικράτησαν στο νησί με την πάροδο των αιώνων. Οι προετοιμασίες για την μεγάλη γιορτή του Πάσχα ξεκινάνε στο νησί από πολύ νωρίς, ήδη από της αρχές της Μεγάλης Σαρακοστής, και κορυφώνονται στη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας και τη Διακαινήσιμο Εβδομάδα.

Τα πασχαλινά έθιμα ξεκινούν το Σάββατο του Λαζάρου. Αυτή τη μέρα τα παιδιά του Δημοτικού σχολίου με τους δασκάλους τους βγαίνουν στου δρόμους του νησιού ψάλλοντας τα κάλαντα του Λαζάρου και κρατώντας φοίνικες (βαγιές) στα χέρια πλεγμένες ώστε να δημιουργούνται διάφορα σχέδια. Τις διακοσμούν με λουλούδια και την «καλαντήρα», μία ξύλινη κατασκευή που φέρει τη μορφή του Λαζάρου και ένα περιστέρι, το οποίο περιστρέφεται δεμένο με ένα κορδόνι. Τα παιδιά μαζεύουν χρήματα για τους σκοπούς του σχολείου και αυγά. Την ίδια μέρα οι νοικοκυρές φτιάχνουν τα λεγόμενα «Λαζαράκια». Είναι γλυκίσματα γεμιστά με διάφορους καρπούς που πλάθονται σε σχήμα μορφής ανθρώπου.

Το επόμενο πρωί, Κυριακή των Βαΐων, οι ναοί του νησιού γεμίζουν από κόσμο. Στη διάρκεια του όρθρου ο ιερέας ευλογεί τα «Βάγια», φύλλα φοίνικα πλεγμένα έτσι ώστε να δημιουργούν σταυρό. Τη ίδια μέρα συνήθως ξεκινάνε οι νοικοκυρές να φτιάχνουν και τα λεγόμενα «ψηλοκούλουρα», τα οποία αποτελούν το κατεξοχήν κουλούρι του Πάσχα για τη Νίσυρο. Τα κουλούρια αυτά γίνονται με ζυμάρι αναμεμειγμένο με κανέλα, ζάχαρη, βούτυρο, αλεύρι κ.α.

Τις επόμενες μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας συνεχίζουν με διάφορα άλλα είδη από κουλούρια, τη Μεγάλη Πέμπτη βάφουν τα αυγά, το Μεγάλο Σάββατο κάνουν τυρόπιτες, ενώ ταυτόχρονα προσέρχονται σε μεγάλο αριθμό στην εκκλησία.

Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης μετά την ακολουθία των Αγίων Παθών, υπάρχουν πιστοί που παραμένουν στο ναό για να «ξημερωθούν» με το Χριστό ψάλλοντας το τοπικό μοιρολόι και διάφορους ύμνους της Μεγάλης Εβδομάδας. Οι νεότερες γυναίκες την ίδια ώρα στολίζουν το ιερό κουβούκλιο, δηλαδή τον επιτάφιο, όπου το πρωί θα τοποθετηθεί το σώμα του Χριστού.

Τη Μεγάλη Παρασκευή, ημέρα των Παθών του Κυρίου, ύστερα από την αποκαθήλωση πραγματοποιούνται επιμνημόσυνες δεήσεις στα κοιμητήρια του νησιού και το βράδυ η ακολουθία του επιταφίου. Τα εγκώμια ψάλονται από τους πιστούς όπου χωρίζονται σε δύο χορούς. Σε όλη τη διάρκεια της περιφοράς του επιταφίου στους δρόμους και τα σοκάκια συνεχίζονται να ψάλλονται τα εγκώμια από νέους και νέες του νησιού. Ἐξω από κάθε ναό ο ιερέας πραγματοποιεί δέηση. Μόλις ο επιτάφιος επιστρέψει στο ναό, οι πιστοί περνούν για ευλογία από κάτω.

 

Το Μεγάλο Σάββατο  από πολύ νωρίς ο κόσμος γεμίζει τους ναούς για να πάρει  μέρος στα «θρονιά», την ώρα δηλαδή που ψάλλεται το «Ανάστα ο Θεός…» και ο ιερέας ραίνει με ροδοπέταλα τους πιστούς, αυτοί με τη σειρά τους χτυπούν να στασίδια των ναών και παράγεται ένας πολύ δυνατός θόρυβος. Το μεσημέρι και ύστερα από τις πρώτες κωδωνοκρουσίες οι νέοι, και όχι μόνο, μαζεύονται στην κεντρική πλατεία του Μανδρακιού, την Ηλικιωμένη, όπου γίνεται ο λεγόμενος «πόλεμος», όπως έχει καθιερωθεί να λέγεται τα τελευταία χρόνια με χρήση διαφόρων βεγγαλικών, τα οποία προϊδεάζουν όλους μας για τον ερχομό της Ανάστασης. Το βράδυ κατά την τελετή της Αναστάσεως μόλις ακουστεί το «Χριστός Ανέστη» τα βεγγαλικά και οι κροτίδες πέφτουν σε μεγάλες ποσότητες στους περίβολους των ναών του νησιού.

Την Κυριακή του Πάσχα γίνεται η λιτάνευση της εικόνας της Αναστάσεως στους δρόμους νησιού και καταλήγει στους ναούς που τελείται ο εσπερινός της Αγάπης. Μετά όλοι μαζεύονται οικογενειακά και γιορτάζουν την Ανάσταση με το καθιερωμένο κατσικάκι, το λεγόμενο «καπφαμάς», το οποίο στη Νίσυρο συνηθίζεται να μαγειρεύεται στο φούρνο γεμιστό με ρύζι.

Η εβδομάδα που ακολουθεί γνωστή ως «Λαμπροβδομάδα» αποτελεί τη συνέχεια της Μεγάλης Εβδομάδας με πολλά έθιμα και παραδόσεις. Αρχικά τη Δευτέρα του Πάσχα, το πρωί στην λειτουργία γίνεται το έθιμο του «μαναλιού» δηλαδή όποιο από τα παιδιά που διακονούν  το Ιερό σηκώσει το μανουάλι  κατά την κοινωνία των πιστών του δίδεται ως ευλογία ένα χρηματικό ποσό. Αργότερα την ίδια μέρα έρχονται από τους Πάλλους στο Μανδράκι η εικόνα των Αγίων Αποστόλων και της Παναγίας της Κυράς συνοδευόμενες από τον ιερέα του χωριού, τον ψάλτη, τους επιτρόπους και αρκετούς πιστούς. Οι εικόνες «γυρίζουν» τα σπίτια ένα ένα και γίνεται δέηση υπέρ υγείας των οικογενειών μέσα στα σπίτια τους.

Το επόμενο πρωί είναι η μέρα για την «Ευαγγελίστρα». Η «Ευαγγελίστρα» είναι ένα μοναστήρι αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου που βρίσκεται περίπου 4 χιλιόμετρα έξω από το Μανδράκι. Εκεί το πρωί γίνεται η Θεία Λειτουργία και μετά ξεκινάει το πανηγύρι με παραδοσιακή μουσική και φαγητό και κρατάει ως αργά το απόγευμα. Την ίδια ώρα που γίνεται το πανηγύρι στην Ευαγγελίστρα οι ενορίτες από τους Πάλλους «γυρίζουν» την εικόνα των Αγίων Αποστόλων και της Παναγίας της Κυράς στα Νικειά. Οι επόμενες δύο μέρες η Τετάρτη και η Πέμπτη δηλαδή είναι μέρες ξεκούρασης και προετοιμασίας για την ομορφότερη μέρα όλου του χρόνου για τη Νίσυρο την Παρασκευή της Λαμπρής.

 

Αυτή τη μέρα είναι δύσκολο να την χαρακτηρίσεις με λόγια. Από νωρίς το πρωί όλοι στο Μανδράκι είναι «στο πόδι» και ετοιμάζονται για να συνοδεύσουν την Παναγιά τους στα χωριά του νησιού. Γύρω στις 7, στο μοναστήρι της Σπηλιανής το αντίγραφό της εικόνας τοποθετείται κάτω από το καμπαναριό και αρχίζει η δέηση από τον ηγούμενο. Στη συνέχεια νέοι παίρνουν την εικόνα στους ώμους τους και οι καμπάνες χτυπούν. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα έχουμε τη χαρά και την ιδιαίτερη τιμή να συνοδεύει την Παναγιά τη Σπηλιανή ο αγαπητός σε όλους και λάτρης των παραδόσεων Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας κ. Ναθαναήλ. Εν μέσῳ πομπής η εικόνα φτάνει στο λιμάνι και όλοι επιβιβάζονται σε λεωφορεία, αυτοκίνητα και μηχανάκια και συνοδεύουν την Παναγιά. Προπορεύονται τα μηχανάκια, ακολουθούν τα λεωφορεία με την εικόνα της Σπηλιανής και έπονται τα αυτοκίνητα.

Η πρώτη στάση γίνεται στον Εμπορειό, εκεί ο εφημέριος του χωριού λειτουργεί και στη διάρκεια του όρθρου μπαίνει η εικόνα και οι πιστοί. Αφού τελειώσει η Θεία Λειτουργία ξεκινάει η λιτάνευση της εικόνας σε όλα τα σπίτια του χωριού. Μόλις η Παναγία ευλογήσει και το τελευταίο ξανά επιβιβάζονται όλοι στα οχήματα και κατευθύνονται στο ορεινότερο χωριό του νησιού, τα Νικειά. Την ίδια ώρα ξεκινάει η λιτάνευση στο χωριό των εικόνων των Άγιων Απόστολων με την Παναγία των Κυρά από τους ενορίτες των Πάλλων.

Πρώτα γίνεται δέηση στο ναό του χωριού και έπειτα η εικόνα ευλογεί όλα τα σπίτια του χωριού. Αμέσως μετά όλοι οι «συνοδοί της Παναγιάς» κάθονται για φαγητό στα παραδοσιακά εστιατόρια του χωριού. Το μεσημέρι ξεκινάει η μεγάλη πομπή, στην αρχή τα μηχανάκια, στη μέση τα λεωφορεία με την εικόνα της Σπηλιανής και ακολουθούν τα αυτοκίνητα και κατευθύνονται στο Μανδράκι. Σε μικρή απόσταση από τα σημερινά Δημοτικά Λουτρά, στην περιοχή που ονομάζεται «Βρετού» επειδή ήταν η περιοχή που βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας τελείται και εκεί δέηση. Μόλις φτάσει η πομπή στο Μανδράκι ξεκινάει και εκεί η Παναγία να ευλογεί τα σπίτια. Την ίδια ώρα οι καμπάνες του μοναστηριού χτυπούν χαρμόσυνα καθώς και όλων ναών που περνάει η εικόνα της Σπηλιανής απ έξω ή από κοντά. Αργά το βράδυ μόλις «μπει» η Παναγία σε όλα τα σπίτια επιστρέφει στο μοναστήρι της. Στην είσοδο του Ενετικού κάστρου, όπου βρίσκεται το μοναστήρι, γίνεται η «Ευχή», η μεγάλη δέηση δηλαδή για όλους τους κατοίκους και γενικότερα όλους όπου και αν βρίσκονται. Την ίδια στιγμή πέφτουν σαν βροχή τα πυροτεχνήματα και οι κροτίδες κάνοντας τη νύχτα μέρα. Μετά προσφέρεται σε όλους στην τραπεζαρία της μονής μακαρονάδα με κιμά. Αξιοσημείωτο είναι αυτή τη μέρα η συμμετοχή των νέων του νησιού όλη τη διάρκεια της μέρας που είναι πολύ συγκινητικό και φαίνεται ότι οι νέοι του νησιού ευλαβούνται ιδιαιτέρα την Παναγιά μας.

Το πρωί του Σαββάτου, στο Μανδράκι λιτανεύεται η εικόνα του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου από τα Νικειά και ευλογεί και αυτή με τη σειρά της τα σπίτια.

Την Κυριακή το πρωί, μετά την Θεία Λειτουργία λιτανεύεται η Παναγία η Σπηλιανή στους Πάλλους. Ξανά με το ίδιο τυπικό η εικόνα μεταφέρεται στο χωριό και εκεί ευλογεί όλα τα σπίτια του χωριού. Αφού ολοκληρωθεί το μισό χωριό ξεκινάνε οι εικόνες των Αγίων Αποστόλων και της Παναγίας της Κυράς και λίγο αργότερα του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου για να ευλογήσουν και αυτές με τη σειρά τους τα σπίτια του χωριού. Μετά το τέλος της λιτάνευσης οι «συνοδοί» της Παναγιάς κάθονται για φαγητό και το απόγευμα επιστρέφουν όλοι μαζί την εικόνα στο μοναστήρι της και εύχονται ο ένας στον άλλο να έχουν την υγεία τους για να μπορούν και του χρόνου να συνοδέψουν την Παναγιά.

Με αυτό τον πανηγυρικό τρόπο ολοκληρώνονται οι παραδόσεις και τα έθιμα του Πάσχα στην Νίσυρο. Είναι πολύ ενθαρρυντικό το ότι όλα τα παραπάνω τα στηρίζουν και συμμετέχουν σε αυτά οι νέοι του νησιού και δεν τα αφήνουν να χαθούν στο διάβα του χρόνου.

«Όταν έλθης ο Θεός, επί γης μετά δόξης»

Ετικέτες

πλησίον, Αποκριά, Κριτής, Κυριακή της Απόκρεω, Κόλαση, Παράδεισος, Τριώδιο, επείνασα, ευαγγέλιο, κρίση

Την τρίτη Κυριακή του Τριωδίου, η οποία χαρακτηρίζεται ως η «Κυριακή της Απόκρεω» η Εκκλησία γιορτάζει κάτι ιδιαίτερα σημαντικό που θα έπρεπε να επηρεάζει oλόκληρη τη ζωή μας και να εμπνέει τις πνευματικές μας προσπάθειες.

Σύμφωνα με την αναφορά του μηνολογίου του Τριωδίου «μνείαν ποιούμεθα της δευτέρας και αδεκάστου Παρουσίας του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού». Δηλαδή; Η Εκκλησία μας προσφέρει τη δυνατότητα να αποκτήσουμε μέσα στα πλαίσια της λειτουργικής ζωής μια κάποια εμπειρία της κρίσεως. Όχι τόσο του τι πρόκειται να συμβεί, αυτό το παρουσιάζει η βιβλική καταγραφή, σε διάφορα σημεία (π.χ. στο βιβλίο της Αποκαλύψεως), αλλά του ποιο θα είναι το κριτήριο για την κρίση.

Δίκαιο και λογικό. Για συμμετάσχεις σε έναν διαγωνισμό, για να παίξεις ένα παιχνίδι, πρέπει πρώτα απ’ όλα πρέπει να γνωρίζεις τους κανόνες. Πόσο μάλλον όταν αυτό το «παιχνίδι» έχει σοβαρές συνέπειες στη ζωή σου και όχι μόνο.

Το σκηνικό, ήδη είπαμε, γνωστό και από άλλες αναφορές. Με μία γλώσσα προσαρμοσμένη σε όσα εμείς οι άνθρωποι μπορούμε να κατανοήσουμε, ο Χριστός το περιγράφει ως εξής: ο Κύριος της Δόξης κάθεται σε θρόνο. Γύρω συγκεντρώνονται όλοι οι λαοί. Τότε ξεκινά η διαδικασία. Σαν καλός και τακτικός ποιμένας ξεχωρίζει τα πρόβατα από τα κατσίκια. Δεξιά Του τοποθετεί τα πρώτα, αριστερά Του τα δεύτερα. Πρόβατα οι αγαθοί, κατσίκια όσοι έκαναν του κεφαλιού τους. Ποιο είναι το κριτήριο;

Πολύ απλό! Ξεκάθαρο και σαφές!

Το κριτήριο είναι η στάση μας απέναντι στον άλλο. Στηρίξαμε, βοηθήσαμε, παρηγορήσαμε, συμπαρασταθήκαμε τον άλλο; Καλώς. Ανακουφίσαμε, ταΐσαμε, ποτίσαμε, ντύσαμε τον ταλαιπωρημένο πλησίον; Καλώς.

Δεν το κάναμε; Προτιμήσαμε να κρατάμε όσα πέρασαν από τα χέρια μας για τον εαυτό μας; Προτιμήσαμε να τρώμε εμείς αντί να ταΐζουμε τον πεινασμένο, να ντυνόμαστε με πολυτέλεια εμείς αντί να προσφέρουμε το ελάχιστο στον φτωχό; Προτιμήσαμε να έχουμε άνεση για τον εαυτό μας αδιαφορόντας για τον έτερο, τον αδελφό μας; Κακώς! Χάσαμε.

Θα φερόμασταν με τον ίδιο τρόπο αν ο γυμνός ήταν ο Χριστός; Κάποιοι από εμάς ναι, κάποιοι άλλοι όχι! Αυτοί που θα αδιαφορούσαν και για τον ίδιο το Χριστό, μάλλον πρέπει θεωρηθούν σκληρόκαρδοι, πορωμένοι. Το μόνο που τους σώζει είναι η μετάνοια. Αυτοί που θα φρόντιζαν μόνο το Χριστό πρέπει να χωνέψουν αυτό που ο Ίδιος τονίζει: ο κάθε άνθρωπος είναι η εικόνα του Θεού δίπλα μας.

Ίσως το πιο ενδιαφέρον σημείο του ευαγγελίου της Απόκρεω (Ματθαίου 25:31-46) να είναι αυτή η ταύτιση: Χριστού και πλησίον. Ίσως το πιο όμορφο να είναι ότι δεν μπαίνει κανένα άλλο κριτήριο (χρώμα, φυλή, θρησκεία, κοινωνική, οικονομική, πολιτική, πνευματική κατάσταση). Τα πράγματα είναι πολύ απλά. Ο κάθε άνθρωπος είναι εικόνα του Θεού. Και ο άθεος, και ο απατεώνας, και ο εγκληματίας, και ο άπιστος, και αυτός που μας ζημιώνει, και αυτός που μας αδικεί.

Το κριτήριο που θέτει ο Χριστός δεν έχει να κάνει με τον άλλο, ποιος είναι ή τι είναι, αλλά με ΕΜΑΣ. Εμείς πρέπει να πάρουμε θέση, απέναντί του, με τα έργα μας. Εμείς πρέπει να δείξουμε αγάπη προς αυτόν.

Αυτός, λοιπόν, είναι ο βασικός κανόνας του παιχνιδιού της ζωής και της αιωνιότητας. Ας το παίξουμε σωστά. Ας προσπαθήσουμε να δούμε τον έτερο, όχι ως την κόλαση, ως τον εχθρό, ως τον ξένο, αλλά ως την εικόνα του Θεού μας, ως τον αγαπημένο.

Καλή Αποκριά!