Πολυπολιτισμικότητα; Βεβαίως! Ἄς διδαχθοῦμε, ὅμως, ἀπό τό παράδειγμα τῆς Σμύρνης

Ετικέτες

Αστική Εταιρεία Ιπποκράτης, Αλέκος Μαρκόγλου, Μητροπολίτης Κώου καί Νισύρου κ. Ναθαναήλ, Πατρίδες Μικράς Ασίας, Σμύρνη

Στίς 25 Ἰουνίου 2022 παρουσιάστηκε στόν φιλόξενο χῶρο τοῦ Διεθνοῦς Ἱπποκρατείου Ἱδρύματος Κῶ τό Λεύκωμα τοῦ Ἀλέκου Μαρκόγλου μέ τίτλο «Πατρίδες Μικρᾶς Ἀσίας». Ἡ ἔκδοση τοῦ Λευκώματος, πού χρηματοδοτήθηκε ἀπό τήν Ἀστική Ἑταιρεία Ἱπποκράτης, καί ἐντάσσεται στό πλούσιο ἐκδοτικό πρόγραμμα τῆς Ἑταιρείας τό ὁποῖο ἔχει καταρτίσει ὁ ἀγαπητός φίλος Δημήτριος Γερούκαλης, Ἰατρός, Συγγραφέας καί Ἐπιστημονικός Διευθυντής τῆς Ἑταιρείας. Τό πρόγραμμα αὐτό προχωρᾶ μέ γοργό ρυθμό χάρη στίς συντονισμένες προσπάθειες τοῦ Ἐπιστημονικοῦ Διευθυντοῦ, τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου τῆς Ἑταιρείας καί ἰδιαιτέρως τῆς Προέδρου αὐτοῦ Διονυσίας Τελλῆ, ἡ ὁποία εἶναι καί Πρόεδρος τοῦ Δημοτικοῦ Συμβουλίου τοῦ Δήμου Κῶ, καθώς καί τῶν ἐργαζομένων σέ αὐτή.

Τήν παρουσίαση τοῦ Λευκώματος ἔκανε ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Κώου καί Νισύρου κ. Ναθαναήλ, ὁ ὁποῖος ἀναφέρθηκε στό πλούσιο ὑλικό τοῦ συγγραφέα καί συλλέκτη, ἑστιάζοντας στήν παράμετρο τῆς ἐκπαιδεύσεως καί στή συμβολή της στήν πρόοδο τῶν Πατρίδων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καί στή δημιουργία τοῦ περιωνύμου πολιτισμοῦ πού ἀναπτύχθηκε σέ αὐτές.

Διαβάζοντας τά κείμενα τοῦ Λευκώματος καί μελετώντας τίς φωτογραφικές ἀπεικονίσεις τῆς ζωῆς, τῶν οἰκονομικῶν δραστηριοτήτων καί τοῦ πολιτισμοῦ τῶν πόλεων καί τῶν περιοχῶν τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, γεννᾶται ἡ εὔλογη ἀπορία πῶς πραγματοποιήθηκαν ὅλα αὐτά τά ἐντυπωσιακά ἐπιτεύγματα καί, μάλιστα, σέ ἕνα δύσκολο καί, ἐν πολλοῖς, ἐχθρικό περιβάλλον. Μάλιστα, ὅλα αὐτά, ἄν καί καλλιεργήθηκαν σέ περιοχές πού δέν ὑπῆρχαν μόνο ἑλληνικοί πληθυσμοί φέρουν τή σφραγίδα τῆς ἑλληνικότητας καί ὁ ἑλληνικός χαρακτήρας δέν δύναται νά ἀμφισβητηθεῖ.

Ἡ ἀπάντηση στό πῶς διατηρήθηκε αὐτός ὁ χαρακτήρας περιλάμβάνει σαφῶς τήν ὑψηλή ποιότητα τῆς ἐκπαιδεύσεως πού παρεχόταν ἀπό τόν 18ο αἰῶνα (τουλάχιστον στίς μεγαλύτερες πόλεις) καί στόν μαζικό χαρακτήρα της, ἀλλά καί στόν τρόπο ὀργανώσεως τῶν διαφορετικῆς προελεύσεως πληθυσμιακῶν ὁμάδων στίς περιοχές τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας.

Ἄς ἀξιοποιήσουμε ὅμως ἐπιλεκτικά λίγα ἀπό τά πολλά στοιχεῖα πού παραθέτει ὁ συγγραφέας Ἀλέκος Μαρκόγλου, χωρίς νά ἐπιμείνουμε σέ σχολαστική καταγραφή καί ἐξαντλητική ἀναφορά γιά νά ὁδηγηθοῦμε σέ ἐνδιαφέροντα συμπεράσματα.

Ἕνα ἀπό τά πρῶτα στοιχεῖα πού τραβᾶ τό ἐνδιαφέρον μας εἶναι ἡ διαπίστωση ὅτι σέ ὅλες τίς πόλεις, πρωτίστως στίς μεγάλες, μά καί στίς μικρότερες, ὑπῆρχαν ἰδιαίτερες συνοικίες γιά κάθε διαφορετικό τμῆμα τοῦ πληθυσμοῦ.

Ὁ τρόπος ὁρισμοῦ αὐτῶν τῶν διαφορετικῶν τμημάτων τοῦ πληθυσμοῦ καθοριζόταν ἀπό τό ὀθωμανικό σύστημα διοικήσεως πού καθιερώθηκε ἀπό τήν κεντρική διοίκηση καί ἐφαρμόσθηκε σέ ὅλη τήν αὐτοκρατορία. Οἱ πληθυσμιακές ὁμάδες, συχνότατα διαφορετικῆς ἐθνικῆς καταγωγῆς καί θρησκευτικῆς πίστεως καθορίζονταν ἀπό τό κράτος βάσει τοῦ θρησκευτικοῦ τους προσδιορισμοῦ. Ὁ ἀνώτατος θρησκευτικός τους ἡγέτης, ἐντός τῶν ὀρίων τῆς αὐτοκρατορίας ἦταν παράλληλα καί ὁ ἐκπρόσωπός τους ἀπέναντι στήν Ὑψηλή Πύλη καί ἀποτελοῦσε τόν συνδετικό κρίκο γιά τόν χειρισμό καί τή διευθέτηση τῶν ποικίλων ὑποθέσεών τους. Αὐτή ἡ πρακτική, δέν ἦταν ἀνακάλυψη τῶν ὀθωμανῶν, ἀλλά ἀντίστοιχες ἐπιλογές ὑπῆρξαν στήν Αὐτοκρατορία μέ πρωτεύουσα τήν Κωνσταντινούπολη, ὅπως καί στή Δύση. Αὐτός ὁ διαχωρισμός ἦταν ἀπολύτως κατανοητός καί λογικός, καθώς τό πρωτεῦον στοιχεῖο τῆς ἰδιοπροσωπίας κάποιου σέ μία πολυεθνική κατηγορία δέν θά μποροῦσε νά εἶναι ἡ ἐθνική ταυτότητα, ἡ ὁποία συνήθως ἦταν σχετική καί ρευστή, ἀλλά ἡ σαφέστερα προσδιορισμένη καί εὐκολότερα διακρινομένη θρησκευτική.

Ἔτσι, στίς πόλεις τῆς αὐτοκρατορίας, ὅπως συνέβαινε καί ἀλλοῦ τότε, οἱ κάτοικοι ζοῦσαν σέ γειτονιές, σέ συνοικίες ἀνάλογα μέ τήν πίστη τους. Ὑπῆρχε ἡ ὀθωμανική συνοικία, ἡ ἑλληνική, ἡ ἑβραϊκή, ἡ ἀρμενική, ἡ ρωμαιοκαθολική κ.λπ. Στήν κάθεμία ἀπό αὐτές δέσποζαν τά θρησκευτικά ἱδρύματα, ἱεροί ναοί, τζαμιά, συναγωγές κ.λπ. Ἀντιστοίχως, ἀναπτύχθηκαν ξεχωριστά κοινοτικά καί ἄλλα δημόσια κτήρια (π.χ. προξενεῖα, ταχυδρομεῖα καί τηλεγραφεῖα, πού τότε ἦταν πολύ σημαντικές δημόσιες ὑπηρεσίες), πού ρύθμιζαν τίς κοινές ὑποθέσεις, καθώς καί τά ἐκπαιδευτικά της ἱδρύματα. Ὅπως ὑπογράμμισε ὁ Σεβασμιώτατος στή χθεσινή παρουσίασή του, καί ὅπως γνωρίζουμε κι ἀπό τήν Κῶ, ἡ ἑλληνική ἐκπαίδευση βρισκόταν στά χέρια τῆς Ὀρθόδοξης Κοινότητας καί τήν εὐθύνη της εἶχε ὁ Μητροπολίτης πού ἔστελνε τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο. Γύρω ἀπό αὐτόν, καί τό συμβούλιο τῆς Κοινότητας, συσπειρωνόταν κάθε προσπάθεια γιά στήριξη, ἀνάπτυξη καί βελτίωση τῶν ἐκπαιδευτικῶν πραγμάτων.

Στίς συνοικίες τῆς Σμύρνης ὑπῆρχαν ἐκπαιδευτικά ἱδρύματα ἑλληνικά, ἀρμενικά, ἀμερικανικά, ἰταλικά κ.ἄ. Διαβάζουμε ὅτι στό Ὁμήρειο Παρθεναγωγεῖο οἱ μαθήτριες διδάσκονταν ἕξι διαφορετικές γλῶσσες. Στό Καρατάς γιά παράδειγμα, γραφικό παραθαλάσσιο προάστειο τῆς Σμύρνης στό ὁποῖο κατοικοῦσαν εὔποροι Ἑβραῖοι καί Ἕλληνες, ὑπῆρχαν τέσσερα σχολεῖα: δύο ἑλληνικά (Ἀρρεναγωγεῖο καί Παρθεναγωγεῖο), ἀρμενικό καί γαλλοϊσραηλινό, τό ὁποῖο κάλυπτε τίς ἐκπαιδευτικές ἀνάγκες τῶν ἑβραϊκοῦ θρησκεύματος κατοίκων. Στό ἴδιο προάστειο ὑπῆρχε καί ἀγγλικό προξενεῖο.

Στήν Ἐνόπη, ἄλλο πλούσιο προάστειο τῆς Σμύρνης, ὑπῆρχε Ὀρθόδοξος καί Ρωμαιοκαθολικός Ναός. Σέ ὅλες σχεδόν τίς πόλεις ὑπῆρχαν ξεχωριστά ἐκπαιδευτικά ἱδρύματα γιά τούς κατοίκους ρωμαιοκαθολικοῦ θρησκεύματος καί, σέ πολλές περιπτώσεις ὀρφανοτροφεῖα, νοσοκομεῖα καί ἄλλα εὐαγῆ ἱδρύματα. Ταυτοχρόνως λειτουργοῦσαν ποικίλοι χῶροι διασκεδάσεως καί πολιτισμοῦ, ὅπως θέατρα, λέσχες, ζαχαροπλαστεῖα καί ἑστιατόρια, κέντρα διασκεδάσεως κ.λπ. Καλλιεργοῦνταν καί ἀνθοῦσε ἡ λεγομένη ἀστική μουσική, ἡ ὁποία στηριζόταν στή δημοτική παράδοση, ἐν προκειμένῳ τῶν Ἑλλήνων, ἀλλά συνδύαζε καί πολλά δυτικά στοιχεῖα, πού τῆς προσέφεραν ἕναν μοναδικό, ἰδιαίτερο, ἀέρα πού τήν ἔκανε ἀγαπητή καί δημοφιλῆ μέχρι σήμερα.

Ἀπό ὅλα αὐτά τά στοιχεῖα, καί πάρα πολλά ἄλλα πού θά μποροῦσαν νά ἀναφερθοῦν, διακρίνουμε τόν ἰδιαίτερο χαρακτήρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, πού ἦταν πολυσυλλεκτική περιοχή μέ πολλές ἰδιαιτερότητες. Μάλιστα, αὐτός ὁ χαρακτήρας τῆς προσέδωσε τόν χαρακτηρισμό «Σμύρνη τῶν ἀπίστων».

Προχωρώντας σέ ἀναγωγή στό σήμερα, μέ τό αἴτημα τῆς πολυπολιτισμικότητας νά κυριαρχεῖ, καί μέ δεδομένη τήν τάση νά ἐξαλείφονται τά ἰδιαίτερα καί μοναδικά στοιχεῖα τῆς ἰδιοπροσωπίας κάθε θρησκευτικῆς ὁμάδας, ὥστε νά μήν ἐνοχλοῦνται οἱ ἄλλες, ή νά ἀμβλύνονται οἱ ζωογόνες ἰδιαιτερότητές τους, μέχρι σημείου ἐξαφανίσεως, γιά τόν ἴδιο λόγο, τίθεται τό ἐρώτημα γιά τήν ἔννοια καί τόν χαρακτήρα τῆς πολυπολιτισμικότητας.

Ἀπό τή μελέτη τῶν στοιχεῖων πού παραθέτει ὁ Ἀλέκος Μαρκόγλου, καί ἄλλες πηγές φυσικά, διαπιστώνουμε ὅτι ἡ κάθε θρησκευτική ὁμάδα ζοῦσε σέ ξεχωριστή γειτονιά, χωρίς, ὅμως, νά παρατηροῦνται φαινόμενα γκετοποιήσεως. Κάθε ὁμάδα συσπειρωνόταν γύρω ἀπό τά θρησκευτικά της ἱδρύματα καί γύρω τους οἰκοδομοῦσε τήν καθημερινότητα καί τή φιλανθρωπία της. Οἱ ναοί, παραδείγματος χάριν, δέν ἦταν κρυμμένοι καί ἀφανεῖς. Ἀντιθέτως, οἰκοδομοῦνταν σέ ὑψώματα, στίς πλατεῖες τῶν συνοικιῶν, σέ περίοπτες θέσεις καί σημεῖα πού ξεχώριζαν. Αὐτό ὑπογραμμίζεται καί ἀπό τό μεγάλο μεγεθός τους, καθώς, γιά τήν περίπτωση τῶν ἑλληνικῶν, καί ἀπό τή χρήση ἀρχαιοελληνικῶν στοιχείων στή διακόσμησή τους.

Τά ἐκπαιδευτικά ἱδρύματα, ὑπό τόν ἔλεγχο καί τήν ἐνίσχυση τῶν Κοινοτήτων, προσέφεραν παιδεία πού κέντρο της εἶχε τή θρησκεία κάθε ὁμάδας. Ἰδιαίτερο ρόλο στήν ἐκπαίδευση τῶν δυτικῶν (γενικότερα) καί τῶν ρωμαιοκαθολικῶν (εἰδικότερα) πού ζοῦσαν στή Σμύρνη διεδραμάτισαν τά ρωμαιοκαθολικά σχολεῖα πού, μάλιστα, συνήθως στελεχώνονταν ἀπό μέλη μοναστικῶν ἀδελφοτήτων. Ἡ ἐκμάθηση ἄλλων γλωσσῶν (ἕξι σέ τουλάχιστον μία περίπτωση) ἐνίσχυε σημαντικά τήν ἐπικοινωνία μεταξύ τῶν διαφορετικῶν ἐθνοτήτων καί ἡ γνώση τοῦ ἄλλου (γλώσσας, θρησκευτικῶν ἀντιλήψεων, συνηθειῶν κ.πλ.) προωθοῦσε τήν ἀμοιβαία ἐπαφή καί ὁδηγοῦσε στήν ἄμβλυνση τῶν διαφορῶν καί τῶν ἐντάσεων.

Σήμερα, στό πλαίσιο τῆς παγκόσμιας κοινωνίας καί τῆς προωθήσεως τῆς ἀμοιβαίας κατανοήσεως μεταξύ τῶν ἀνθρώπων, ὑπάρχει ἡ τάση νά προσπαθοῦμε νά σβήσουμε τίς διαφορές, νά ἐξομαλύνουμε τά ἰδιαίτερα στοιχεῖα, νά περιορίσουμε τά χαρακτηριστικά τῆς ταυτότητας (θρησκευτικῆς καί ἐθνικῆς), ὥστε νά προχωρήσει ὁ πολυπόθητος σεβασμός μεταξύ τῶν ἀνθρώπων, ἡ ἀλληλοκατανόηση, ἡ ὑποχώρηση τῶν θρησκευτικῶν συγκρούσεων καί τῶν φυλετικῶν ἀντιθέσεων. Κι αὐτό, σέ πρώτη ἀνάγνωση, φαίνεται ὀρθό καί δίνει τήν ἐντύπωση ὅτι λειτουργεῖ ἀποδοτικά.

Λειτουργοῦσαν ὅμως κατ᾿ αὐτόν τόν τρόπο τά πράγματα στή Σμύρνη, καί γενικότερα στή Μικρά Ἀσία; Ὄχι!

Ἀπό τά λίγα στοιχεῖα πού παραθέσαμε διαπιστώνουμε ὅτι κάθε θρησκευτική κοινότητα ἦταν ὑπερήφανη γιά τήν πίστη της, τά ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά της καί ἐπάνω σέ αὐτά στήριζε τήν ἐπιβίωσή της σέ ἕνα πολυσυλλεκτικό περιβάλλον μέ πολλές προκλήσεις καί ἔντονες διαφορές. Αὐτές οἱ διαφορές σέ σχέση μέ τήν καθημερινή συναναστροφή καί τήν ἀδιάκοπη τριβή, ἐπί πολλά ἔτη, στόν ἐπαγγελματικό χῶρο ὁδηγοῦσαν τούς κατοίκους κάθε πόλεως νά κοινωνοῦν μέ τούς ἀλλοεθνεῖς καί ἀλλοδόξους μέ προσοχή καί σεβασμό, μέ ὑπευθυνότητα καί γνώση, μέ διακριτικότητα καί σύνεση.

Κανείς τους δέν ἐγκατέλειψε τίς ἀπόψεις του, κανείς δέν παραμέρισε τήν πίστη του, κανείς δέν ἄλλαξε τίς συνήθειές του πρός χάριν τῆς πολυπολιτισμικότητας. Τό ἀντίθετο, μάλιστα! Ἡ θρησκευτική πολυμορφία, μέ ὅρια, σεβασμό καί προσοχή, ἦταν ἡ βάση ἐπί τῆς ὁποίας ἔκτιζαν αὐτή τήν κοινή ζωή. Ἡ διατήρηση τῶν ὁρίων τούς προστάτευε ἀπό τήν ἀπώλεια τῶν ἰδιαίτερων χαρακτηριστικῶν τους γιά τά ὁποῖα ἦταν πολύ ὑπερήφανοι. Τά χαρακτηριστικά αὐτά τούς βοηθοῦσαν νά συνεχίσουν νά ζοῦν καί νά ἐμπορεύονται, νά διασκεδάζουν καί νά παντρεύονται σέ ἕνα κοσμοπολίτικο, ἀλλά αὐστηρά ὁριοθετημένο περιβάλλον. Μάλιστα, οἱ ἐξαιρέσεις αὐτῆς τῆς κυρίαρχης πρακτικῆς, πού σαφῶς ὑπῆρχαν, λειτουργοῦσαν ὡς ἀναγκαῖες ἀσφαλιστικές δικλεῖδες πού ἐκτόνωναν τήν πίεση, ὁμαλοποιοῦσαν τίς ἐντάσεις καί ἀποσοβοῦσαν τυχόν προβλήματα.

Αὐτές οἱ διαπιστώσεις μοῦ θύμισαν τό πρό εἰκοσαετίας ἐκδοθέν βιβλίο τοῦ Ρεζίς Ντεμπρέ μέ τίτλο «Ἡ διδασκαλία τῆς θρησκείας στό οὐδετερόθρησκο σχολεῖο», τό ὁποῖο στήν πραγματικότητα εἶναι τό ὑπόμνημα πού συνέταξε ὁ συγγραφέας ὡς σύμβουλος τοῦ Ζάκ Λάνγκ, Ὑπουργοῦ Παιδείας τῆς Γαλλίας, μέ ἀφορμή τά πολλά προβλήματα καί τίς ἔντονες συγκρούσεις πού ἐντοπίζονται στή γαλλική ἐκπαίδευση, παρά τήν ἀπόλυτη ἀπαγόρευση ὄχι μόνο τῆς διδασκαλίας ἀλλά καί τῆς ἁπλῆς χρήσεως ἀπό τούς μαθητές στοιχείων τῆς θρησκευτικῆς τους ταυτότητας. Τό σκεπτικό ἦταν ὅτι ἡ πλήρης ἀπουσία αὐτῶν τῶν στοιχείων θά ἐξαφάνιζε τίς ἐντάσεις καί τίς συγκρούσεις. Τό ἀποτέλεσμα ἦταν τό ἀκριβῶς ἀντίθετο, καθώς ἡ θρησκευτική ταυτότητα τοῦ ἄλλου εἶναι βασικό χαρακτηριστικό του. Ἄν τήν διαγράψεις ἤ τήν παραμερίσεις ἐντελῶς τελικά δέν μπορεῖς νά τόν γνωρίσεις, δέν μπορεῖς νά ἐπικοινωνήσεις μαζί του. Κι ἔτσι ὁ Ρεζίς Ντεμπρέ, σύντροφος ἐν ὅπλοις τοῦ Τσέ Γκεβάρα καί σύμβουλος τοῦ Φρανσουά Μιτεράν, πρότεινε ὅτι πρέπει ἐπειγόντως νά εἰσαχθοῦν στό, διάσημο γιά τόν κοσμικό χαρακτήρα του, γαλλικό ἐκπαιδευτικό σύστημα στοιχεῖα θρησκευτικῆς ἐκπαιδεύσεως, τά ὁποῖα θά ἐνισχύσουν τή γνώση τοῦ ἑνός γιά τόν ἄλλο, θά διεκολύνουν τήν ἐπικοινωνία μεταξύ ἀνθρώπων διαφορετικῶν ἀντιλήψεων καί πολιτισμοῦ, θά ἀνεβάσουν τό ἐπίπεθο ἀνοχῆς καί κατανόησης τοποθετώντας το σέ στέρεο θεμέλιο.

Ἡ ζωή στή Σμύρνη καί στίς ἄλλες πόλεις τῆς Ἰωνίας, ὅπως παρουσιάζεται στό βιβλίο «Πατρίδες Μικρᾶς Ἀσίας» τοῦ ἀγαπητοῦ, κατά πάντα σεβαστοῦ, Ἀλέκου Μαρκόγλου προχώρησε καί ὁ πολιτισμός μεγαλούργησε ὄχι ἐπειδή οἱ κάτοικοι αὐτῶν τῶν περιοχῶν ζοῦσαν τήν ψευδαίσθηση τῆς ὁμογενοποιημένης ἄχρωμης ἀνούσιας πολυπολιτισμικότητας πού κλείνει τά μάτια σέ κάθε διαφορά, ἀλλά ἐπειδή ὁ καθένας γνώριζε τήν πίστη του καί τόν πολιτισμό του καί, λόγῳ αὐτῆς τῆς γνωριμίας, δέν δίσταζε οὔτε φοβόταν νά ἐπικοινωνήσει, νά συναναστραφεῖ καί νά ἀλληλεπιδράσει μέ τόν ἀλλόδοξο, ἀλλόπιστο καί ἀλλογενῆ συμπολίτη του.

Ἡ Σμύρνη μεγαλούργησε προκρίνοντας τή συνύπαρξη ἔναντι τῆς ὁμογενοποιήσεως. Μετέτρεψε τίς διαφορές, πού συχνά σήμερα προσπαθοῦμε νά ἐξαφανίσουμε γιά νά μή μᾶς δημιουργοῦν προβλήματα, στή δύναμη πού τήν ἔκανε ἀξεπέραστο πρότυπο καί αἰώνιο παράδειγμα πρός μίμηση.

Βάσισε τόν πολιτισμό της στήν πλατιά βάση τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου καί ἀξιοποίησε τόν πολυθρησκευτικό καί πολυεθνικό της χαρακτήρα ὄχι διαγράφοντας τά ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά ἀλλά προβάλλοντάς τα μέ ὑπερηφάνεια καί σεβασμό. Οἱ κάτοικοί της καυχόνταν ἐπειδή ζοῦσαν σέ αὐτήν τήν πόλη, ἀλλά ποτέ δέν ἔπαψαν νά εἶναι Ὀρθόδοξοι (Ἕλληνες ἤ ἄλλης ἐθνικῆς καταγωγῆς), Ρωμαιοκαθολικοί (διαφορετικῆς ἐθνικῆς καταγωγῆς), Προτεστάντες (διαφορετικῆς ἐθνικῆς καταγωγῆς), Ἀρμένιοι, Ἑβραῖοι ἤ Μουσουλμᾶνοι. Ἄς διδαχθοῦμε ἀπό τό παράδειγμά τους! Ἄς γνωρίσουμε τήν πίστη μας!

Ἄς μάθουμε τήν πίστη τοῦ διπλανοῦ μας! Ἄς τήν σεβαστοῦμε καί ἄς ζητήσουμε τό ἴδιο καί ἀπό ἐκεῖνον. Ἡ Κῶς ἐξάλλου, ἀποτελεῖ ἄριστο παράδειγμα εἰρηνικῆς πολυθρησκευτικῆς συνύπαρξης. Ἄς εὐχαριστήσουμε τόν Ἀλέκο Μαρκόγλου πού μέ τό ἐξαιρετικό ἔργο του μᾶς τό θύμισε ὑπογραμμίζοντας μέσα ἀπό τόν πλοῦτο τοῦ ὑλικοῦ, τή δυνατότητα νά διδαχθοῦμε, ἀπό τό πολύτιμο παράδειγμα τῆς Σμύρνης, πού διακόπηκε βιαίως πρό ἑκατό ἐτῶν, ἀλλά καί ἀπό παράδειγμα τῆς Κῶ, πού συνεχίζεται ζωντανό καί ἀκμαῖο μέχρι σήμερα καί τό ὁποῖο ζοῦμε καθημερινά.

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΖΩΗ: «Μιά μολυβιά χαρᾶς»

Ετικέτες

Άγιος Ιωσήφ Ησυχαστής, Άγιος Πορφύριος, χαρά, Γιώργος Μπάρλας, Γιώργος Πατρώνος, Εκδόσεις Γρηγόρη, Καινή Διαθήκη, Μια μολυβιά χαράς, Το όνομα του Ρόδου

Μία ἀπό τίς πλέον βασικές, κυρίαρχες θά ἔλεγα, ἔννοιες τῆς χριστιανικῆς ζωῆς εἶναι ἡ ἔννοια τῆς χαρᾶς. Ἡ ἔννοια αὐτή σέ διάφορες μορφές παρουσιάζεται στήν Καινή Διαθήκη καί δίνει τό πραγματικό στίγμα τί ἀκριβῶς σημαίνει πνευματική ζωή. Παρά ταῦτα, τολμῶ νά πῶ, δέν ἔχει τύχει τῆς προβολῆς πού τῆς ἀξίζει, οὔτε ἔχει ἀξιοποιηθεῖ ποιμαντικά ὅσο πρέπει, ἀναλογικά μέ τή σημαντικότατη θέση της.

Τό μόνο θεολογικό ἔργο πού, ὅσο γνωρίζω, ὑπάρχει γιά τήν ἔννοια τῆς χαρᾶς στήν Καινή (ἔχει εἰδικές ἀναφορές καί στήν Παλαιά) Διαθήκη εἶναι τό πρό τεσσαρακονταετίας περίπου μικρό βιβλίο τοῦ Γιώργου Πατρώνου, Ὁμ. Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί Ἄρχοντος Διδασκάλου τοῦ Εὐαγγελίου τῆς Μ.τ.Χ.Ἐ., ἑνός δασκάλου πού ὅπου ἐργάστηκε διδασκαλικά ἤ ποιμαντικά ἤ ἱεραποστολικά τό ἔκανε μέ τή χαρά στήν καρδιά του μέ τίτλο «Η χαρά στήν Καινή Διαθήκη». Μάλιστα, στό διαδίκτυο ἀναπαράγονται κομμάτια ἀπό αὐτό τό βιβλίο, γιά νά ἀναφερθοῦν στό καίριο τοῦτο θέμα.

Ἔμμεση, ἀλλά ἰδιαιτέρως σημαντική, ἀναφορά γιά νά καταλάβουμε τή λειτουργία τοῦ θέματος «χαρά» στόν δυτικό κόσμο, ἔγινε μέ τό ἐντυπωσιακό καί πολυεπίπεδο μυθιστόρημα τοῦ Οὐμπέρτο Ἔκο «Τό ὄνομα τοῦ ρόδου», στό ὁποῖο μέ πολύ τέχνη, εἶναι ἀλήθεια, παρουσιάζεται ἀπό τόν συγγραφέα τό πρόβλημα τῆς χαρᾶς (μέ ἀφετηρία τῆς συζήτησης τό ἄν ἐπιτρέπεται τό γέλιο) στή χριστιανική ζωή, τό ὁποῖο τελικά εἶναι ἡ ἀφορμή γιά μία σειρά δολοφονιῶν ἀπό κάποιον βενεδικτίνο μοναχό, πού τρέμει μήπως, γιά νά τό πῶ ἁπλά, οἱ γύρω του ἀρχίσουν νά γελοῦν καί νά χαίρονται.

Ἀπό τήν ἄλλη ὁ Ὕμνος τῆς Ἑνωμένης Εὐρώπης εἶναι ἡ πασίγνωστη «Ὠδή στή Χαρά» τοῦ Λούντβιχ βάν Μπετόβεν, γεγονός πού ὑπογραμμίζει τήν ἀνάγκη ὅλων μας γιά τήν παρουσία τῆς χαρᾶς στή ζωή καί στήν κοινωνία μας.

Μέ αὐτές τίς σκέψεις ξεκίνησα τό νέο βιβλίο τοῦ Γιώργου Μπάρλα, Θεολόγου-Φιλολόγου καί ἐμπειρότατου Παραγωγοῦ στόν Ραδιοφωνικό Σταθμό Πειραϊκή Ἐκκλησία, πού ἐτέθη σέ κυκλοφορία πρίν ἀπό λίγες ἡμέρες ἀπό τίς Ἐκδόσεις Γρηγόρη καί φέρει τόν τίτλο «Μιά Μολυβιά Χαρᾶς».

Ὁ συγγραφέας μέ ἀφορμή παλαιότερες ὁμιλίες πού εἶχε κάνει σέ διάφορες ἐνορίες τοῦ Πειραιᾶ μᾶς παρουσιάζει τήν ἔννοια τῆς χαρᾶς μέσα ἀπό μία λιτή καί περιεκτική θεολογική ὀπτική, ἡ ὁποία κατορθώνει νά τήν σκιαγραφήσει μέ τόν καλύτερο τρόπο.

Ἀφετηρία του εἶναι τό ἔργο καί ἡ ζωή τοῦ ἁγίου Πορφυρίου, κατά κύριο λόγο, καί δευτερευόντως τοῦ ἁγίου Ἰωσήφ τοῦ Ἡσυχαστῆ. Μάλιστα, γιά νά εἴμαστε ἀκριβέστεροι, οἰκοδομεῖ τό κείμενό του βάσει τῶν ἀναφορῶν τοῦ ἁγίου Πορφυρίου, ὁ ὁποῖος, τολμῶ νά πῶ, κάνει μία πλήρη καί ξεκάθαρα πρακτική θεολογία τῆς χαρᾶς, καί χρησιμοποιεῖ κείμενα τοῦ ἁγίου Ἰωσήφ, ὁ ὁποῖος εἶχε μία πιό αὐστηρή προσέγγιση στή χριστιανική ζωή γιά νά μᾶς δείξει ὅτι ὅπου ὑπάρχει ἁγιότητα, δέν εἶναι δυνατόν νά λείπει ἡ χαρά.

Κι αὐτό εἶναι ἀπολύτως ἀληθές! Ζώντας σέ ἕναν κόσμο πού μιλᾶ γιά τή χριστιανική ζωή καί τόν χριστιανισμό ὡς ἕναν ἀπό τούς πυλῶνες τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ καί ἐνῶ συνεχῶς διαβάζουμε κείμενα καί ἀκοῦμε λόγια πού ὑπερασπίζονται τόν Χριστό (ἤ τουλάχιστον νομίζουν ὅτι τό κάνουν) μέ μία ἔνταση, μία σκληρότητα, μία προσπάθεια ἐπιβολῆς, ἀπό τά ὁποῖα νιώθεις ὅτι λείπει παντελῶς ἡ αἴσθηση τῆς χαρᾶς εὔκολα ἀντιλαμβανόμαστε ὅτι ἡ χαρά εἶναι ἡ λυδία λίθος γιά νά ξεχωρίσουμε ποιά εἶναι ὄντως μέσα στό πνεῦμα καί στήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας καί ποιά, ἄν καί διατείνονται τό ἀντίθετο, ὄχι.

Δέν πρέπει νά λησμονοῦμε ὅτι ἡ χαρά εἶναι ὁ πρῶτος καρπός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος (Γαλ. 5:22) καί ἐπάνω σέ αὐτή οἰκοδομεῖται ἡ ὀρθόδοξη πνευματικότητα. Ὁ Γιῶργος Μπάρλας στό βιβλίο του κατορθώνει μέσα ἀπό τά κείμενα τοῦ ἁγίου Πορφυρίου, ἀλλά καί μέ μία σειρά ἀπό ἀναφορές σέ κείμενα Πατέρων, συγχρόνων θεολόγων, φιλοσόφων, στοχαστῶν, λογοτεχνῶν, νά δείξει τό ζητούμενο: ὅτι πνευματική ζωή δίχως χαρά δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει.

Ὅπως σημειώνει «δέν μποροῦμε νά ζήσουμε χωρίς τή χαρά». Ἡ ζωή μας μέσα στήν Ἐκκλησία εἶναι ζωή χαρᾶς. Εἶναι κατάντια γιά τόν κόσμο μας πού νομίζει ὅτι τηρώντας κανόνες ἠθικῆς καί ὑπακούοντας σέ συγκεκριμένους κώδικες κοινωνικῆς συμπεριφορᾶς ζεῖ κατά τό πνεῦμα τοῦ εὐαγγελίου.

Βέβαια, ὀφείλουμε νά ὁμολογήσουμε ὅτι εἶναι εὐκολώτερο νά ἀκολουθεῖς σαφεῖς κανόνες παρά νά ζεῖς στά ὅρια, χωρίς καμμία βεβαιότητα γιά τήν ὀρθότητα τῆς πνευματικῆς σου πορείας. Κι ἐδῶ βρίσκεται ἕνα ἀπό τά παράδοξα τῆς χριστιανικῆς ζωῆς: προχωρᾶς πνευματικά, μέ ἀγῶνα, κόπους καί προσπάθεια, μέ ἐπιτυχίες καί ἀποτυχίες, μέ συμμετοχή στό μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά δέν μπορεῖς νά γνωρίζεις ὅτι βαδίζεις ὀρθά, παρά μόνο ἐάν νιώθεις στή ζωή σου τήν πολυπόθητη χαρά. Κανένας ἄλλος καρπός τῆς ἄσκησης καί τοῦ πνευματικοῦ ἀγῶνα δέν εἶναι ἀσφαλέστερος ὁδοδείκτης.

Δυστυχῶς, καί εἶναι ἀπό τά σημεῖα πού πολύ ὡραία θίγει ὁ συγγραφέας, συχνά, συχνότατα, τό σκυθρωπό πρόσωπο, ἡ θλιμμένη ὄψη, ἡ κατήφεια προβάλλονται καί θεωροῦνται ἐνδείξεις πνευματικότητας καί ἁγιότητας βίου. Οὐδέν ἀναληθέστερο τούτου!

Αὐτή ἡ στάση κυριάρχησε καί, σέ μεγάλο βαθμό, κυριαρχεῖ στόν χριστιανισμό –καί στήν πατρίδα μας– καί δίνει μία ἐντελῶς διεστραμμένη εἰκόνα του. Δέν πρέπει νά εἶναι κάποιος πολύ ἔμπειρος στά κοινωνικά ζητήματα γιά νά καταλάβει ὅτι αὐτή ἡ ψευδής, ἐντελῶς μή χριστιανική, εἰκόνα εὐθύνεται, σέ ἔναν βαθμό, γιά τήν ἀποχριστιανοποίηση τῆς Εὐρώπης καί τῆς πατρίδας μας. Κανόνες καί γκρίνια ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά βρεῖ σέ πολλούς χώρους! Χαρά, πραγματική χαρά, ὅμως;

Ἕνας χριστιανισμός πού δέν προσφέρει χαρά δέν σώζει! Ἡ χαρά εἶναι ὁ πρῶτος καρπός τοῦ Πνεύματος· ἐπιτρέπεται νά τόν βγάλουμε ἀπό τή ζωή μας;

Εἴμαστε εὐτυχεῖς πού ἔχουμε σύγχρονα παραδείγματα ὅπως τοῦ ἁγίου Πορφυρίου καί ὄχι μόνο αὐτοῦ (π.χ. τοῦ ἁγίου Ἰακώβου τῆς Εὐβοίας, τοῦ π. Εὐμενίου Σαριδάκη) πού ὄχι μόνο ζοῦσαν τήν εὐαγγελική χαρά, ἀλλά, ἠθελημένα ἤ ἀθέλητα, τό ἔδειχναν: τά πρόσωπά τους ἔλαμπαν, γελοῦσαν ὁλόκληροι. Τό πέρασμά τους ἀπό τόν κόσμο μας μᾶς πείθει (ὅσο αὐτό εἶναι δυνατό) ὅτι ὁ χριστιανός εἶναι χαρούμενος.

Κι ἐδῶ φτάνουμε στό ἑπόμενο σημεῖο πού μᾶς ἄρεσε ἀπό τό βιβλίο τοῦ Γιώργου Μπάρλα: ἡ σχέση μέ τόν Θεό, δέν εἶναι μία σχέση μεταξύ φίλων, μεταξύ συνεργατῶν, μεταξύ προϊσταμένου καί ὑφισταμένου, ἀφεντικοῦ καί ὑπαλλήλου. Εἶναι σχέση μεταξύ γονέων καί παιδιῶν· μεταξύ ἐρωτευμένων. Μία σχέση πού προσφέρει δυνατές συγκινήσεις, πού προσφέρει χαρά· πολλή χαρά!

Τί ἐννοοῦμε μέ τή λέξη χαρά; Τί ἔρχεται στόν νοῦ μας μόλις τήν ἀκούσουμε;

Ἡ ἀπάντηση σαφῶς εἶναι διαφορετική γιά τόν καθένα, ἀλλά, ὅπως σχολιάζει καί ὁ συγγραφέας τοῦ βιβλίου, πόσοι μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι στόν νοῦ μας δέν ἦρθε κάτι καί ὄχι κάποιος; Μήπως τό πρότυπό μας δέν εἶναι ὁ Χριστός ἀλλά ὀ ἄφρων πλούσιος;

Μελετώντας τήν ὀρθόδοξη παράδοση εἶναι πολύ εὔκολο νά διαπιστώσουμε ὅτι ἡ ἔννοια τῆς χαρᾶς δέν συνδέεται μέ εὔκολη ζωή, μέ καλοπέραση, μέ ἀγαθά, μέ ἠδονές (πνευματικές ἤ ὑλικές). Οἱ ἄγιοι ἔφθασαν στή χαρά ἀντιμετωπίζοντας καί πόνο καί προβλήματα καί ἀδικίες καί κακοπάθεια καί ἀρρώστιες καί βάσανα καί ἀπογοητεύσεις. Σέ ὅλο αὐτό τό πλέγμα τῶν σχέσεων καί τῶν καταστάσεων βρῆκαν τή χαρά διότι ἀναζητοῦσαν Κάποιον καί ὄχι κάτι, διότι ἀναζητοῦσαν τόν Χριστό καί ποθοῦσαν τήν ἀγάπη Του!

Μεστό βιβλίο, σύγχρονη ρέουσα γλῶσσα, λιτό καί στιβαρό ὕφος. Ὁ Γιῶργος Μπάρλας ξέρει νά χειρίζεται τόν λόγο μέ ἁπλότητα καί σαφήνεια. Δέν πάσχει ἀπό διλήμματα ἀρχαιοπάθειας στόν λόγο, ὅπως πολλοί «πνευματικοί» καί ἐκκλησιαστικοί ἄνθρωποι.

Τό συγκεκριμένο βιβλίο ἀναμφίβολα, καλύπτει ἕνα κενό. Δέν μιλᾶς εὔκολα γιά τή χαρά, τήν πραγματική χαρά, σέ μία ἐποχή πού πιό εὔκολα μιλᾶς γιά πράγματα πού δίνουν –εἶναι ἄραγε ἔτσι;– χαρά. Δέν γράφεις εὔκολα γιά τή χαρά καί τόν πόνο στήν ἐποχή πού θέλουμε νά κλείνουμε τά μάτια καί στά δύο.

Ἡ χαρά, ὅμως, ὅπως ὑπάρχει στήν παράδοσή μας καί στό βιβλίο εἶναι παροῦσα! Δέν μποροῦμε νά τήν παραμερίσουμε! Τήν ἔφερε στόν κόσμο μας ὁ Χριστός μέ τό κήρυγμα καί τή ζωή Του, μέ τό ἀναστάσιμο «Χαίρετε!» στίς Μυροφόρες καί θά μείνει!

Θά μείνει γιατί τή χρειαζόμαστε! Θά μείνει γιατί τήν ἔχουμε ἀνάγκη καί θέλουμε νά μᾶς μιλοῦν καί νά γράφουν γι᾿ αὐτή. Θέλουμε νά τήν βάλουμε στή ζωή μας!

Παρουσίαση τοῦ βιβλίου τῆς Μαργαρίτας Χαντζιάρα «Ἡ μάσκα τῆς Ψευδαίσθησης»

Ετικέτες

Αστική Εταιρεία Ιπποκράτης στην Κω, Η μάσκα της ψευδαίσθησης, Ιερά Μητρόπολις Κώου και Νισύρου, Μαργαρίτα Χαντζιάρα

Τό Σάββατο 1^η Φεβρουαρίου 2020 πραγματοποιήθηκε στήν Αἴθουσα τῆς πρώην Ἑβραϊκῆς Συναγωγῆς στήν πόλη τῆς Κῶ παρουσίαση τοῦ ἀστυνομικοῦ μυθιστορήματος τῆς Μαργαρίτας Χαντζιάρα μέ τίτλο «Ἡ Μάσκα τῆς Ψευδαίσθησης» (δεῖτε καί ἐδῶ).

Ἡ ἐκδήλωση διοργανώθηκε ἀπό τήν Ἱ. Μητρόπολη Κώου καί Νισύρου καί τήν Ἀστική Ἑταιρεία «Ἱπποκράτης», Κέντρο πρόληψης τῶν ἐξαρτήσεων καί προαγωγῆς τῆς ψυχοκοινωνικῆς ὑγείας.

Τήν παρουσίαση ἔκανε ὁ Ἐπιστημονικός Ὑπεύθυνος τῆς Ἀστικῆς Ἑταιρείας κ. Δημήτριος Γερούκαλης, ἡ συγγραφέας καί ἐγώ.

Ἀκολουθεῖ τό κείμενο τῆς παρουσιάσεώς μου:

Κυρίες καί κύριοι καλησπέρα σας!

Ὀφείλω νά ὁμολογήσω ὅτι παρά τό ἐνδιαφέρον μου γιά τήν ἀστυνομική λογοτεχνία δέν γνώριζα τό βιβλίο πού παρουσιάζουμε σήμερα μέχρι πού μοῦ τό ἔδωσε ὁ ἀγαπητός φίλος καί συνοδοιπόρος Δημήτριος Γερούκαλης.

Ἀνοίγοντας ἕνα νέο βιβλίο ἔχεις τήν αἴσθηση ὅτι ἀνοίγεις ἕνα παράθυρο γιά νά ἀντικρίσεις ἕνα ἄγνωστο τοπίο, τό ὁποῖο μπορεῖ νά εἶναι ἀδιάφορο, ἐνδιαφέρον, νά κρύβει θετικές ἤ ἀρνητικές ἐκπλήξεις, νά σοῦ ἀρέσει ἤ ὄχι…

Ὅταν μάλιστα ἀντιληφθείς ἀπό τόν τίτλο καί τήν περίληψη ὅτι ἡ ὑπόθεση περιλαμβάνει κάποιο ἀστυνομικό μυστήριο τότε ἐλπίζεις νά μήν εἶναι συνηθισμένο, ἀπολύτως βατό καί ἐπίπεδο, ἀλλά, ἔχοντας βέβαια τήν προσδοκία νά ἀνακαλύψεις τή λύση τοῦ μυστηρίου, περιμένεις νά δυσκολευτείς, νά ἀναμετρηθείς μέ τό βιβλίο, νά φανερώσεις τά μυστικά του, προτοῦ στά ἀποκαλύψει τό ἴδιο.

Μέ αὐτά τά αἰσθήματα περίπου, ἔπιασα στά χέρια μου τό βιβλίο τῆς Μαργαρίτας Χαντζιάρα μέ τίτλο «Ἡ μάσκα τῆς ψευδαίσθησης». Ἡ πρώτη θετική ἐντύπωση, πού ἐντάθηκε ὅσο προχωροῦσε ἡ πλοκή, ἦταν ὅτι τοποθετεῖ τούς ἥρωες καί τήν πλοκή της ἔξω ἀπό τήν ἑλλαδική πραγματικότητα, στή Μεγάλη Βρετανία, τό περιβάλλον τῆς ὁποίας νιώθω ὅτι τό ἀποδίδει μέ ἀπόλυτη ἐπιτυχία, ἀλλά χωρίς νά διαγράφει τίς ἑλληνικές ρίζες τῆς οἰκογένειας πού ἔχει τόν πρωταγωνιστικό ρόλο.

Ἡ δεύτερη ἔκπληξη ἦταν ὅτι μέ ἄνεση καί τέχνη ἔπλαθε μπροστά στά μάτια μου τήν ἱστορία της καί τήν προχωροῦσε βῆμα βῆμα, δουλεύοντας μεθοδικά τούς χαρακτῆρες τῶν πρωταγωνιστῶν καί ἐπεξεργαζόμενη τά στοιχεῖα της δημιουργώντας κλίμα μυστηρίου καί συγκρατημένης ἀγωνίας.

Καί οἱ ἐκπλήξεις δέν σταμάτησαν ἐδῶ!

Γρήγορα διεπίστωσα ὅτι σέ ἀντίθεση μέ τήν ἔνταση τῆς ὑπόθεσης ἡ συγγραφέας δημιουργοῦσε ἕνα παράλληλο περιβάλλον, ἐντελῶς διαφορετικό γιά τήν οἰκογένεια τῆς ἑλληνικῆς καταγωγῆς Ἀρχιεπιθεωρήτριας Ἔμιλυ Χατζηπέτρου. Ἤρεμο, χαλαρό, δεμένο, παρά τό πρόβλημα ὑγείας –ἀμνησία– πού βασάνιζε τόν πατέρα της. Μαζί μέ τήν ἀδελφή της Ἄννα, πού ἐργάζεται ὡς καθηγήτρια στή μέση ἐκπαίδευση, τό ἀντιμετώπιζε μέ ἀγάπη, μέ πραότητα καί ὑπευθυνότητα, δείχνοντας πρός τόν πρώην δικαστή πατέρα τους ἀπέραντη τρυφερότητα.

Ἡ ὑπόθεση τοποθετεῖται στόν χῶρο ἑνός σχολείου, ὅπου ἔχει διαπραχθεῖ τό ἔγκλημα. Μέ αὐτόν τόν τρόπο ἡ συγγραφέας μᾶς εἰσάγει σέ ἕναν μικρόκοσμο μέ τίς ἰδιαιτερότητες, τά προβλήματα, τίς συμπάθειες, τίς ἀντιπάθειες καί τίς συγκρούσεις του. Ἡ δολοφονία ἑνός μαθητή τοῦ σχολείου, καί μάλιστα σέ μία ἀριστοκρατική συνοικία πού τό τελευταῖο πού σκέφτονται οἱ κάτοικοί της εἶναι τό ἔγκλημα, ἀπελευθερώνει πολλά προβλήματα πού συνήθως σπρώχνουμε κάτω ἀπό τό χαλί:

Πρῶτα, τήν ἀβεβαιότητα πού νιώθουν τήν ἐποχή μας, θά ἔλεγα ὄχι τόσο στήν Ἑλλάδα, οἱ γονεῖς πού στέλνουν τά παιδιά τους στό σχολεῖο, καθώς συχνά πυκνά ἀκοῦμε καί διαβάζουμε γιά ἔνοπλη καί ὄχι μόνο, βία στά σχολικά περιβάλλοντα.

Ἡ καθηγήτρια Ἄννα Χατζηπέτρου, πού διδάσκει φυσικές ἐπιστήμες καί εἶναι προσηνής καί ἀγαπητή, ξαφνικά βρίσκεται ἀντιμέτωπη μέ τήν εἰκόνα ἑνός μαθητῆ πού ἀποπειρᾶται νά ἀπαγχονιστεῖ. Τό παιδί σώζεται, ἀλλά ἔτσι ἀποκαλύπτονται αὐτά πού τόν βαραίνουν καί τόν βασανίζουν: ἀπόρριψη ἀπό τήν ὁμάδα, ἔντονες συγκρούσεις ἀνάμεσα στούς ἐφήβους, ἄσκηση βίας, συγκεκαλυμμένης ἤ ὄχι, ἀπό τούς συμμαθητές του, ὑπερβολικό αἴσθημα εὐθύνης γιά τόν θάνατο τοῦ συμμαθητῆ του, ὁ ὁποῖος, ὅπως ἀποδεικνύεται ἦταν καί ὁ μόνος πού διατηροῦσε ἐπικοινωνία μαζί μέ τόν ὑποψήφιο αὐτόχειρα.

Στή συνέχεια ἀντικρύζουμε τόν ψηφιακό κόσμο, ὁ ὁποῖος εἶναι παρών σέ κάθε βῆμα μας, ἤ μᾶλλον, ζοῦμε μέσα του, καί ἔχουμε τήν ψευδαίσθηση ὅτι μποροῦμε νά τόν χειριστοῦμε, νά τόν δαμάσουμε καί νά τόν ὑποτάξουμε στίς ἐπιθυμίες μας…

Οὐδέν ἀναληθέστερον τούτου!

Καί ἄς μή γελιόμαστε, δέν ἀναφέρομαι μόνο στά μικρά παιδιά ἤ στούς ἐφήβους. Ἀναφέρομαι καί σέ ὠρίμους ἀνθρώπους, μέ σπουδές, γνώση, ἀποκρυσταλλωμένες ἀπόψεις καί συνειδητή στάση στή ζωή, οἱ ὁποῖοι δέν θέλουν πολύ γιά νά χάσουν τόν «μπούσουλα», ὅπως λέμε, καί νά κυνηγοῦν τό περίφημο «like», τή διαδικτυακή ἀποδοχή καί ἀναγνώριση τήν ὁποία ἔχουν μάθει νά ταυτίζουν μέ τήν κοινωνική ἀποδοχή καί ἀναγνώριση καί, ἐν τέλει, μέ τήν πολυπόθητη εὐτυχία.

Σέ αὐτό τό ἐκρηκτικό μείγμα προβλημάτων, πού ἀποκαλύπτονται ἀπό τίς γραμμές τοῦ μυθιστορήματος καί μᾶς ἀφοροῦν ἄμεσα, διότι ἀγγίζουν τήν καθημερινότητά μας, τήν καθημερινότητα τῶν παιδιῶν μας, τῶν μαθητῶν μας, τῶν φοιτητῶν καί εἰσχωροῦν μέ τόν ἕνα ἤ τόν ἄλλο τρόπο σέ κάθε σπίτι, ἡ συγγραφέας προσθέτει μία ἀκόμη διάσταση.

Ἡ διάσταση αὐτή εἶναι πολύ ἐπικίνδυνη, ἄν καί ἴσως ὄχι πολύ συνηθισμένη στόν τόπο μας:

πρόκειται γιά τό φαινόμενο τῶν καταστροφικῶν λατρειῶν, τῶν διαφόρων ὁλοκληρωτικῆς ἐμπνεύσεως καί λειτουργίας ὁμάδων πού στόχο ἔχουν νά δοξάσουν τόν ἱδρυτή καί ἀρχηγό καί νά ἐξαρτήσουν μέσῳ τῆς ἀπόλυτης τυφλῆς ὑπακοῆς τά μέλη τους πού ταυτόχρονα εἶναι καί θύματα.

Καί αὐτή ἡ παράμετρος, πού ἀποτελεῖ μία τρομακτική μορφή ἐξαρτήσεως, ἰδιαίτερα ἐπικίνδυνη, καθότι καλά συγκεκαλυμμένη συχνότατα κάτω ἀπό τήν ἠθική, τήν ἀλληλοβοήθεια, τήν αὐτοβελτίωση, τή γνωριμία μέ τόν ἄλλο, τήν καλλιέργεια κάποιας θρησκείας ἤ κάποιας φιλοσοφικῆς θεωρίας, ἐμπίπτει στούς σκοπούς τῆς Ἀστικῆς Ἑταιρείας «Ἱπποκράτης», καί πρέπει νά προσεχθεῖ καί νά ἀντιμετωπιστεῖ μέ σοβαρότητα: ὅποιος μπεῖ σέ μία τέτοια ὁμάδα, καί δέν εἶναι λίγοι αὐτοί πού παρασύρονται, δέν θά ξαναβγεῖ εὔκολα!

Βέβαια, γιά λόγους φιλαναγνωστικῆς δεοντολογίας καί γιά νά διατηρηθεῖ τό ἐνδιαφέρον σας ὡς ὑποψηφίων ἀναγνωστῶν θά μοῦ ἐπιτρέψετε νά μήν ἐπεκταθῶ περαιτέρω. Θά μέ θυμηθεῖτε καθώς θά διαβάζετε…

Καί μέ αὐτές τίς παρατηρήσεις φτάνουμε στό σημεῖο πού περισσότερο ξεχώρισα στό βιβλίο τῆς Μαργαρίτας Χαντζιάρα: τίς διακριτικές ἀναφορές της στήν ὀρθόδοξη παράδοση καί πνευματικότητα.

Οἱ ἀναφορές αὐτές γίνονται μέσα ἀπό τή μορφή τοῦ π. Μακαρίου, πνευματικοῦ καί φίλου τῆς οἰκογένειας Χατζηπέτρου. Ὁ π. Μακάριος, κληρικός πού διακονεῖ στήν Ἀρχιεπισκοπή Θυατείρων τοῦ Οἰκουμενικοῦ μας Πατριαρχείου, ἔχει ἕνα εὐρύ ἀνοικτό πνεῦμα, ἀλλά ταυτόχρονα δέν προδίδει τίς ἀρχές καί τήν πίστη του. Ἁπλός, φιλικός, πάντα κοντά ὅταν τόν χρειάζεσαι. Χωρίς ποτέ νά ἀποκτήσει κηρυκτικό ἠθικολογικό ὕφος ἡ συγγραφέας μέσα ἀπό τή μορφή του μᾶς φέρνει σέ ἐπαφή μέ αὐθεντικές πτυχές τῆς ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεώς μας καί μᾶς κάνει νά τίς νιώσουμε δικές μας, νά αἰσθανθοῦμε ὅτι ἀμβλύνουν τά προβλήματά μας, ὅτι ἔχουμε κάπου νά ἀκουμπήσουμε, ἕναν ἄνθρωπο νά μιλήσουμε, μία ἐναλλακτική, πέρα ἀπό τό «like», οὐσιαστική δυνατότητα ἀποδοχῆς καί κοινωνίας. Λειτουργεῖ ὡς ὁ «ἕτερος», ὁ ἄλλος, ἀλλά ὄχι ὡς ὁ ἄγνωστος, ὡς ὁ ἀδιάφορος ξένος. Ὑπάρχει ὡς ὁ πλησίον, ἐνσαρκώνει τή σχέση μέ τόν συνάνθρωπο, ὅπως τήν παρουσιάζει ἡ Ἐκκλησία μας, ὅπως τήν δίδαξε ὁ Χριστός.

Ὅπως ἀναφέραμε τό βιβλίο θέτει πολλά θέματα!

Μᾶς ἔχουν ἀπασχολήσει καί κατά τό παρεθλόν καί θά μᾶς ἀπασχολήσουν περισσότερο στό μέλλον. Στό βιβλίο «Μετάνθρωπος» πού ἀποτελεῖ ἔκδοση τῆς Ἁστικῆς Ἑταιρείας, ἀλλά καί σέ κατ᾿ ἰδίαν συζητήσεις μέ τόν Δημήτρη, ἔχουμε προσεγγίσει τό πρόβλημα τῆς τεχνολογίας καί τῆς χρήσης της.

Εἶναι φάρμακο ἤ φαρμάκι; Εὐλογία ἤ κατάρα;

Συνήθως σέ αὐτό τό ἐρώτημα ἀπαντᾶμε ὅτι ἐξαρτᾶται ἀπό τό πῶς θά τήν χρησιμοποιήσουμε ἐμεῖς. Καί βέβαια, αὐτή ἡ προσέγγιση, ὡς σκέψη εἶναι σωστή, ἀλλά δέν λύνει τό πρόβλημα διότι ἀναπόφευκτα θά ἀκολουθήσει ἡ ἑπόμενη ἐρώτηση: «ποιά εἶναι ἡ καλή καί ποιά ἡ κακή χρήση τῆς τεχνολογίας;»

Γιά νά ἀπαντήσουμε σέ αὐτό τό ἐρώτημα πρέπει νά θέσουμε τό πρόβλημα τῶν κριτηρίων κάθε ἐπιλογῆς μας, ἀπό τήν πλέον καθημερινή καί τετριμμένη, μέχρι τήν πλέον σημαντική, καί τῆς ἀξιοποιήσεως τοῦ αὐτεξουσίου, αὐτῆς τῆς μοναδικῆς δυνατότητας πού, ἀπό ὁλόκληρη τήν κτίση, ὁ Δημιουργός μας ἔδωσε μόνο σέ ἐμᾶς: στόν Ἀδάμ, στόν ἄνθρωπο.

Τί σημαίνει αὐτό; Σημαίνει ὅτι τά κριτήρια πού θέτουμε σέ κάθε ἐπιλογή μας πρέπει νά διαφυλάσσουν τήν ἐλευθερία μέ τήν ὁποία μᾶς προίκισε ὁ Θεός. Πρέπει νά εὐθυγραμμίζονται μέ τήν ἐπιθυμία τοῦ Θεοῦ νά ζοῦμε ἐλεύθεροι, ὅπως μᾶς ἔπλασε. Πρέπει νά συντείνουν στό νά εἶναι ἠ ζωή μας μία ζωή δοξολογίας πρός τόν Θέο, ὄχι βέβαια ἐπειδή Ἐκεῖνος τό ἔχει ἀνάγκη, ἀλλά ἐπειδή θέλει καί θέλουμε, νομίζω, νά ἀπολαμβάνουμε τήν ἐπικοινωνία μαζί Του.

Μέ αὐτές τίς λίγες σκέψεις, κλείνω τήν παρουσίαση τοῦ βιβλίου, σημειώνοντας ὅτι κάθε τι πού κάνουμε στή ζωή μας δέν μπορεῖ παρά νά ἔχει ἕναν σκοπό: νά καλλιεργοῦμε καί νά βαθαίνουμε ὅλο καί περισσότερο τή σχέση μας μαζί Του, ὅπως τό ἔπραξαν οἱ Ἅγιοι! Δέν χρειάζεται νά ζοῦμε ἔξω ἀπό τήν κοινωνία, δέν χρειάζεται νά πᾶμε σέ ἕνα ἀπομονωμένο κάστρο γιά νά μάθουμε τήν πίστη μας, δέν χρειάζεται νά κάνουμε σπουδαῖα κατορθώματα. Χρειάζεται νά μάθουμε νά ἀγαπᾶμε τόν Θεό, τούς συνανθρώπους μας, τήν Κτίση καί, τέλος, νά σεβόμαστε τόν ἴδιο μας τόν ἑαυτό.

Ζώντας μέσα σέ αὐτό τό κλίμα θά βροῦμε τή λύτρωση καί τή γαλήνη, ὅπως νομίζω τή βρίσκουν, στό τέλος, οἱ ἥρωες τοῦ βιβλίου!

Σᾶς εὐχαριστῶ!

Μετάνθρωπος: ζώντας σ᾿ έναν ψηφιακό κόσμο

Ετικέτες

τεχνολογία και επιστήμη, Αρμός, Αστική Εταιρεία Ιπποκράτης στην Κω, Αθ. Μουστάκης, Δημ. Γερούκαλης, Δημ. Μπεκριδάκης, Ιω. Πλεξίδας, Σωτ. Γουνελάς, διεπαφή, μετάνθρωπος, ορθόδοξη παράδοση, posthuman, transhuman

Πριν από λίγες ημέρες ετέθη σε κυκλοφορία το πρώτο βιβλίο στα ελληνικά εκδοτικά πράγματα που πραγματεύεται την έννοια του «μετανθρώπου» (posthuman / transhuman) του ανθρώπου της διεπαφής (interface) με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Ένα πολύ ενδιαφέρον και σύγχρονο θέμα.
Μαζί με τους άλλους συγγραφείς του τόμου κινούμενοι στα μονοπάτια της φιλοσοφίας, της σύγχρονης επιστήμης καί των επιτευγμάτων της τεχνολογίας αναζητούμε στην ελληνική και πατερική παράδοση απαντήσεις σε ερωτήματα που θα τα βρίσκουμε μπροστά μας όλο και περισσότερο, όλο και πιο συχνά:

Επιτρέπεται να δημιουργήσουμε νέους «ισχυρότερους» και «ικανότερους» ανθρώπους; Ανθρώπους της διεπαφής (interface) με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή;
Επιτρέπεται να προχωρήσουμε στη διενέργεια εκτεταμένων βελτιωτικών παρεμβάσεων στον άνθρωπο;
Επιτρέπεται να παραμερίσουμε τους ασθενείς, τους αδυνάτους, τους αναπήρους, τους διανοητικά διαφορετικούς;
Επιτρέπεται να συναινέσουμε σε μία ηθική της σκοπιμότητας και της θεοποίησης της επιθυμίας;
Είναι η λύση των προβλημάτων μας ο μετάνθρωπος;
Είναι ο μετάνθρωπος το αναπόφευκτο μέλλον μας;

Ο τίτλος του βιβλίου είναι : «Μετάνθρωπος, ζώντας σ᾿ ἕναν ψηφιακό κόσμο«

Εμπνευστής και επιμελητής του τόμου ο αγαπητός Δημήτρης Γερούκαλης, ὁ ὁποῖος, εκτός από τήν Εισαγωγική αναφορά καί τα Επιλεγόμενα, συμμετέχει με το πρῶτο κείμενο (τίτλος: «Η οικολογία του ψηφιακού κόσμου: μετάνθρωπος ή πρόσωπον;»).

Ακολουθούν το κείμενο του Σωτήρη Γουνελά («Κριτική στην επιστήμη» και το Προλογικό Σχόλιο), του Δημήτρη Μπεκριδάκη («Machina Ex Deo, Στοχασμοί γύρω από τον θεολογικό πυρήνα της σύγχρονης τεχνολογίας»), Ιωάννη Πλεξίδα («Το τέλος του ανθρώπου: μία χριστιανική προσέγγιση στην έννοια του μετανθρώπου») και το δικό μου (Αθανασίου Μουστάκη: «Άγιος: ο πραγματικός μετά-άνθρωπος»).

Θερμές ευχαριστίες στον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Κώου και Νισύρου κ. Ναθαναήλ, Χαιρετισμός του οποίου ανοίγει τον τόμο, καθώς και στον Αρμό και στους ανθρώπους του, τον Εκδότη κ. Γιώργο Χατζηιακώβου και τον υπεύθυνο του εκδοτικού τμήματος κ. Λουκά Σούλο, για τη συνεργασία και τη βοήθειά τους.

Να σημειώσουμε ότι ο τόμος αυτός εντάσσεται στην εκδοτική προσπάθεια της Αστικής Εταιρείας «Ιπποκράτης» / Κέντρο πρόληψης των εξαρτήσεων και προαγωγής της ψυχοκοινωνικής Υγείας, η οποία εδρεύει στην Κω και δραστηριοποιείται στα νησιά του Βορείου Συγκροτήματος της Δωδεκανήσου. Επιστημονικός υπεύθυνος της Εταιρείας είναι ο Δρ Δημήτριος Κ. Γερούκαλης, Ιατρός Νευρολόγος Ψυχίατρος.

Με την ευκαιρία της εκδόσεως του τόμου η Αστική Εταιρεία εξέδωσε το παρακάτω ανακοινωθέν:

DELTIO TYPOU EKDOSH VIVLIOU METANTHROPOS_03-08-2018

 

 

«Η γλώσσα της Καινής Διαθήκης»: μία ενδιαφέρουσα μελέτη

Ετικέτες

συγγραφείς Καινής Διαθήκης, Γλώσσα Καινής Διαθήκης, Θωμάς Ιωαννίδης, ελληνιστική κοινή

Ένα από τα τελευταία έργα του Αναπληρωτή Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ Θωμά Αντ. Ιωαννίδη πραγματεύεται το εξαιρετικά ενδιαφέρον θέμα «Η γλώσσα της Καινής Διαθήκης». Ο καλαίσθητος αυτός τόμος εξεδόθη από τις Εκδόσεις «Έννοια» τον Ιούνιο του 2014.

Η δομή του τόμου είναι απλή. Ξεκινά με ένα θεωρητικό κομμάτι, στο οποίο γίνονται αναφορές στη μετάφραση των Εβδομήκοντα (Ο΄), μελετάται η εκφραστική μορφή και η ρητορική δομή των κειμένων της Καινής Διαθήκης, συγκρίνεται η γλώσσα των ιερών κειμένων με τη σύγχρονη μορφή της γλώσσας μας, τονίζονται οι μεταφραστικές δυσκολίες που οφείλονται σε πολιτιστικούς παράγοντες και στο τέλος προσεγγίζεται το θέμα της αποδόσεως στη νέα ελληνική του βιβλίου της Αποκαλύψεως από τον Γιώργο Σεφέρη.

Στο δεύτερο μέρος, πού είναι και το εκτενέστερο, μελετάται η γλώσσα κάθε κειμένου της Καινής Διαθήκης ξεχωριστά, παρουσιάζονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε συγγραφέα και μεταφράζονται περικοπές από όλα τα βιβλία, ενώ έχει προηγηθεί μία άκρως ενδιαφέρουσα γραμματική, συντακτική και λεξιλογική εξομάλυνσή τους.

Πολλές είναι οι αρετές του τόμου: σαφήνεια ύφους, περιεκτικότητα νοημάτων, ρέουσα γλώσσα, λιτή έκφραση . . .

Στηριγμένος σε πλατιά βιβλιογραφική βάση ο συγγραφέας παρουσιάζει με ενδιαφέρουσες αναλύσεις την κοινή γλώσσα της Ελληνιστικής εποχής τονίζοντας την ιδιαίτερη θέση της στην ιστορία του πολιτισμού. Είναι σαφές, όπως σημειώνει, ότι ο προσδιορισμός Ελληνική ή Ελληνιστική γλώσσα δεν σχετίζεται τόσο με την εθνική προέλευσή της, όσο με την ανακαινιστική και μεταμορφωτική δύναμή της. Η ευρύτατη διάδοση του Ελληνικού πνεύματος, μπορεί να κορυφώθηκε την περίοδο των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αλλά οφείλεται κυρίως στη δυναμική της Ελληνικής σοφίας, η οποία είχε ως μοχλό ανάπτυξης την ευκαμψία, την πλαστικότητα, την εκφραστική δύναμη και την παιδευτική ισχύ της γλώσσας των φορέων του Ελληνικού πολιτισμού.

Η δύναμη αυτή κυριολεκτικά σάρωσε την Ανατολική Μεσόγειο και τον κόσμο της Εγγύς και Μέσης Ανατολής και δημιούργησε μία αχανή πολιτιστική ενότητα που διήρκεσε αιώνες. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι η ευρύτατη διείσδυση της Ελληνικής γλώσσας στον Ιουδαϊκό κόσμο και η επίδραση που άσκησε στην Παλαιά Διαθήκη είτε μέσῳ των βιβλίων της που γράφτηκαν στα ελληνικά είτε λόγῳ της μεταφράσεως των Εβδομήκοντα (Ο΄), η οποία όχι μόνο διαδόθηκε όπου υπήρχαν Ιουδαίοι, αλλά κυριάρχησε έναντι της πρωτότυπης Εβραϊκής γλώσσας και χρησιμοποιήθηκε από τον Χριστό και την πρώτη Εκκλησία ως η πλέον πρόσφορη για την ιεραποστολή και την κατήχηση των Ιουδαίων και των εθνών.

Ο καθηγητής Θ. Ιωαννίδης μας καθοδηγεί με σαφήνεια στην πορεία και στην εξέλιξη της Ελληνικής γλώσσας, η οποία, ως γλώσσα της οικουμένης, βοήθησε στην υπέρβαση των εθνικών και θρησκευτικών διαφοροποιήσεων της εποχής αυξάνοντας το επίπεδο της αμοιβαίας κατανοήσεως και της επαφής μεταξύ των λαών, αλλά και της υπερβάσεως των στεγανών ανάμεσα στους πολιτισμούς της εποχής.

Καθίσταται απολύτως σαφές ότι σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να μιλήσουμε για Ιουδαιοελληνική γλώσσα, καθώς τέτοιο μόρφωμα δεν υπήρξε ποτέ. Βέβαια, η χρήση Ελληνικών λέξεων από τους Ιουδαίους της εποχής ήταν τόσο μεγάλη που μπροστά της η σημερινή εξάπλωση και διείσδυση στη ζωή μας της Αγγλικής κυριολεκτικά ωχριά! Το πλήθος των δίγλωσσων ή μόνο Ελληνικών επιγραφών που σώθηκαν από τον 1^ο π.Χ. και τον 1^ο μ.Χ. αιώνα στην Παλαιστίνη μας πείθουν για το δυναμισμό και το σφρίγος της Ελληνικής κοινής.

Η αντιπαραβολή των κειμένων των αττικιστών συγγραφέων με τα βιβλικά στην οποία προχωρά ο καθηγ. Θ. Ιωαννίδης μας δείχνει ότι η χρήση της γλώσσας του λαού αποτελούσε την άριστη επιλογή για την ιεραποστολή, καθώς δεν πρέπει να λησμονούμε ότι τα ιερά κείμενα δεν γράφτηκαν για να αποτελέσουν το αντικείμενο μελέτης κάποιων επιστημόνων, αλλά αντιθέτως είναι τα εργαλεία για την κατήχηση και την πνευματική πρόοδο του λαού, ή καλύτερα για τη σωτηρία του. Είναι σαφές, και αυτό τονίζεται, στο εν λόγῳ βιβλίο ότι η επιλογή της γλώσσας του λαού έδωσε ώθηση στην ιεραποστολή, δυναμική στο κήρυγμα και αποτελεσματικότητα στην κατήχηση. Η διαπίστωση αυτή πρέπει να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση από όσους ασχολούνται με το κήρυγμα, την ιεραποστολή και την ποιμαντική. Βέβαια, όπως τονίζει ο συγγραφέας, οι λόγιοι της εποχής την υποτιμούσαν χαρακτηρίζοντας την γλώσσα των «αλιέων», δηλαδή των μη πεπαιδευμένων. Παρόλα αυτά δεν μπόρεσαν να εμποδίσουν ανθρώπους που δεν είχαν ειδική ρητορική εκπαίδευση να κατακτήσουν την οικουμένη και να αλλάξουν τον κόσμο μας.

Μεγάλη σπουδαιότητα για τη σύγχρονη ποιμαντική, εντός και εκτός Ελλάδος, έχει η ενότητα στην οποία συζητείται το πρόβλημα των μεταφραστικών αστοχιών λόγῳ κοινωνικών και πολιτιστικών διαφορών. Το σημείο αυτό πρέπει να τύχει της προσοχής μας, καθώς πλέον το ποίμνιο, ή το δυνάμει ποίμνιο- στον τόπο μας είναι φορέας εντελώς διαφορετικών παραδόσεων και αναπόφευκτα κατανοεί το ευαγγελικό μήνυμα διαφοροποιούμενο, όλο και περισσότερο, από αυτά που ο μέσος Έλληνας γνωρίζει και κατανοεί. Τα παραδείγματα που παραθέτει ο συγγραφέας μας δίνουν μία ιδέα για την έκταση, αλλά και το βάθος, του προβλήματος, το οποίο για να αντιμετωπιστεί απαιτεί κόπο, γνώσεις, προσευχή και προσήλωση στο έργο.

Οφείλω να ομολογήσω ότι με εντυπωσίασε η συγκριτική παρουσίαση της μεταγραφής που επεχείρησε ο Γιώργος Σεφέρης στην Αποκάλυψη του Ιωάννου με το πρωτότυπο κείμενο, καθώς η μη συνδυαστική ανάγνωση των δύο κειμένων δεν επιτρέπει στον αναγνώστη να εντοπίσει τις ασάφειες, της αβλεψίες και τα παροράματα του μεταγραφέα. Η προσεκτική παραβολή των δύο κειμένων μπορεί να μας οδηγήσει σε πολύτιμα συμπεράσματα σχετικά με την βελτίωση των μεταφορών των βιβλικών κειμένων σε μία πιο σύγχρονη μορφή της γλώσσας μας, αλλά και τη μετάφρασή τους σε άλλες γλώσσες με διαφορετική δομή και τρόπο έκφρασης.

Μελετώντας το έργο, πολλές φορές αναρωτήθηκα ποιο από τα δύο μέρη είναι σημαντικότερο: το πρώτο που έχει τη θεωρητική προσέγγιση της γλώσσας όπως το παρουσιάσαμε ήδη, ή το δεύτερο που προχωρεί σε βήμα βήμα ανάλυση μίας σειράς περικοπών . . .

Η ανάλυση αυτή που τελικό σκοπό έχει την επίτευξη της καλύτερης δυνατής μεταφράσεως του κειμένου ακολουθεί μία πολύ συγκεκριμένη πορεία: συντακτική ανάλυση, λεξιλογική-σημασιολογική εξομάλυνση, γραμματική μελέτη κάθε περιόδου, κάθε περικοπής, κάθε κειμένου. Ο προσεκτικός αναγνώστης διαπιστώνει ότι με τη χρήση αυτής της μεθόδου θα εντοπίσει πολλά σημεία που τα κατανοούσε εσφαλμένα ή παράμεναν ασαφή και θα διαπιστώσει τη σημασία της μεθοδικής δουλειάς που έκανε ο Θωμάς Ιωαννίδης και προσφέρει στους αναγνώστες του.

Κλείνοντας την σύντομη αυτή παρουσίαση του τόμου «Η γλώσσα της Καινής Διαθήκης» δεν μπορώ παρά να αναφέρω αυτό που γύριζε στο νου μου κατά τη διάρκεια της μελέτης του δευτέρου κυρίως μέρους του: πόσο σημαντικό θα ήταν εάν υπήρχε ένας φορέας, ένα ινστιτούτο, μία ομάδα, ένα πανεπιστημιακό πρόγραμμα ή οτιδήποτε άλλο που θα μελετούσε με το σύστημα και τη μεθοδικότητα του καθηγ. Ιωαννίδη ολόκληρη την Καινή Διαθήκη (γιατί όχι και την Παλαιά), λέξη λέξη, και θα μπορούσε να αποτελέσει μία ασφαλή βάση για την βελτίωση των μεταφράσεων που υπάρχουν ήδη. Παρά την ποιότητα κάποιων από αυτές και την αξιοπιστία των μεταγραφέων, φρονώ ότι πολλά μπορούν να γίνουν ακόμη ώστε να έχουμε τη δυνατότητα να μελετάμε τα ιερά κείμενα στην καθομιλουμένη με τη μεγαλύτερη δυνατή προσήλωση στο πρωτότυπο κείμενο και με τον σεβασμό που απαιτείται προς τον σωτήριο για μας λόγο Κυρίου.

Ψυχολογία – θεολογία: ανάγκη γονίμου διαλόγου

Ετικέτες

ψυχολογία, Γιώργος Κίσσας, Εκδόσεις Αρμός, Οι ψυχοσεξουαλικές αλλαγές στην εφηβεία, Χριστίνα Μιχαλοπούλου, θεολογία

Πραγματικά είναι δύσκολο σὲ κάποιες περιπτώσεις να ταιριάξει ο λόγος των θεολόγων και των ψυχολόγων, όχι τόσο γιατί οι δύο επιστήμες οδηγούνται σε διιστάμενα συμπεράσματα, όσο διότι οι εκπρόσωποί τους κρατούν μία μονοδιάστατη προσέγγιση στην καθημερινότητα, η οποία εν τέλει δεν προσφέρει ούτε ωφελεί.
Μέχρι τώρα έχουν γίνει πολλές και ενδιαφέρουσες προσπάθειες να αξιοποιηθούν τα πορίσματα της μίας και της άλλης επιστήμης συνδυαστικά, με στόχο να προαχθεί η αναζήτηση της αλήθειας και η καλύτερη, αποτελεσματικότερη προσέγγιση του πάσχοντος ανθρώπου.
Αν και η θεολογική επιστήμη, με τον τρόπο που θεμελιώθηκε και αναπτύχθηκε στην μετεπαναστατική Ελλάδα, προσκολλήθηκε στο άρμα των θεωρητικών επιστημών, ως ένα άλλο διαφορετικό είδος φιλοσοφίας, στην πραγματικότητα -και στην εκκλησιαστική παράδοση- ταιριάζει περισσότερο δίπλα στις θεραπευτικές επιστήμες, οι οποίες αγωνίζονται να γιατρέψουν τον πεπτωκότα άνθρωπο και να απαλύνουν τον πόνο και τη μοναξιά του.
Σημαντικός δρόμος έχει διανυθεί προς αυτή την κατεύθυνση και πολλά έχουν γραφεί και ειπωθεί σχετικά. Αν και δεν είναι επιτυχημένες όλες οι προσπάθειες ή σε κάποιες περιπτώσεις υπάρχει ο κίνδυνος η μία επιστήμη να ξεπεράσει τα όρια έναντι της άλλης, οι μεταξύ τους σχέσεις είναι σε καλύτερο σημείο από ότι πριν από μερικές δεκαετίες.
Πολύς ο λόγος για την ύπαρξη ή την αναγκαιότητα της ορθόδοξης ψυχοθεραπείας, για τις θεραπευτικές και καταπραϋντικές ιδιότητες της προσευχής ή της άσκησης, για την ευεργετική δράση της εξομολογήσεως ή της συμμετοχής στην ευχαριστιακή σύναξη και της εντάξεως στην κοινότητα. Πολλές εισηγήσεις και συζητήσεις έχουν εντοπίσει κοινά σημεία αυτών των δύο πνευματικών χώρων, οι οποίοι όταν αποφεύγουν την υπερβολή και την απόρριψη του άλλου μπορούν να προσφέρουν πολλά και σημαντικά.Αυτές οι σκέψεις γεννήθηκαν στο μυαλό μου διαβάζοντας το βιβλίο της Χριστίνας Μιχαλοπούλου (ψυχολόγου-ψυχοθεραπεύτριας) και του Γιώργου Κίσσα (θεολόγου-ψυχολόγου) με τίτλο «Οι ψυχοσεξουαλικές αλλαγές στην εφηβεία» των εκδόσεων Αρμός του Γιώργου Χατζηιακώβου που ετέθη σε κυκλοφορία τους πρώτους μήνες του 2015.

Το βιβλίο είναι καρπός μιας σειράς πέντε συναντήσεων των δύο επιστημόνων με γονείς στις οποίες συζήτησαν θέματα σχετικά με την εφηβεία και τις αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα και τις ψυχές των εφήβων, αλλά και τις σχέσεις τους με τους γονείς και τους οικείους τους. Θέματα που αναμφίβολα έχουν συζητηθεί και αναλυθεί πολύ, αλλά πάντοτε παραμένουν σημαντικά και ενδιαφέροντα με νέες πτυχές που μπορούν να παρουσιαστούν και να τονιστούν, ώστε να γνωρίσουμε τους εαυτούς και τα παιδιά μας, έστω και λίγο, καλύτερα.
Ο αναγνώστης διαπιστώνει την άμεση αλληλεπίδραση ανάμεσα στους συγκεντρωμένους γονείς και στους δύο συντονιστές. Οι συντονιστές κατευθύνουν, ή καλύτερα δίνουν την αρχική ώθηση, και οι γονείς διαμορφώνουν τη συζήτηση. Πολλά προβλήματα σε ύπνωση, πολλά θέματα που δεν τα παρατηρούμε καν αναδεικνύονται κατά το διάλογο που ακολουθεί τις αρχικές τοποθετήσεις. Οι γονείς, μα και οι συντονιστές, αποκαλύπτονται και ανοίγονται, οι σχέσεις αναλύονται, οι αντιδράσεις καταγράφονται και τα προβλήματα τίθενται στο τραπέζι της μελέτης.
Παρά ταύτα, ο τόμος παραμένει σαφής και λιτός, ενώ ο μη ειδικός αναγνώστης δεν αντιμετωπίζει κανένα πρόβλημα στην κατανόηση των εννοιών που χρησιμοποιούνται και των θεμάτων που θίγονται.
Μου άρεσε πολύ η ήπια προσέγγιση των θεμάτων, η οποία λειτουργεί κατευναστικά για τον αναγνώστη και δεν τον επιφορτίζει με την «υποχρέωση» να ακολουθήσει μία ακραία, ή τουλάχιστον αταίριαστη για τον ίδιο –έστω για κάποιους από τους αναγνώστες- στάση και συμπεριφορά.
Χάρηκα καθώς διαπίστωνα ότι με σοβαρότητα οι δύο εισηγητές προσπαθούσαν να τονίσουν και να προβάλουν το ρόλο του πατέρα, ο οποίος συχνά για πολλούς και διάφορους λόγους που κάποτε αποτελούν και δική του ευθύνη υποτιμάται και παραγνωρίζεται ή δεν τίθεται στην ορθή βάση.
Συχνότατα, και στον εκκλησιαστικό χώρο, αλλά και στην ψυχολογία, δίνονται έτοιμες συνταγές και οδηγίες για να επιλυθούν τα προβλήματα ή να αντιμετωπιστούν τα διάφορα θέματα. Με ανακούφιση διαπίστωσα ότι όσο οι συμμετέχοντες επιζητούσαν κάτι τέτοιο, ως άλλοθι ή ως μία διέξοδο, τόσο οι συντονιστές απέφευγαν να το κάνουν. Στην εύκολη λύση της συνταγής καταφεύγουν κάποτε και πνευματικοί, οι οποίοι –ίσως και άθελά τους- κρατούν όσους τους πλησιάζουν για να εξομολογηθούν σε αυτούς σε μία κατάσταση εξαρτήσεως και ανωριμότητας. Από την άλλη, για να είμαστε απόλυτα δίκαιοι προς τους κληρικούς μας, ο ιερεύς προσφέρει σοβαρότητα και υπεύθυνη στάση κατά την συμβουλευτική παρέμβασή του αλλά ο πιστός διαστρέφει τα λόγια του και οδηγείται σε καταστάσεις εξαρτήσεως ξένες προς την ορθόδοξη παράδοση και θεραπευτική μέθοδο.
Η άριστη μεταξύ των συντονιστών συνεργασία, η ανταπόκριση προς τα προβλήματα-ζητήματα που έθεσαν οι συμμετέχοντες, χωρίς ακρότητες και λεκτικά σχήματα εντυπωσιασμού, ο σεβασμός προς το ακροατήριο και η ισορροπημένη στάση απέναντι στις ερωτήσεις των γονέων, όπως διαπιστώνονται στο βιβλίο της Χριστίνας Μιχαλοπούλου και του Γιώργου Κίσσα, προωθούν τον γόνιμο διάλογο ανάμεσα σε ψυχολόγους και γονείς, αλλά και ανάμεσα στη θεολογία και την ψυχολογία με εξασφαλισμένο όφελος αμφοτέρων.

Είναι δύσκολο ή εύκολο να ζεις μ᾿ έναν άγιο;

Ετικέτες

Άννα Κωστάκου Μαρίνη, άγιος

Προ καιρού διάβασα το βιβλίο της Άννας Κωστάκου Μαρίνη «Δύσκολο να ζεις μ᾿ έναν άγιο» (Αθήνα, 2012). Πρόκειται για ένα μικρό τόμο με πολύ προσωπικά κείμενα, τα οποία αναφέρονται σε διάφορες μορφές της Ορθοδοξίας.
Σε αγίους που δεν ήταν όταν γράφτηκε το βιβλίο καταγεγραμμένοι στις δέλτους της ορθόδοξης Εκκλησίας με αυτόν τον προσδιορισμό και πλέον άλλοι έχουν καταταγεί και άλλοι –είναι βέβαιο ότι- θα καταταγούν στο μέλλον. Η έμπειρη συγγραφέας που μας έχει προσφέρει πολλά έργα, για παιδιά αλλά και για μεγάλους, με ποιητική έκφραση και αγαπητικό λόγο, στρέφει την προσοχή του αναγνώστη στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αγιότητας και την προσεγγίζει με αγάπη, λεπτότητα και διάκριση.
Διαβάζοντας το βιβλίο νιώθεις το αεράκι της αγιότητας, ως δρόσος Αερμών» να σε δροσίζει και αισθάνεσαι την απλότητα της αγάπης των μορφών στις οποίες γίνεται αναφορά να σε γλυκαίνει.
Πόσο απλή, αλήθεια, είναι η αγιότητα και πόσο πολύ διαφέρει από την αντιμετώπιση όσων με βία, φωνές και χειροδικία, ακόμη, νομίζουν ότι προστατεύουν ή υπερασπίζονται το Χριστό και την πίστη μας. Η μεν αγιότητα σε ελκύει κοντά της, οι δε φωνές και τα ουρλιαχτά σε απωθούν. Πραγματικά, είναι δύσκολο να ζεις μ᾿ έναν άγιο και να ωφελείσαι πνευματικά από τη συναναστροφή με αυτόν, αλλά πολύ πιο δύσκολο να τολμήσεις να βαδίσεις στο δρόμο του Χριστού δίχως τη στήριξη και τη θαλπωρή που σου προσφέρει η αγάπη τους.
Το κύριο χαρακτηριστικό του αγίου, όπως αναδύεται από το βιβλίο της Άννας Κωστάκου Μαρίνη είναι η αίσθηση της αγαπητικής αποδοχής, η οποία σπάει τα σύνορα, γκρεμίζει τα τείχη και σε βοηθά να πλησιάσεις αυτόν που είναι άγιος -και τον αισθάνεσαι ως τέτοιον- όχι με φόβο και δέος, αλλά με άνεση και να αισθανθείς δίπλα του γλυκύτητα, ζεστασιά, το κάλλος της παρουσίας του Θεού.
Οι μορφές που παρουσιάζονται (ο π. Ιωήλ, ο π. (άγιος) Πορφύριος, ο π. Αμφιλόχιος της Πάτμου, ο π. (άγιος) Παΐσιος, ο π. Συμεών του Πανοράματος και όλες οι άλλες) προσεγγίζουν τον έτερο με απλότητα και αγάπη.
Συνήθως, στη ζωή μας έχουμε μάθει να κάνουμε τα πράγματα δύσκολα. Προσπαθούμε να προετοιμάσουμε και να ελέγξουμε τα πάντα.
Να προγραμματίσουμε με όσο μεγαλύτερη ακρίβεια τις σπουδές των παιδιών μας, τα πτυχία που θα πάρουν, τις δεξιότητες που θα αποκτήσουν, τις επιλογές που θα κάνουν . . .
Το ίδιο και στην προσωπική μας ζωή: για να κάνουμε αυτή ή την άλλη επιλογή θέλουμε να εξασφαλίσουμε εκ των προτέρων με βεβαιότητα τις ανάλογες προϋποθέσεις. Χαρακτηριστική αυτού του πνεύματος είναι η δυσκολία με την οποία οι νέοι αποφασίζουν να παντρευτούν. Θέλουν πρώτα να έχουν δουλειά. Σωστό και λογικό! Αλλά αμέσως μετά αρχίζουν τα άλλα «θέλω» που τραυματίζουν τη σχέση και διαλύουν τις προοπτικές της πριν καλά καλά ξεκινήσει: πολυτέλεια στην τελετή (ως τελετή ή κοσμική εκδήλωση προσεγγίζεται το μυστήριο της αγάπης), πλούσια δεξίωση, πλήρως επιπλωμένο σπίτι, αξιόλογο αυτοκίνητο, δυνατότητα για άνετη ζωή . . .
Αντιλαμβάνεται κανείς ότι για να πετύχουμε αυτά στην εποχή μας –μα και σε κάθε εποχή- πρέπει να λειτουργήσουμε παραμερίζοντας την αγάπη να βάλουμε άλλους στόχους και προτεραιότητες που δεν βάζει ο άγιος.
Επιλέγουμε, συχνά δίχως να το αντιληφθούμε, να βγάλουμε το Θεό από τη ζωή μας και να στερηθούμε αυτή τη δροσιά, τη γλύκα, τη θαλπωρή.
Ο άγιος αφήνεται στα χέρια του Θεού και ζει τη σχέση μαζί του. Εμείς, αν αυτό μας φαίνεται ουτοπικό, υπερβολικό, ας μην αφεθούμε πλήρως στα χέρια του Θεού. Ας αφήσουμε όμως χαραμάδες στην καθημερινότητά μας ώστε η αγάπη να μας αγγίξει, να μας πλησιάσει και να μπολιάσει τη ζωή μας με πίστη, δηλαδή με εμπιστοσύνη.
Οφείλω να ομολογήσω ότι με προβλημάτισε ο τίτλος του βιβλίου. Γιατί είναι δύσκολο να ζεις μ᾿ έναν άγιο; Προφανώς, διότι για να τον καταλάβεις πρέπει να συντονιστείς μαζί του, να λειτουργήσεις στο ίδιο μήκος κύματος. Είναι ανάγκη να νιώσεις την ταπείνωσή του, την αγάπη του προς όλους, το σεβασμό του προς τη φύση, τη φροντίδα προς τους πάσχοντες, την έγνοιά του προς τους εμπερίστατους, την καρδιά του που καίγεται για τον ανθρώπινο πόνο, για την αμαρτία, για το θάνατο . . .
Από την άλλη πρέπει να ομολογήσουμε ότι είναι εύκολο να ζεις μ᾿ έναν άγιο γιατί είναι απλός, καταδεκτικός, ταπεινός, φιλικός, ζεστός, άνετος, ευθύς και ειλικρινής μαζί σου· κι όλα αυτά έχουν λείψει από τη ζωή μας. Ως φίλος και συνοδοιπόρος του καθενός από εμάς φέρνει τη δροσιά του Αγίου Πνεύματος στη ζωή μας και αυτό το κάνει όχι θεωρητικά, με λόγια πολλά, αλλά το εφαρμόζει στη ζωή του και μας λέει «Ναι! Προσπάθησε! Αγωνίσου! Μπορείς και εσύ! Είμαι δίπλα σου!»

Jean Daniélou: «Δοκίμιο γιὰ τὸ μυστήριο τῆς ἱστορίας»

Ετικέτες

Ἀκαδημία Θεολογικῶν Σπουδῶν Βόλου, Ἐκδοτική Δημητριάδος, Δοκίμιο γιά τό μυστήριο τῆς ἱστορίας, Jean Daniélou

Πρὸς τὸ τέλος τοῦ ἔτους 2014 ἐγκαινιάστηκε ἀπὸ τὴν Ἐκδοτικὴ Δημητριάδος καὶ τὴν Ἀκαδημία Θεολογικῶν Σπουδῶν Βόλου μία ἐκδοτικὴ σειρὰ μὲ τίτλο «Ἐν Διαλόγῳ». Σκοπὸς τῆς σειρᾶς εἶναι, μέσα ἀπὸ δόκιμες μεταφράσεις, εἰσαγωγὲς καὶ σχόλια, νὰ προαγάγει τὸ διάλογο μὲ τὴ Δύση καὶ νὰ γνωρίσει στὸ ἑλληνικὸ κοινὸ τὴν ὀρθόδοξη θεολογικὴ παραγωγὴ τοῦ 20ου αἰῶνα, μέσα ἀπὸ τὴ γνωριμία του μὲ σημαντικὰ ἔργα, τὰ ὁποῖα παρουσιάζουν πολύπλευρο ἐνδιαφέρον. Ὑπεύθυνοι τῆς σειρᾶς αὐτῆς εἶναι οἱ Παντελὴς Καλαϊτζίδης, Νικόλαος Ἀσπρούλης καὶ Γιῶργος Βλαντῆς.
Ὁ πρῶτος τίτλος ποὺ ἐντάχθηκε στὴ σειρὰ αὐτὴ εἶναι τὸ ἔργο τοῦ ρωμαιοκαθολικοῦ θεολόγου καὶ καρδιναλίου Jean Daniélou (1905-1974) μὲ τὸν τίτλο «Δοκίμιο γιὰ τὸ μυστήριο τῆς ἱστορίας», τὸ ὁποῖο συνοδεύεται ἀπὸ μία ἐμπεριστατωμένη εἰσαγωγὴ τοῦ Νικολάου Ἀσπρούλη, ἡ ὁποία παρουσιάζει τὸ συγγραφέα, τὸ ἔργο του, τὴν ἐποχή του καὶ τὶς σχέσεις του μὲ τὴν ὀρθόδοξη θεολογία.
Τὸ ἔργο ἐτέθη σὲ κυκλοφορία τὸ 1953 στὴ Γαλλία καὶ ἀπετέλεσε μιὰ προσπάθεια νὰ κατανοηθεῖ ἡ ἔννοια τῆς ἱστορίας σὲ ἕνα δυσχερὲς θεολογικὰ μεταπολεμικὸ περιβάλλον: προσπάθεια ἐπούλωσης πληγῶν τοῦ πολέμου, ἔντονη διάδοση μαρξιστικῶν ἰδεῶν σὲ ἕνα συγκρουσιακὸ κλίμα μὲ τὴν δυτικὴ Ἐκκλησία, πολὺς καὶ σοβαρὸς λόγος γιὰ τὸν ὑπαρξισμὸ ποὺ θὰ κυριαρχήσει, ὡς φιλοσοφικὸ ρεῦμα, τὰ ἑπόμενα χρόνια στὴν Εὐρώπη καὶ ὄχι μόνο, δυσλειτουργία ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας καὶ αἰτήματα γιὰ ἀνανέωση ποὺ θὰ ὁδηγήσουν σὲ υἱοθέτηση πολλῶν ἀλλαγῶν ἀπὸ τὴν Β’ Βατικάνεια Σύνοδο (1962-1965).
Τὸ γνωστικὸ ἐπίπεδο τοῦ συγγραφέα, μὲ πολυετεῖς θεολογικὲς καὶ ἱστορικὲς σπουδὲς καὶ διδακτορικὴ διατριβὴ στὸν Ἅγιο Γρηγόριο Νύσσης, τοῦ ἐπιτρέπει νὰ κινεῖται μὲ χαρακτηριστικὴ ἄνεση στοὺς ἀνάλογους χώρους, γνωρίζοντας ἰδιαίτερα τὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ τὰ ἔργα τῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας.
Ἡ δομὴ τοῦ ἔργου εἶναι ἁπλή. Ἀποτελεῖται ἀπὸ Εἰσαγωγὴ καὶ τρία μέρη, στὰ ὁποῖα παρουσιάζει τὸ ὑλικό του ὡς ἑξῆς:
α) σὲ δέκα κεφάλαια θέτει καὶ συζητᾶ «Τὰ προβλήματα» τῆς ἱστορίας ὑπὸ τὸ πρίσμα τοῦ χριστιανισμοῦ
β) σὲ ὀκτὼ κεφάλαια ἀναλύει «Τὰ μυστήρια» ποὺ μέσα ἀπὸ τὴν χριστιανικὴ ὀπτικὴ παρεμβαίνουν στὴν ἱστορία καὶ τὴν μεταμορφώνουν
γ) σὲ ἕξι κεφάλαια, «Οἱ Ἀποφάσεις», παρουσιάζει τὰ ἀναγκαῖα στοιχεῖα γιὰ μία ὁμαλὴ πορεία τοῦ κόσμου πρὸς τὰ ἔσχατα.
Ἡ προσπάθεια ἑρμηνείας καὶ κατανοήσεως τῆς ἱστορίας ἀποτελεῖ βασικὸ ἐργαλεῖο γιὰ τὴν κατανόηση τοῦ κόσμου μας καὶ τῆς πορείας ποὺ ὁ πολιτισμός, καὶ κατ᾿ ἐπέκταση, ἡ καθημερινότητά μας ἀκολουθεῖ. Βέβαια, στὴν Ἑλλάδα, παρὰ τὸ ἐντονότατο ἐνδιαφέρον τῶν προγόνων μας γιὰ τὴν ἱστορία, τὴν ὁποία θεμελίωσαν καὶ καλλιέργησαν μὲ ζῆλο καὶ σοβαρότητα, καὶ παρὰ τὴν ἀνάλογη στάση τῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι πάσχισαν γιὰ νὰ προβάλουν τὸ γεγονὸς τῆς ἐλεύσεως τοῦ μεσσία, πέρα ἀπὸ τὸ δοκητισμὸ καὶ τὶς κατὰ καιροὺς ἀμφισβητήσεις, ἐν τόπῳ καὶ χρόνῳ, ὡς γεγονὸς ποὺ τέμνει καὶ σηματοδοτεῖ τὴν ἱστορία, χωρὶς ὅμως νὰ περιορίζεται ἢ νὰ ἐξαντλεῖται στὰ ἐνδοκοσμικὰ πλαίσιά της, δὲν δουλεύουμε ἐπάνω σὲ αὐτὸ τὸ γνωστικὸ καὶ οὐσιαστικὸ πεδίο. Συνήθως ἐνεργοῦμε χωρὶς προορισμὸ καὶ στόχο λαμβάνοντας ἀποφάσεις ἐν θερμῷ, ἀγόμενοι ἀπὸ τὶς ἰδιοτελεῖς ἐπιθυμίες, ἀτομικὲς ἀβεβαιότητες καὶ προσωπικοὺς φόβους.
Βασικὴ γραμμὴ σκέψεως, παροῦσα σὲ ὁλόκληρο τὸ ἔργο εἶναι ἡ διαπίστωση ὅτι ὁ Θεὸς μὲ τὴν εἴσοδο τοῦ Χριστοῦ στὸ ἱστορικὸ γίγνεσθαι δημιουργεῖ μία ξεχωριστὴ παράμετρο τῆς ἱστορίας τοῦ κόσμου, ἡ ὁποία δὲν ὁδηγεῖ ἁπλὰ τὴν ἱστορία καὶ τὴν ἀνθρωπότητα πρὸς τὸ τέλος, τὴν ὁλοκλήρωσή της, ἀλλὰ ἐργάζεται γιὰ μιὰ μεταμόρφωση τοῦ κόσμου καὶ τῆς ἱστορίας.
Σὲ ἀντίθεση μὲ τὶς νεοσχολαστικὲς τάσεις, οἱ ὁποῖες, ὡς τὸ ἀντίπαλον δέος τῆς μαρξιστικῆς ἰδεολογίας, ἄρχισαν νὰ ἐπικρατοῦν στὴ δυτικὴ θεολογικὴ σκέψη ἤδη ἀπὸ τὸ πρῶτο μισὸ τοῦ 20ου αἰῶνα, καὶ νὰ θέτουν τὴν ἱστορία στὸ περιθώριο, ὁ Jean Daniélou -καὶ ἡ σύγχρονη τάση τῆς «Νέας Θεολογίας»- ἐμβαθύνει στὴ μελέτη καὶ προβολὴ τῆς ἱστορίας τοποθετώντας την στὸ ἐπίκεντρο τῶν μελετῶν του. Μᾶς θυμίζει ἀνάλογη στάση μεγάλων ὀρθοδόξων θεολόγων τοῦ 20ου αἰῶνα, ὅπως ὁ π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ καὶ ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης, οἱ ὁποῖοι μελέτησαν ἰδιαίτερα τὴν ἱστορία ποὺ κατέχει κεντρικὴ θέση στὸ πολύπλευρο ἔργο τους.
Ἡ ρεαλιστικὴ αὐτὴ στάση συνάδει μὲ τὴν σαφέστατη συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ διδασκαλία, τὸ ἔργο καὶ ἡ παρουσία της, ἐν γένει, ἑδράζονται στὴν ὑπαρκτὴ πραγματικότητα καὶ ὄχι σὲ κάποιες δοκητικοῦ καὶ γνωστικοῦ τύπου φαντασιώσεις, οἱ ὁποῖες ἐμφανίστηκαν κατὰ τὸ παρελθὸν ὡς προσπάθειες ὑπερβάσεως τῶν περιορισμῶν τῆς ἱστορίας.
Ὁ κτιστὸς κόσμος μας, ὅπως τὸν ἀντιλαμβάνονται οἱ αἰσθήσεις καὶ ὅπως τὸν μελετᾶ ἡ ἐπιστήμη, ἀποτελεῖ τὸ πεδίο στὸ ὁποῖο εἰσέρχεται ἡ ἄκτιστη χάρη τοῦ Θεοῦ καὶ τὸν μεταμορφώνει ὁδηγώντας τον στὴν κατὰ χάριν τελείωση.
Ἡ χριστιανικὴ θεώρηση τῆς ἱστορίας, ὅπως ἐπισημαίνει ὁ Jean Daniélou, εἰσάγει -πέρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς τῆς ἐνσαρκώσεως καθ᾿ ἐαυτό, τὸ ὁποῖο ἀποτελεῖ τὴν κυρίαρχη ἱστορικὴ τομή- τὴν ἔννοια τῆς προόδου καὶ τοῦ τέλους, ὑπὸ τὴν ἔννοια τῆς ἐσχατολογικῆς ἐκπληρώσεώς της.
Σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν ὑπαρξιακὴ φιλοσοφία ποὺ προβάλει ὡς προτεραιότητα τὴν ἀτομικὴ ἐλευθερία, στὴν χριστιανικὴ θεώρηση τὸ ἄτομο εἶναι ἐνταγμένο στὸ σχέδιο τῆς Θείας Οἰκονομίας πού, ὡς ἕνα ἀντικειμενικὸ σχέδιο, τὸ ὑπερβαίνει. Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο κυριαρχεῖ ἡ κοινότητα ἔναντι τοῦ ἀτόμου, τὸ σύνολο ἔναντι τοῦ μέρους.
Ὁ συγγραφέας ἐντοπίζει καὶ ἀξιολογεῖ θετικὰ τὴν διαπίστωση τοῦ Oscar Cullmann ὅτι κανένα ἱστορικὸ γεγονὸς δὲν μπορεῖ νὰ ὑπερβεῖ τὸ καθοριστικὸ γεγονὸς τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ τὴ βάση ἐπὶ τῆς ὁποίας διαμορφώνεται ἡ σχέση μας μὲ τὸν Θεό. Στὴν πραγματικότητα ἡ Ἀνάσταση ἀποτελεῖ τὸ σημεῖο ποὺ τέμνει τὴν ἱστορία στὰ δύο: κυριαρχία θανάτου πρίν, νίκη ἐπὶ τοῦ θανάτου μετά.
Τὸ γεγονὸς, μάλιστα, τῆς Ἀναστάσεως δὲν ἀποτελεῖ ἕνα παρωχημένο γεγονός (Karl Barth), ἀλλὰ λειτουργεῖ διαρκῶς ὡς γεγονός, ποὺ σχετίζεται μὲ τὸν παρὸν τῆς Ἐκκλησίας, ὡς γεγονὸς ποὺ συμβαίνει κάθε στιγμή, σὲ κάθε Θεία Λειτουργία θὰ συμπληρώναμε ἐμεῖς. Μάλιστα, ὁ Jean Daniélou τονίζει ὅτι τὴν ἱστορία τῆς σωτηρίας ὁλοκληρώνει ἡ ἀνάσταση τῶν σωμάτων, ἡ δημιουργία τοῦ νέου κόσμου.
Μία ἀπὸ τὶς διαπιστώσεις ποὺ μᾶς παραξένεψαν εἶναι ὅτι ἂν καὶ ὁ συγγραφέας ἀναφέρεται συχνὰ μὲ σεβασμὸ σὲ πατέρες τῆς ἑνιαίας Ἐκκλησίας ἢ στὴ διαίρεση ποὺ συνέβη κατὰ τὸν 16ο αἰῶνα (Μεταρρύθμιση) ἀποφεύγει νὰ κάνει ἔστω καὶ ἕνα σχόλιο, τὴν παραμικρὴ ἀναφορά, στὴν ὀρθόδοξη Ἐκκλησία.
Στὴν προσπάθεια νὰ ἐντοπίσει τὴν ἀρχὴ τῆς ἱστορίας, ξεκινᾶ ἀπὸ τὴ δημιουργία τοῦ κόσμου καὶ ὄχι ἀπὸ ἕνα ἐπιμέρους ἐπεισόδιό της. Ἔτσι ἡ εἰκόνα ποὺ ἔχουμε εἶναι συνολικὴ καὶ ὄχι περιορισμένη ἢ ἀποσπασματική.
Στὸ «Δοκίμιο γιὰ τὸ μυστήριο τῆς ἱστορίας» διακρίνουμε σημεῖα ποὺ ἀποτελοῦν κριτικὴ στὴν ρωμαιοκαθολικὴ Ἐκκλησία (ἀδιαφορία ἢ καταστροφὴ τῶν ἐπιμέρους πολιτισμῶν, ἐπιμονὴ σὲ ἱερὲς γλῶσσες, ὑπερβολικὴ σύνδεση δυτικῆς Ἐκκλησίας καὶ πολιτικῆς ἐξουσίας κ.ἄ.). Δὲ θὰ ἦταν ἄστοχο νὰ ποῦμε ὅτι κάποιες ἀπὸ τὶς θέσεις ποὺ ἐκφράζονται σὲ αὐτὸ τὸ δοκίμιο υἱοθετήθηκαν ἐν συνεχείᾳ ἀπὸ τὴ Β’ Βατικάνεια Σύνοδο θέτοντας τὶς βάσεις γιὰ τὴν πορεία τοῦ ρωμαιοκαθολικισμοῦ στὸν 21ο αἰῶνα.
Στὸ πλαίσιο αὐτὸ ὁ Jean Daniélou προβάλει ἰδιαιτέρως τὸ ἑλληνικὸ παρελθὸν τῆς Ἐκκλησίας μιλώντας γιὰ «αἰώνιο ἑλληνισμὸ τῆς Ἐκκλησίας» προσπαθώντας νὰ ὑπερβεῖ τὴ λατινικὴ κυριαρχία στὴ δύση.
Ἕνα ἀπὸ τὰ θέματα ποὺ τὸν ἀπασχολοῦν εἶναι ἡ ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας. Θέτει ὡς ἀφετηρία γιὰ τὴν ἐπίτευξη αὐτῆς τῆς ἑνότητας τὴν ὑπέρβαση τῶν διαφορῶν. Αὐτὴ ἡ ὑπέρβαση, πρέπει νὰ ποῦμε, δὲν σχετίζεται τόσο μὲ θέματα τάξεως καὶ τυπικοῦ, ὅσο μὲ τὴν ὑπέρβαση τοῦ μίσους πρὸς τὸν ἕτερο καὶ μὲ τὴν διάθεση ἀξιοποίησης στοιχείων ποὺ μποροῦν νὰ ἐνισχύσουν τὴν παρουσία τῆς Ἐκκλησίας στὸν σύγχρονο κόσμο, μέσα στὸ πλαίσιο τῆς ἀλήθειας τῆς Ἐκκλησίας. Βέβαια, μὲ μία δόση ἀσάφειας, δηλώνει ὅτι ἡ προσδοκώμενη ἄνθιση τοῦ χριστιανισμοῦ μπορεῖ νὰ λειτουργήσει, ὑπὸ ποικίλες μορφὲς μέσα στὰ πλαίσια τῆς ἑνότητας.
Τὸν συγγραφέα ἀπασχολοῦν ἰδιαίτερα οἱ παρεμβάσεις τοῦ Θεοῦ στὴν ἱστορία. Πράγματι, ὅπως διαπιστώνουμε καὶ ἀπὸ τὴν ὀρθόδοξη παράδοση, ὁ Θεὸς ἐπεμβαίνει μὲ ἕναν μυστικὸ τρόπο καὶ μεταμορφώνει τὴν ἱστορία, παρὰ τὰ δικά μας λάθη καὶ τὶς κακίες ποὺ προσδιορίζουν τὶς ἐπιλογές μας.
Ἐμμένει στὴν ἔννοια τῆς «ξενίας», ἱστορικά, ἐτυμολογικὰ καὶ θεολογικά, ὁρίζοντας τὸν τρόπο ὑποδοχῆς τοῦ «ξένου» ὡς κριτήριο ἀνθρωπιᾶς. Στὸ μυστήριο τοῦ βαπτίσματος, μάλιστα, ἐντοπίζει στοιχεῖα ἀπὸ τὴν ἀρχαία τάξη τῆς «ξενίας». Ἀναμφίβολα, στὸν σύγχρονο κόσμο, τὰ αὐθεντικότερα στοιχεῖα αὐτῆς τῆς παλαιᾶς, παραδοσιακῆς τάξεως τῆς φιλοξενίας τὰ ἐντοπίζουμε στὰ μοναστήρια, καθὼς δὲν πρέπει νὰ λησμονοῦμε ὅτι ἡ ἀγάπη πρὸς τὸν «ξένο», εἶναι στοιχεῖο ἐξόδου ἀπὸ τὸν ἐγωισμό μας. Στὴν ὀρθόδοξη παράδοση ἐξάλλου, ὁ κατ᾿ ἐξοχὴν «ξένος» εἶναι ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός ὁ Λυτρωτὴς καὶ Σωτήρας τοῦ κόσμου. Κατ᾿ ἐπέκτασιν, κάθε ξένος πρέπει νὰ γίνει ἀποδέκτης τῆς ἀπροϋπόθετης ἀγάπης ἐκ μέρους μας.
Σημαντικὴ παράμερο τοῦ ἔργου ἀποτελεῖ ἡ συνάντησή του μὲ τὴν τότε ἁκμάζουσα καὶ πολλὰ ὑποσχόμενη μαρξιστικὴ σκέψη, ἡ ὁποία προσπαθοῦσε νὰ παραμερίσει τὸν χριστιανισμὸ ἀπὸ τὴν Εὐρώπη καὶ νὰ ἐγκαταστήσει ἕναν πολιτισμὸ βασισμένο στὶς δικές της ἀρχές. Σήμερα, αὐτὴ ἡ ἀντιπαράθεση, μοιάζει σὲ ἕνα βαθμὸ ξεπερασμένη, καθὼς πλέον, μετὰ καὶ τὴν κατάρρευση τῶν ἀνατολικῶν καθεστώτων, οἱ διαχωριστικὲς γραμμὲς ἔχουν ἀμβλυνθεῖ, ἀλλὰ τὴ δεκαετία τοῦ ᾿50 ἦταν στὴν αἰχμὴ τῆς πολιτικῆς καὶ θεολογικῆς σκέψης.
Ὁ Jean Daniélou ἐντοπίζει διαφορετικὴ προσέγγιση χριστιανισμοῦ-μαρξισμοῦ στὸ θέμα τῆς ἱστορίας, ὡς κριτήριο γιὰ τὴν ἀξιολόγηση τῶν δύο μεγεθῶν: ὁ μαρξισμὸς προσπαθεῖ ἐπιφανειακὰ νὰ θεραπεύσει τὴν ἀνθρώπινη δυστυχία, ἐνῶ ὁ χριστιανισμὸς τὸ κάνει σὲ βάθος μὲ ἀναφορὰ στὸ πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ.
Ἄκρως ἐνδιαφέρουσες εἶναι οἱ βιβλικὲς ἀναλύσεις ποὺ ἐπιχειρεῖ καὶ ἐντυπωσιακὴ ἡ εὐχέρεια μὲ τὴν ὁποία κινεῖται ἀνάμεσα στὴν Ἁγία Γραφή, στοὺς Πατέρες καὶ στὴν ἱστορία.
Μὲ τὴν ἀνάλυση τοῦ ἄσματος τοῦ ἀμπελῶνος (Ἠσ. 5:1-6) περιγράφει διαχρονικὰ τὶς σχέσεις Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου μέσα στὸ πλαίσιο τῆς ἱστορίας: ὁ Θεὸς φροντίζει, προστατεύει καὶ ἀγαπᾶ τὸν ἄνθρωπο. Ὁ ἄνθρωπος ἄλλοτε δέχεται καὶ ἄλλοτε ἀπορρίπτει αὐτὴ τὴν πρόνοια. Στὴν πραγματικότητα, καὶ οἱ ἐργάτες τοῦ ἀμπελῶνος καὶ ὁ Υἱὸς τοῦ ἰδιοκτήτη ἀπέτυχαν νὰ πείσουν τοὺς κακοὺς γεωργοὺς νὰ συνεργαστοῦν. Μέσα ἀπὸ αὺτὴ ὅμως τὴν ἀποτυχία διαφαίνεται ἡ σταθερὴ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία δὲν ἐπιβάλλεται μὲ τὴ δύναμη, ἀλλὰ προσπαθεῖ νὰ κερδίσει τὸν ἄνθρωπο.
Ἡ πορεία τῆς Ἐξόδου ἀποτελεῖ μία πορεία πρὸς τὴ σωτηρία, πρὸς τὸ Βάπτισμα. Ὁ Jean Daniélou ἐντοπίζει τὴν ἔντονη παρουσία τῶν περιστατικῶν τῆς Ἐξόδου στὴν δυτικὴ ὑμνογραφία πρὸ τοῦ Πάσχα (καὶ στὴν ὀρθόδοξη παράδοση συμπληρώνουμε ἐμεῖς) καὶ προχωρᾶ σὲ ἐνδιαφέρουσες τυπολογικὲς ἀναφορὲς σημειώνοντας ἀναλογίες ἀνάμεσα στὴν Παλαιὰ καὶ στὴν Καινὴ Διαθήκη (π.χ. μεσσιανικὰ δεῖπνα καὶ Θεία Εὐχαριστία).
Σημαντικότατες εἶναι οἱ ἀναλύσεις ποὺ πραγματοποιεῖ στὸ τρίτο μέρος τοῦ ἔργου στὴν «τόλμη», στὴν «εἰλικρίνεια», στὴν «πτωχεία» καὶ στὴν «ἐλπίδα», καθὼς ἀποτελοῦν στοιχεῖα ποὺ ἀπὸ τὴ βιβλικὴ παράδοση ἔχουν περάσει στὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωὴ καὶ προσδιορίζουν τὴ σχέση μας μὲ τὸν πλησίον.
Ὁ συγγραφέας ἀντιμετωπίζει μὲ μεγάλη σοβαρότητα, σφαιρικὰ καὶ διεξοδικὰ τὸ θέμα τῆς ἱστορίας. Προχωρᾶ μὲ προσοχὴ στὴ διατύπωση τῶν θέσεών του, χρησιμοποιεῖ γλαφυρὴ καὶ ρέουσα γλῶσσα, ἔχει πυκνὸ ἀλλὰ στρωτὸ ὕφος καὶ εἶναι μεθοδικὸς στὴν ἀνάπτυξη τῶν ἐπιχειρημάτων του.
Ἡ ἔκδοση εἶναι σημαντική, προσφέρει πολλὰ ἐνδιαφέροντα στοιχεῖα σὲ ἕναν διάλογο σχετικὰ μὲ ἔννοια τῆς ἱστορίας στὸν ὀρθόδοξο κόσμο. Εἶναι καλαίσθητη, ἀλλὰ ἔχουν διαφύγει ὀρθογραφικὰ λάθη, τὰ ὁποῖα σὲ κάποιες περιπτώσεις δυσχεραίνουν τὸν ἀναγνώστη νὰ παρακολουθήσει τὸ νόημα. Ἐπίσης, σὲ κάποια σημεῖα ὑπάρχουν ἀτυχεῖς ἐπιλογὲς τοῦ μεταφραστοῦ (π.χ. «ἐξορισμοί», «τερατώδεις φρίκες», «ἡ σφάλλουσα ἔκφραση ἐπιβεβαίωσης κάτι ἀπολύτου», «συνιστᾶ τὶς χριστιανοσύνες» «ἡ Παλαιὰ Διαθήκη παρουσιάζει μία προόδευση»), οἱ ὁποῖες ἴσως νὰ συνδέονται μὲ ἰδιαιτερότητες τῆς γαλλικῆς γλῶσσας –δὲν γνωρίζω- ἀλλὰ καὶ πάλι ἐνοχλοῦν καὶ μπερδεύουν τὸν ἀναγνώστη.
Περιμένουμε καὶ ἄλλους τόμους ἀντίστοιχης ἀξίας ἀπὸ τὴ σειρὰ «Ἐν Διαλόγῳ» ἡ παρουσία τῶν ὁποίων ὄχι μόνο θὰ ἐνισχύσει τὴ σύγχρονη θεολογικὴ συζήτηση προσφέροντας πολύτιμα νέα ἐρεθίσματα, ἀλλὰ θὰ δώσει τὴ δυνατότητα τὸ πολύπλευρο ἔργο ποὺ ἀπὸ ἐτῶν ἐπιτελεῖται στὴν Ἀκαδημία Θεολογικῶν Σπουδῶν τοῦ Βόλου νὰ γίνει γνωστὸ σὲ εὐρύτερο ἀναγνωστικὸ κοινό.

ΟΣΙΑ ΜΕΛΩ: Η φιλέρημος κόρη της Κω, όπως μας την παρουσίασε ο Σεβ. Μητρ. Κώου και Νισύρου κ. Ναθαναήλ

Ετικέτες

Βασιλική Χρυσανθοπούλου, Γεώργιος Θανόπουλος, Κως, Μητροπολίτης Κώου και Νισύρου κ. Ναθαναήλ, Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, Οσία Μελώ, Πνευματική Εστία Ιεράς Μητροπόλεως Κώου και Νισύρου

Από τον Σεπτέμβριο του 2013 ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Κώου και Νισύρου κ. Ναθαναήλ και οι συνεργάτες του, με την καθοδήγηση των υπευθύνων των εκδόσεων Αρμός ξεκίνησαν την προετοιμασία για έκδοση της μεταπτυχιακής εργασίας του με τίτλο «Η Οσία Μελώ στη Βουρρίνα της Κω. Λαϊκή παράδοση και λατρεία».

Το βιβλίο τυπώθηκε τον Οκτώβριο και παρουσιάστηκε στην Κω στην αίθουσα της Πνευματικής Εστίας της Μητροπόλεως Κώου και Νισύρου στις 28 Δεκεμβρίου 2014.

Η παρουσίαση έγινε από τα μέλη της τριμελούς επιτροπής που, μάλιστα, την βαθμολόγησαν με «Άριστα», τον Καθηγητή Λαογραφίας κ. Μηνά Αλ. Αλεξιάδη, τον Επίκουρο Καθηγητή Λαογραφίας κ. Γεώργιο Θανόπουλο και την Λέκτορα Κοινωνικής Λαογραφίας κ. Βασιλική Χρυσανθοπούλου, ενώ παρόντες ήταν ο κ. Γεώργιος Χατζηιακώβου, Διευθυντής των Εκδόσεων Αρμός και ο κ. Γεώργιος Πιτσινέλης διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Γραμματέας του Τομέα Βυζαντινής Φιλολογίας και Λαογραφίας του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής.

Οι επισκέπτες του νησιού μας, ως επαΐοντες, κατέθεσαν την επιστημονική γνώση τους για το θέμα και μας προσέφεραν από το πλούσιο απόθεμα της λαογραφικής μελέτης τους δίνοντας μία άλλη διάσταση στη σχέση μας με την Οσία.

Η απλότητά τους, η άνεση στην επικοινωνία, η προθυμία τους να μας εξηγήσουν, να μας ενημερώσουν και να μας διδάξουν έκανε την εμπειρία της φιλοξενίας, για μένα τουλάχιστον, πραγματικά πολύτιμη και αισθάνομαι την επιθυμία να τους ευχαριστήσω και από εδώ, για όλα αυτά!

Το βιβλίο δικαίωσε κάθε προσδοκία καθώς πρόκειται για μία καλαίσθητη έκδοση, την οποία με πολύ προσοχή φρόντισαν οι εκδόσεις Αρμός και ο υπεύθυνος του εκδοτικού τμήματος κ. Λουκάς Σούλος. Στο εξώφυλλο υπάρχει μία λαϊκή απόδοση της μορφής της Οσίας από την ζωγράφο κ. Κατερίνα Χατζηπαναγιώτη, η οποία την προσεγγίζει με μία αφαιρετική απλότητα συνδυάζοντας στοιχεία βυζαντινής τεχνοτροπίας με το προσωπικό της ταλέντο.

Δύο στοιχεία κυριαρχούν στο κείμενο: το ιστορικό και το λαογραφικό (ο αναγνώστης δεν πρέπει να λησμονεί ότι πρόκειται για λαογραφική μελέτη), τα οποία προσεγγίζονται μέσα από το πρίσμα της αγιολογίας, ενώ παράλληλα διακρίνουμε σημεία που κυριαρχεί η γλωσσολογική αναζήτηση (κυρίως σε σχέση με την ετυμολογία του ονόματος της οσίας).

Η μετάβαση από το καθαρά ιστορικό μέρος της μελέτης, στο οποίο αναδεικνύονται από τον συγγραφέα ενδιαφέροντα στοιχεία της τοπικής ιστορίας, στο λαογραφικό γίνεται ομαλά με την εμφάνιση της μορφής της Οσίας, η οποία βήμα βήμα, πρώτα με την περιγραφή του ναού της, έπειτα με την αναφορά στην προέλευση και την ετυμολογία του ονόματός της και, τέλος, με την παρουσίαση των στιχηρών που συνέθεσε γι᾿ αυτή ο Μητροπολίτης Ρόδου Μητροφάνης, αναδύεται ζωντανή μπροστά στα μάτια του αναγνώστη.

Καθοριστικό σημείο για την ολοκλήρωση της εργασίας είναι η ανάγνωση από τον συγγραφέα της επιγραφής που βρίσκεται στο ανώφλιο του ναού, η οποία παρέμεινε για πολλά χρόνια καλυμμένη κάτω από στρώμα ασβέστη. Σύμφωνα με την έρευνα τελευταίος την είχε δει ο κώος ιστοριοδίφης Ιάκωβος Ζαρράφτης, ο οποίος, όμως, δυστυχώς, την ανέγνωσε εσφαλμένα. Όλοι οι κατοπινοί μελετητές χρησιμοποίησαν τη δική του μεταγραφή ως βάση για να προχωρήσουν στην έρευνά τους με αποτέλεσμα το λάθος να διαιωνίζεται μέχρι τις μέρες μας και να οδηγεί τους ερευνητές σε δύσβατους και ατελέσφορους δρόμους.

Μελετώντας το έργο του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Κώου και Νισύρου κ. Ναθαναήλ ο αναγνώστης αισθάνεται ότι με τις παρατηρήσεις και τα σχόλιά του τακτοποιούνται τα κομμάτια ενός ψηφιδωτού, το οποίο δίνει μορφή στην Οσία της Βουρρίνας. Παραδείγματος χάριν, οι από ετών παρατηρήσεις του καθηγητού κ. Ζαχαρία Τσιρπανλή, για την προέλευση των στιχηρών ταίριαξαν με τις διαπιστώσεις του συγγραφέα, δημιουργώντας μία ασφαλή επιστημονική βάση περαιτέρω μελέτης.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το λαογραφικό τμήμα της μελέτης, στο οποίο παρουσιάζονται πολλές διαφορετικές μαρτυρίες, πληροφορητών, κειμένων, παραδόσεων, αλλά και προσωπικές εμπειρίες του συγγραφέα, οι οποίες ανασυνθέτουν την εικόνα της Οσίας, η οποία αν και είχε απωλεσθεί για την επιστήμη, ή την επίσημη αγιολογική μελέτη, ήταν ζώσα και παρούσα για τον πιστεύοντα λαό του Θεού.

Για το λόγο αυτό αμέσως μόλις η Ιερά Μητρόπολις Κώου και Νισύρου ξεκίνησε την προσπάθεια να ξαναζωντανεύσει η μνήμη της Οσίας υπήρξε άμεση ανταπόκριση από τους πιστούς.

Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η απόδοση του ονόματος της Οσίας σε παιδάκια, τα οποία μέρα τη μέρα πληθαίνουν λειτουργώντας ως φορείς μίας ζωντανής παράδοσης.

Οι καθηγητές που παρουσίασαν το βιβλίο, ο Καθηγητής κ. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, ο Επίκουρος Καθηγητής κ. Γεώργιος Θανόπουλος και η Λέκτωρ κ. Βασιλική Χρυσανθοπούλου στις εμπεριστατωμένες εισηγήσεις τους τόνισαν ότι η μελέτη του Σεβασμιωτάτου αποτελεί πρότυπο για ανάλογες λαογραφικές μελέτες, ενώ δεν παρέλειψαν να επισημάνουν ότι το ίδιο ισχύει και για το σταδιακό ξαναζωντάνεμα της λατρευτικής παραδόσεως της Οσίας, το οποίο γίνεται μεθοδικά και αβίαστα, χωρίς κάποιος να πιέζει την αγάπη του λαού του Θεού και χωρίς να προσπαθεί να επιβάλλει κάποια κατάσταση. Το αντίθετο μάλιστα!

Σημαντικό στοιχείο αυτής της προσπάθειας είναι αναμφίβολα, αφ᾿ ενός το απολυτίκιο της Οσίας, το οποίο είναι σύνθεση του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Κώου και Νισύρου κ. Ναθαναήλ, και αφ᾿ ετέρου η πλήρης ακολουθία της Οσίας, η οποία είναι ποίημα του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ρόδου κ. Κυρίλλου και χρησιμοποιείται από πρώτο πανηγυρικό εορτασμό της Οσίας το καλοκαίρι του 2011. Σε αυτή την ακολουθία, η οποία υπάρχει στο τέλος του βιβλίου, ως παράρτημα, μετά από παράκληση του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Κώου και Νισύρου έχουν ενσωματωθεί και τα στιχηρά του Μητροπολίτου Μητροφάνους.

Οι εικόνες της Οσίας οι οποίες φιλοτεχνήθηκαν βασισμένες στα όνειρα όσων είδαν την Οσία, και οι φωτογραφίες της περιοχής της Βουρρίνας συμπληρώνουν τον τόμο προσφέροντας στον αναγνώστη την αίσθηση ότι ξεφυλλίζοντάς τον επισκέπτεται τον ναό και τόπο ασκήσεως της Οσίας.

Σε αυτό το πλαίσιο είναι συχνές οι επισκέψεις όλων μας στην περιοχή της Βουρρίνας, η οποία εσχάτως έχει αλλάξει μορφή με πολύ κόπο, φροντίδα και αγάπη από τους Μαύρους Λύκους, την ομάδα εθελοντών – συνεργατών της Ιεράς Μητροπόλεως Κώου και Νισύρου, οι οποίοι ακούραστα και ασταμάτητα με προσωπική εργασία αλλάζουν την όψη της Κω. Ανάλογη εμπειρία γεύθηκαν και οι επισκέπτες μας, καθώς ο Σεβασμιώτατος τους ξενάγησε στην Ιερά Μονή Οσίας Μελούς.

Η αγάπη προς την Οσία φάνηκε ξεκάθαρα και από το πλήθος που κατέκλυσε την αίθουσα της Πνευματικής Εστίας το βράδυ της Κυριακής 28 Δεκεμβρίου, μέρος του οποίου την παρακολούθησε όρθιο είτε μέσα στην αίθουσα είτε έξω από αυτήν, καθώς δεν μπορούσε να εισέλθει σε αυτή, μέχρι την ολοκλήρωση της παρουσίασης.

Είθε η αγάπη αυτή να μας οδηγήσει σε μίμηση της ζωής της Οσίας Μελούς και, εν τέλει, στο ποθούμενο που είναι η σωτηρία.

 Καλή χρονιά!

Ο καθηγητής κ. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης κατά την παρουσίαση

Η λέκτωρ κ. Βασιλική Χρυσανθοπούλου κατά την παρουσίαση

Οι τρεις καθηγητές κατά την εκδήλωση την ώρα που αναπτύσσει το θέμα του ο επ. καθ. κ. Γεώργιος Θανόπουλος

Ο διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Γεώργιος Πιτσινέλης

Ο Σεβ. Μητρ. Κώου και Νισύρου κ. Ναθαναήλ κατά τη διάρκεια της εκδηλώσεως

Μαζί με τον κ. Θεοδόση Διακογιάννη στο ιπποκρατικό ιατρείο του Διεθνούς Ιπποκρατείου Ιδρύματος Κω

Μαζί με τον κ. Θεοδόση Διακογιάννη στο ιπποκρατικό ιατρείο του Διεθνούς Ιπποκρατείου Ιδρύματος Κω

Στον κήπο του Διεθνούς Ιπποκρατείου Ιδρύματος Κω με τα ιπποκρατικά φυτά

Μπροστά στον Πλάτανο του Ιπποκράτη

Ο Σεβασμιώτατος με τους επισκέπτες στην Ιερά Μονή Οσίας Μελούς

Ο καθηγητής κ. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης μπροστά στην εικόνα της Οσίας Μελούς

Η λέκτωρ κ. Βασιλική Χρυσανθοπούλου μπροστά στην εικόνα της Οσίας Μελούς

Ο Σεβασμιώτατος με τους επισκέπτες στην είσοδο του Ιερού Ναού της Οσίας Μελούς

Ο Σεβασμιώτατος με τους επισκέπτες στον Ιερό Ναό της Οσίας Μελούς

Ο Σεβασμιώτατος με τους επισκέπτες στην Ιερά Μονή Οσίας Μελούς

Ο Σεβασμιώτατος με τους επισκέπτες και την ομάδα των «μαύρων λύκων» στην Ιερά Μονή Οσίας Μελούς

Στιγμιότυπο από την φιλοξενία των επισκεπτών στον Ιερό Ναό Αγίας Παρασκευής

Στιγμιότυπο από την φιλοξενία των επισκεπτών στον Ιερό Ναό Αγίας Παρασκευής

Στιγμιότυπο από την φιλοξενία των επισκεπτών στον Ιερό Ναό Αγίας Παρασκευής

Ὁ οἰκολογικὸς λόγος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου

Ετικέτες

προστασία της φύσης, Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης κ. Βαρθολομαῖος, Οἰκολογικός λόγος, Παναγιώτης Καποδίστριας

Σήμερα,  22 Ὀκτωβρίου 2014, η διακονία τοῦ Παναγιωτάτου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου στὸν Οἰκουμενικὸ Θρόνο εἰσέρχεται στὸ εἰκοστὸ τέταρτο ἔτος.

Μὲ αὐτὴ τὴν εὐκαιρία, εὐχόμενοι ὁ Παναγιώτατος νὰ συνεχίσει νὰ μᾶς εὐλογεῖ καὶ νὰ μᾶς ἁγιάζει ἐπί πολλά ἀκόμη ἔτη, δημοσιεύουμε μία παρουσίαση τῆς διπλωματικῆς ἐργασίας τοῦ π. Παναγιώτη Καποδίστρια, ἡ ὀποία παρουσιάζει τὸν πατριαρχικὸ οἰκολογικὸ λόγο.Ὁ ἀπὸ ἐτῶν ἀσχολούμενος μὲ τὰ θέματα τῆς οἰκολογίας Πρωτοπρεσβύτερος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου π. Παναγιώτης Καποδίστριας, ἐξέδωσε προσφάτως τὴ διπλωματική του ἐργασία μὲ τίτλο «Ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης Βαρθολομαῖος ἐκφραστὴς τοῦ ὀρθοδόξου Θεολογικοῦ λόγου γιὰ τὸ φυσικὸ περιβάλλον» (Μορφωτικὸ Κέντρο Λόγου Ἀληθῶς, Ζάκυνθος 2014).
Ἡ ἐργασία αὐτὴ ἀποτελεῖ τὸν τελευταῖο καρπὸ μίας εἰκοσιπενταετοῦς ἐνασχολήσεως τοῦ π. Παν. Καποδίστρια μὲ τὰ οἰκολογικὰ προβλήματα καὶ ζητήματα, τὰ ὁποῖα, ἀναμφίβολα εὑρίσκονται στὴν αἰχμὴ τῶν ἀνησυχιῶν τοῦ συχρόνου ἀνθρώπου.
Εἶναι εὐτυχὴς ἡ χρονικὴ σύμπτωση αὐτοῦ τοῦ ἐνδιαφέροντος μὲ τὴν ἀνάληψη σχετικῶν πρωτοβουλιῶν -ἤδη ἀπὸ τὸ ἔτος 1989, ἐπὶ τῶν ἡμερῶν τῆς πατριαρχίας τοῦ ἀοιδίμου Πατριάρχου Δημητρίου- ἀπὸ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο, τὸ ὁποῖο ἀγωνιᾶ γιὰ τὴν πορεία τῆς «λίαν καλῆς» καὶ εὐλογημένης ἀπὸ τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ κτίσεως καὶ προσπαθεῖ, μὲ κάθε πρόσφορο μέσον, νὰ ἀνακόψει τὴν ἀνοίκεια καὶ βίαιη ἐκμετάλλευσή της ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο καὶ νὰ διδάξει τὸν καθένα ἀπὸ ἐμᾶς τὴν σχέση ἀγάπης καὶ σεβασμοῦ, ἡ ὁποία πρέπει νὰ οἰκοδομηθεῖ ἀνάμεσα στὰ ἔλλογα καὶ ἄλογα ἔργα τοῦ Θεοῦ.
Στὸ ἔργο του αὐτὸ ὁ π. Π. Καποδίστριας ξεκινᾶ μὲ τὴν παρουσίαση τῶν κυριοτέρων πρωτοβουλιῶν τοῦ Παναγιωτάτου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου γιὰ τὴν προστασία τοῦ περιβάλλοντος καὶ στὴ συνέχεια προσπαθεῖ νὰ προσδιορίσει τὰ πλέον καίρια χαρακτηριστικὰ τοῦ ὑπερεικοσαετοῦς πατριαρχικοῦ οἰκολογικοῦ καὶ περιβαλλοντικοῦ λόγου.
Ὡς πρῶτο χαρακτηριστικὸ ἐντοπίζει τὸ ἰσχυρὰ θεμελιωμένο θεολογικὸ ὑπόβαθρο τοῦ λόγου αὐτοῦ, καθὼς καὶ τὸ ὅτι ὁ Παναγιώτατος Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης μὲ τὴν ἄρθρωση τοῦ περιβαλλοντικοῦ του λόγου χαράσσει τὶς βασικὲς παραμέτρους πάνω στὶς ὁποῖες μπορεῖ νὰ κινηθεῖ, κάθε ἐνασχολούμενος μὲ τὰ θέματα αὐτά, συνεισφέροντας στὴν ἀντιμετώπιση τῶν οἰκολογικῶν προβλημάτων.
Ὁ πατριαρχικὸς λόγος ὁριοθετεῖ τὸν θεολογικὸ περὶ περιβάλλοντος λόγο, ἔτσι ὥστε νὰ προσφέρει νέες οὐσιαστικὲς διεξόδους στὴν σχετική, παγκόσμια, ἀναζήτηση καὶ νὰ διευρύνει τὸ φάσμα τῶν ὑπαρχουσῶν προσεγγίσεων ἀναδεικνύοντας τὴν ἐξέχουσα θέση τοῦ ἀνθρώπου ὡς ὑπὸ τοῦ Δημιουργοῦ καὶ Προνοητοῦ Θεοῦ προσδιορισμένου προστάτου καὶ ἀξιοποιητοῦ τοῦ δώρου τῆς δημιουργίας.
Σὲ αὐτὸ τὸ βαθύτατα προσδιορισμένο θεολογικὸ πλαίσιο παρουσιάζονται καὶ τὰ ὑπόλοιπα χαρακτηριστικὰ τοῦ πατριαρχικοῦ λόγου γιὰ τὸ περιβάλλον, ὅπως τὰ ἐντοπίζει ὁ συγγραφέας: ὁ οἰκολογικὸς λόγος τοῦ Φαναρίου εἶναι ζωντανός, δυναμικός, ρεαλιστικός, πολιτισμικὸς καί, φυσικά, οἰκουμενικός, καθὼς ἀπευθύνεται σὲ ὅλους καὶ ἐνδιαφέρει κάθε ἄνθρωπο.
Μὲ μία ἰδιαίτερη εὐαισθησία ὁ λόγος τοῦ Παναγιωτάτου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου ἐντοπίζει τὰ αἴτια τοῦ συγχρόνου οἰκολογικοῦ προβλήματος, ὄχι ἐκτὸς ἡμῶν, ὄχι μόνο στοὺς ἄλλους, ὄχι μόνο στὴν φθορὰ τὴν ὁποία ἐπιφέρουν στὸ περιβάλλον οἱ «μεγάλοι» καὶ «ἰσχυροὶ» τοῦ κόσμου μας, ἀλλὰ στὴν ἀπουσία οἰκολογικῆς συνειδήσεως ἐκ μέρους τῆς συντριπτικῆς πλειοψηφίας τῶν κατοίκων τοῦ πλανήτη μας. Στόχος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ὅπως ἐπισημαίνει ο π. Παναγιώτης, εἶναι ἡ «εὐαισθητοποίηση τῶν πάντων» καὶ σὲ κάθε πτυχὴ τῆς ζωῆς μας.
Σὲ ἄλλο σημεῖο ὁ συγγραφέας σημειώνει ὅτι ὁ Παναγιώτατος Οἱκουμενικὸς Πατριάρχης, γιὰ νὰ ἀντιστρέψει τὴν πορεία τοῦ κόσμου μας πρὸς τὴν καταστροφὴ ἐπιχειρεῖ μὲ τὸν λόγο του νὰ ἀναστηλώσει τὸ θρησκευτικὸ δέος στὶς ἀνθρώπινες καρδιὲς καὶ νὰ διδάξει τὸν ἄνθρωπο, ὅτι αὐτὸς δὲν εἶναι ἀποτελεῖ ἕνα εὐτελὲς καὶ ἀσήμαντο ὄν, ἀλλὰ ὁ ἱερὸς τόπος συναντήσεως Θεοῦ καὶ κόσμου.
Ὁ κόσμος μας δημιουργήθηκε ἐκ τοῦ μὴ ὄντος μὲ ἀγάπη καὶ ἀπόλυτη ἐλευθερία. Ἡ μόλυνση, ἡ καταστροφὴ, ἡ φθορὰ εἰσήλθαν σὲ αὐτὸν μετὰ ἀπὸ τὴν βρώση τοῦ καρποῦ τοῦ ξύλου τῆς γνώσεως. Στόχος τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῆς ἁγιαστικῆς δράσεώς της στὴ δημιουργία εἶναι ἡ ἀποκατάσταση τοῦ ἀρχικοῦ κάλλους, ὄχι μόνο τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ ὁλόκληρης τῆς δημιουργίας.
Ἡ ἀπόκτηση ἀσκητικοῦ ἤθους στὴ ζωή μας, στὴν καθημερινότητά μας, ἀποτελεῖ σημαντικότατο βῆμα γιὰ τὴν συμβολή μας στὴ σωτηρία τῆς κτίσεως. Τὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἀνακαινιστικὸ καὶ σὲ αὐτὸ μποροῦμε νὰ συμμετάσχουμε ὅλοι μας.
Ἕνα ἀκόμη ἐνδιαφέρον σημεῖο τοῦ πατριαρχικοῦ λόγου γιὰ τὸ περιβάλλον σχετίζεται μὲ τὴν προβολὴ τῆς ἀνθρωπικῆς ἀρχῆς, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία ὁ κόσμος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὸ Θεὸ καὶ ὑπάρχει πρὸς χάρη τοῦ ἀνθρώπου.
Μὲ διάκριση καὶ προσοχὴ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο, ὡς ἐκφραστὴς τοῦ ὀρθοδόξου ἤθους ὑπερβαίνει τὴν ὑπάρχουσα τάση ποὺ θέλει πίστη καὶ ἐπιστήμη σὲ σύγκρουση καὶ προβάλλει ἕναν θεολογικὸ λόγο ἑνωτικὸ καὶ θεραπευτικὸ τῶν διαστάσεων, ξεκαθαρίζοντας ὅτι αὐτὰ τὰ δύο μεγέθη εἶναι προορισμένα νὰ συμπορεύονται καὶ ὄχι νὰ ἀντιμάχονται.
Σαφέστατα, ἡ ἐπιστήμη ὀφείλει νὰ λειτουργεῖ μὲ ἀσφαλιστικὲς δικλεῖδες, οἱ ὁποῖες τὴν ἀποδεσμεύουν ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία, τὴν πλέον ἐπικίνδυνη παράμετρο γιὰ τὸν κόσμο μας.
Ὁ πατριαρχικὸς λόγος ὅπως παρατηρεῖ ὁ π. Παν. Καποδίστριας σημειώνει τὴ στενότατη σχέση μοναστικῆς ἀσκητικότητας καὶ προστασίας τοῦ περιβάλλοντος συνδέοντας τὴν ἀσκητικὴ ζωὴ μὲ τὴν σώφρονα ἀξιοποίηση τῆς κτίσεως.
Καρπὸς ὅλης αὐτῆς τῆς προσπάθειας τοῦ Πατριάρχου εἶναι ἡ εὐαισθητοποίηση πλήθους ἀνθρώπων καὶ ἡ συστράτευσή τους, μὲ τὸν ἕνα ἢ τὸν ἄλλο τρόπο, στὸν κοινὸ ἀγῶνα τῆς ἀντιστροφῆς τῆς καταστροφικῆς πορείας τοῦ πολιτισμοῦ μας.
Μοναστήρια ποὺ υἱοθετοῦν ἕνα πρότυπο τρόπο οἰκολογικῆς λειτουργίας, ἐφημέριοι ποὺ ἀγωνίζονται γιὰ τὴν προστασία τοῦ περιβάλλοντος, θεολόγοι ποὺ θεμελιώνουν τὸ σεβασμὸ τοῦ ἔργου τοῦ Θεοῦ μὲ τὰ κείμενά τους, διεθνὴς ἀναγνώριση τῶν πατριαρχικῶν προσπαθειῶν μέσα ἀπὸ κείμενα, βραβεύσεις καὶ δράσεις, ἀποτελοῦν στοιχεῖα ποὺ ὑποδηλώνουν τὴν θετικότατη ὑποδοχὴ τοῦ οἰκολογικοῦ θεολογικοῦ λόγου καὶ τῶν ἀναλόγων πρωτοβουλιῶν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου πείθοντάς μας ὅτι ἡ μεθοδικότητα, ἡ ὑπομονὴ καὶ ἡ ἐπιμονὴ ποὺ ἐπιδεικνύει θὰ νικήσουν ἐν τέλει τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία λειτουργώντας ἀνασχετικὰ στὴν πορεία πρὸς τὴν καταστροφή.
Ὁ πατριαρχικὸς λόγος εἶναι λόγος ἐλπίδας, καταλαγῆς καὶ ἑνότητας καὶ γι᾿ αὐτὸ θὰ πρέπει νὰ συνεχίσει νὰ ἀκούγεται ὅλο καὶ πιὸ ἰσχυρός, ὅλο καὶ πιὸ δυνατός.

Γέροντας Αλύπιος: Απαντήσεις σε προβληματισμούς

Ετικέτες

Βασίλειος ο Κρης, Γέροντας Αλύπιος: Απαντήσεις σε προβληματισμούς, Εκδόσεις "Επτάλοφος"

Προσφάτως, οι Εκδόσεις «Επτάλοφος» έθεσαν σε κυκλοφορία ένα βιβλίο με τίτλο «Γέροντας Αλύπιος: Απαντήσεις σε προβληματισμούς». Το βιβλίο αυτό δίνει την αίσθηση σε αυτόν που θα το πιάσει στα χέρια του ότι προσπαθεί να κρυφτεί. Ότι διστάζει να αποκαλύψει τα μυστικά του: δεν είμαστε σίγουροι για την ταυτότητα του συγγραφέα, ο οποίος παρουσιάζεται με το όνομα «Βασίλειος ο Κρης», ούτε γι᾿ αυτήν του πατρός Αλυπίου.

Τα στοιχεία που παραθέτει ο συγγραφέας είναι ελάχιστα κατατοπιστικά για την ταυτότητα του προσώπου αυτού η δράση του οποίου φαίνεται να τοποθετείται στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες. Σε χειρόγραφο τετράδιο που ο συγγραφέας είχε δεχθεί ως δώρο μαζί με διάφορα βιβλία από τον γέροντα Αλύπιο εντόπισε πλήθος σημειώσεων του πατρός. Στο τετράδιο αυτό, το οποίο, όπως φαντάζεστε, απετέλεσε τη βάση για το βιβλίο των Εκδόσεων «Επτάλοφος», ο γέροντας κατέγραφε σκέψεις και προβληματισμούς δικούς του, αλλά και συζητήσεις που κατά καιρούς έκανε με μέλη του ποιμνίου του, με επισκέπτες, γνωστούς και φίλους.

Στο βιβλίο διατηρήθηκε η διαλογική μορφή των σημειώσεων, καθώς και η ανωνυμία των προσώπων. Οι διάλογοι είναι περιεκτικοί και εξαιρετικά ενδιαφέροντες θεματικά, στηριγμένοι σε στερεή θεολογική βάση, εκ μέρους του π. Αλυπίου, ενώ, παρά το ότι έχουν γίνει πολλά χρόνια πριν από την εποχή μας, θίγουν σημαντικούς καίριους και επίκαιρους προβληματισμούς.

Ο γέροντας Αλύπιος συχνά μάς εκπλήσσει, καθώς αν και αυτοπροσδιορίζεται ως αγράμματος, και πράγματι μπορεί να μην είχε κοσμικές σπουδές, στην πραγματικότητα μέσα από τα λεγόμενά του διακρίνεται όχι μόνο ασκητική, πνευματική σοφία, αλλά και προχωρημένη ενημέρωση για επιστημονικά θέματα αιχμής, όπως στον 10^ο διάλογο όπου συζητά θέματα αρχής και τέλους του κόσμου. Από τα λεγόμενά του φαίνεται να γνωρίζει τις επιστημονικές θεωρίες για τη δημιουργία του κόσμου και μάλιστα αυτή της διαστολής και συστολής του σύμπαντος, η οποία διατυπώθηκε κατά τον Μεσοπόλεμο (1922) από τον μεγάλο Ρώσο μαθηματικό Alexander Friedmann. Η φιλομάθειά του αυτή αποτελεί ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του.

Ο λόγος του είναι σαφής, λιτός και εύληπτος. Χρησιμοποιεί με άνεση βιβλικές και πατερικές παραπομπές, χωρίς όμως να πέσει στην παγίδα του στείρου ακαδημαϊσμού. Οι απαντήσεις του είναι ξεκάθαρες, συγκεκριμένες, σύντομες και δηλώνουν άνθρωπο, ο οποίος όχι μόνο κατείχε το θέμα του, την απάντηση, αλλά είχε και την ικανότητα να την διατυπώνει έτσι ώστε να διευκολύνει τον συνομιλητή του να κατανοήσει πλήρως το προς συζήτηση θέμα.

Το ύφος του, όπως διαπιστώνεται από τους διαλόγους, είναι φιλικό, χωρίς την έπαρση που, δυστυχώς, συχνά, διακρίνει κάποιους από αυτούς που δραστηριοποιούνται στον χώρο της ποιμαντικής και της κατήχησης. Ο π. Αλύπιος με τη στάση του φαίνεται να κερδίζει ακόμη και κάποιους, οι οποίοι τον πλησίασαν αρνητικά προκατειλημμένοι, ενώ αποτελεί εργαλείο διασαφήσεως σημαντικών θεολογικών και πνευματικών θεμάτων στους συνομιλητές του είτε ξεκινούσαν με αφετηρία την πίστη είτε την αμφισβήτηση.

Τα θέματα των διαλόγων καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα ποιμαντικών, θεολογικών, κοινωνικών, προσωπικών, οικογενειακών θεμάτων χωρίς να δίνουν στον αναγνώστη την αίσθηση του διδακτισμού.

Οι θέσεις του γέροντος Αλυπίου μάς θυμίζουν το λόγο των συγχρόνων αγίων γερόντων και ασκητών, οι οποίοι δίδασκαν και έθελγαν δίχως να κουράζουν, δίχως να απωθούν, όπως, δυστυχώς, κάποτε συμβαίνει με τον μη αυθεντικό θεολογικό, ποιμαντικό λόγο, ο οποίος στερείται αγάπης.

Βέβαια, στις μέρες μας κυκλοφορεί πλήθος αξιόλογων βιβλίων που προσφέρουν απαντήσεις στους προβληματισμούς μας, αλλά νιώθουμε ότι οι διάλογοι του γέροντος Αλυπίου, όπως τους παρουσιάζει ο Βασίλειος ο Κρης και μας τους προσφέρουν οι Εκδόσεις «Επτάλοφος», διεκδικούν μία πρωτεύουσα θέση στις αναγνωστικές επιλογές μας, καθώς συνδυάζουν πολλά στοιχεία: περιεκτικότητα, σαφήνεια, θεολογικό βάθος, σύγχρονο λόγο, επίκαιρα θέματα κ.α.

Με τη διαλογική μορφή που χρησιμοποιεί ο π. Αλύπιος μάς θυμίζει ότι ο θεολογικός λόγος δεν μπορεί να είναι μονόλογος, αλλά η ουσία του πάντοτε προσδιορίζεται από την προθυμία αυτού που τον εκφέρει να ακούσει τον έτερο, τον άλλο, τον απέναντί του και να μην εκφυλιστεί σε ανούσιους μονολόγους, οι οποίοι μάλλον βλάπτουν αντί να ωφελούν την υπόθεση του ευαγγελισμού μας.

Μαρία Σκιαδαρέση: Το «χάλκινο γένος» των Κεφαλλήνων

Ετικέτες

Επτάνησος, Κεφαλονιά, Μαρία Σκιαδαρέση, Πατάκης, Χάλκινο γένος

Στις 21 Μαΐου 2014 συμπληρώνονται 150 χρόνια από το επίσημο πέρασμα της Επτανήσου στο Ελληνικό Βασίλειο. Μία σημαντική επέτειος, η οποία, μάλλον, δεν υποστηρίχθηκε ικανοποιητικά από την ελληνική πολιτεία. Το ζητούμενο σε ανάλογους εορτασμούς δεν είναι να ξοδευτεί ο κόπος του λαού σε εκδηλώσεις εντυπωσιασμού και προβολής των συμμετεχόντων, αλλά η επιλογή δράσεων που θα βοηθήσουν εμάς τους νεώτερους να αποκτήσουμε μία, στοιχειώδη έστω, εικόνα για τις ρίζες και το παρελθόν μας. Οι επετειακές δράσεις πρέπει να σχεδιάζονται με διδακτικούς και εκπαιδευτικούς στόχους, οι οποίοι να μην εκφυλίζονται σε ανούσιες αναφορές στο παρελθόν, αλλά να έχουν τη δυνατότητα να ενσωματώνουν τα βασικά στοιχεία της επετείου, χωρίς να κουράζουν.

Μία τέτοια προσέγγιση, όχι μόνο είναι δύσκολη στην πραγματοποίησή της, αλλά συνήθως απαιτεί μακρά και εργώδη προετοιμασία. Πρέπει να εντοπίσουμε τα στοιχεία που μας ενδιαφέρουν να προβάλλουμε, να συγκεντρώσουμε το ανάλογο εποπτικό υλικό, να το διαμορφώσουμε κατάλληλα, ώστε να είναι εύληπτο και σαφές, και, εν τέλει, να το προσφέρουμε με τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να πετύχουμε το βέλτιστο αποτέλεσμα.

Τον περασμένο Νοέμβριο, ετέθη σε κυκλοφορία από τις εκδόσεις Πατάκη ένα μυθιστόρημα που κατά την εκτίμησή μας συγκεντρώνει, ανάμεσα σε πολλά άλλα, και τα χαρακτηριστικά που θα θέλαμε να έχει ένα κείμενο, το οποίο να λειτουργήσει θετικά στον εορτασμό μιας επετείου, χωρίς φυσικά, να περιοριστεί σε αυτόν τον ρόλο . . .

Αναφερόμαστε στο «Χάλκινο γένος», το τελευταίο έργο, της δόκιμης συγγραφέως Μαρίας Σκιαδαρέση, η οποία κατά το παρελθόν μας έχει προσφέρει πολλούς καρπούς του λογοτεχνικού της ταλέντου, ανάμεσα στους οποίους και το οικογενειακό έπος «Άτροπος ή Η ζωή και ο θάνατος της Βενετίας Δαπόντε».

Το «Χάλκινο γένος», όπως και το «Άτροπος ή Η ζωή και ο θάνατος της Βενετίας Δαπόντε» είναι οικογενειακά έπη, τα οποία στηρίζονται πάνω σε ευρεία μελέτη των πηγών και της σχετικής βιβλιογραφίας και προσφέρουν στον αναγνώστη τη δυνατότητα να προσεγγίσει κομμάτια της ευρωπαϊκής ιστορίας δίχως να νιώσει ότι κουράζεται.

Η Μαρία Σκιαδαρέση στο «Χάλκινο γένος», στήνει ένα μυθιστόρημα εποχής: παρακολουθεί την πορεία μίας οικογένειας της Κεφαλονιάς από το μεσαίωνα μέχρι τον 20^ο αιώνα επικεντρώνοντας όμως την προσοχή της στον 19^ο, τον αιώνα των πολλών ανατροπών για τα Επτάνησα.

Η αγγλική παρουσία στα νησιά έδωσε ελπίδες για απελευθέρωση, αλλά εν τέλει ανέστειλε πολλές από τις στοιχειώδεις ελευθερίες. Η καταστροφή του βιβλίου που, κατά την πρακτική των Ενετών, περιείχε τα ονόματα των ευγενών (Librod’ Oro) με την εμφάνιση των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης στα νησιά, δεν σήμανε και το τέλος της ισχυρής παρουσίας τους στα τοπικά πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά δρώμενα. Η αγγλική εξουσία είδε στα πρόσωπα των παλαιών οικογενειών της αριστοκρατίας τους αμεσότερους συνεργάτες της και φρόντισε να ενισχύσει τη θέση τους στα νησιά. Από την άλλη, η διείσδυση νέων ιδεών, οι οποίες προήλθαν από τη Γαλλία αλλά και την Ιταλία, τόνωσε την αυτοσυνειδησία του λαού για αγώνα υπέρ της ελευθερίας του λόγου, της έκφρασης και όχι μόνο. Το κίνημα των «ποπολάρων», το οποίο κλόνισε τα θεμέλια της αριστοκρατικής εξουσίας και έδωσε σε πολλούς συνετούς επτανησίους το έναυσμα για να σκεφτούν και να αναπροσαρμόσουν τη θέση τους απέναντι στους ισχυρούς άφησε ευδιάκριτη τη σφραγίδα του στα νησιά. Η Ελληνική επανάσταση λειτούργησε ως μία ισχυρότατη προτροπή για την ανάληψη ανάλογης δράσης, ενώ ταυτόχρονα έδωσε διέξοδο σε όσους επιθυμούσαν να αγωνιστούν για τα ιδανικά της ελευθερίας, αλλά θεωρούσαν ότι το έδαφος στην αγγλοκρατούμενη Επτάνησο δεν ήταν έτοιμο για ανάλογη δράση. Ο πλούτος που συσσωρευόταν από το εμπόριο, από την παρουσία των κατακτητών, από την ευφορία της επτανησιακής γης έδωσε ώθηση σε μία πρωτοφανή πνευματική, πολιτιστική και καλλιτεχνική έκρηξη δημιουργίας και προσφοράς.

Τα στοιχεία αυτά, τόσο αναγκαία για να νιώσουμε τον παλμό του λαού περιέχονται, μαζί με πολλά άλλα στο «Χάλκινο γένος», στο μυθιστόρημα της Μαρίας Σκιαδαρέση, το οποίο μας δίνει στίγμα της εποχής και μας βοηθά να αποκτήσουμε την αίσθησή της. Το έργο στηρίζεται σε ιστορικά γεγονότα, μα δεν περιορίζεται από αυτά ακολουθώντας τους δικούς του δρόμους ιστορικής πορείας και ζωής.

Σημαντικά στοιχεία της εποχής όπως οι έντονες αντιθέσεις ανάμεσα στους αριστοκράτες και στους ποπολάρους, η διατήρηση των προνομίων των ευγενών, ο οικονομικός ξεπεσμός πολλών από αυτούς, η διάκριση των παλαιών από τις νεότερες αριστοκρατικές οικογένειες, ο διαφορετικός τρόπος ζωής των αστών από τους χωρικούς, η καταπίεση των κοριτσιών του λαού από την ανηθικότητα των πλουσίων, ο περιορισμός των μορφωτικών επιλογών λόγῳ της φτώχειας, η τραγικότητα των ξεπεσμένων οικογενειών και οι απέλπιδες προσπάθειές τους να παρουσιάσουν μία εικόνα οικονομικής ευμάρειας και άνεσης για να πετύχουν καλούς γάμους για τα παιδιά τους στοιχειοθετούν τον καμβά πάνω στον οποίο η συγγραφέας υφαίνει την πλοκή του έπους.

Με πολύ ζωντάνια αποδίδει το πολιτικό σκηνικό της περιόδου. Κυρίαρχοι της Επτανήσου είναι οι Άγγλοι. Για να κυβερνήσουν όμως αναγκαία είναι η στήριξη εκ μέρους της τοπικής άρχουσας τάξης. Ο λαός δεν έχει τη δυνατότητα να αντιδράσει καθώς η συνεργασία των κατακτητών και των ντόπιων συνεργατών τούς δεσμεύει πολύπλευρα. Πλήθος αγωνιστών πατριωτών καταφεύγει στην ελεύθερη Ελλάδα για να εφαρμόσει τις φιλελεύθερες ιδέες που έφθαναν στα νησιά από την Εσπερία. Η Μαρία Σκιαδαρέση ενσωματώνει αρμονικά στην πλοκή του μυθιστορήματος συναρπαστικές περιγραφές αναλόγων περιστατικών κατορθώνοντας να παρουσιάσει τις σχέσεις που συνέθεταν το πολιτικό και κοινωνικό σκηνικό της ελεύθερης Ελλάδας και των αλύτρωτων Επτανήσων.

Ένα από τα στοιχεία του μυθιστορήματος, το οποίο μας συγκίνησε και μας έθελξε ιδιαίτερα είναι η χρήση του κεφαλλονίτικου γλωσσικού ιδιώματος. Ο διακριτικός τρόπος με τον οποίο το χειρίζεται η συγγραφέας αποφεύγει τον κίνδυνο να γίνει το ιδίωμα αυτό εμπόδιο στην παρακολούθηση της πλοκής του έργου. Οι λέξεις και οι εκφράσεις της ντοπιολαλιάς, οι οποίες διαθέτουν μία έντονη μελωδικότητα, λειτουργούν όπως το σκηνικό σε ένα θεατρικό έργο και χαρίζουν στον αναγνώστη τη δυνατότητα να ζήσει, ως επισκέπτης έστω, σε ένα κεφαλλονίτικο σπίτι, αρχοντικό ή όχι.

Σε εμένα προσωπικά το κεφαλλονίτικο ιδίωμα θύμισε τον τρόπο με τον οποίο μιλούσαν στο σπίτι μας οι παλιοί Κεφαλλονίτες. Ένιωσα ότι ξαναζώ τα καλοκαίρια στο νησί της καταγωγής μου, το οποίο, σημειωτέον, έχω να επισκεφθώ από παιδί.

Ανάμεσα στα λογοτεχνικά χαρίσματα του μυθιστορήματος πρέπει να τονίσω την πυκνή, περίπλοκη και ευφάνταστη πλοκή, η οποία προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη και του προσφέρει την εντύπωση της προσωπικής συμμετοχής του στα δρώμενα.

Οι χαρακτήρες καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα της τοπικής κοινωνίας και παρά το πλήθος τους, είναι καλοδουλεμένοι, ζωντανοί, δυναμικοί και, κατά την εκτίμησή μας, ολοκληρωμένοι.

Στα συν του βιβλίου πρέπει να αναφέρω το εύχρηστο και λειτουργικό γλωσσάρι, από τον Άγγελο Μενεγάτο, το οποίο υποστηρίζει άριστα την κατανόηση του τοπικού ιδιώματος.

Το έργο εποχής της Μαρίας Σκιαδαρέση «Χάλκινο γένος» κατορθώνει να προσφέρει γνώση για τα γεγονότα της Αγγλοκρατίας στα Επτάνησα, αλλά και να λειτουργήσει ως μία εισαγωγή στην μετά την 21^η Μαΐου 1864 περίοδο. για το λόγο αυτό επιλέξαμε να το παρουσιάσουμε σήμερα που η σκέψη μας στρέφεται σε αυτή την ημερομηνία, η οποία αποτελεί ένα σταθμό στην ιστορία της Επτανήσου, αλλά και της Ελλάδας γενικότερα.

Ταυτόχρονα, καθώς αυτός παραμένει ο κύριος σκοπός ενός λογοτεχνικού έργου, διατηρεί τα χαρακτηριστικά της ενδιαφέρουσας σύλληψης και της αριστοτεχνικής παρουσίασης του υλικού, με φρεσκάδα και ζωντάνια, παρασύροντας τον αναγνώστη σε ένα ονειρικό ταξίδι σε έναν άλλο κόσμο, στον κόσμο του «χαλκείου γένους τῶν μερόπων ἀνθρώπων» που, μάλλον, παρήλθε ανεπιστρεπτί . . .

«Λόγοι Ἀσκητικοί»: Κριτική Ἔκδοση

Ετικέτες

Βασίλειος Γοντικάκης, Ηγούμενος Ιβήρων Ναθαναήλ, Μάρκελλος Πιράρ, οσίου Ισαάκ Σύρου Ασκητικοί Λόγοι

Μέσα στὸ 2012 ἐτέθη σὲ κυκλοφορία ὡς ἔκδοση τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἰβήρων ἡ πρώτη κριτικὴ ἔκδοση τοῦ ἔργου «Λόγοι Ἀσκητικοὶ» τοῦ ὁσίου Ἰσαὰκ τοῦ Σύρου.Ὅπως δηλώνει στὸν πρόλογό του στὸ ἐγχείρημα ὁ Προηγούμενος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἰβήρων πανοσιολογιώτατος ἀρχιμανδρίτης Βασίλειος (Γοντικάκης) σὲ χρήση τῶν μοναχῶν, ἀλλὰ καὶ κάθε ἀναγνώστη ὑπῆρχαν μέχρι τώρα δύο ἐκδόσεις. Ἡ μία τοῦ Νικηφόρου Θεοτόκη τοῦ ἔτους 1770 καὶ ἡ δεύτερη τοῦ Ἰωακεὶμ Σπετσιέρη (1895), οἱ ὁποῖες ἀναπαρήγαγαν πλῆθος σφαλμάτων, τὰ ὁποῖα ἔκαναν ἀκόμη δυσκολότερη τὴν μελέτη τοῦ πυκνοῦ ἀσκητικοῦ κειμένου τοῦ ἁγίου. Ἡ δεύτερη, μάλιστα, κατὰ τὴν ἐκτίμηση τοῦ Μαρκέλλου Πιράρ, ὁ ὁποῖος ἀνέλαβε τὸ ἔργο τῆς κριτικῆς ἔκδοσης, περιέχει πεντακόσια περίπου ἐπιπλέον σφάλματα. Ἡ ὑπάρχουσα κατάσταση ἔκανε ἀναγκαία τὴν προσπάθεια νέας κριτικῆς ἔκδοσης τοῦ κειμένου τοῦ Ἀββᾶ Ἰσαάκ.

Τὸ δυσχερὲς αὐτὸ ἔργο ἀνέλαβε ἀρχικὰ ἀρχιμ. Βασίλειος, ὁ ὁποῖος σύντομα ἀντελήφθη ὅτι γιὰ νὰ ὁλοκληρωθεῖ ἔπρεπε νὰ χρησιμοποιηθοῦν πέρα ἀπὸ τὰ εὑρισκόμενα στὶς ἁγιορείτικες Μονὲς καὶ πλῆθος ἄλλων χειρογράφων διασκορπισμένων σὲ πλῆθος βιβλιοθηκῶν. Τὸ ἔτος 2000 παρέδωσε τὸ σχετικὸ ὑλικὸ στὸν πολύγλωσσο Βέλγο φιλόλογο Μάρκελλο Πιράρ, ὁ ὁποῖος ἐργάστηκε μὲ ὑποδειγματικὸ τρόπο, χειριζόμενος μεγάλο ἀριθμὸ χειρογράφων καὶ σημαντικὸ ὄγκο πληροφοριῶν, ἐκδίδοντας κριτικὰ ἕνα κείμενο ποὺ παρουσίαζε πολλὲς δυσκολίες.

Ἡ ἀρχικὴ συριακὴ γλῶσσα μὲ σύνταξη -σημιτική- πολὺ διαφορετικὴ ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ ἀποτελοῦσε τὸ πρῶτο ἐμπόδιο. Ἡ ἀπώλεια τοῦ ἑλληνικοῦ αὐτογράφου κώδικα τῆς μεταφράσεως, τὸ πλῆθος τῶν χειρογράφων ποὺ σώζονται σὲ βιβλιοθῆκες σὲ ὁλόκληρο τὸν κόσμο, οἱ ποικίλες ἀρχαῖες μεταφράσεις καὶ ἡ παρείσφρηση τῶν σημειώσεων τοῦ περιθωρίου στὸ κείμενο, εἶναι κάποια ἀπὸ τὰ σημεῖα ποὺ ἐπέτειναν τὸ βαθμὸ δυσκολίας τοῦ ἐγχειρήματος. Παρὰ ταῦτα, ὁ ὑπερδεκαετὴς κόπος τοῦ ἐκδότη ὁδήγησε σὲ ἕνα πραγματικὰ ἐνδιαφέρον ἀποτέλεσμα, τόσο γιὰ τὸν εἰδικὸ ἐπιστήμονα, ὅσο καὶ γιὰ τὸν πιστὸ ποὺ προσπαθεῖ νὰ «μεταβάλει τὸ γράμμα σὲ πνεῦμα».

Ἡ ἀναλυτικὴ εἰσαγωγὴ ποὺ προηγεῖται τοῦ κειμένου περιλαμβάνει σύντομο βίο τοῦ ὁσίου Ἰσαάκ, ἀναφέρεται στὶς πηγὲς τοῦ ἔργου καὶ στὴ θεολογία τους, κάνει ἐκτενὴ λόγο γιὰ τὸ συριακὸ πρωτότυπο καὶ τὶς ἀρχαῖες μεταφράσεις ποὺ ὑπάρχουν, ἐνῶ σὲ αὐτὴ σχολιάζεται ἡ γλῶσσα τῆς ἑλληνικῆς μετάφρασης καὶ πνευματικὴ ὁρολογία ποὺ χρησιμοποιεῖται. Στὰ πλαίσια τῆς εἰσαγωγῆς καταγράφονται, περιγράφονται καὶ σχολιάζονται τὰ σωζόμενα χειρόγραφα, τὰ ὁποῖα κατατάσσονται σὲ δύο οἰκογένειες, τὴν α καὶ τὴ β, μὲ παράλληλη ἀναφορὰ στὶς ὑπάρχουσες ἐκδόσεις.

Γιὰ τὴν ἀξία τοῦ κειμένου, ἡ ὁποία εἶναι ἀναμφισβήτητη, δὲν ἀποτολμοῦμε κάποιο σχόλιο, καθὼς αὐτὸ θὰ ἀπαιτοῦσε ἐντελῶς διαφορετικὴ προσέγγιση ἀπὸ τὴν ἐπιχειρούμενη μὲ αὐτὸ τὸ σημείωμα.

Ἀναμφίβολα, ἡ βάση γιὰ τὴ μελέτη τοῦ ἔργου κάποιου ἀρχαίου συγγραφέα εἶναι ἡ κατοχὴ τοῦ ὀρθοῦ ἢ τουλάχιστον τοῦ ὀρθότερου δυνατοῦ κειμένου. Αὐτὴ τὴν ἀνάγκη θεραπεύει ἡ προσπάθεια τοῦ Μαρκέλλου Πιρὰρ ὑπὸ τὴν πνευματικὴ αἰγίδα τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἰβήρων, ἡ ὁποῖα πορευέται πνευματικὰ ὑπὸ τὴν καθοδήγηση τοῦ Πανοσιολογιωτάτου Ἀρχιμανδρίτου Ναθαναὴλ ἔχοντας δεδομένη τὴν ἀγάπη καὶ τὴν προσευχὴ τοῦ προηγουμένου της Πανοσιολογιωτάτου Ἀρχιμανδρίτου Βασιλείου.

Ἡ ἀγάπη τῶν ἁγιορειτῶν πατέρων μᾶς προσέφερε καὶ μᾶς προσφέρει πολλὰ καὶ στὸν τομέα τῶν ἐκδόσεων. τὴν εὐγνωμονοῦμε καὶ γι᾿ αὐτό, ὅπως καὶ γιὰ τὶς πολλὲς ἄλλες εὐλογίες ποὺ μᾶς ἐξασφαλίζει.

(Δημοσιεύθηκε στό τεῦχος 457 τοῦ περιοδικοῦ «Ἀνάπλασις«, σελ. 121-122)

Το «Εμείς» του Γεβγκένι Ζαμιάτιν και η σύγχρονη προσδοκία του «μετά-ανθρώπου»

Ετικέτες

Γεβγκένι Ζαμιάτιν, Εμείς, Ολοκλήρωμα

Μετά από προτροπή φίλης διάβασα το βιβλίο του Γεβγκένι Ζαμιάτιν με τίτλο «Εμείς», το οποίο γράφτηκε τη δεκαετία του ’20 στην τότε Σοβιετική Ένωση (κατ᾿ άλλους το 1921 και κατ᾿ άλλους το 1927, ενώ η πρώτη αγγλική έκδοση προσδιορίζεται το 1924).

Πρόκειται για μελλοντολογικό βιβλίο, αναφερόμενο σε μία δυστοπία, έναν φανταστικό κόσμο, ο οποίος λειτουργούσε ήδη ή ο ευαίσθητος συγγραφέας διαπίστωνε τα πρώτα ίχνη του να εμφανίζονται γύρω του κατά την εποχή του.

Η δράση των ηρώων του Ζαμιάτιν, είναι τοποθετημένη σε ένα ασαφές μέλλον, το οποίο απέχει πολλά χρόνια από την εποχή του/μας.

Οι άνθρωποι δεν έχουν ονόματα, αλλά προσδιορίζονται μόνο από γράμματα και αριθμούς. Οι μεταξύ τους σχέσεις είναι συγκεκριμένες και, μηδέ των πλέον προσωπικών εξαιρουμένων, καθορίζονται με χρονοδιάγραμμα και ελέγχονται από το καθεστώς.

Όλοι ζουν «ευτυχισμένοι», τόσο «ευτυχισμένοι» που δεν ασκούν καμία κριτική, μάλλον καλύτερα δεν γνωρίζουν κάν αυτή τη δυνατότητα. Στον τέλειο αυτό κόσμο, η ψυχή θεωρείται ασθένεια, και η φαντασία επικίνδυννη εκτροπή, η οποία αντιμετωπίζεται με χειρουργική επέμβαση.

Ο πρωταγωνιστής, ένας χαρισματούχος μαθηματικός, ζει μία ήσυχη, τακτική και προρρυθμισμένη ζωή, στην οποία όλα βαίνουν καλώς. Για παράδειγμα τις προκαθορισμένες ημέρες παίρνει το ροζ κουπόνι, το οποίο του επιτρέπει να συνευρεθεί με έναν αριθμό θηλυκού γένους με την πρόσθετη παροχή ότι μπορεί να κλείσει τις κουρτίνες στο γυάλινο διάφανο οίκημά του εξασφαλίζοντας έτσι ελάχιστα ψήγματα ιδιωτικότητας. Αυτό για πολλά χρόνια του είναι αρκετό

Επί τῃ ευκαιρίᾳ να πούμε ότι στο Μονοκράτος τα πάντα είναι διάφανα, καθώς κανένας δεν έχει (μήπως απλώς δεν μπορεί;) να κρύψει τίποτα από τον Ευεργέτη, τον μεγάλο αρχηγό, και τους Φύλακες.

Σε αυτό το εφιαλτικό σκηνικό, ο πρωταγωνιστής γνωρίζεται με μία εντυπωσιακή γυναίκα-αριθμό και τα πάντα στη ζωή του έρχονται πάνω κάτω. Φθάνει, σχεδόν άθελά του, στα όρια της ανταρσίας. Προδίδει όλα τα ιδανικά της μέχρι τότε ζωής του, κάτι που δεν μπορεί εύκολα να το αποδεχθεί.

Το πλαίσιο, το οποίο στήνει και περιγράφει ο Ζαμιάτιν, μου θύμισε την σύγχρονή μας προσδοκία της δημιουργίας ενός εξελιγμένου τύπου ανθρώπου, ο οποίος θα νικά τις ασθένειες, θα επικοινωνεί με τους υπολογιστές, θα βελτιώνει τα χαρακτηριστικά του, θα ελέγχει τα συναισθήματά του. Η προσδοκία αυτή συχνότατα αντιμετωπίζεται ως πανάκεια και η δημιουργία αυτού του νέου ανθρώπου ευαγγελίζεται ένα νέο κόσμο καλύτερο για τους κατοίκους του.

Με μεγάλη τέχνη ο συγγραφέας περιγράφει έναν τέτοιο κόσμο, στὸν οποίο όπως δηλώνουν τα κρατικά μέσα ενημέρωσης, οι αριθμοί «είναι τέλειοι. είναι μηχανοποιημένοι. Ο δρόμος προς την εκατό τοις εκατό ευτυχία είναι ανοικτός» αρκεί, όσοι πάσχουν από αυτή, να θεραπεύσουν τη σοβαρότατη ασθένεια της ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ. Οι κάτοικοι του Μονοκράτους προτρέπονται έντονα από την κρατική προπαγάνδα να «σπεύσουν όλοι να υποβληθούν στην επέμβαση» που θα τους απαλλάξει από την αρρώστια της ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ για πάντα.

Επίσης ασθένεια είναι και η συνείδηση του εαυτού του κάθε αριθμού και για το λόγο αυτό γίνεται τεράστια προσπάθεια από τους υπευθύνους να θεραπευθούν όσοι πάσχουν από αυτή.

Σε άλλο σημείο ο συγγραφέας τονίζει ότι το δικαίωμα του κάθε ανθρώπου πρέπει να χαθεί απέναντι στα δικαιώματα των πολλών, ενώ οι σκέψεις απλώς περνούν, χωρίς να επηρεάζουν σοβαρά τους κατοίκους του Μονοκράτους.

Σοβαρό πρόβλημα είναι και τα συναισθήματα, καθώς και ό,τι είναι πιθανό να αφυπνίσει τους «ναρκωμένους» από την προπαγάνδα και κορεσμένους από την πολλή «ευτυχία» αριθμούς.

Καθώς διάβαζα το κείμενο του Ζαμιάτιν διαρκώς περνούσε από το μυαλό μου η σκέψη ότι επιθυμούμε να φτιάξουμε, ίσως και να τον φτιάχνουμε ήδη, έναν τέτοιο κόσμο. Το παράδοξο είναι ότι αυτός ο κόσμος τώρα μας φαίνεται θελκτικός και κυριαρχεί η άποψη ότι πρέπει να αγωνιστούμε με σοβαρότητα για να πετύχουμε κάτι τέτοιο αφιερώνοντας τις δυνάμεις μας σε αυτή την προσπάθεια.

Διαβάζοντας, από την άλλη, το κείμενο του Ζαμιάτιν που τον περιγράφει βλέπουμε – τουλάχιστον το ελπίζω – ανάγλυφες τις αδυναμίες και τα στοιχεία του που θα διαλύσουν την ουσία του ανθρώπου.

Μπορεί ο άνθρωπος να είναι ευτυχισμένος χωρίς να ονειρεύεται, χωρίς να αγαπά, χωρίς να έχει συνείδηση του εαυτού του;

Ικανοποιείται από τον τρόπο συνεύρεσης όπως αυτός περιγράφεται στο «Εμείς»;

Η δημιουργικότητά του είναι δυνατό να μπει σε απόλυτα καλούπια;

Ο ύπνος, το φαγητό, ο περίπατος μπορεί να λειτουργήσουν ως διατεταγμένη υπηρεσία;

Η καλλιέργεια της συνεπαφής με τον υπολογιστή, από την οποία προσδοκούμε πολλά, θα μας κάνει καλύτερους, πιο ευαίσθητους, περισσότερο ανθρώπους ή μας οδηγεί σε έναν κόσμο όπως αυτός που περιγράφεται στο «Εμείς»;

Θα λάβουμε άραγε κάποτε την απάντηση ή, με τη χάρη του Θεού, θα μείνουμε με την απορία;

«Θέματα Βιοηθικής», από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

Ετικέτες

Βιοηθική, Θέματα Βιοηθικής, Λούης Κίτσος, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Τσινόρεμα Σταυρούλα

 Τον Ιούλιο του 2013 ετέθη σε κυκλοφορία από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης ένας ιδιαίτερα ενδιαφέρων τόμος με κείμενα σχετικά με τη βιοηθική και τίτλο «Θέματα Βιοηθικής».

Τα κείμενα είναι καρπός της συνεργασίας επιστημόνων από διαφορετικούς κλάδους, οι οποίοι αναλύουν και επεξεργάζονται μία σειρά ζητημάτων που προκύπτουν από την ταχύτατη ανάπτυξη της βιοηθικής. Όπως μας πληροφορούν οι επιστημονικοί επιμελητές του τόμου, Τσινόρεμα Σταυρούλα και Λούης Κίτσος, η ομάδα που δημιούργησε τον τόμο συγκροτήθηκε στον πυρήνα της το 2003 με την ίδρυση σχετικού διατμηματικού μεταπτυχιακού προγράμματος από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, με τίτλο «Βιοηθική».

Τα θετικά του τόμου είναι πολλά. Ανάμεσά τους, το ευρύ φάσμα των επιστημόνων που συνεισφέρουν με τα κείμενά τους. Αν μετρήσαμε σωστά υπάρχουν έξι κείμενα φιλοσόφων, πέντε κοινωνιολόγων, επτά νομικών, πέντε ιατρών, δύο γεωπόνων και ένα βιολόγου. Χάρη στην ποικιλία των προσεγγίσεων ο αναγνώστης κατορθώνει να αποκτήσει μία, κατά το δυνατό, σφαιρική εικόνα για τα θέματα της βιοηθικής στο σύγχρονο κόσμο.

Σημαντικό πλεονέκτημα του βιβλίου αποτελεί η σαφής και κατανοητή γλώσσα, η οποία δεν αποτρέπει τον μη ειδικό αναγνώστη από τη μελέτη, αλλά αντιθέτως τον βοηθά να κατανοήσει ακόμη και τις δυσκολότερες έννοιες.

Ιδιαίτερα πρέπει να τονιστεί η πρόταξη των κειμένων που διερευνούν κάποιες πτυχές της σχέσης της βιοηθικής με τη φιλοσοφία. Συνήθως δεν γίνεται κάτι τέτοιο, με αποτέλεσμα οι σχετικές συζητήσεις να περιορίζονται στο κομμάτι της βιολογίας, της γενετικής, της ιατρικής ή της νομικής, αφήνοντας την ηθική και τα σχετικά προβλήματα που ταλανίζουν τον άνθρωπο της εποχής μας έξω από αυτές.

Παρά ταύτα, αν και ο τόμος ασχολείται επαρκώς με την ηθική -το δεύτερο συστατικό της λέξης «βιοηθική»- αρκείται σε αυτό χωρίς να τολμά το άλμα που θα τον βοηθούσε να ενώσει το κτιστό και το άκτιστο, το χοϊκό και το ουράνιο. Το άλμα αυτό θα ήταν η ύπαρξη κάποιων θεολογικών κειμένων, τα οποία θα προσέθεταν μία ακόμη οπτική γωνία, και μάλιστα, εντελώς διαφορετική από τις υπάρχουσες, στην παρουσίαση του θέματος. Εύκολα μπορεί να διαπιστώσει ο αναγνώστης ότι από τον τόμο και, πιθανότατα, από το σχετικό μεταπτυχιακό πρόγραμμα, λείπει κάθε αναφορά στην καρδία του προβλήματος, που, κατά τη γνώμη μας, δεν είναι π.χ. η νομική ή κοινωνιολογική οπτική, η οποία, παρά τη σπουδαιότητά της προσεγγίζει το θέμα διασπασμένα, αλλά η θεολογική οπτική, καθώς μας εξασφαλίζει μία σφαιρική διαπραγμάτευση.

Το καίριο ερώτημα που ζητά απάντηση και στην εποχή μας εξακολουθεί να σχετίζεται με το σκοπό του ανθρώπου:

είναι ο άνθρωπος ένα ον δημιουργημένο για ένα πρόσκαιρο πέρασμα από τη γη μας ή ένα ον πλασμένο για την αιωνιότητα;

Διαφορετική θα είναι η στάση μας απέναντι στα θέματα της βιοηθικής αν απαντήσουμε καταφατικά στην πρώτη ερώτηση και διαφορετική αν απαντήσουμε καταφατικά στη δεύτερη.

Η πρωτοπόρος Επιτροπή Βιοηθικής της Εκκλησίας της Ελλάδος (δημιουργήθηκε το 1998), η οποία στελεχώνεται με επιστήμονες από πολλά επιστημονικά πεδία και προηγήθηκε χρονικά της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής (αρχίζει να λειτουργεί από τα έτη 2000-2001) ανοίγει νέους δρόμους προσέγγισης των βιοηθικών ζητημάτων στη χώρα μας.

Η συμβολή μελών της Επιτροπής Βιοηθικής της Εκκλησίας της Ελλάδος, μα και μεμονωμένων θεολόγων, θα ήταν καθοριστική για την πληρότητα του τόμου εμπλουτίζοντας τον με νέα πεδία συζήτησης και προσφέροντας στον αναγνώστη τη δυνατότητα να προσεγγίσει το θέμα όχι μόνο μέσα από τα δεδομένα μίας άλλης επιστήμης, αλλά μέσα από την προοπτική της αιωνιότητας.

Αναμφίβολα, δε αναμένει κανείς να συζητηθούν όλα τα σχετικά με τη βιοηθική θέματα στα πλαίσια ενός μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών ή ενός τόμου. Το ότι θίγονται πολλές πτυχές (ο τόμος είναι χωρισμένος στις παρακάτω οκτώ ενότητες: Βιοηθική: θεωρητικά θεμέλια και ιστορικές καταβολές, Ζητήματα ζωής και θανάτου, Από τη βιοηθική στο βιοδίκαιο, Δίκαιο, ηθική και πολιτική, Οι βιοεπιστήμες στην κοινωνία, Περιβαλλοντική βιοηθική, Η παγκοσμιοποίηση της βιοηθικής, Η εξέλιξη της (βιο)ηθικής) αποτελεί ένα ακόμη από τα θετικά του τόμου, όπως και το ότι οι πραγματεύσεις είναι ευσύνοπτες, εναργείς και θίγουν καίρια και εν πολλοίς πρακτικά/καθημερινά προβλήματα.

Η παρουσίαση, όμως, των θέσεων της Εκκλησίας, με τη συμμετοχή μελών της Επιτροπής Βιοηθικής της και άλλων θεολόγων στον τόμο ή με αναφορά στα κείμενα που μέχρι τώρα η Επιτροπή αυτή έχει δημοσιοποιήσει, θα οδηγούσε σε έναν γόνιμο διάλογο ώστε η συνολική εικόνα του τόμου να είναι περισσότερο πολυδιάστατη εμπλουτιζόμενη με προσεγγίσεις που σχετίζονται με τη βαθύτερη ουσία των προβλημάτων και όχι μόνο με κάποιες από τις κοινωνικές, ιατρικές, νομικές ή περιβαλλοντικές εκφάνσεις τους.

Σε μία λογοτεχνική «γη της επαγγελίας»

Ετικέτες

Εις γην Χαναάν, Ιρλανδία, Καστανιώτης, Σεμπάστιαν Μπάρυ

Με προτροπή της φίλης και συναδέλφου, φιλολόγου Γιώτας Κεφαλά, διάβασα το «Εις γην Χαναάν» του Ιρλανδού συγγραφέα Σεμπάστιαν Μπάρυ (εκδ. Καστανιώτης).

Πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο.

Η διήγηση μας μεταφέρει στην Ιρλανδία των αρχών του περασμένου αιώνα σε μία τυπική ιρλανδική οικογένεια, ο πατέρας της οποίας ήταν αξιωματικός της βρετανικής αστυνομίας και εξ ορισμού εχθρός του λαού του, καθώς τότε η Ιρλανδία δεν είχε κερδίσει ακόμη την ανεξαρτησία της και αγωνιζόταν γι’ αυτή. Η αφηγήτρια, το ένα από τα τρία κορίτσια της οικογένειας, αρραβωνιάζεται έναν νέο, ο οποίος και αυτός υπηρετούσε στη Βρετανική Αστυνομία. Η συμμετοχή του σε μία επιχείρηση τον φέρνει αντιμέτωπο με κίνδυνο για τη ζωή τη δική του και της αρραβωνιαστικιάς του με αποτέλεσμα να φύγουν για την Αμερική, κρυφά, αλλά χωρίς αποτέλεσμα τελικά.

Μετά το θάνατό του η Λίλι Μπιρ αγωνίζεται να επιβιώσει στη σκληρή αμερικανική πραγματικότητα και τα καταφέρνει, αλλά με απώλειες. Ο γιος, από τον περίεργο γάμο της με έναν αστυνομικό που την αγαπά αλλά εν τέλει την εγκαταλείπει, γυρίζοντας από το Βιετνάμ παίρνει κατά κυριολεξία τα βουνά. Ο θάνατος του εγγονού της στον πόλεμο του Κόλπου αποτελεί τη θρυαλίδα για την αφήγηση της ηρωίδας και τη συγγραφή του βιβλίου.

Πολλά είναι τα χαρίσματα του έργου.

Συνεχείς ανατροπές που δεν σχετίζονται τόσο με την ιστορία της Λίλι Μπιρ όσο με τις απρόβλεπτες συναισθηματικές καταστάσεις τις οποίες έζησε. Η εναλλαγή των συναισθημάτων σε όλη τη ζωή της είναι συγκλονιστική. Ο Σεβάστιαν Μπάρυ κατορθώνει να παρασύρει τον αναγνώστη με γαλήνιες περιγραφές και με μία λογοτεχνική σκληρότητα να τον σοκάρει με την αλλαγή των γεγονότων.

Παρουσιάζει την αφηγήτρια με λεπτότητα και ευαισθησία βοηθώντας τον αναγνώστη να πλάσει με τη σκέψη του την εικόνα της, την εικόνα μίας καλής, ήσυχης γριούλας η οποία με μία χαλαρότητα αναπολεί τα περασμένα. Τίποτα όμως δεν είναι αναληθέστερο από αυτό! Η ογδονταεννιάχρονη Λίλι περιδιαβαίνει στα μονοπάτια του παρελθόντος για να δικαιολογήσει την απόφασή της να αυτοκτονήσει.

Ο θάνατος του εγγονού της αποτελεί τη σταγόνα που έκανε το ποτήρι της πολυτάραχης ζωής της να ξεχειλίσει. Με αυτή την αφορμή βγαίνει στην επιφάνεια, μέσα από τις σκέψεις, τη διακριτική ειρωνεία και τον λεπτό αυτοσαρκασμό της όλος ο πόνος που είχε συσσωρευτεί μέσα της από τα εφηβικά της χρόνια.

Ο συγγραφέας ακολουθεί διακριτικά το ιστορικό πλαίσιο που καλύπτει τους βίους των ηρώων του, αλλά κατορθώνει να μην μεταφέρει τον αναγνώστη στη θέση μαθητή που του κάνουν μάθημα.

Η μακρά ζωή της αφηγήτριας είναι ένα κουβάρι από αγάπη, προδοσία, καλοσύνη, σκληρότητα και εκπλήξεις, όχι πάντοτε ευχάριστες.

Η όψιμη διαπίστωση ότι ο καλοκάγαθος φίλος και πατριώτης της, κύριος Νόλαν, δολοφόνησε τον αγαπημένο της λειτουργεί λυτρωτικά, καθώς της προσφέρει γνώση, αλλά και εξουθενωτικά, καθώς πλέον τίποτα δεν είναι το ίδιο γι’ αυτή. Χάνει τα τελευταία ψήγματα εμπιστοσύνη στον κόσμο και, πλέον, φαίνεται ότι δεν έχει χρόνο να την ξαναβρεί ή, καλύτερα, μάλλον δεν επιθυμεί πλέον να την ξαναβρεί, αν και υπάρχουν άνθρωποι που τον αγαπούν και τη στηρίζουν. Νιώθει ότι αυτοί που της συμπαραστέκονται το κάνουν από οίκτο και αυτό δεν την ικανοποιεί διόλου . . .

Με τις αναμνήσεις κάνει έναν κύκλο σχεδόν ενενήντα ετών και φιλτράρει τη ζωή της κρατώντας τον πόνο, την απιστία, αλλά και την αγάπη που δέχθηκε, χωρίς να απορρίπτει κάτι από αυτά.

Εντύπωση κάνει στον αναγνώστη ο ζεστός τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας παρουσιάζει τον καλό Έλληνα φίλο της Λίλι. Ευγενικός, διακριτικός και ανθρώπινος.

Αν και δεν έχω διαβάσει το πρωτότυπο κείμενο του Μπάρυ, αισθάνομαι ότι ο μεταφραστής Αύγουστος Κορτώ έκανε εξαιρετική δουλειά διατηρώντας την ευαισθησία, την ποιητικότητα και την εκφραστικότητα του συγγραφέα. Το ελληνικό κείμενο είναι ούτως ή άλλως πολύ όμορφο με πλούσιο λεξιλόγιο.

Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΥ

Ετικέτες

ΜΙΕΤ, Ματζικέρτ, Μικρά Ασία, Μικρασιατικός Ελληνισμός, Ρωμανός Δ΄ Διογένης, Σπύρος Βρυώνης, Τούρκοι

Ο αγαπητός φίλος ιατρός Δημήτριος κ. Γερούκαλης μας παρουσιάζει το βιβλίο του διαπρεπούς ιστορικού και βυζαντινολόγου Σπύρου Βρυώνη με τίτλο «Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ«, το οποίο έχει τεθεί σε κυκλοφορία από τις Εκδόσεις του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας. Πρόκειται για μία ιδιαίτερα σημαντική έκδοση, η οποία από το 1996 (α΄έκδοση) έχει κάνει τρεις εκδόσεις (η γ΄το 2008).

         Ο διαπρεπής ιστορικός και Βυζαντινολόγος Σπύρος Βρυώνης συνέγραψε το βιβλίο Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, έκδοση Μ.Ι.Ε.Τ.

            Στη φιλόξενο στέγη του ιστολογίου του Θεολόγου και Εκπαιδευτικού κ. Αθανασίου Μουστάκη, καταχωρώ την παρουσίαση του ανωτέρω αναφερομένου βιβλίου.

            Βιβλίο εξαιρετικής δυναμικής και ιδιαίτερης πολιτικής αξίας. Στις σελίδες του αναδύονται και αναδεικνύονται οι πτυχές, σκοτεινές, αμφιλεγόμενες, ή ακτινογραφία των καιρών και παρουσιάζεται η συνήθης άρτια ερμηνευτική προσέγγιση της Παρακμής του Μεσαιωνικού Ελληνισμού.

            Για την παρουσίαση του βιβλίου επιλέγω την παράθεση της απόψεως του σημαντικού φιλοσόφου της εποχής μας κ. Θεοδώρου Ζιάκα.

            Στο κρίσιμο λοιπόν ερώτημα: γιατί κατέρρευσε η ΡΩΜΑΝΙΑ ( το ονομαζόμενο Βυζάντιο), ο Θεόδωρος Ζιάκας γράφει.

Φτάνοντας σε τέτοια ερωτήματα, εγκαταλείπουμε αναγκαστικά το έδαφος της πολιτικό–ιστορικής αναλύσεως, για να εισέλθουμε σε άλλα εδάφη, όπου τα πολιτικό–ιστορικά εννοιολογικά εργαλεία κρίνονται εκ των πραγμάτων αδόκιμα.

            Παράδειγμα: o πιο προωθημένος πολιτικο–ιστορικός προβληματισμός μας γύρω από τα αίτια της βυζαντινής καταρρεύσεως αναγκάζεται να αρκεστεί στις εξωτερικές αιτίες: στην απροσμάχητη βαρβαρική περικύκλωση. Ήταν τόσο δυσμενής για τη Ρωμανία ο εξωτερικός συσχετισμός δυνάμεων, που η «αδιαμφισβήτητη αναγέννηση του ελληνισμού, από τον 11^ο αιώνα και μετά», ήταν καταδικασμένη.

Το παράδοξο όμως με την Ρωμανία είναι ότι η κρίσιμη κατάρρευσή της, από την οποία δεν μπόρεσε ποτέ να συνέλθει, συνέβη στις αρχές του 11^ου αιώνα, έπειτα από το θάνατο του Βασιλείου Β΄ (976-1025), όταν δεν υπήρχε πλέον επίφοβος εχθρός στα σύνορα. Οπότε: «αφοσιώθηκαν στις μεταρρυθμίσεις»: διέλυσαν το στρατό και άδειασαν το δημόσιο ταμείο, με αποτέλεσμα τη μοιραία πανωλεθρία στο Ματζικέρτ το 1071. Συνέβη δηλαδή ακριβώς το αντίθετο από το υποστηριζόμενο: το Βυζάντιο κατέρρευσε όταν και επειδή εξέλιπε η εξωτερική απειλή. Πώς ερμηνεύεται αυτό;

Δεύτερο παράδειγμα: οι απαρχές της Τουρκοκρατίας στη Μικρά Ασία. Αν είναι αλήθεια όσα γράφει ο Σπύρος Βρυώνης για την εποχή αυτή, πρέπει να συμπεράνουμε ότι η τουρκική εισβολή στη Μικρά Ασία συνάντησε, σε μεγάλο ποσοστό, την ειρηνική προσχώρηση και τον εθελοντικό εξισλαμισμό μεγάλων ελληνικών πληθυσμών. Απ’όσο ξέρω ούτε ένα μάρτυρα δεν έχει να αναφέρει η Εκκλησία για την πρώιμη Τουρκοκρατία. Γιατί συνέβη αυτό; Γιατί οι μικρασιατικοί ελληνικοί πληθυσμοί έφτασαν στο σημείο να ξεπουλήσουν την ταυτότητα τους; Πώς ερμηνεύεται η εθνική τους μετάλλαξη; Οι διάφορες αντιρρήσεις που έχω ακούσει, ότι δεν επρόκειτο τάχα για «αυθεντικούς» ελληνικούς πληθυσμούς ή ότι κακώς θέτουμε τέτοιο ζήτημα, γιατί «εξωραίζουμε την τουρκική βαρβαρότητα», απλώς παρακάμπτουν το πρόβλημα.

Το ερώτημα είναι εξαιρετικά αιχμηρό, ειδικά για το ανατολικό σκέλος της υποτιθέμενης «αντιστασιακής» μας ταυτότητας: Μήπως λειτουργεί «κάτι», στο εσωτερικό του Ελληνισμού, που σε ορισμένες συνθήκες του αλλάζει την πίστη και κάνει τον Έλληνα να γίνεται Τούρκος;

Δεν απαντώνται, νομίζω, τα ερωτήματα αυτά, απ’ «όλες τις πιθανές εκδοχές που έχουν προταθεί». Ενώ εξηγούν την κατάρρευση, αναδεικνύουν συγχρόνως την προβληματικότητα των εν λόγω εκδοχών. Υποθέτουν, οι εκδοχές αυτές, σχέσεις ισοδυναμίας ανάμεσα στη δυνατότητα αποφυγής της καταρρεύσεως και στη δυνατότητα αποφυγής της καταρρεύσεως και στη δυνατότητα «αναγεννήσεως του ελληνισμού». Συγχρόνως όμως αναγνωρίζουν, ως «αναγέννηση», κυρίως τις  «ελληνίζουσες»  εκδηλώσεις των υστεροβυζαντινών λογίων, χωρίς να εξετάζουν αν αυτές ήταν, όντως, συμβατές με την αποτροπή της καταρρεύσεως.

Η τελική κατάρρευση έχει, βεβαίως, την εξήγησή της στο πεδίο των εξωτερικών συσχετισμών ισχύος. Ποιος μπορεί να διαφωνήσει με όσους επικαλούνται τη βαρβαρική υπεροχή; Οι Τούρκοι και οι Φράγκοι είχαν καταστεί ισχυρότεροι.

Πριν όμως χαθεί το παιχνίδι στο επίπεδο των εξωτερικών σχέσεων, είχε ήδη χαθεί στο εσωτερικό πεδίο. Κι εδώ είναι το πρόβλημά μας.

Η τουρκική κατάκτηση της Μικράς Ασίας και ο εξισλαμισμός των κατοίκων της αποτέλεσε το τελευταίο μεγάλο στάδιο στην ιστορία του Ελληνισμού εκτός της ελληνικής χερσονήσου. Πυρήνας του βιβλίου αυτού είναι η τελευταία φάση της ελληνικής συρρικνώσεως και η περιγραφή των παραγόντων που έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στην παρακμή του μεσαιωνικού Ελληνισμού και στην παράλληλη πορεία του εξισλαμισμού της Μικράς Ασίας.

Λίγο πριν από την κατάκτηση, το μεσαιωνικό ελληνικό πολιτισμικό στοιχείο στη Μικρά Ασία ήταν ποσοτικά και ποιοτικά σημαντικό. Η ήττα των Βυζαντινών από τους Τούρκους στο Μαντζικέρτ το 1071 και η διείσδυση των τουρκικών φύλων ήταν κατά μεγάλο μέρος αποτέλεσμα της εσωτερικής πολιτικής της Αυτοκρατορίας και των βίαιων αναταραχών του προηγούμενου αιώνα. Η κατάκτηση, η εγκατάσταση και η πολιτική ενοποίηση της Ανατολής που πέτυχαν οι Τούρκοι ήταν αποτέλεσμα μακράς διαδικασίας, η οποία ολοκληρώθηκε τελειωτικά μόνο 400 χρόνια μετά τη μάχη του Μαντζικέρτ, έχοντας, ωστόσο, επιφέρει στους βυζαντινούς θεσμούς πολλά και σοβαρά πλήγματα, τα οποία εξάρθρωσαν τελειωτικά τη βυζαντινή κοινωνία στην Μικρά Ασία.

Ταυτόχρονα με τη βυζαντινή κοινωνία, και η Ορθόδοξη Εκκλησία, παρά την αντίσταση που προέβαλε μέσω των επισκόπων και των άλλων ιεραρχών της, συρρικνώθηκε και περιέπεσε σε απελπιστική ένδεια με την κατάσχεση του μεγαλύτερου μέρους της περιουσίας, των εσόδων και των κτιρίων της που πέρασαν στην κατοχή των νικητών Τούρκων. Το Ισλάμ ενισχύθηκε με τους πόρους που ανήκαν προηγουμένως στις χριστιανικές κοινότητες και επέδειξε μεγάλη δραστηριότητα στον τομέα της διαδόσεως της θρησκείας και της τονώσεως του θρησκευτικού αισθήματος των Μουσουλμάνων. Η χριστιανική βυζαντινή κοινωνία αναγκάστηκε να προσαρμοστεί στη διακυβέρνηση και τον πολιτισμό του κατακτητή, ενώ τα ίχνη της εξαφανίστηκαν από τη γλώσσα και την επίσημη θρησκευτική έκφραση.

Εντούτοις, αποτέλεσε ένα βασικό συστατικό στοιχείο στη διαμόρφωση του λαϊκού πολιτισμού της τουρκικής Ανατολής και των όψεων της τουρκικής κοινωνίας που δεν βρίσκονταν υπό τον απόλυτο έλεγχο του Ισλάμ.

          Σημαντικό παραμένει διαχρονικά το ερώτημα, «γίνεται» ο Έλληνας Τούρκος; Αν ναι, εξηγούνται και τα σημερινά φαινόμενα παρακμής και αποσυνθέσεως.

                                                             Δρ. Δημήτριος Κ. Γερούκαλης

                                                                                Ιατρός

ΚΩΣ, Νοέμβριος 2012

Νέο βιβλίο του Ομ. Καθ. Γιώργου Πατρώνου

Ετικέτες

Γιώργος Πατρώνος, Εκκλησία, Καινή Διαθήκη, Πατερική Γραμματεία, Παλαιά Διαθήκη, Χριστιανισμός, διαθρησκειακός διάλογος, θρησκεία

Ὁ ὁμότιμος καθηγητὴς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Γιῶργος Πατρῶνος, πάντα πρωτοπόρος στὸ θεολογικὸ λόγο του, προκάλεσε για μία ακόμη φορά τὸ ἔντονο ἐνδιαφέρον μας μέσα ἀπὸ τὴ συνεργασία του μὲ τὸν Ραδιοφωνικὸ Σταθμὸ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος γιὰ τὴν ἔκδοση μιᾶς σειρᾶς ἐκπομπῶν ποὺ ἔγιναν κατὰ τὸ Μάιο τοῦ 2010 στὰ πλαίσια τῆς ἐκπομπῆς «11^η πρωινή», μὲ παραγωγὸ τὸν κ. Δημήτρη Κοσμόπουλο καὶ θέμα «Χριστιανισμός: Ἐκκλησία ἢ θρησκεία;«.

Ὁ σεβαστὸς καὶ ἰδιαίτερα ἀγαπητός καθηγητὴς μας προσφέρει μία ἐπεξεργασμένη μορφὴ τοῦ ἀπομαγνητοφωνημένου κείμενου των ραδιοφωνικῶν ἐκπομπῶν. Ἐπὶ τῆς οὐσίας πρόκειται γιὰ μία ἐξαιρετικὰ ἐνδιαφέρουσα διαπραγμάτευση ἑνὸς ἐπικαίρου θέματος, τὸ ὁποῖο, ὑπὸ τὴν ἔννοια τοῦ διαθρησκειακοῦ διαλόγου, βρίσκεται στὴν αἰχμὴ τῆς σύγχρονης θεολογικῆς παραγωγῆς.

Ἂν ἀναλογιστοῦμε, μάλιστα, καὶ τὸν κίνδυνο πιθανοῦ συγκρητισμοῦ ἀπὸ λάθος χειρισμούς, ἡ ὁριοθέτηση τῶν διακριτῶν ἀφετηριακῶν προϋποθέσεων τῶν συμμετεχόντων στὸν διάλογο λειτουργεῖ ὡς μία ἀναγκαία ἀσφαλιστικὴ δικλείδα γιὰ τὴν καρποφόρα ἔκβασή του.

Ὁ συγγραφέας πραγματεύεται τὸ θέμα του ἀφωρμώμενος ἀπὸ τὴν διάκριση ἀνάμεσα στὴν ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ στὸν κόσμο, ὅπως αὐτὴ διαφυλλάσσεται στὴν Ἐκκλησία, καὶ στὴν κατασκευὴ ἀνθρωπίνων μορφωμάτων, ὑπὸ τὴ μορφὴ τῶν διαφόρων θρησκειῶν.

Γύρω ἀπὸ αὐτὸν τὸν ἄξονα οἰκοδομεῖ τὴν ἀνάλυσή του μέσα ἀπὸ ἐπιμέρους κεφάλαια, στὰ ὁποῖα παρουσιάζει τὴ θέση τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ἀρχικὰ συνολικὰ καὶ στὴ συνέχεια πρῶτα γιὰ τὴν Παλαιὰ καὶ ἔπειτα γιὰ τὴν Καινὴ Διαθήκη, προχωρώντας στὴν ἀνάλογη βιβλικὴ θεμελίωση τῶν θέσεών του.

Στὸ τέλος τοῦ ἔργου, μὲ τὴ βοήθεια πλήθους πατερικῶν ἀναφορῶν, ἐντοπίζει κάποιες ἀπὸ τὶς προεκτάσεις τοῦ θέματος στὸ χῶρο τῆς ἐκκλησιαστικῆς Γραμματείας καὶ τῆς Πατερικῆς θεολογίας, θέτοντας τὶς βάσεις γιὰ μελλοντικὴ ἐνδελεχέστερη ἔρευνα τοῦ ἀντικειμένου εἴτε ἀπὸ τὸν καθ. Γιῶργο Πατρῶνο εἴτε ἀπὸ ἄλλον ἐρευνητῆ.

Θὰ ἦταν παράλειψη νὰ μὴν ἀναφερθοῦμε σὲ ἕνα ἄλλο χάρισμα τοῦ βιβλίου, τὴν ἀμεσότητα τοῦ λόγου, ὁ ὁποῖος δὲν χάνει τὴ σαφήνεια καὶ τὴν ἐνάργειά του οὔτε κατὰ τὴν ἀνάλυση «δυσχερῶν» πτυχῶν τοῦ θέματος.

Ἡ μεταδοτικότητα τοῦ κειμένου ὀφείλεται ἐν μέρει στὸν προφορικὸ χαρακτήρα τῆς πρώτης μορφῆς τοῦ κειμένου, ἀλλὰ κυρίως στὸ διδακτικὸ τάλαντο τοῦ ὑπογράφοντος, ὁ ὁποῖος, στὸ παρελθόν, μας ἔχει προσφέρει πολλὰ ἀνάλογα δείγματα.

Μὲ χαρὰ περιμένουμε καὶ ἄλλες παρόμοιες ἐκφράσεις τῆς θεολογικῆς πείρας τοῦ καθ. Γιώργου Πατρώνου, μὲ τὶς ὁποῖες, κατὰ τὴ συνήθειά του, θὰ ἀπαντᾶ καὶ σὲ ἄλλα ἐρωτήματα ποὺ ἀντιμετωπίζει ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος.

(Τὸ κείμενο δημοσιεύθηκε στὸ τεῦχος 455 (Μαρτίου-Μαΐου 2012) τοῦ θεολογικοῦ περιοδικοῦ «Ἀνάπλασις»)

Ἁγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως, Τὸ γνῶθι σαὐτόν.

Ετικέτες

Άγιος Νεκτάριος, Γνώθι σαυτόν, Εκκλησία, Ριζάρειος, ορθόδοξη ανθρωπολογία

Τὸ Μάρτιο τοῦ ἔτους 2012 ἐτέθη σὲ κυκλοφορία ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις Ἄθως, οἱ ὁποῖες δραστηριοποιοῦνται μὲ ἐπιτυχία στὸ χῶρο τοῦ καλοῦ χριστιανικοῦ ἐντύπου, ἕνα βιβλίο ποὺ εἶχε συγγράψει ὁ Ἅγιος Νεκτάριος τὰ πρῶτα χρόνια τοῦ 20^ου αἰῶνα. Πρόκειται γιὰ τὸ ἔργο του «Τὸ γνῶθι σαὐτόν. Κείμενα αὐτογνωσίας». Στὴ νέα ἔκδοση τὸ κείμενο τοῦ Ἁγίου ἔχει ἀποδοθεῖ μὲ μεγάλη ἐπιτυχία στὴ νέα ἑλληνικὴ ἀπὸ τὴν κ. Εὐανθία Χατζῆ. Ἡ γλώσσα τοῦ τόμου εἶναι ἁπλή, ρέουσα, κατανοητή, εὐχάριστη στὴν ἀνάγνωση καὶ σαφὴς στὴ διατύπωση τῶν νοημάτων. Σὲ ἐνάργεια δὲν ὑστεροῦν οὔτε οἱ παραπομπὲς σὲ ἀρχαιοελληνικὰ κείμενα.

Τὸ κείμενο τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου εἶναι πολὺ σημαντικὸ καθὼς ἔρχεται σὲ μία ἐποχὴ ποὺ ἡ συζήτηση γιὰ τὴν ἠθικὴ διάσταση τοῦ ἀνθρώπου ἐπανατοποθετεῖται στὸ προσκήνιο μετὰ τὴν ἀπογοήτευση στὴν ὁποία ὁδηγήθηκε ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὴν ἀποτυχία τοῦ καταναλωτικοῦ τρόπου ζωῆς.

Ἐπιπλέον, ἡ ἱστορική κατάσταση τοῦ 1904 (ἔτος πρώτης κυκλοφορίας τοῦ βιβλίου) ὁμοιάζει σὲ πολλά σημεῖα μὲ τὴ σημερινή. Καὶ τότε ὑπήρχαν οἰκονομικά, κοινωνικά, ἐθνικά καὶ πνευματικά προβλήματα. Ἡ κυκλοφορία τοῦ ἔργου αὐτοῦ ἀποτέλεσε καρπό τῆς προσπάθειας του Ἁγίου Νεκταρίου νὰ ἐνισχύσει τὸν ταλαιπωρημένο ἄνθρωπο τῆς ἐποχῆς του καὶ νὰ τοῦ προσφέρει τὴ δυνατότητα νὰ στηριχθεῖ μὲ τὴν πίστη στὸ Θεό.

Τὸ ἔργο εἶναι χωρισμένο σὲ πολλὲς μικρὲς ἑνότητες, οἱ ὁποῖες συνθέτουν μία πλήρη ἀνθρωπολογία τῆς ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας συνυφασμένη μὲ πλῆθος στοιχείων δογματικῆς. Διαβάζοντας τὸ βιβλίο, τὸ ὁποῖο ἔχει τὴ δομὴ συστηματικοῦ ἔργου, ὁ ἀναγνώστης δὲ νιώθει κόπωση. Ἀντιθέτως, ἔχει τὴν ἐντύπωση ὅτι κρατᾶ στὰ χέρια του κάποια ἀπὸ τὶς συλλογὲς ἀσκητικῶν ἔργων μὲ κείμενα ποὺ κυριολεκτικὰ ρέουν μπροστά του.

Ἕνα ἀπὸ τὰ χαρίσματα τοῦ ἔργου, ποὺ συνέγραψε τὸ 1904 ὁ ἅγιος Νεκτάριος, εἶναι ὅτι, ἂν καὶ ἀσχολεῖται συνεχῶς μὲ ἠθικὰ ζητήματα, τὸ κείμενό του δὲν ἐκπίπτει σὲ στείρα καὶ ἀνούσια ἠθικολογία, καθὼς δὲν συνδέει τὰ ζητήματα αὐτὰ μὲ κανόνες καλῆς συμπεριφορᾶς, ἀλλὰ μὲ τὴν πηγὴ κάθε ζωῆς, τὸ Χριστό.

Ἡ διάταξη τῆς ὕλης ἀκολουθεῖ ἐνδιαφέρουσα δομή. Παραδείγματος χάριν, χωρίζει τὶς θρησκευτικὲς μελέτες σὲ τρία μέρη: πίστεως, ἐλπίδας καὶ ἀγάπης, ἀφορμώμενος ἀπὸ τὴ σχετικὴ παύλεια ἀναφορά. Δὲ θὰ ἐπιχειρήσουμε ἀναλυτικὴ παρουσίαση τῶν δύο μερῶν (ἠθικὸ καὶ θρησκευτικὸ) καὶ τῶν ἑπτὰ μεγάλων ἑνοτήτων, καθὼς ἀναπόφευκτα θὰ μείνουν ἀσχολίαστα σημαντικὰ κομμάτια τοῦ ὀγκώδους ἔργου.

Ἀπὸ τὰ πλέον κεντρικὰ καὶ χαρακτηριστικὰ σημεῖα τοῦ ἔργου θεωροῦμε τὴν  παρατήρηση τοῦ Ἁγίου ὅτι ὅποιος ἀγνοεῖ τὸν ἑαυτό του, ἀγνοεῖ καὶ τὸ Θεό. Ἂν αὐτὸ γίνει κατανοητὸ καὶ ἀποδεκτὸ ἀπὸ κάθε ὀρθόδοξο χριστιανὸ ὁ κόσμος μας θὰ ἀλλάξει καὶ πολλὰ ἀπὸ τὰ προβλήματα ποὺ μᾶς ταλανίζουν θὰ ἐκλείψουν.

 

Ἀποτιμώντας συνολικὰ τὸ ἔργο θὰ θέλαμε νὰ ποῦμε ὅτι προσφέρει ἐλπίδα καὶ στὸν σύγχρονο πονεμένο καὶ ταλαιπωρημένο ἄνθρωπο. Παρηγορεῖ χωρὶς νὰ ἐκφυλίζεται σὲ ἀνούσια ἠθικολογία. Στηρίζει χωρὶς νὰ κουράζει, διδάσκει χωρὶς νὰ κατηγορεῖ.

Εἴθε νὰ ἔχουμε ἀπόδοση στὴ νέα ἑλληνικὴ γλώσσα καὶ ἄλλων κειμένων τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου ἀπὸ τὴν κ. Εὐανθία Χατζῆ καὶ ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις Ἄθως, καὶ μάλιστα τῶν κειμένων ποὺ ὁ Ἅγιος δημοσίευσε σὲ περιοδικὰ τῆς ἐποχῆς μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ ἡ ὑπερεκατονταετὴς «Ἀνάπλασις».

(Δημοσιεύθηκε στο τεύχος 454 του περιοδικού «Ανάπλασις», σελ. 24-25)

«Δάσκαλος και μαθητής»

Ετικέτες

Antonio Scurati, σχέσεις, σχολείο, Δάσκαλος και μαθητής, Εκδόσεις Πόλις, δολοφονία

 Μετά από προτροπή αγαπητής συναδέλφου διάβασα το βιβλίο του Antonio Scurati «Δάσκαλος και μαθητής», το οποίο ετέθη σε κυκλοφορία για πρώτη φορά στην Ιταλία το 2007, ενώ στην Ελλάδα μεταφράσθηκε το Μάιο του 2010 από τις Εκδόσεις Πόλις.

Πραγματεύεται ένα από τα πλέον δύσκολα θέματα (με πλήθος παραμέτρων) αυτό των σχέσεων δασκάλου και μαθητή. Επιστήμονες, πολιτικοί, γελοιογράφοι, συγγραφείς, εκπαιδευτικοί που αγωνίζονται μέσα σε τάξεις και στοχαστές το έχουν προσεγγίσει προσφέροντας μας μία ποικιλία απόψεων και θέσεων που συχνότατα περιπλέκουν το πρόβλημα και επιτείνουν το χάος.

 

Ο Antonio Scurati το προσεγγίζει εντελώς πρωτότυπα. Η αφορμή για την προσέγγισή του είναι ένα έγκλημα. Ένας μαθητής του, ο Βιταλιάνο Κάτσα, την ημέρα των απολυτηρίων εξετάσεων δολοφονεί επτά καθηγητές του Λυκείου επιτρέποντας μόνο στον πρωταγωνιστή, Αντρέα Μαρεσκάλκι, καθηγητή ιστορίας και φιλοσοφίας, να συνεχίσει να ζει.

Ο Μαρεσκάλκι ήταν, κατά κάποιον τρόπο, ο αγαπημένος καθηγητής του Βιταλιάνο καθώς τους συνέδεαν μία σειρά κοινές εμπειρίες, αλλά και ευκαιρίες για αντιπαράθεση, κατά τις οποίες ο ένας δοκίμαζε την αντοχή του άλλου.

Όνειρο κοινό, ένα ταξίδι στο Μεξικό. Αφετηρία η αγάπη του Μαρεσκάλκι, όχι για το επάγγελμά του, αλλά για τους μαθητές του. Ο Scurati μας προσφέρει μία παρακμιακή εικόνα του ιταλικού λυκείου, όπου οι καθηγητές είναι αλλοτριωμένοι, κουρασμένοι, αποπροσανατολισμένοι και η μόνη αγωνία τους είναι πότε θα πάρουν σύνταξη. Ο πρωταγωνιστής και μία ομάδα συναδέλφων του που διατηρούν κάποιες αντιστάσεις προσπαθούν να αντισταθούν, μάλλον παθητικά σε αυτό το νοσηρό κλίμα, το οποίο αυτοτροφοδοτούμενο οδηγεί σε εκφυλλισμό όχι μόνο τη μαθησιακή διαδικασία, αλλά και τις ίδιες τις ζωές τους.

 Η πράξη του μαθητή και όσα ακολούθησαν λειτουργεί καταλυτικά για τον Μαρεσκάλκι. Μετά το πρώτο σοκ και την υπέρβασή του, υφίσταται την περιττή πίεση των «ειδικών» και της αστυνομίας, οι οποίοι θέλουν να τον προστατεύσουν, αλλά στην πραγματικότητα τον στραγγαλίζουν και προσπαθούν να τον χρησιμοποιήσουν για να συλλάβουν το Βιταλιάνο, ο οποίος διαφεύγει.

Στη συνέχεια κάνει την αυτοκριτική του -βαθιά και πλατιά- με την βοήθεια του ημερολογίου και των αναμνήσεών του, ξαναζώντας την επί «ξυρού ακμής» πορευόμενη σχέση τους. Για να οδηγηθεί τελικά στη λύτρωση μέσα από την επιστροφή στην καθημερινότητα μίας νέας σχολικής χρονιάς.

 

Η αγωνία του δασκάλου για το μαθητή του κυριαρχεί σε όλο το μυθιστόρημα. Ο καθηγητής δεν μπορεί να αποστασιοποιηθεί από αυτόν, αλλά ούτε και να δικαιολογήσει την πράξη του. Δεν μπορεί να πιστέψει ότι κινδυνεύει από αυτόν, αλλά ούτε και να αποδεχθεί ότι ο τελευταίος πέθανε. Αισθάνεται περήφανος που ανέπτυξε μία ισχυρή σχέση μαζί του, αλλά και υπεύθυνος για τα όσα του είχε πει στο παρελθόν.

 

Από το μυαλό του Μαρεσκάλκι περνούν, με τη βοήθεια των ημερολογίων του, όλα όσα είχαν ζήσει μαζί, καθώς αναζητά στοιχεία που θα τον πείσουν ότι έφταιγε είτε όχι για την κατάληξη την οποία πήραν τα πράγματα. Στο σημείο αυτό αναδύεται η τεράστια ευθύνη ημών των εκπαιδευτικών για όσα λέμε και πράττουμε είτε στην τάξη είτε «γύρω» από αυτή. Τα λόγια, οι πράξεις και οι επιλογές μας έχουν μεγάλη βαρύτητα στη διαμόρφωση των επιλογών των μαθητών μας. Τους επηρεάζουν πολύ σε μία περίοδο της ζωής τους που είναι ευαίσθητοι δέκτες των εξωτερικών μηνυμάτων αναζητώντας στηρίγματα για την πορεία τους στον κόσμο. Ένας αστόχαστος λόγος, μία στιγμή παρορμητικής συμπεριφοράς, μία ειρωνική αντιμετώπιση είναι πιθανό να σημαδεύσει για πάντα την ψυχή τους. Όπως και στην περίπτωση του πρωταγωνιστή, είναι αδύνατο να αποφύγουμε εντελώς κάτι τέτοιο. Ευθύνη μας όμως είναι να αγωνιζόμαστε όσο είναι δυνατό για να περιορίζουμε τέτοιες αστοχίες.

 

Ο Antonio Scurati διαχειρίζεται με τέχνη το θέμα του, αν και το πρώτο μέρος του βιβλίου, όπου ο καθηγητής παλεύει με τους «ειδικούς» (ανακριτές, αστυνομικούς, γιατρούς, ψυχολόγους κτλ.) πλατιάζει κάπως, σε αντίθεση με το κομμάτι όπου διαβάζει τα ημερολόγια, το οποίο είναι νευρώδες και η εναλλαγή του σκηνικού γίνεται χωρίς να μεσολαβούν σημεία χαλαρής διήγησης. Αν το πρώτο μέρος ήταν συντομότερο το συνολικό αποτέλεσμα θα ήταν ικανοποιητικότερο και θα απέδιδε τον αγώνα του Μαρεσκάλκι με τους γύρω του και τη συνείδησή του καλύτερα.

 

Πάντως, το βιβλίο του Scurati παραμένει μία ακραία, αλλά ενδιαφέρουσα προσέγγιση του θέματος. Μάλιστα, ακριβώς το ότι είναι ακραία, βοηθά να αποκαλυφθούν πτυχές του προβλήματος που σε μία πιο συμβατική αντιμετώπιση θα περνούσαν απαρατήρητες. Η μεγαλύτερη αρετή του έργου είναι η διεισδυτικότητα της ματιάς του συγγραφέα και η ειλικρίνεια με την οποία παρουσιάζεται η αμφίπλευρη σχέση δασκάλου και μαθητή.

Και η αθεΐα έχει τα όριά της

Ετικέτες

Εκκλησία, Η περί Θεού Αυταπάτη, Λογική, Πίστη και Επανάσταση, αθεΐα, διάλογος, ευαγγέλιο, θρησκείες, κριτική, καπιταλιστικό σύστημα, Richard Dawkins, Terry Eagleton

Το 2007 μεταφράσθηκε και τέθηκε σε κυκλοφορία στην ελληνική αγορά το βιβλίο του, αυτοπροσδιοριζόμενου ως άθεου, καθηγητή της Οξφόρδης Richard Dawkins με τον πομπώδη τίτλο «Η περί Θεού Αυταπάτη» (Εκδ. Κάτοπτρο).

Η εντύπωση που μου προκάλεσε, το πολυδιαφημισμένο βιβλίο, ήταν ότι ο συγγραφέας έχει πλήρη άγνοια της έννοιας της Εκκλησίας, όπως αυτή διασώζεται στην Ορθοδοξία, και ότι η εικόνα που έχει για το χριστιανισμό προέρχεται πλήρως από τη δυτική, αλλοιωμένη εκδοχή του.

Στις 450 σελίδες του ελληνικού κειμένου όχι μόνο δεν υπάρχει καμία αναφορά στην Ορθόδοξη Εκκλησία και παράδοση, αλλά ο αναγνώστης αποκομίζει την εντύπωση ότι ούτε κάν την γνωρίζει. Το ύφος του συγγραφέα είναι έντονα ειρωνικό και συχνά η γραφίδα του οδηγείται σε δογματικές υπεραπλουστεύσεις, παρέχοντας την εντύπωση ότι τα στοιχεία απλώς επιβεβαιώνουν τις, εκ των προτέρων διαμορφωμένες, απόψεις του.

Τις τελευταίες ημέρες, μετά από προτροπή του φίλου Γ. Μπάρλα, είχα τη χαρά να διαβάσω το, εντελώς διαφορετικό, κείμενο του Terry Eagleton με τίτλο «Λογική, Πίστη και Επανάσταση. Στοχασμοί γύρω από την περί Θεού διαμάχη. Μία ριζοσπαστική και νηφάλια απάντηση στην «Περί Θεού αυταπάτη»» (Εκδ. Πατάκη), το οποίο αποτελεί την καταγραφή μίας σειράς διαλέξεων του συγγραφέα στο πανεπιστήμιο Γέηλ τον Απρίλιο του 2008.

Τα θετικά στοιχεία του είναι πραγματικά πολλά. Η κριτική του απέναντι στη θρησκεία είναι καλύτερα ισσοροπημένη, πιο δίκαιη, δείχνει βαθύτερη γνώση της χριστιανικής διδασκαλίας και θεμελιώνεται με πολλά επιχειρήματα.

Ο Τ. Eagleton ασκεί έντονη κριτική στα λογικά, αλλά κυρίως στα ηθελημένα κενά που εντοπίζονται στο έργο του R. Dawkins, όπως για παράδειγμα στο ότι ο τελευταίος συστηματικά αποφεύγει να κρίνει το καπιταλιστικό σύστημα και τις αδυναμίες του, τις οποίες δεν παραλείπει, σε κάποιες τουλάχιστον περιπτώσεις, να αποδώσει στις διάφορες θρησκείες.

Ούτε ο Τ. Eagleton μπορεί να ισχυριστεί ότι γνωρίζει επαρκώς την ορθόδοξη παράδοση, αλλά κατά έναν περίεργο τρόπο, θα λέγαμε διαισθητικά, συχνά προσεγγίζει ορθόδοξες θέσεις στις αναλύσεις του. Η θεολογική του παιδεία φαίνεται να προέρχεται από τον, μάλλον αντιπαθή σε αυτόν, χώρο του Ρωμαιοκαθολικισμού, ενώ οι αναφορές του στον ευρύτερο προτεσταντικό κόσμο δείχνουν ότι γνωρίζει τον τρόπο με τον οποίο αυτός έχει «ζυμωθεί» με το δυτικό πολιτικό και οικονομικό σύστημα.

Αν και δεν κάνει με σαφήνεια τη διάκριση ανάμεσα στη θρησκεία, ως ανθρώπινο δημιούργημα, και στην Εκκλησία, ως θεανθρώπινο οργανισμό, σημειώνει ότι ο άνθρωπος, αφού απομακρύνθηκε από την χριστιανική διδασκαλία, αναζητά ποικίλα υποκατάστατα του υπερβατικού. Ανάμεσα σε αυτά πρέπει να περιλάβουμε εκτός από την τέχνη, την ψυχανάλυση, την οικολογία, και τη δυτική μηχανιστική αντίληψη περί Θεού. Η αντίληψη αυτή εκφράζεται ξεκάθαρα και στην αμερικανική λογική ότι ο Θεός είναι ευχαριστημένος με τους πολέμους των ΗΠΑ ενάντια σε όσους λαούς διαφωνούν ή έχουν άλλη στάση απέναντι στη ζωή.

Σχολιάζει αρνητικά την κατά γράμμα ερμηνεία και κατανόηση της Αγίας Γραφής, η οποία έχει επικρατήσει στη δύση και, πρέπει να τονίσουμε ότι, είναι υπεύθυνη για πολλά από τα προβλήματα που εντοπίζονται στις σχέσεις των σύγχρονων κοινωνιών με την Αγία Γραφή.

Εντυπωσιακή είναι η παρατήρησή του ότι σκοπός μίας θρησκείας δεν πρέπει να είναι η φυγή των μελών της από τον κόσμο, με στροφή του ενδιαφέροντός τους αλλού, αλλά η μεταμόρφωση του ίδιου του κόσμου, κάτι που μόνο η ορθόδοξη Εκκλησία επαγγέλεται και προσφέρει μέσα από τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, όπως αυτό γνωρίζεται στα μυστήριά της.

Δε διστάζει να ασκήσει έντονη και συνεχή κριτική στον φιλελευθερισμό και στην εσφαλμένη αντίληψη ότι είναι ικανός να προσφέρει λύση στα προβλήματα της ανθρωπότητας.

Μία παρατήρηση που κατά κυριολεξία βγαίνει έξω από τα όρια κάθε τύπου πολιτικής ορθότητας, είναι ότι «το ευαγγελικό κήρυγμα που δεν αποτελεί σκάνδαλο για κάθε πολιτικό καθεστώς είναι άχρηστο». Η φράση αυτή δεν μπορεί παρά να μας θυμίσει το «πειθαρχεῖν δεῖ Θεῷ μᾶλλον ἢ ἀνθρώποις» των αποστόλων προς τις ιουδαϊκές αρχές, όπως καταγράφεται στο βιβλίο των Πράξεων (5:29).

Είναι πραγματικά παρήγορο ότι υπάρχουν κείμενα που πλησιάζουν με σοβαρότητα και κριτικό πνεύμα τη χριστιανική πίστη και αποτελούν αφορμή για διάλογο και παρουσίαση των ζωογόνων αληθειών του ευαγγελίου στην εποχή μας. Βέβαια, η αλήθεια της Εκκλησίας δεν προσφέρεται μέσα από το διάλογο, αλλά μέσα από τα μυστήρια. Για να προσεγγίσει όμως κάποιος τα μυστήρια πρέπει να μάθει για την πίστη μας, να γνωρίσει τη διδασκαλία της και να την ασπαστεί. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντική η συμβολή τέτοιων κειμένων, κυρίως σε έναν κόσμο ξένο, και στην πραγματικότητα εχθρικό, προς την Αλήθεια του Ευαγγελίου.

Τελικά, η αίσθηση που αποκομίζει ο αναγνώστης του βιβλίου του Τ. Eagleton είναι ότι ακόμη και η δηλωμένη αθεΐα έχει τα όριά της!